ءبىر دوربا ديپلوم
كەنەت كەنەپ دوربا مودا بولدى دا كەتتى. مودا سىرتتاي وقيتىندارعا تەز سىڭە قويمايدى. دەكان اعايدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بىزگە ءبىلىم دە جارىتىپ دارىماس. ول كىسى ءبىزدىڭ اۋديتورياعا جيىرما بەس ادام جەتەلەپ، جيىرما بەس ادام ايداپ كەلە جاتقانداي ازاپتى كەيىپپەن كىرەدى. كەيدە عانا كۇلىمسىرەر. ونىسىنىڭ ءوزى دە ءجۇز پايىز مىسقىلدان عانا قۇرالار.
دەكان اعاي سىرتتاي وقۋ دەگەندى ءتىپتى دە جاراتپايدى. ول كىسىنىڭ انىق بىلەتىنىندەي، وسى اۋديتوريادا وتىرعان ەلۋ ستۋدەنتتىڭ بىردە-بىرىنىڭ باسىندا «بىردەڭەنى بىلسەم-اۋ، ءبىلىم السام-اۋ» دەگەن وي جوق. ءبارىنىڭ ويى — قايتكەن كۇندە دە، قالاي ەتكەندە دە ەمتيحاننان قۇلاپ قالماۋ، قۇلاپ قالسا دا سۇيرەتىلىپ، سۇمەتىلىپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر تاپسىرۋ. ءسويتىپ، تۇپتىڭ-تۇبىندە ديپلوم الۋ. ءيا، ايتەۋىر ديپلوم الۋ عانا. ول كىسىنىڭ تاجىريبەسى ءتىپتى دە از ەمەس. سىرتتاي وقىپ ءبىتىرىپ كەتكەندەردىڭ بىردە-بىرى «مەن وسى ينستيتۋتتا وقىدىم-اۋ، مەنى وسىنداي ادامدار وقىتىپ ەدى-اۋ» دەپ ەسكە المايدى دا، ەسكەرمەيدى دە. ديپلومدى الىپ، قالتاعا سالعان كۇنى-اق ءبارىن ۇمىتىپ كەتەدى. شىركىن، وقىعان سوڭ ىشتەي وقىعانعا نە جەتسىن! ولار كادىمگى اعايىنداي ارالاسىپ، باۋىرداي بىتە قايناسىپ كەتەدى. ۇمىتپايدى. سالەم بەرىپ تۇرادى. تالاي-تالايى وقۋدى ودان ءارى جالعاستىرادى، ديسسەرتاسيا قورعايدى. ينستيتۋت بىتىرگەندەرىنە ون جىل تولعاندا، ون بەس، جيىرما جىل تولعاندا كەزدەسۋلەرگە كەلەدى، وقىتۋشىلارىن، دەكاندارى مەن رەكتورلارىن شاقىرادى. مىنە، ولاردىكى — ناعىز وقۋ، ناعىز ءومىر. ماسەلەن، جيىرما بەس جىلدىڭ (دەكان اعايدىڭ جۇمىس ستاجى عوي) ىشىندە سىرتتاي وقىعانداردىڭ باس قوسىپ، كەزدەسۋ وتكىزگەنىن كورسە، كوزى شىقسىن اعايدىڭ. سىرتتاي وقىعانداردا مەيىرىم دە از بولادى، ۇيىمشىلدىق تا ناشار، ءبىلىم دە تومەن.
مىنە، دەكان اعاي وسىلاي دەيدى. ول كىسى بىزگە كەشىرەك كەلدى. ەگەر ءبىرىنشى كۋرستا كەزىككەندە، قۇداي بىلەدى-اۋ، ءبىرىمىز دە قالماي، كۇندىزگى وقۋعا اۋىسار ما ەدىك نەمەسە سىرتتاي وقىعانى قۇرىسىن دەپ، ەكى قولىمىزدى توبەمىزگە قويىپ، بەت-بەتىمىزگە بەزىپ جونەلەر مە ەدىك. بۇل اعايدىڭ بىزگە كەشىرەك دەكان بولعانىن-اي. ءبىز بۇل كەزدە سىرتتان وقۋدىڭ ناعىز ساربازدارى بولىپ ۇلگەرگەنبىز. ءبىزدى العان بەتىمىزدەن قايتارۋ وڭاي ەمەس ەندى. وتقا سالسا كۇيمەسپىز، سۋعا سالسا باتپاسپىز. ءتىپتى وزگەنى بىلاي قويعاندا، ورحون-ەنيسەي جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءتىلىن جىلىك-جىلىك ەتىپ جاتقان باتىرلارمىز مىنا ءبىز.
— ءپىشتۋ-ۋ-ۋ، — دەدى ميسسيس مايرا مودا بولا باستاعان كەنەپ دورباسىنان كوسمەتيكالىق جاساۋ-جابدىقتارىن الىپ وتىرىپ.
— ءبىزدىڭ ءجۇنىمىزدى جىعىپ، الدىنا سالىپ ءبىر شىبىقپەن ايداماق. پولي-ي-تي-كا! ايتپەسە دەكان ادام دا وسىنداي ءسوز ايتا ما؟
دەكان اعاي تاعى بىردە كەلىپ، سازارىپ وتىرىپ الدى. تاعى دا سىرتتاي وقۋدىڭ بوس اۋرەشىلىك ەكەنىن ەسكەرتىپ ءوتىپ، ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، وسىنداي وقۋ بار بولعاسىن، ءوزىن دەكان قويعاسىن، تالاي-تالاي نارسەنى تالاپ ەتەتىنىن، وقيمىن دەگەندەر ويلانۋى كەرەكتىگىن، وزگەلەرى وزدەرى بىلەتىنىن ايتتى.
— سوندا بۇل كىسىنى بىرەۋ بىزگە دەكان بول دەپ زورلاعان با؟ — دەدى ميستەر مامىر.
— سىرتتاي وقۋدىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتاپ الىپ، تالاپتى كۇشەيتەمىن دەگەنىنە جول بولسىن؟ — دەدى ميسسيس مايرا.
ءبىز، وبالى نە كەرەك، جامان وقىمايتىنبىز. ءتىپتى دەكاننان وزگە وقىتۋشىلارىمىز ءبىزدىڭ كۋرسقا ايرىقشا ريزا. وتكەن سەسسيا كەزىندە اعىلشىن ءتىلى اپتالىعىن وتكىزگەنبىز. «ميسسيس مايرا» مەن «ميستەر مامىر» — سول اپتالىقتىڭ ناتيجەلەرى. فيلولوگتار ەمەسپىز بە، تاعى بىردە نەمىس ءتىلى اپتالىعىن ۇيىمداستىردىق. بىزدەگىلەر ۇشكە ءبولىنىپ، اعىلشىن، نەمىس، فرانسۋز تىلدەرىن وقيتىن. قوستانايلىق اجار اعىلشىنشا تاپ-تازا سويلەي جونەلگەندە، جالپى ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ساعىمبايەۆ اعاي كوزاينەگىن جەرگە ءتۇسىرىپ الدى.
