سۋدىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى، ماڭىزى جانە تابيعاتتاعى اينالىمى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۋدىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى، ماڭىزى جانە تابيعاتتاعى اينالىمى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ماقساتى: سۋ تۋرالى وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، حالىقتىق پەداگوگيكانى جانە ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ارقىلى سۋدىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزىن جانە حيميالىق قاسيەتتەرىن ۇعىندىرىپ، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ، سۋدىڭ تابيعاتتاعى اينالىمىن تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جانە شىعارماشىلىق ويلاۋ داعدىلارىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
• وقۋشىلار سۋدىڭ حيميالىق قاسيەتتەرىن وقىپ – ۇيرەندى، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن وزدىگىنەن جازىپ جانە ونى ەسەپ شىعارعاندا قولدانا الادى. سۋدىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى، تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى جانە قولدانىلۋى جونىندە ءبىلىم – بىلىك قالىپتاستىرادى؛
• ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ارقىلى وي - ورىستەرىن، ۇلتتىق سانا – سەزىمدەرىن دامىتادى؛
• بولاشاق ۇرپاق رەتىندە تابيعات بايلىعىن قورعاۋعا ۇلەس قوسىپ، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ارتادى، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق تاربيە الادى...
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءادىسى: شىعارماشىلىق تاپسىرما، ويىن، سۇراق - جاۋاپ،
دەمونستراسيا، حيميالىق تاجىريبە، جۇمباقتار،
ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەر
ساباقتىڭ فورماسى: ۇجىمدىق، جەكە
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەت، قيمالار، ناتريي،. سۋ، ستاكان، اك، سىناۋىق.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، گەوگرافيا، ماتەماتيكا، فيزيكا،
ەكولوگيا، پەداگوگيكا
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ، سىنىپتىڭ ساباققا دايارلىعىن باقىلاۋ)
بىلىمگە بەلسەندىرۋ (وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىستارى)
«كىم ءبىلىمپاز؟» سايىسى. (وقۋشىلار سۋ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر مەن تىيىم سوزدەر ايتىپ جارىسادى)
«كىم جىلدام؟» (ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سۇراقتار)
1. ءبىرى جانىپ، ءبىرى قولداپ جانۋدى،
ەكى ەلەمەنت بىزگە بۇرىن تانىلدى.
ءورت بولىپ ەدى سوندىرۋگە كوپ ادام،
قوسىلىسىن الىپ سوعان اعىلدى.
(2ن2 + و2 = 2ن2و)
2. سۋدىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (ءتۇسسىز، ءدامسىز، ءيىسسىز سۇيىقتىق. تابيعاتتا 3 اگرەگاتتىق كۇيدە كەزدەسەدى. قايناۋ t0 – 1000، قاتۋ t0 – 00س.)
3. مۇز نەلىكتەن سۋعا باتپايدى؟ (مۇزدىڭ تىعىزدىعى سۋدىڭ تىعىزدىعىنان تومەن)
4. سۋدىڭ قۇرامى، فورمۋلاسى. (فورمۋلاسى ن2و سۋتەك جانە وتتەك اتومدارىنان تۇرادى )
5. جەردىڭ سۋ قاباتى.(گيدروسفەرا)
6. ەرىتىندى دەگەنىمىز نە؟(ەرىتكىش پەن ەرىگەن زاتتان تۇراتىن بىرتەكتى جۇيە)
7. سۋتەگى جانعاندا الىناتىن زات (سۋ)
8. ءبىر ادام ( 1 تاۋلىكتە، 1 اپتادا، 1 ايدا ) قانشا ليتر سۋ پايدالانادى؟
9. ەرىتىندىنىڭ كونسەنتراسياسى دەگەنىمىز نە؟ (ەرىگەن زات شاماسىنىڭ ەرىتىندى شاماسىنا قاتىناسىمەن انىقتالادى)
10. 1 ليتر سۋدى زالالسىزداندىرۋ ءۇشىن 0، 5 مگ قاجەت بولسا 10ليتر سۋدى زالالسىزداندىرۋعا قانشا حلور قاجەت؟
ءمۇعالىم: بالالار وسى سۋدى حلورلاۋ سۋدىڭ قانداي قاسيەتىنە جاتادى، كىم ايتادى؟
وقۋشى جاۋابى: حيميالىق قاسيەتىنە
ءمۇعالىم: دۇرىس. ولاي بولسا، بالالار ساباعىمىزدىڭ 1 كەزەڭىن قورىتىندىلاپ بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا كوشەيىك.
III. جاڭا ساباق. a) ساباقتى بايانداۋ (رەاكسيا تەڭدەۋلەرى، حيميالىق تاجىريبە، ينتەراكتيۆتى تاقتا)
جاي زاتتارمەن ارەكەتتەسۋى.
