قىپشاق حاندىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قىپشاق حاندىعى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قىپشاق حاندىعىنىڭ قونىستانعان جەرلەرى، ەتنيكالىق قۇرامى، ساياسي جاعدايى مەن قوعامدىق قۇرىلىسى، شارۋاشىلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە جەتەلەۋ
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانىن، جەرىن، ەلىن سۇيۋگە، مادەنيەتىن ساقتاۋعا، باتىرلىقپەن ەرلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ينتەراكتيۆتى.
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بۋكلەتتەر
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3. جاڭا ساباق.
4. قورىتىندى.
5. باعالاۋ.
6. ۇيگە تاپسىرما
1 - تۋر
«وتكەل»
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
نايمان مەملەكەتى
1. نايماندار قاي جەرلەردى مەكەندەگەن؟
• مونگوليانىڭ ورتا جانە باتىس بولىگىن
2. نايمان مەملەكەتىنىڭ استاناسى؟
• ورحون وزەنىنىڭ بويىنداعى بالىقتى
3. مەملەكەت كىمنىڭ كەزىندە دامي باستادى؟
• ناركەش دايىن
4. بىلگە حان دەگەن اتاق كىمگە بەرىلدى؟
• ينانچ – بىلگەگە
5. حاندىق قانشاعا ءبولىندى؟
• دايان حان بۇيرىق حان
«تاريحي سىناق حات»
1. كەرەيىتتەر_____________________________________ وزەنىنىڭ بويىندا
ورنالاسقاندىقتان كەرىلەر دەپ اتالعان.
2. كەرەيىت تايپالارى ___________________________________ وزەندەردىڭ
بويىندا تۇرعان.
3. كەرەيىت مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى _______________________________ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى _______________________ دەگەن جەر.
4. كەرەيىت مەملەكەتىنىڭ شارىقتاۋ شەگى _______________________________
عاسىرلاردا _______________________________ حاندا كەزىندە.
5. قۇرشاقۇز حان بيلىك قايتا قولىنا العان كەزدە حاندىقتى
_______________________________ بولىكتەرگە ءبولىپ جەرىن بالالارىنا ءبولىپ بەردى.
6. قۇرشاقۇز قايتىس بولعاننان كەيىن _______________________________ حان سايلاندى.
سايكەسىن تاپ
جالايىرلار مەكەندەگەن جەر كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى
شىڭعىس حاننىڭ جالايىر تايپاسىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقىن دوسى وندىق، جۇزدىك، مىڭدىق، تۇمەن
قازاق وڭىرىنە كەلگەن جالايىرلاردىڭ قونىستانعان جەرى سەلەنگى، حيلوك، ورحون وزەندەرى مەن قاراقورىم قىراتتارى
حان بيلىگىنىڭ ەڭ باستى باسقارۋ ورتالىعى شەربەي
ۇلىستاردىڭ ىشكى ىستەرىن باسقارعاندار مۇقىلاي
كەرەيىت، جالايىر، نايمان تايپالارىنىڭ شارۋاشىلىعى جەتىسۋ
اسكەري باسقارۋ جۇيەسى كيىز ءۇي، (اربا ۇستىنە تىگىلگەن ءۇي)
جالايىر، كەرەيىت، نايمان تايپالارىنىڭ باسپاناسى وردا
ۆەنن دياگرامماسى
سايكەسىن تاپ
جاڭا ساباق
• قىپشاقتاردىڭ قونىستانعان جەرى جانە ەتنيكالىق قۇرامى
• قوعامدىق قۇرىلىسى
• ساياسي جاعداي
• شارۋاشىلىعى
سونىمەن التايدان ەدىلگە دەيىنگى ارالىقتىڭ “قىپشاقتار دالاسى” (دەشتى قىپشاق) دەپ اتالۋىنىڭ ءوزى بۇل كەڭ – بايتاق ايماقتىڭ قىپشاقتاردىڭ اتا مەكەنى ەكەندىگىن تولىعىمەن راستايدى. قىپشاقتاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامى VII - VIII عاسىرلارعا قۇرىلا باستادى.
باتىس بىرلەستىگى
11 تايپا
ەلبورىلى
توقسوبا
يەتوبا
دۋرۋت
بۋجاعىلى
شورتان ت. ب.