— اينالايىندار-اۋ، — دەگەن دوسەنت ساعىمبايەۆ كوزاينەگىن ءسۇرتىپ تۇرىپ، — كۇندىزگى بولىمدە تاپ وسىلاي تازا اعىلشىنشا سويلەيتىن بالا بار ما ەكەن؟!
— وسى ءبىز اعىلشىن ءتىلى اپتالىعىن وتكىزدىك، نەمىس تىلىنە ەرەكشە نازار اۋداردىق، فرانسۋزشا گازەت شىعاردىق. ال نەگە ورحون-ەنيسەي جازبالارىنا اپتالىق ارنامايمىز؟ — دەدى قانشايىم.
— وسى ونكۇندىك، اپتالىق دەگەندەر مودا بوپ بارادى. ودان دا ەمتيحانداردى امان-ەسەن تاپسىرىپ الايىقشى، — دەگەندەر دە بار. قانشايىمنىڭ ايتقانىن جەردە قالدىرۋ مۇمكىن ەمەس-تى. دەكان اعاي سىرتتاي وقۋدىڭ مانسىزدىگى تۋرالى تالاي-تالاي اڭگىمەلەر ايتقاندا، قانشايىم قاتىسپاعان. ەگەر ول بولعاندا، دەكان اعاي ءدال سونداعىداي كوسىلە الماس پا ەدى؟ قانشايىم بىزگە ەكىنشى كۋرستىڭ سوڭىن الا قوسىلعان. و باستا كۇندىزگى بولىمدە بولعان كورىنەدى. قازىرگى دەكان اعايىمىز سوڭىنا تۇسكەن دەيدى. سوڭىنا قالاي تۇسكەنىن، نەگە تۇسكەنىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر، قانشايىم سىرتتاي وقۋعا اۋىسىپ تىنعان. سودان بىرەر جىل جولاماي كەتىپ، بىزگە ەكىنشى كۋرستا قوسىلدى عوي. ءوزى ەشكىممەن دە شەشىلىپ سىرلاسا بەرمەيدى. ەكى قاسىنىڭ ورتاسىندا زورلىقپەن، بەيمەزگىل تۇسكەنى بىردەن بىلىنەر تەرەڭ-تەرەڭ ەكى سىزىق بار. سولارعا قاراپ-اق ەشقايسىمىز باتىل سۇراق قويا المايمىز. كەرەك دەسەڭىز، ەركىن ازىلدەپ، وڭاي وسپاقتاۋعا شەبەرلەردىڭ ءوزى شەرمەندە. ءسال دە بولسا مەنىمەن شۇيىركەلەسەدى. سەبەبى، سىرتتاي وقۋعا اۋىسۋ جاعىنان ەكەۋىمىزدىڭ تاعدىرىمىز ازداپ ۇقساس. مىنا مەن دە ءبىرىنشى كۋرستى كۇندىزگى بولىمدە وقىپ، ستۋدەنتتىك ءومىردىڭ شىرىن ءدامىن شىنداپ تاتىڭقىراعان ادام ەدىم. «سەن وقۋ بىتىرگەنشە ءتورت بۇكتەتىلىپ ءتىرى جۇرە تۇرارمىن» دەيتىن شەشەم ءسوز ۇدەسىنەن شىعا المادى. كوزدەرى جاۋتاڭداعان ىنىلەرىمدى قايدا تاستاپ كەتەرمىن، ءسويتىپ سەگىزجىلدىق مەكتەپكە ءمۇعالىم بولىپ، سىرتتاي وقۋعا اۋىستىق. دەكان اعاي مۇندايدى بىلمەيدى عوي، سىرتتاي وقۋعا ادام ءماز بولعانىنان اۋىسا ما؟
سىرىمدى ابدەن تىڭداپ بولىپ، قانشايىمنىڭ بەينەبىر مەنىڭ ۇلكەن اپكەم سەكىلدەنىپ، شاشىمنان ابايسىزدا سيپاپ قويعانى دا راس. «تاعدىرىمىزدا ۇقساستىق بار ەكەن، مەن دە الىس اۋىلداعى سەگىزجىلدىقتامىن. قايتا سەنىڭ ىنىلەرىڭ بار، وتباسى قۇرىپسىڭ، ال مەنىڭ ەشكىمىم دە جوق، بولمايتىن دا شىعار...» — دەگەن.
ءبىر تاڭ قالعانىم، دەكان اعاي كەزدەيسوق كەلىپ، بەسەنەدەن بەلگىلى اڭگىمەلەرىن قايتالايتىن كەزدە قانشايىم جوق بولىپ شىعادى. وسى كىسىنىڭ كەلە جاتقانىن كورىپ، سىرتتا سىتىلىپ قالا ما، بىلدىرمەي شىعىپ كەتە مە، بىلمەيسىڭ. قانشايىم ەكەۋىمىز قالا كوشەسىمەن بيىككە قاراي ورلەپ كەلەمىز. ەمتيحاننان شىققان بەتىمىز. ساعىمبايەۆ اعاي ەكەۋىمىزگە دە «وتە جاقسى» دەگەن باعا قويىپ، كوزاينەگىن قايتا-قايتا ءسۇرتىپ:
— سەن ەكەۋىڭ نەگە كۇندىزگى بولىمدە ەمەسسىڭدەر، ا؟ — دەگەن. كوزاينەگىن كيىپ، قانشايىمعا قايتا قاراعان. — سەن وسى، سەرپەروۆا، وچنىيدا ءبىراز وقىمادىڭ با؟!
— مەن دە وقىعانمىن، اعاي، — دەيمىن مەن.
— سەن ەسىمدە قالماپسىڭ، ا ۆوت مىنا سەرپەروۆانىڭ وقىعانى ويىمدا. ەكەۋىڭ دە قىزىل ديپلوم الاتىن-اق ادامسىڭدار. ءبىراق سىرتتاي بىتىرگەندەرگە قىزىل ديپلوم بەرۋ ءبىزدىڭ ينستيتۋتتا استە بولماعان نارسە. ەكەۋىمىز ءۇن-تۇنسىز كەلە جاتتىق. ءبىر كەزدە ەكەۋىمىز دە ءۇش قاباتتى، تەرەزەلەرىنىڭ استىندا اق بەلدەۋلەرى بار سارى ۇيگە جالت قاراپپىز. بۇل جاتاقحانادا ول دا ءبىر جىل تۇرىپتى. مەن دە ءبىر جىلداي ۋاقىت عۇمىر كەشكەنمىن.