1) مەتالداردىڭ ەلەكتروحيميالىق كەرنەۋ قاتارىندا ماگنييدىڭ سول جاعىندا تۇرعان بەلسەندى مەتالدار سۋمەن تىكەلەي ارەكەتتەسەدى:
2 Na + 2 H2O = 2NaOH + H2↑ (تاجىريبە)
2) بەلسەندىلىگى ورتاشا مەتالدارعا جاتاتىن ماگنيي Mg مەن قورعاسىن Pb اراسىنداعىلار تەك جوعارى تەمپەراتۋرادا سۋ بۋىمەن ارەكەتتەسىپ، مەتالل وكسيدى مەن سۋتەك گازىن تۇزەدى:
Zn + H2O = ZnO + H2↑
3) سۋ كەيبىر بەيمەتالدارمەن ارەكەتتەسەدى. مىسالى، جوعارى تەمپەراتۋرادا ول كومىرتەكپەن رەاكسياعا ءتۇسىپ، كومىرقىشقىل گازىن جانە سۋتەك تۇزەدى:
C + 2H2O = CO2 + 2H2↑
سۋدىڭ كۇردەلى زاتتارمەن ارەكەتتەسۋى.
4. بەلسەندى مەتالل وكسيدتەرى سۋمەن تىكەلەي ارەكەتتەسىپ، مەتالل گيدروكسيدتەرى نەگىزدەردى تۇزەدى:
Na2O + H2O = 2NaOH
5. سۋدىڭ نەگىزدىك وكسيدپەن ارەكەتتەسۋى.
CaO + H2O = Ca(OH) 2 (تاجىريبە) وقۋشى 6. سۋدىڭ بەيمەتالل وكسيدتەرىمەن ارەكەتتەسۋى.
SO3 + H2O = H2SO4
7. بەلسەندى مەتالل گيدرەدتەرى سۋمەن ارەكەتتەسىپ ءسىلتى جانە سۋتەك گازىن تۇزەدى:
NaH + 2NaOH + H2↑
ءا) ماڭىزى
ب) تابيعاتتاعى اينالىمى
IV. ساباقتى بەكىتۋ
ا) ەسەپتەر الەمى (وقۋلىقپەن جۇمىس، ەسەپتەر شىعارۋ)
1. 72 گ سۋدى ايىرعاندا بولىنەتىن سۋتەك پەن وتتەكتىڭ ماسساسىن تابىڭدار.
2. سۋ ناترييمەن ارەكەتتەسكەندە 4 گ سۋتەك ءبولىندى. رەاكسياعا تۇسكەن سۋدىڭ ماسساسىن تابىڭدار.
3. ماسساسى 7، 2 گ فوسفور (V) وكسيدى سۋمەن ارەكەتتەسكەندە قانشا گرامم ورتوفوسفور قىشقىلى تۇزىلەتىنىن ەسەپتەڭدەر.
4. تۇرمىستا ءۇيدى اكتەۋ ءۇشىن سوندىرىلگەن اككە سۋ قوسىپ ەرىتىندى دايىندايدى. كالسيي وكسيدىنىڭ سۋمەن رەاكسيالاسۋى كوپ جىلۋ بولە جۇرەدى:
CaO + H2O = Ca(OH) 2 + 67 كدج
رەاكسياعا 5 كگ كالسيي وكسيدى تۇسكەندە بولىنەتىن جىلۋدىڭ مولشەرىن ەسەپتەڭدەر.
V. قورىتىندىلاۋ
ا) وقۋشىلاردى باعالاۋ
ءا) ۇيگە تاپسىرما
ماقساتى: سۋ تۋرالى وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، حالىقتىق پەداگوگيكانى جانە ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ارقىلى سۋدىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزىن جانە حيميالىق قاسيەتتەرىن ۇعىندىرىپ، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ، سۋدىڭ تابيعاتتاعى اينالىمىن تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جانە شىعارماشىلىق ويلاۋ داعدىلارىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
• وقۋشىلار سۋدىڭ حيميالىق قاسيەتتەرىن وقىپ – ۇيرەندى، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن وزدىگىنەن جازىپ جانە ونى ەسەپ شىعارعاندا قولدانا الادى. سۋدىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى، تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى جانە قولدانىلۋى جونىندە ءبىلىم – بىلىك قالىپتاستىرادى؛
• ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ارقىلى وي - ورىستەرىن، ۇلتتىق سانا – سەزىمدەرىن دامىتادى؛
• بولاشاق ۇرپاق رەتىندە تابيعات بايلىعىن قورعاۋعا ۇلەس قوسىپ، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ارتادى، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق تاربيە الادى...