شىعىس بىرلەستىگى
16 تايپا
نەگىزگى تايپالار 8
ۇساق تايپالار 8
بوركۋ
پەتلوبا
يمان
باشقۇرت
قۇمانكۋ
باجنا ت. ب.
قىپشاق حاندىعىنىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى
• بيلىك مۇراگەرلىكپەن بەرىلىپ وتىردى
• حاندىق بيلىكتىڭ ورتالىعى وردا بولدى
• حان تاعىنا ەلبورىلى تايپاسىنان شىققاندار سايلاندى
• وردادا حاندىق وكىمەتتى بيلەۋشىلەر تۇردى
اسكەري باسقارۋ جۇيەسى
• اسكەري باسقارۋ جۇيەسى
• بيلىكتى مىزعىتپاي ۇستاۋ ءۇشىن جاسالعان
• سول قانات شىعىستاعى
• وڭ قانات باتىستاعى
• سول قانات
• ورتالىعى: سىرداريا بويىنداعى سىعاناق
• وڭ قانات
• ورتالىعى: جايىق، سارايشىق
ورتالىعى: جايىق، سارايشىق سول قانات ورتالىعى: سىرداريا بويىنداعى سىعاناق وڭ قانات باتىستاعى سول قانات شىعىستاعى بيلىكتى مىزعىتپاي ۇستاۋ ءۇشىن جاسالعان. قىپشاق قوعامىندا قۇلدار دا ەڭبەك ەتتى. مۇنداي باسىبايلى قۇلدىققا مالى جوق كەدەيلەر، قولعا تۇسكەن تۇتقىندار ءتۇسىپ وتىرعان. كەدەيلەردىڭ ىشىندە جەر وڭدەۋمەن اينالىساتىن جوتاقتار بولدى. فەودال - شونجارلاردىڭ بايۋ جولىنداعى ءبىرشاما تابىسى تۇتقىنداردى ورتا ازيا بازارىنا ساتۋدان تۇسەتىن ەدى. حاندىقتاعى حالىقتىڭ مۇلىك تەڭسىزدىگىن، ولاردىڭ زيراتتارىنا جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى بايقاتادى. قىپشاق قوعامىندا جەر يەلەنۋدە دە تەڭسىزدىك بايقالادى.
ءحى عاسىردان باستاپ قازاقستاننىڭ جەتىسۋدان باسقا جەرلەرىنىڭ بارلىعىنا قىپشاقتار يە بولدى. حاندىقتىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعىنىڭ نىعايۋى جەرىن كەڭەيتۋدى تالاپ ەتتى. اسىرەسە قىپشاقتارعا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى قالالارعا، ورتا ازيانىڭ بازارىنا، ورىس ەلدەرىنە شىعۋ قاجەت بولدى. الدىمەن سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەن اعىسىن، ارال مەن كاسپيي وڭىرلەرىن جايلاعان وعىز تايپالارىن ىعىستىردى. “وعىز دالاسىنىڭ” ورنىنا دەشتى قىپشاق اتاۋى ورنىقتى. ءحى ع - ڭ ورتاسىنان باستاپ قىپشاقتار ەدىلدەن ءوتىپ، باتىسقا قاراي جىلجىدى. الدىمەن سولتۇستىك كاۆكاز حالىقتارى مەن ەجەلگى ورىس كنيازدىكتەرى قىپشاقتارمەن بايلانىسقا ءتۇستى. كەيىن ولار كييەۆ ءرۋسى مەن ۆيزانتيا يمپەرياسىنا، بولگاريا جەرىنە ءالسىن - ءالسىن شابۋىل جاساپ، 1071 - 1080 جىلدار العاشقى توبى دۋناي وزەنىنە كەلىپ جەتتى. كەيبىر رۋلارى باسقا تۇركى تايپالارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كىشى ازياعا دا تاراي باستادى.