— تورىبايدىڭ تۋعان كۇنىندە تۆيست بيلەگەنىم عانا ەسىمدە قالىپتى، — دەدى ول كەكەسىندىلەۋ كەيىپپەن. ول وسىلاي دەگەن، ءبىراق ەسىندە كوپ-كوپ نارسە بار ەكەنىن، تۆيست بيلەگەنى تەك بەرگى بەتكەيدەگى وقيعا ەكەنىن سەزىنگەنمىن. — ول ءقازىر عىلىم كانديداتى، ءبىزدىڭ دەكاننىڭ ادال شاكىرتى.
— اۋىلدا ءجۇرىپ وسى سارى ءۇيدىڭ قوڭىر قاندالاسىن ساعىنىپ ولە جازدايمىن، — دەدىم مەن ونى ويدان سەيىلتپەك نيەتپەن. — ال وسىندا قاندالاعا تالانىپ جاتقاندا، اۋىلداعى قوي قورانىڭ قيىن اڭسايتىن بالەم بار ەدى.
— كەتى ارى-ي، قايداعىنى ايتادى ەكەنسىڭ، — دەپ كۇلدى ول. قانشايىمدى وسىلاي كۇلدىرگەنىمە توبەم كوككە جەتتى. ول سيرەك كۇلەتىن. جۇمىر-قوڭىر بالتىرىنا شىبىن قوندى ما، بوياۋسىز دا قىپ-قىزىل تىرناعىمەن شەرتىپ جىبەرەدى ەڭكەيىپ. جان ادام جوق اسفالت الاڭقايعا شىعا كەلگەنبىز.
— ءتۆيستى بىلاي بيلەۋشى ەدىم، — دەدى دە قانشايىم اندەتە جۇلىنىپ الا جونەلدى. سالدەن سوڭ مەنى دە جۇلقىلاپ، ىلەستىرىپ اكەتتى. ءدىر-ىر-ر، ءدىر-ىر-ر ەتكەن قوس انارعا قاراماۋعا بولمادى. ءبىر كەزدە ول بەتىن باسىپ تۇرىپ قالدى. قۇلاپ كەتەردەي كورىنگەن سوڭ، باتىلسىزداۋ جاقىنداپ، سۇيەمەلدەگەن بولدىم. ءسويتىپ ەم، موينىما اسىلىپ، سولقىلداپ جىلاپ قويا بەردى. ەندى ءقايتتىم؟ ەندى بۇلار وستەدى. ميستەر مامىردىڭ ايتۋىنشا، سىرتتاي وقيتىنداردىڭ ءبارى وسىنداي. ءبا-ا-رى وسى عوي، وسى... ول جىلاپ تۇر. مەن نەشە ءتۇرلى ويلاردى باسىمنان زۋىلداتىپ وتكىزۋدەمىن-اي. بۇل ساتتە مەن باستى كەيىپكەرمىن. اسپاي-ساسپاي كوز جاسىن سۇرتەمىن ءقازىر. سوسىن نە بولادى؟ بەلگىلى عوي ارعى جاعى، ءبارى دە باس كەيىپكەردىڭ ءوز ەركىندە... ءبىراق باتىلىم بارار ەمەس. سەگىزجىلدىق مەكتەبىمدى، ۇيىمە باراتىن جالعىز اياق سۇرلەۋدىڭ اجىرىق باسقان سورابىن ويلاپ كەتتىم بە-اۋ... سەلت ەتىپ ويانىپ كەتكەندەي بولدىم. وياندىم دا، «ورالىڭنىڭ بارىندا وينا دا كۇلدى» ىشتەي قايتالاپ الىپ، وڭ قولىمدى ونىڭ بەلىنە ەندى عانا وراماققا بەكىندىم. بەلىنەن جوعارىراققا كەتىپ قالسام كەرەك، الدەبىر ىلمەشىك-تۇيمەشىكتەرگە ءتيدى قولىم. سول شىركىندەردىڭ وزدەرى دە كۇيىپ-جانىپ، ورتەنىپ تۇرعانداي ما، قالاي؟! ول كەۋدەمنەن كەرى يتەرگەندەي بولدى. جانۇشىرا قايتا ۇمتىلعىم كەلدى. قولىمنان كەلمەدى. الدىمدا سەس كورسەتە جىميىپ تۇر قانشايىم. ءوڭ دە، ءتۇس تە وسىمەن ءتامام...
— كەشىر، مينۋتنايا سلابوست، — دەدى ول. كەنەپ دورباسىنان بەتورامال، تاعى بىردەڭەلەر الىپ جاتىر.
— كەنەپ دوربا ساعان دا جەتىپتى عوي، — دەدىم مەن دە ەشتەڭە بولماعانىن ايرىقشا اتاپ كورسەتكىم كەلگەندەي.
— موداعا ەلىكتەمەيتىن سياقتى ەدىڭ.
— ىڭعايلى، قاراپايىم جاعىن جاتىرقامايمىن. ودان ءارى نە دەۋىم كەرەك. «مينۋتنايا سلابوست». سوندا جاڭاعى قيال-عاجايىپ ەرتەگى ءبىر-اق مينۋتقا سوزىلدى ما؟ مۇمكىن ەمەس. نەگە قىسقا قايىرىلدى؟ قاپ!.. تاعى دا بيىككە قاراي اياڭداپ كەلەمىز. ەڭ بولماسا، ەندى ايتار عۇمىرناماسىن. نەگە سىرتتاي وقۋعا اۋىستى؟ باسىنان نەندەي وقيعا ءوتتى؟ ءبارىن ايتاتىن بولار. جاڭا عانا موينىما، مىنا مەنىڭ موينىما اسىلىپ، اعىل-تەگىل جىلادى عوي. ءبىراق ول ەشتەڭە ايتپادى. تار كوشە تاۋسىلار تۇستا قوشتاستى. جالداپ تۇراتىن پاتەرىنە كەتىپ بارا جاتىپ، قايتا كىدىردى.
— ورحونشا سويلەۋگە ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ بە؟ — دەدى. قاراڭعىلىق قويۋلانا باستاپ ەدى. ول سول كونە تاريحي جازبانىڭ اراسىنان شىعا كەلگەن جۇمباق قىزداي قورقىنىشتى كورىنىپ كەتتى. ەكەۋىمىز ەنى تار كوشەدە ەمەس، ەنەسايدىڭ بويىندا نەمەسە اڭقارانىڭ اڭعارىندا تۇرعاندايمىز. قۇيىندى جەل كوتەرىلىپ، ونىڭ قوڭىر شاشىن جايىپ كەپ جىبەرسىن.
— ورحون-ەنيسەي جازبالارىنا ارناپ كەش وتكىزەمىز دەپ ەدىك، ەسىڭنەن شىعىپ كەتكەن بە؟ — دەدى ول ۇشكىر تەمىرلى قورشاۋدىڭ جانىندا تۇرىپ. دۋلىعالى، نايزالى جاۋىنگەرلەر قورشاۋىندا قالعاندايمىز.
— كۇندىزگى بولىمدەگىلەردى دە شاقىرامىز، جاقسىلاپ دايىندال.