قىپشاق قوعامىندا قۇلدار دا ەڭبەك ەتتى. مۇنداي باسىبايلى قۇلدىققا مالى جوق كەدەيلەر، قولعا تۇسكەن تۇتقىندار ءتۇسىپ وتىرعان. كەدەيلەردىڭ ىشىندە جەر وڭدەۋمەن اينالىساتىن جوتاقتار بولدى. فەودال - شونجارلاردىڭ بايۋ جولىنداعى ءبىرشاما تابىسى تۇتقىنداردى ورتا ازيا بازارىنا ساتۋدان تۇسەتىن ەدى. حاندىقتاعى حالىقتىڭ مۇلىك تەڭسىزدىگىن، ولاردىڭ زيراتتارىنا جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى بايقاتادى. قىپشاق قوعامىندا جەر يەلەنۋدە دە تەڭسىزدىك بايقالادى. ءحى عاسىردان باستاپ قازاقستاننىڭ جەتىسۋدان باسقا جەرلەرىنىڭ بارلىعىنا قىپشاقتار يە بولدى. حاندىقتىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعىنىڭ نىعايۋى جەرىن كەڭەيتۋدى تالاپ ەتتى. اسىرەسە قىپشاقتارعا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى قالالارعا، ورتا ازيانىڭ بازارىنا، ورىس ەلدەرىنە شىعۋ قاجەت بولدى. الدىمەن سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەن اعىسىن، ارال مەن كاسپيي وڭىرلەرىن جايلاعان وعىز تايپالارىن ىعىستىردى. “وعىز دالاسىنىڭ” ورنىنا دەشتى قىپشاق اتاۋى ورنىقتى. ءحى ع - ڭ ورتاسىنان باستاپ قىپشاقتار ەدىلدەن ءوتىپ، باتىسقا قاراي جىلجىدى. الدىمەن سولتۇستىك كاۆكاز حالىقتارى مەن ەجەلگى ورىس كنيازدىكتەرى قىپشاقتارمەن بايلانىسقا ءتۇستى. كەيىن ولار كييەۆ ءرۋسى مەن ۆيزانتيا يمپەرياسىنا، بولگاريا جەرىنە ءالسىن - ءالسىن شابۋىل جاساپ، 1071 - 1080 جىلدار العاشقى توبى دۋناي وزەنىنە كەلىپ جەتتى. كەيبىر رۋلارى باسقا تۇركى تايپالارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كىشى ازياعا دا تاراي باستادى.
اقسۇيەك شونجارلار
شارۋاشىلىعى
مال شارۋاشىلىعى، اڭ اۋلاۋ، قول ونەرى، ەگىن شارۋشىلىعى
ءىى - تۋر
«اسۋ»
دامىتۋ ويىنى “ءقولجازبا”
• قىپشاقتاردىڭ قونىستاعان جەرى
• قىپشاق بىرلەستىگىنە ەنگەن تۇركى تىلدەس تايپالار
ءىىى - تۋر
«شىڭ»
سيمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس
جاۋاپتار
سۇراقتار
قازاقستاننىڭ وڭت. قالالاردا، ورتا ازيا بازارىنا، ورىس ەلىنىڭ وڭت. اۋدان - دا
ءحى - عاسىردا
كۋندار ن/ە كوماندور
اتادان بالاعا مۇراگەرلىك جولمەن
ەكى بولىكتەن: باتىس بىرلەستىگى، شىعىس بىرلەستىگى
1000 دين، 500 دينارعا
پولوۆشىلار
حورەزم شاحى مەن قىپشاق حاندارى
قىپشاق حاندىعى قاشان قۇرىلدى
سىر بويىنداعى قالالار ءۇشىن قاي حاندار اراسىندا ۇزاق شايقاس ءجۇردى؟
قىپشاقتاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامى قانشا بولىكتەن تۇردى؟
قىپشاقتاردى ورىس دەرەكتەرىندە نە دەپ اتاعان؟
دۋنايعا جەتكەن قىپشاقتاردى ۆەنگرلەر نە دەپ اتاعان؟
قىپشاقتار جەرلەرىن كەڭەيتۋ ءۇشىن قاي جەرلەرگە شىعۋ كەرەك بولدى؟
ەگيپەت، يران، اۋعان، ءۇندى جەرلەرىندە قىپشاق جىلقىلارى قانشا دينارعا دەيىن ساتىلعان؟
قىپشاقتاردا بيلىك قانداي جولمەن بەرىلىپ وتىردى؟
3. قورىتىندىلاۋ.
4. باعالاۋ.