— قاعان ولۋرتىم، قاعان ولۋرىپ، چىعاني بۋدۋنىع كوپ قىلتىم، — دەدىم مەن دۋلىعالى، نايزالى قورشاۋدان، قورقىنىشتى الەمنەن ازىلمەن شىققىم كەلىپ. «حان بولدىم، حان بولىپ، كەدەي حالقىمدى باي قىلدىم» دەگەن سوزدەر ەدى، جازبادان جاتتاپ جۇرگەنمىن. مەن ءمان بەرمەي-اق ايتا سالىپ ەدىم، ول ويلانىپ بارىپ:
— شىنىندا دا سول بيىكتەن كورىندىڭ. راحمەت، — دەدى. انە، بۇلار سويتەدى عوي، سويتەدى. ءقازىر قۋانعان سىڭايدا، حان كوتەرىپ، ماقتاپ تۇر. كۇندەردىڭ كۇنىندە مىسقىلداپ كۇلەرى حاق. مەنىڭ مينۋت ىشىندە ءجۇنجىپ قالعانىمدى سەزدى. قايتادان جاقىنداپ كەلىپ، جىپ-جىلى الاقانىمەن ءجۇنى ۇرپيگەن جاعىمدى سيپاپ-سيپاپ قويدى.
— تۋن ۋدىسىقىم كەلمەيتى، كۋنتۇز ولۋرسىقىم كەلمەيتى، — دەدى دە، بيلەي باسىپ كەتە باردى. «تۇندە ۇيقىم كەلمەيدى، كۇندىز كۇلكىم كەلمەيدى» دەپ، بابالار جازباسىنىڭ بۇگىنگى بالاماسىن قايتالاپ، قايتىپ كەلە جاتىرمىن. ارينە، ول ازىلدەپ ايتتى، دەگەنمەن مازاعى دا جوق ەمەس. ءبارىبىر مەن وعان رەنجي المايمىن. قانداي سيقىرى بار ەكەنىن قايدام، مەنى وپ-وڭاي ىلەستىرىپ اكەتە بەرەدى. ءوزى ەشتەڭە ايتا قويمايدى، ماعان ايتقىزباعانى قالمايدى. ىشەگىمنىڭ قىرىندىسىنا دەيىن بىلەتىن جىرىندى بولدى دا شىقتى. اڭگىمەدەن اڭگىمە سۋىرتپاقتاپ، كەيبىر جەرىن قايىپ تىككەندەي، كەلىنشەگىم تۋرالى دا كوبىرەك سۇرايتىنىن بايقاماي نە كورىنىپتى ماعان. سىرتتاي وقۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن باستان كەشكەن ادام عانا بىلەر. دەكان اعاي بىلمەيدى ونى، بىلگىسى كەلمەيدى. ماسەلەن، مىنا مەنى الايىق. سەگىزجىلدىق مەكتەپتە ءمۇعالىممىن. وسى مىنا قالاعا ەمەس، پويىزعا وتىراتىن ستانسياعا جەتۋدىڭ وزىنە جارتى كۇن ۋاقىت كەتەدى. ستانسياعا جەتۋ ونشا قيىن ەمەس-اۋ، سەگىزجىلدىق مەكتەپتەن سۋىرىلىپ شىعۋدى ايتسايشى. شاقىرۋ قاعازىن ديرەكتور ەمەس، ونىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى تابىس ەتەر. جاي تاپسىرا سالمايدى. مەكتەپتىڭ جارتىسىن ورتەپ جىبەرگەن ادامعا قاراعانداي، ءتۇسى سۋىپ كەتەدى. «سەسسياعا بارۋ-بارماۋىڭ مەنىڭ قولىمدا» دەگەندى جەلىمدەپ قويعانداي جىمقىرىپ العان ەرىندەرىمەن ەمەۋرىندەيدى. سەسسيادا تاپسىراتىن ەمتيحاندارعا دايىندىق ءۇشىن قوسىمشا ۋاقىت ءبولۋدىڭ ورنىنا ورىنباسار قوسىمشا تاپسىرمالاردى ۇيىپ-توگەدى دەيسىڭ-اي... «بالا» دەيدى. ينستيتۋتىمىزدان شاقىرتۋ قاعازى كەلگەن مينۋتتان باستاپ، اتتانىپ كەتكەنشە «بالا» بوپ شىعا كەلەمىن. «بالا، قالاعا بارام دەسەڭ، سايماسايەۆتىڭ، بايمۇسايەۆتىڭ، بارماقوۆتىڭ كابينەتتەرىن جوندەگىن». «بالا، ادەبيەت ۇيىرمەسىنىڭ كەزەكتى ساباعىن دا، كەزەكسىز ساباعىن دا ۇيىمداستىرىپ، قابىرعا گازەتتەرىنىڭ بايقاۋىن وتكىزبەسەڭ، ەمتيحاندارىڭدى جيناپ-تەرىپ جازدا تاپسىراسىڭ». «بالا، ەكى-ۇش كۇن كەشىگىپ بارساڭ، بوتقادان قۇر قالماسسىڭ، ەلكاعا اياز اتا بوپ بەرەسىڭ». ديرەكتورىمىز جامان ادام ەمەس، ءبىراق كوبىنەسە سوۆحوزدىڭ، اۋداننىڭ قوعامدىق جۇمىستارىندا جۇرەدى. پارتيا، سوۆەت جۇمىسىنا الىپ كەتەدى دەگەن ءسوز بار. وسسە، وسىندايلار وسۋگە ءتيىس قوي، سەبەبى الدىڭنان شىعا كەلگەندە اڭقىلداپ:
— ءاي، سەن ءالى ءجۇرسىڭ عوي! — دەيدى. سونىسىنىڭ وزىنە سەسسياعا بارىپ، بىر-ەكى ەمتيحانىڭدى تاپسىرىپ قويعانداي قۋانىپ قالاسىڭ. ارتىنشا كۇمىلجيسىڭ:
— ءجۇرمىز ءالى. زاۆۋچ اعاي تاپسىرما بەرىپ...
— وي، ول كىسى دە قىزىق ەكەن. جارايت، ماعان جولىقشى. ەرتەڭىنە تابا المايسىڭ. اۋداننان كەلە جاتىپ، تاعى دا الدىڭنان شىعادى.
— سەن ءالى كەتپەگەنسىڭ بە؟
— رۇقسات بەرمەي جاتىر.
— ءجۇرشى بەرى، ءجۇر، — دەيدى ديرەكتور.