5. ۇيگە تاپسىرما: قىپشاقتار تۋرالى ىزدەنىس جۇمىسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قىپشاق حاندىعىنىڭ قونىستانعان جەرلەرى، ەتنيكالىق قۇرامى، ساياسي جاعدايى مەن قوعامدىق قۇرىلىسى، شارۋاشىلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە جەتەلەۋ
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانىن، جەرىن، ەلىن سۇيۋگە، مادەنيەتىن ساقتاۋعا، باتىرلىقپەن ەرلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ينتەراكتيۆتى.
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بۋكلەتتەر
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3. جاڭا ساباق.
4. قورىتىندى.
5. باعالاۋ.
6. ۇيگە تاپسىرما
1 - تۋر
«وتكەل»
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
نايمان مەملەكەتى
1. نايماندار قاي جەرلەردى مەكەندەگەن؟
• مونگوليانىڭ ورتا جانە باتىس بولىگىن
2. نايمان مەملەكەتىنىڭ استاناسى؟
• ورحون وزەنىنىڭ بويىنداعى بالىقتى
3. مەملەكەت كىمنىڭ كەزىندە دامي باستادى؟
• ناركەش دايىن
4. بىلگە حان دەگەن اتاق كىمگە بەرىلدى؟
• ينانچ – بىلگەگە
5. حاندىق قانشاعا ءبولىندى؟
• دايان حان بۇيرىق حان
«تاريحي سىناق حات»
1. كەرەيىتتەر_____________________________________ وزەنىنىڭ بويىندا
ورنالاسقاندىقتان كەرىلەر دەپ اتالعان.
2. كەرەيىت تايپالارى ___________________________________ وزەندەردىڭ
بويىندا تۇرعان.
3. كەرەيىت مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى _______________________________ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى _______________________ دەگەن جەر.
4. كەرەيىت مەملەكەتىنىڭ شارىقتاۋ شەگى _______________________________
عاسىرلاردا _______________________________ حاندا كەزىندە.
5. قۇرشاقۇز حان بيلىك قايتا قولىنا العان كەزدە حاندىقتى
_______________________________ بولىكتەرگە ءبولىپ جەرىن بالالارىنا ءبولىپ بەردى.
6. قۇرشاقۇز قايتىس بولعاننان كەيىن _______________________________ حان سايلاندى.
سايكەسىن تاپ
جالايىرلار مەكەندەگەن جەر كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى
شىڭعىس حاننىڭ جالايىر تايپاسىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقىن دوسى وندىق، جۇزدىك، مىڭدىق، تۇمەن
قازاق وڭىرىنە كەلگەن جالايىرلاردىڭ قونىستانعان جەرى سەلەنگى، حيلوك، ورحون وزەندەرى مەن قاراقورىم قىراتتارى
حان بيلىگىنىڭ ەڭ باستى باسقارۋ ورتالىعى شەربەي
ۇلىستاردىڭ ىشكى ىستەرىن باسقارعاندار مۇقىلاي
كەرەيىت، جالايىر، نايمان تايپالارىنىڭ شارۋاشىلىعى جەتىسۋ
اسكەري باسقارۋ جۇيەسى كيىز ءۇي، (اربا ۇستىنە تىگىلگەن ءۇي)
جالايىر، كەرەيىت، نايمان تايپالارىنىڭ باسپاناسى وردا
ۆەنن دياگرامماسى
سايكەسىن تاپ
جاڭا ساباق
• قىپشاقتاردىڭ قونىستانعان جەرى جانە ەتنيكالىق قۇرامى
• قوعامدىق قۇرىلىسى
• ساياسي جاعداي
• شارۋاشىلىعى
سونىمەن التايدان ەدىلگە دەيىنگى ارالىقتىڭ “قىپشاقتار دالاسى” (دەشتى قىپشاق) دەپ اتالۋىنىڭ ءوزى بۇل كەڭ – بايتاق ايماقتىڭ قىپشاقتاردىڭ اتا مەكەنى ەكەندىگىن تولىعىمەن راستايدى. قىپشاقتاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامى VII - VIII عاسىرلارعا قۇرىلا باستادى.
باتىس بىرلەستىگى
11 تايپا
ەلبورىلى
توقسوبا
يەتوبا
دۋرۋت
بۋجاعىلى
شورتان ت. ب.
شىعىس بىرلەستىگى
16 تايپا
نەگىزگى تايپالار 8
ۇساق تايپالار 8
بوركۋ
پەتلوبا
يمان
باشقۇرت
قۇمانكۋ
باجنا ت. ب.
قىپشاق حاندىعىنىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى
• بيلىك مۇراگەرلىكپەن بەرىلىپ وتىردى
• حاندىق بيلىكتىڭ ورتالىعى وردا بولدى
• حان تاعىنا ەلبورىلى تايپاسىنان شىققاندار سايلاندى
• وردادا حاندىق وكىمەتتى بيلەۋشىلەر تۇردى
اسكەري باسقارۋ جۇيەسى
• اسكەري باسقارۋ جۇيەسى
• بيلىكتى مىزعىتپاي ۇستاۋ ءۇشىن جاسالعان
• سول قانات شىعىستاعى
• وڭ قانات باتىستاعى
• سول قانات
• ورتالىعى: سىرداريا بويىنداعى سىعاناق
• وڭ قانات
• ورتالىعى: جايىق، سارايشىق
ورتالىعى: جايىق، سارايشىق سول قانات ورتالىعى: سىرداريا بويىنداعى سىعاناق وڭ قانات باتىستاعى سول قانات شىعىستاعى بيلىكتى مىزعىتپاي ۇستاۋ ءۇشىن جاسالعان. قىپشاق قوعامىندا قۇلدار دا ەڭبەك ەتتى. مۇنداي باسىبايلى قۇلدىققا مالى جوق كەدەيلەر، قولعا تۇسكەن تۇتقىندار ءتۇسىپ وتىرعان. كەدەيلەردىڭ ىشىندە جەر وڭدەۋمەن اينالىساتىن جوتاقتار بولدى. فەودال - شونجارلاردىڭ بايۋ جولىنداعى ءبىرشاما تابىسى تۇتقىنداردى ورتا ازيا بازارىنا ساتۋدان تۇسەتىن ەدى. حاندىقتاعى حالىقتىڭ مۇلىك تەڭسىزدىگىن، ولاردىڭ زيراتتارىنا جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى بايقاتادى. قىپشاق قوعامىندا جەر يەلەنۋدە دە تەڭسىزدىك بايقالادى.
ءحى عاسىردان باستاپ قازاقستاننىڭ جەتىسۋدان باسقا جەرلەرىنىڭ بارلىعىنا قىپشاقتار يە بولدى. حاندىقتىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعىنىڭ نىعايۋى جەرىن كەڭەيتۋدى تالاپ ەتتى. اسىرەسە قىپشاقتارعا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى قالالارعا، ورتا ازيانىڭ بازارىنا، ورىس ەلدەرىنە شىعۋ قاجەت بولدى. الدىمەن سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەن اعىسىن، ارال مەن كاسپيي وڭىرلەرىن جايلاعان وعىز تايپالارىن ىعىستىردى. “وعىز دالاسىنىڭ” ورنىنا دەشتى قىپشاق اتاۋى ورنىقتى. ءحى ع - ڭ ورتاسىنان باستاپ قىپشاقتار ەدىلدەن ءوتىپ، باتىسقا قاراي جىلجىدى. الدىمەن سولتۇستىك كاۆكاز حالىقتارى مەن ەجەلگى ورىس كنيازدىكتەرى قىپشاقتارمەن بايلانىسقا ءتۇستى. كەيىن ولار كييەۆ ءرۋسى مەن ۆيزانتيا يمپەرياسىنا، بولگاريا جەرىنە ءالسىن - ءالسىن شابۋىل جاساپ، 1071 - 1080 جىلدار العاشقى توبى دۋناي وزەنىنە كەلىپ جەتتى. كەيبىر رۋلارى باسقا تۇركى تايپالارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كىشى ازياعا دا تاراي باستادى.