تەك سول كۇننىڭ ەرتەڭىنە عانا، كەيدە ەكى-ۇش كۇن، كەيدە بەس-التى كۇن كەشىگىپ، جولعا شىعاسىڭ. ادىر-ادىرلاردان اسىپ بارا جاتىپ، ارتتاعى اۋىلعا قايتا-قايتا قارايسىڭ. ارينە، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارىن قيماعاندىقتان ەمەس. ودان ەمەس دەيسىڭ-اۋ، الايدا، ول كىسىنى دە كىنالاۋ قيىن. سەگىزجىلدىق مەكتەپتىڭ تىرلىگى وڭاي ما ەكەن؟! ورىنباساردىڭ ءسوزى سايماسايەۆ، بايمۇسايەۆتارعا ونشا وتە بەرمەيدى. ولار سىرتتاي وقىمايدى. سەسسياعا بارمايدى. ولار جاسارىن جاساعان. اسارىمىزدى اسادىق دەمەيدى ءبىراق. قيت ەتسە، وسىندا وتكەرگەن وتىز-قىرىق جىلدارىن ساناپ شىعا كەلەدى. ال، ول وتىز جىل، قىرىق قىسى قالاي ءوتتى، نە بەردى، ماۋەسى قانداي؟ ول جاعىن ەسەپتەمەيدى. ادىر-ادىردان اسىپ بارا جاتىپ الدىمەن ويلايتىنىڭ — ءوز كلاسىڭ. قايتا ورالعانشا ءبىراز بالانىڭ ىلگەرى جىلجۋدىڭ ورنىنا كەرى كەتەرىنە انىق كوزىڭ جەتەدى. ونى ويلاساڭ، ورىنباسارعا سۋىعان ءىشىڭ ازداپ جىلىعانداي بولادى. ءوز كلاسىڭنان كەيىن عانا ءوز بالا-شاعاڭدى ۋايىمدايسىڭ. ۇلكەنىنە اپەرگەن باتەڭكەنىڭ تابان ءجۇنى تىقىرلاۋ ەدى، سىز ءوتىپ ءجۇر مە، كەشە تۇندە جوتەلىپ شىقتى عوي. كىشىسى مىقتى-ى، شەشەسى بولماسا...
وندا قىسقى سەسسياعا كەتكەنمىن. «الاڭداماي، سىناقتارىڭدى جوندەپ تاپسىر، ءوزىڭ كەلگەندە الدىڭنان ۇلىڭدى كوتەرىپ شىعارمىن» دەگەن. ءبىزدىڭ جاقتا قىستىڭ قىتىمىرلىعى جوق، ءبىراق كەيدە قارا سۋىق دەگەن كەسەلى ۇستاسا، جەر دۇنيەنى ءۇسىتىپ كەتەدى. سونداي كۇننىڭ بىرىندە كەلىنشەگىمدى تولعاق قىسىپتى. اۋىلداعى جالعىز ماشينانىڭ بەنزينى تاۋسىلىپتى. امال جوق، ءىنىم ەكەۋى ەكى اتقا قونىپ، تاۋدان اسادى. كىشى اسۋدا جەڭگەسى سۇيرەتىلىپ جەرگە تۇسەدى، ءسال ۋاقىت وتپەي-اق ءسابيدىڭ داۋسى شار ەتە قالادى.
— پىشاق كەرەك، پىشاق! — دەيدى جەڭگەسى.
— جوق مەندە، جوق، جەڭەشە! — دەپ قاينىسى جىلاپ قويا بەرەدى. — پىشاعىمدى اعا شوپان الىپ ەدى. تومەنگى اۋىلعا شابايىن... قاينىسى قايتىپ كەلگەنشە قاي ۋاق؟! مىنا بالا قاتىپ قالسا قايتەدى؟ اينالادا شاقپاق تاستار اپپاق بولىپ جاتىر ەكەن. ەكى تاستى الىپ، ءوزى-اق كەسەدى. كىندىگى كەسىلگەن بالانى كويلەگىنىڭ ىشىنە سالىپ جىبەرىپ، تومەنگە قۇلدىراي جونەلەدى. تومەنگى اۋىلعا اپاراتىن جول ەكىگە بولىنەر. سوندىقتان دا دامبالساي دەپ اتالار. قاينىسى دامبالسايدىڭ سول بالاعىمەن ورلەگەندە، جەڭگەسى وڭ بالاعىمەن تۇسكەن.
كومەكشى شوپان كەزەڭگە شاۋىپ شىعا كەلسە، جانتايىپ جاتقان جەڭگە دە جوق، شىرقىراپ قالعان اتبايلار دا جوق. ماڭكيىپ قويعا مىنەتىن اتى تۇر...
كىشى اسۋدىڭ كەزەڭىندە تۋعان كىشى ۇل بالپاقتاي بولىپ ءوستى، ءبىراق شەشەسى سورلى سودان وڭالمادى. الىس قالالارعا اپارىپ ەمدەتەتىن بۇل ما، ءجۇرىسى مىناۋ عوي. كەلىنشەگىنىڭ كىرتيگەن كوزدەرىن ويلاسا، سەسسيانى تاستاي قاشقىسى كەلەدى كەيدە. مەنىڭ وسى اڭگىمەمنەن كەيىن قانشايىم كەلىنشەگىم تۋرالى كوپ سۇرامايتىن بولعان. مىنە، سىرتتاي وقۋدىڭ باعاسى ءبىز ءۇشىن وسىنداي، دەكان اعاي. سىزگە ءبىزدى ءتۇسىنۋ قايدا-ا-ا. تۇسىنگەندە، سىزگە ءبىز وزگە تالاپ قويماسپىز. تەك سىرتتاي وقۋدى تۇككە العىسىز ەتىپ جامانداماساڭىز، ونسىز دا جۇقارىپ جۇرگەن جۇيكەمىزگە ءوزىڭىز تىم ينتەللەكتۋالدى دەپ ويلايتىن بەتونداۋ بەت-جۇزىڭىزبەن تىم سۇعىنا بەرمەسەڭىز، سول جەتەدى. ورحون-ەنيسەي جازبالارىنا ارنالعان كەشىمىزگە كەلگەنىڭىزگە راقمەت. وندا دا كەكەسىنمەن كەمسىتىپ وتىردىڭىز. كەشتى وزگەلەر وتە جوعارى باعالادى، كۇندىزگى بولىمدەگىلەر قاتتى قىزاراقتادى. دەكان اعاي، ءسىز نەگە قۋانبايسىز؟ سىرتتاي وقۋشىلار ورحون-ەنيسەي جازبالارى تىلىندە قالاي سويلەيدى، ءا؟! ال ءسىز...
ءسىز...
ءسىز سول ءبىر كۇنى ميسسيس مايرامەن قايدا كەتىپ بارا جاتتىڭىز؟..
سەسسيا دا اياقتالعان.
«كۇن يەمە، ءتۇن يەمە ياداع يەلۋ تەگدىمىز...» كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، جايداق جەلىپ جەتتىك-اۋ. ديپلومعا دا جەتكەنبىز. قانشايىم ەكەۋىمىزگە ساعىمبايەۆ اعاي جەتەكشى بولدى. ديپلوم جۇمىسىن جازۋعا اتتاي ءتورت اي بەرىلەدى ەكەن. ديرەكتورىمىز جەلكەسىن قاسىپ جىميدى، ورىنباسارى جىلاپ جىبەرە جازدادى. سول كىسىنى جىلاتپايىن دەپ جاقسى وقىسام كەرەك، ديپلوم جۇمىسىن جازۋ ماعان قيىنعا سوققان جوق. ءتورت اي ەمەس، ءتورت اپتادا تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ ءبىتىرىپ، كافەدراعا كىرىپ، ساعىمبايەۆ اعايدىڭ الدىنا قويعانىمدا، كوزاينەگىن پاركەتتى ەدەنگە تاعى ءتۇسىرىپ الدى. ەرتەڭىنە كەنەپ دورباسىنا مەنىڭ ەڭبەگىمدى سالىپ الىپ، ىزدەپ كەلدى.
— شىراعىم-اۋ، مىناۋىڭ جارتى ديسسەرتاسيا عوي! — دەپ، ساۋساقتارىن شاتتانا شىتىرلاتتى. — سەن، شىراعىم، بالالىق جاساما، مىنا تاقىرىبىڭدى ىعىتىن تاۋىپ بەكىتتىرىپ كەت. شىن ايتامىن، شىراعىم. انە، دەكان اعاي، سەگىزجىلدىق مەكتەپتىڭ سىرتتاي وقيتىن ءمۇعالىمى ينستيتۋتىڭىزدى ۇزدىك ءبىتىرىپ، جارتى ديسسەرتاسيا جازىپ تاستادى.
ال ءسىز...
ميسسيس مايراعا عانا جەتەكشى بولدىڭىز. بۇل ءجايتتى ەستىگەن كۇنى قانشايىم مەن مايرا قاتتى ۇرسىپ قالىپتى. ۇرىستىڭ قانداي قيان-كەسكى جاعدايدا وتكەنىنە كۋا بولعان جوقپىز. شەت-جاعاسىن ەستىدىك. وزگەرىپ-وڭدەلىپ جەتۋى دە بەك مۇمكىن.
بىرەۋلەر ايتادى، قانشايىمدىكى دۇرىس دەپ، ەكىنشىلەرى بولجايدى، قىزعانىشتان تۋعان ۇرىس دەپ. قانشايىم: «جولاما، جىلايسىڭ»، — دەپتى. ميسسيس مايرا بەتباقتىرماي، اعىلشىنشا اعىلعان سەكىلدى. «ۇرسىسىپ قالعانىم راس»، — دەدى قانشايىم. ارعى جاعىن ايتپاعان. تاعى بىردە ول كۇيىنىپ كەلدى.
— اتاڭا نالەتى! — دەدى ول. وڭتۇستىكتىڭ اپ-ادەمى قىزدارى اشۋلانعاندا وسى ءسوزدى سوعىپ جىبەرەتىن، امال نە. — اتاڭا نالەت-اي، ادەيى اڭدىدىم، ونى دا قارماعىنا ءتۇسىرىپ الىپتى! سورلى كۇيەۋ بالامىزدى ايادىم. «كۇيەۋ بالاسى» — ميسسيس مايرانىڭ جولداسى ەدى. مال دارىگەرى. جىل سايىن ايتەۋىر ءبىر سەسسيادا كەلىپ كەتەتىن. دەكان اعاي-اي، سىزبەن دە ىرجيىپ، ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتىپ، تۋعان اعاسىن كورگەندەي قۋانىپ تۇرىپ تانىسىپ ەدى، ەسىڭىزدە مە؟ «مايرانىڭ، ميسسيس اتانىپ كەتكەن مايرا مۇقاشيەۆانىڭ جولداسىمىن، اعا. ءوزىڭىزدىڭ، ءسىزدىڭ، تىكەلەي دەكان اعامىزدىڭ مايراشقا جەتەكشى بولعانىنا كەرەمەت قۋانىشتىمىن، اعا...»
مايرا ۇزىن بويلى، تىپ-تىك جۇرەتىن، سىمباتتى ميسسيس ەدى. قاتتى وزگەرىپ كەتتى. وزگەرىستى بايقامايتىن بالا ما ەدىك. ءبىز ءسىز ويلاعانداي، ءسىز ايتقانداي بولمادىق، دەكان اعاي. قىرىق قىز (قىزدارىمىز وتىز التى ەدى، دوڭگەلەكتەپ قىرىق قىز دەيتىنبىز) بەن ون شاقتى جىگىتتىڭ ءبارى دە سىرتتاي وقۋدى جامان اياقتامادى. ديپلوم قورعالار كۇندەرى كۇيەۋ بالامىز سامولەتپەن ۇشىپ جەتتى. ميسسيس مايرانىڭ بەتى سەكپىلدەنىپ قالعان. «ەكى ديپلوم!» — دەپ مال دارىگەرى ءماز.
— بۇل ۇل بولۋعا ءتيىس، — دەيدى ول. — اجەمىز ايتۋشى ەدى، قىز تاباتىن ايەل قىتىمىر بولادى دەپ. ال ەندى، بايقايسىڭدار ما، مايراش مامىراجاي عوي ءتىپتى، مامىراجاي.
— مامىراجاي-مامىراجاي... تۇرىڭدار بىلاي جامىراماي! — دەپ ميستەر مامىر جايسىزداۋ ءبىر حابار ايتپاق بولدى.
— نە بولدى، جاۋ شاپتى ما، تۇگە؟ — دەسىپ جاتىر قىزدار.
— دەكان اعايدىڭ دۇعاي سالەمىن اكەلدىم، — دەدى مامىر دەمىن باسا الماي. — باس كورپۋسقا بارا قالىپ ەدىم، ەكى-ۇش كۇندەي قول تيمەيدى دەدى. گوسكوميسسيانىڭ پرەدسەداتەلى دە قول قويماپتى ءالى.
— ويباي-اي، سوندا بوسقا سالپاقتاپ جۇرەمىز بە؟! — دەپ شۋ ەتە ءتۇستى قىرىق قىز.
مەتوديسىمىز دە، ستاروستامىز دا دەكرەتتىك دەمالىسىنا قاتار شىعىپ، قاتتى قينالعانبىز. ستاروستانىڭ ورنىنا قانشايىم بەلگىلەنگەن. دەكان جاقتىرماعان، ءبىز سايلاعانبىز. ازۋلى ادام كەرەك.
— قولى تيمەيتىندەي نە بوپتى سونشا، اكە-شەشەسى ەرتەرەكتە ءولىپ قويعان سياقتى ەدى عوي، — دەپ قانشايىم دەكانشالاپ سازاردى.
— رەكتوردىڭ جاسى الپىسقا تولادى ەكەن، بۇكىل قالا قاپىلىستا، — دەدى ميستەر مامىر. — ال دەكاندى اسپاننان ىزدەيمىز ەندى.