قىپشاق قوعامىندا قۇلدار دا ەڭبەك ەتتى. مۇنداي باسىبايلى قۇلدىققا مالى جوق كەدەيلەر، قولعا تۇسكەن تۇتقىندار ءتۇسىپ وتىرعان. كەدەيلەردىڭ ىشىندە جەر وڭدەۋمەن اينالىساتىن جوتاقتار بولدى. فەودال - شونجارلاردىڭ بايۋ جولىنداعى ءبىرشاما تابىسى تۇتقىنداردى ورتا ازيا بازارىنا ساتۋدان تۇسەتىن ەدى. حاندىقتاعى حالىقتىڭ مۇلىك تەڭسىزدىگىن، ولاردىڭ زيراتتارىنا جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى بايقاتادى. قىپشاق قوعامىندا جەر يەلەنۋدە دە تەڭسىزدىك بايقالادى. ءحى عاسىردان باستاپ قازاقستاننىڭ جەتىسۋدان باسقا جەرلەرىنىڭ بارلىعىنا قىپشاقتار يە بولدى. حاندىقتىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعىنىڭ نىعايۋى جەرىن كەڭەيتۋدى تالاپ ەتتى. اسىرەسە قىپشاقتارعا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى قالالارعا، ورتا ازيانىڭ بازارىنا، ورىس ەلدەرىنە شىعۋ قاجەت بولدى. الدىمەن سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەن اعىسىن، ارال مەن كاسپيي وڭىرلەرىن جايلاعان وعىز تايپالارىن ىعىستىردى. “وعىز دالاسىنىڭ” ورنىنا دەشتى قىپشاق اتاۋى ورنىقتى. ءحى ع - ڭ ورتاسىنان باستاپ قىپشاقتار ەدىلدەن ءوتىپ، باتىسقا قاراي جىلجىدى. الدىمەن سولتۇستىك كاۆكاز حالىقتارى مەن ەجەلگى ورىس كنيازدىكتەرى قىپشاقتارمەن بايلانىسقا ءتۇستى. كەيىن ولار كييەۆ ءرۋسى مەن ۆيزانتيا يمپەرياسىنا، بولگاريا جەرىنە ءالسىن - ءالسىن شابۋىل جاساپ، 1071 - 1080 جىلدار العاشقى توبى دۋناي وزەنىنە كەلىپ جەتتى. كەيبىر رۋلارى باسقا تۇركى تايپالارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كىشى ازياعا دا تاراي باستادى.
اقسۇيەك شونجارلار
شارۋاشىلىعى
مال شارۋاشىلىعى، اڭ اۋلاۋ، قول ونەرى، ەگىن شارۋشىلىعى
ءىى - تۋر
«اسۋ»
دامىتۋ ويىنى “ءقولجازبا”
• قىپشاقتاردىڭ قونىستاعان جەرى
• قىپشاق بىرلەستىگىنە ەنگەن تۇركى تىلدەس تايپالار
ءىىى - تۋر
«شىڭ»
سيمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس
جاۋاپتار
سۇراقتار
قازاقستاننىڭ وڭت. قالالاردا، ورتا ازيا بازارىنا، ورىس ەلىنىڭ وڭت. اۋدان - دا
ءحى - عاسىردا
كۋندار ن/ە كوماندور
اتادان بالاعا مۇراگەرلىك جولمەن
ەكى بولىكتەن: باتىس بىرلەستىگى، شىعىس بىرلەستىگى
1000 دين، 500 دينارعا
پولوۆشىلار
حورەزم شاحى مەن قىپشاق حاندارى
قىپشاق حاندىعى قاشان قۇرىلدى
سىر بويىنداعى قالالار ءۇشىن قاي حاندار اراسىندا ۇزاق شايقاس ءجۇردى؟
قىپشاقتاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامى قانشا بولىكتەن تۇردى؟
قىپشاقتاردى ورىس دەرەكتەرىندە نە دەپ اتاعان؟
دۋنايعا جەتكەن قىپشاقتاردى ۆەنگرلەر نە دەپ اتاعان؟
قىپشاقتار جەرلەرىن كەڭەيتۋ ءۇشىن قاي جەرلەرگە شىعۋ كەرەك بولدى؟
ەگيپەت، يران، اۋعان، ءۇندى جەرلەرىندە قىپشاق جىلقىلارى قانشا دينارعا دەيىن ساتىلعان؟
قىپشاقتاردا بيلىك قانداي جولمەن بەرىلىپ وتىردى؟
3. قورىتىندىلاۋ.
4. باعالاۋ.
5. ۇيگە تاپسىرما: قىپشاقتار تۋرالى ىزدەنىس جۇمىسى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ورتا عاسىرلىق قازاقستان قالالارى (پرەزەنتاسياسىمەن)