— ەلۋىمىز ءبىر رەكتوردىڭ قاسىندا كىمبىز سونشا. تىرناعىنىڭ استىنداعى كىرگە تاتىرمىز با؟ ءوزىمىز تاعى سىرتتاي وقىعان سورلىمىز، — دەپ جىلاپ جىبەردى بۇگىن-ەرتەڭ بوسانعالى جۇرگەن ءبىر كەلىنشەگىمىز.
— ويپىراي-ا، سۇرانعان كۇنىمنىڭ سوڭعىسى بۇگىن ەدى، سامولەتكە بيلەت الىپ قويىپ ەك، وندا، مايراجان، ءوزىڭ قالاسىڭ ەندى، — دەدى مال دارىگەرى ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ.
— ەستىمەگەن ەلدە كوپ. ديپلوم تاپسىرۋدىڭ ورنىنا دەكاندار تويعا كەتەدى. كەشە مەن ءبىر اڭگىمە ەستىدىم. ءبىزدىڭ گەورگييەۆكانىڭ روددومىندا ءبىر بالا تۋىلىپتى. تۋا سالا سويلەپتى. سەسترانىڭ قولىندا جاتقان كۇيى سويلەگەن ەكەن، الگى بايقۇس ازەر تاستاپ جىبەرمەپتى، ايتەۋىر، — مۇنى ايتىپ تۇرعان جۋالىدان كەلەتىن جۋسانباي ەدى.
— قويشى زارلاماي...
— ايتسىن-ايتسىن، وقۋىن بىتىردىك قوي، ديپلومى قاشپاس ەندى...
— سونىمەن، الگى مەدسەسترانىڭ قولىندا جاتىپ سويلەگەن بالا: «سوعىس بولمايدى، ءبىراق جەر جۇزىندە تەحنيكادان ادام كوپ ولەدى»، — دەپتى. ءقازىر وعان بەس مەدسەسترانى بەكىتىپ، تاعى نە ايتار ەكەن دەپ، جاپونشا جاقسى ماگنيتوفون قوسىپ قويعان دەيدى.
— ويدويت، سوعىڭدار، ديپلومدى وسەكشىلەر!
— ە، قاراپ وتىرعانشا، قالعيىق تا. قانشايىم وسى كەزدە العا شىققان. ءبارى تىنا قالدى. ول ماعان:
— ءجۇر! — دەدى بۇيىرىپ. وزگەلەرگە قاراپ:
— ءبىزدى كۇتىڭدەر. وسىندا! — دەدى شەگەلەپ. مەن وعان ازەر ەرىپ ءجۇرمىن. ءجۇرىسى سۇمدىق ەدى سوندا. باس كورپۋستاعى وقۋ بولىمىنە كىرىپ كەتتى. جارتى ساعاتتاي شىقپادى. اقىرىندا كەنەپ دورباسىن تولتىرىپ بىردەڭەنى الىپ شىقتى-اۋ.
— مىناۋىڭ، نەمەنە؟
— ديپلوم.
— قوي، اينالايىن!
— اينالايىندى دۇرىستاپ ايتساي، ينتوناسياسىن كەلتىرىپ. كوتەرىپ. ديپلوم! سەنىكى دە وسىنىڭ ىشىندە. دوربادا.
— بەرشى، كورەيىنشى! اي-نا-لا-يىن-ن-ن!
— ءسۇي مەنى، ءسۇيشى... ول بەتىن توستى. شىنىمەن-اق. شىركىن-اي، سۇيۋگە باتىلىم بارمادى.
— وندا، كورسەتپەيمىن. ءجۇر تەز! پروفەسسور كۇتىپ وتىر ءبىزدى.
— قايدا؟ ول كىم؟
— ۇيىندە. گوسكوميسسيانىڭ پرەدسەداتەلى. انەۋكۇنگى ايەل شە!
— شىنىمەن بە؟! ۇيىنە مەن دە كىرەمىن بە؟!
— نەمەنە، پروفەسسورلار ادام جەي مە ەكەن. بولمەلەرى كەڭ ەكەن، الىپ بارا جاتقان دانەڭەسى دە جوق. تۇتاسىمەن جاسىل جەلەك — گۇل-الەم.
— قاراپايىم تۇرادى ەكەنسىز عوي، اپاي، — دەيدى قانشايىم ەمىن-ەركىن. گوسكوميسسيا پرەدسەداتەلى دە ەمەن-جارقىن.
— اينالايىن، كەشىرىڭدەر. قاتتى اۋىرىپ قالدىم. بۇگىن عانا باسىمدى كوتەرىپ وتىرمىن. ديپلومدارىڭ قۇتتى بولسىن. بيپۋسكىلەرىڭە بەك ريزا بولدىم. سىرتتاي وقىعاندارىڭ بىلىنبەيدى تەگى. قانشايىم ديپلومداردى شەتىنەن بىر-بىرلەپ اپەرە باستادى. ۇلكەن كىسى اسىقپاي قول قويىپ وتىر. قول قويىپ بولىپ، بىرنەشە جەرگە تەلەفون شالدى. قاتتى شارشادى. ءجۇزى قايتادان قۋقىلدانىپ، ەرنى كوگەرىپ، سۋدى دا ىممەن ازەر سۇرادى. وزىنە-وزى كەلگەندەي بولىپ، ايتقانداعىسى سول، ديپلوم تاپسىراتىن ادام جوق ەكەن. ءبارى دە رەكتوردىڭ يۋبيلەيىنە كەتىپتى.
— اينالايىندار-اي، ەرتەڭ دەمالىس، بەكەرگە ساندالىپ، اۋىلدارىڭنان كەشىگەسىندەر عوي، —دەدى پروفەسسور اپاي قينالىپ. اۋديتوريادامىز. ۇلكەن داعدارىس ۇستىندەمىز. ءمور باسىلعان، قولدار تۇگەل قويىلعان ءبىر دوربا ديپلوم بار. تاپسىراتىن ادام جوق. ديپلوم تولى دوربا ۇستەل ۇستىندە جامباستاپ جاتىر. قىرىق قىز بەن ون شاقتى جىگىت جاپا-تارماعاي باس سالۋعا بار. قانشايىمنان باتا المايدى.
— ميستەر مامىر، گۇل اكەل! —دەپ سانق ەتتى قانشايىم. گۇل جيىرما مينۋتتا جەتكەن. وعان دەيىن قانشايىم مەنى وڭاشا شاقىرعان. ەركەككىندىكتىڭ ەرەسەگى رەتىندە ءبىر دوربا ديپلومدى مىنا مەن تاپسىرامىن. سولاي شەشىلدى. قانشايىم سەرپەروۆا سولاي شەشتى. بۇل وقيعا تاريحتا قالماق. قانشايىمنىڭ ءبىر شارتى بار. ديپلومداردى تاپسىرا وتىرىپ، قىرىق قىزدى تۇپ-تۇگەل ءسۇيىپ شىعۋىم كەرەك. ايتپەسە مەنىڭ ديپلومىم قانشايىممەن بىرگە وڭتۇستىك وبلىسقا ساپار شەگەدى.
— سولاي. ءبىر قىزدى سۇيە الماعان ىنجىقتىعىڭ ءۇشىن مەن ساعان قىرىق قىزدى سۇيگىزەمىن... گۇل كەلگەن سوڭ قانشايىم ءسوز سويلەدى. التى جىل بويعى كورگەن ازابىمىزدى ايتتى، نەشە الۋان قىزىقتى وكيعالاردى ويعا ءتۇسىردى.
قىرىق قىزدىڭ ءبىرازى جىلاپ تا العان. قانشايىم كەنەپ دورباعا قوس قولىن سالعان. ول وقىپ، ماعان بەرەدى. سالتاناتتى تۇردە. مەن قىز-كەلىنشەكتەردىڭ قولىن قىسىپ، بەتىن ءسۇيىپ، قاتىرما قاعازدى تابىس ەتەمىن. دۋ-دۋ قول شاپالاقتالادى. رەكتور كەلمەسە دە دەكانىمىزدىڭ ءوزى تاپسىرار دەۋشى ەدىك، امال نە. ءبىراق وزىمىزدىكى دە شەككى ەمەس-اۋ. جيىرما قىزعا جەتەر-جەتپەستە باسىم اينالىپ، كوزىم قاراۋىتىپ كەتتى. ميسسيس مايرانى ءسۇيدىم بە، سۇيمەدىم بە ەسىمدە جوق. الدەن ۋاقىتتا ەسىمدى جيعانداي بولىپ، قاراسام، قانشايىم جىگىتتەر جاعىنا تاپسىرا باستاپتى. جىگىتتەر ونىڭ بەتىنەن ءشوپ-شوپ سۇيەدى. ماعان دا كەزەك كەلدى. ول قولىمدى قىستى. مەن سۇيە المادىم.
— بومايدى! بومايدى! — دەستى ءبارى.
— قانشايىم، سەنىڭ ديپلومىڭ قايدا؟! ونى دا «دەكان» تابىس ەتسىن! ءسۇيسىن! —دەپ شۋلايدى قىرىق قىز. «دەكان» دەگەن اتقا ديپلوم تاپسىرۋ ۇستىندە-اق يە بولىپپىن. ءوز ويىمشا، ونشا جاقسى ات ەمەس. كەنەپ دوربانىڭ تۇبىندە جالعىز ديپلوم قالىپتى. قانشايىمنىڭ قولىن قىسىپ، ون شاقتى جىگىت سۇيگەن بەتىنەن ەمەس، بۇل ساتتە بوياۋسىز-اق الاۋلاپ، دىمقىلدانىپ تۇرعان ەرنىنەن ءسۇيىپ العانىمدى بىلەمىن. ۇزاق دۋ-دۋ قول شاپالاقتالدى... كەشىر مەنى، سەگىزجىلدىق مەكتەبىم! كەشىرگەيسىڭ. كەشىرگەيسىڭ، كىشى اسۋدا بوسانىپ، كىشكەنتايىمنىڭ كىندىگىن تاسپەن كەسكەن تالبيكەم! سودان بەت-بەتىمىزگە تاراپ كەتە باردىق. سىرتتاي وكىعاننىڭ اتى سىرتتاي وقىعان ەكەن. جارتى جىلداي عانا بىرەن-سارانىمىز حات جازىسىپ، حابارلاسىپ تۇردىق-اۋ. بىرتە-بىرتە ۇمىتتىق. ون جىل دەپ، جيىرما جىل دەپ كەزدەسپەيتىن دە، كۋرستاس، ينستيتۋتتاس دەپ بىر-بىرىمىزگە قول ۇشىن بەرمەيتىن دە بولارمىز. دەكان اعايدىڭ ايتقاندارى شىنىمەن راسقا اينالعانى ما؟! كۇندەردىڭ كۇنىندە تالبيكەنى دارىگەرلەرگە قاراتقالى ۇلكەن قالاعا بارعانىمدا ميسسيس مايرانى كورىپ قالدىم. جاپ-جاس، باياعى كەزدەرىندەگىدەي. تەك سەلقوس، ىقىلاسسىزداۋ امانداستى. مالدارىگەر كۇيەۋ جىگىتىمىز بالا جەتەلەپ كەلەدى ەكەن. ىرجيعاننان-ىرجيىپ، قوس قولىن بىردەي ۇسىندى. ونى دا قاناعات تۇتپاي، قۇشاعىن جايىپ جىبەردى. ءبارى — باياعىسى!
— جىگىتتەرىڭ ۇلكەن بوپ قاپتى عوي!
— باياعى ەكى ديپلومنىڭ بىرەۋى — وسى. مەن اتىن دەكان قويىپ ەم، مايراجان كونبەي، ديقان دەپ وزگەرتتى. ءبارىبىر مەن دەكان دەيىم. مايراجاننىڭ جەتەكشىسى شە، باياعى، — دەيدى مالدارىگەر.
ميسسيس مايرا قاباعىن شىتىندى. اعىلشىنشالاپ بىردەڭەنى ايتقان. ويىما تۇسىرە الماي، الەكتەندىم. ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇر. جاقسى ءسوز ەمەس كۇيەۋىنە ايتقانى. سوسىن ءقايبىر جىلى قانشايىمدى كەزدەستىرىپ قالعانىن، ءالى كۇيەۋگە شىقپاعانىن اڭگىمەلەدى. سول سەگىزجىلدىق مەكتەپتە كورىنەدى. كەتۋگە اسىعىپ، جاڭاعى اعىلشىنشا جامان ءسوزىن تاعى ايتتى مالدارىگەرگە. اۋدارماسى ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇرىپ، اۋزىما تۇسپەدى.
ءيا، اعىلشىن ءتىلىن مۇلدە ۇمىتىپپىن. ءبارىن دە ۇمىتاتىن شىعارمىز. سىرتتاي وقىعاننىڭ اتى سىرتتاي وقىعان عوي. «كۇن يەمە، ءتۇن يەمە ياداع يەلۋ...» بىزدىكى.
You Might Also Like
-
پانورامالىق الىپ شەڭبەر باياۋ اينالىپ تۇر. ەڭىستەگى كرەسلودا وتىرعاندار بىرتە-بىرتە ۇشار باسقا جەتەدى، شىرقاۋداعىلار اۋپىرىمدەپ ىلديعا سىرعي بەرەدى. اۋمالى-توكپەلى حارەكەت. ءبارى اينالىس زاڭىنا باعىن...
-
ەلىمىزدىڭ بارلىق مەكتەپتەرىن ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ تۇرىنە كوشىرۋ ماسەلەسى پىسىقتالىپ جاتىر. بۇل تۋرالى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ رەسمي ساۋالىنا ق ر پرەمەر-مينيسترى اسقار ءماميننىڭ جاۋابىندا ايتىلعان.