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءادىسى: شىعارماشىلىق تاپسىرما، ويىن، سۇراق - جاۋاپ،
دەمونستراسيا، حيميالىق تاجىريبە، جۇمباقتار،
ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەر
ساباقتىڭ فورماسى: ۇجىمدىق، جەكە
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەت، قيمالار، ناتريي،. سۋ، ستاكان، اك، سىناۋىق.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، گەوگرافيا، ماتەماتيكا، فيزيكا،
ەكولوگيا، پەداگوگيكا
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ، سىنىپتىڭ ساباققا دايارلىعىن باقىلاۋ)
بىلىمگە بەلسەندىرۋ (وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىستارى)
«كىم ءبىلىمپاز؟» سايىسى. (وقۋشىلار سۋ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر مەن تىيىم سوزدەر ايتىپ جارىسادى)
«كىم جىلدام؟» (ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سۇراقتار)
1. ءبىرى جانىپ، ءبىرى قولداپ جانۋدى،
ەكى ەلەمەنت بىزگە بۇرىن تانىلدى.
ءورت بولىپ ەدى سوندىرۋگە كوپ ادام،
قوسىلىسىن الىپ سوعان اعىلدى.
(2ن2 + و2 = 2ن2و)
2. سۋدىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (ءتۇسسىز، ءدامسىز، ءيىسسىز سۇيىقتىق. تابيعاتتا 3 اگرەگاتتىق كۇيدە كەزدەسەدى. قايناۋ t0 – 1000، قاتۋ t0 – 00س.)
3. مۇز نەلىكتەن سۋعا باتپايدى؟ (مۇزدىڭ تىعىزدىعى سۋدىڭ تىعىزدىعىنان تومەن)
4. سۋدىڭ قۇرامى، فورمۋلاسى. (فورمۋلاسى ن2و سۋتەك جانە وتتەك اتومدارىنان تۇرادى )
5. جەردىڭ سۋ قاباتى.(گيدروسفەرا)
6. ەرىتىندى دەگەنىمىز نە؟(ەرىتكىش پەن ەرىگەن زاتتان تۇراتىن بىرتەكتى جۇيە)
7. سۋتەگى جانعاندا الىناتىن زات (سۋ)
8. ءبىر ادام ( 1 تاۋلىكتە، 1 اپتادا، 1 ايدا ) قانشا ليتر سۋ پايدالانادى؟
9. ەرىتىندىنىڭ كونسەنتراسياسى دەگەنىمىز نە؟ (ەرىگەن زات شاماسىنىڭ ەرىتىندى شاماسىنا قاتىناسىمەن انىقتالادى)
10. 1 ليتر سۋدى زالالسىزداندىرۋ ءۇشىن 0، 5 مگ قاجەت بولسا 10ليتر سۋدى زالالسىزداندىرۋعا قانشا حلور قاجەت؟
ءمۇعالىم: بالالار وسى سۋدى حلورلاۋ سۋدىڭ قانداي قاسيەتىنە جاتادى، كىم ايتادى؟
وقۋشى جاۋابى: حيميالىق قاسيەتىنە
ءمۇعالىم: دۇرىس. ولاي بولسا، بالالار ساباعىمىزدىڭ 1 كەزەڭىن قورىتىندىلاپ بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا كوشەيىك.
III. جاڭا ساباق. a) ساباقتى بايانداۋ (رەاكسيا تەڭدەۋلەرى، حيميالىق تاجىريبە، ينتەراكتيۆتى تاقتا)
جاي زاتتارمەن ارەكەتتەسۋى.
1) مەتالداردىڭ ەلەكتروحيميالىق كەرنەۋ قاتارىندا ماگنييدىڭ سول جاعىندا تۇرعان بەلسەندى مەتالدار سۋمەن تىكەلەي ارەكەتتەسەدى:
2 Na + 2 H2O = 2NaOH + H2↑ (تاجىريبە)
2) بەلسەندىلىگى ورتاشا مەتالدارعا جاتاتىن ماگنيي Mg مەن قورعاسىن Pb اراسىنداعىلار تەك جوعارى تەمپەراتۋرادا سۋ بۋىمەن ارەكەتتەسىپ، مەتالل وكسيدى مەن سۋتەك گازىن تۇزەدى:
Zn + H2O = ZnO + H2↑
3) سۋ كەيبىر بەيمەتالدارمەن ارەكەتتەسەدى. مىسالى، جوعارى تەمپەراتۋرادا ول كومىرتەكپەن رەاكسياعا ءتۇسىپ، كومىرقىشقىل گازىن جانە سۋتەك تۇزەدى:
C + 2H2O = CO2 + 2H2↑
سۋدىڭ كۇردەلى زاتتارمەن ارەكەتتەسۋى.
4. بەلسەندى مەتالل وكسيدتەرى سۋمەن تىكەلەي ارەكەتتەسىپ، مەتالل گيدروكسيدتەرى نەگىزدەردى تۇزەدى:
Na2O + H2O = 2NaOH
5. سۋدىڭ نەگىزدىك وكسيدپەن ارەكەتتەسۋى.
CaO + H2O = Ca(OH) 2 (تاجىريبە) وقۋشى 6. سۋدىڭ بەيمەتالل وكسيدتەرىمەن ارەكەتتەسۋى.
SO3 + H2O = H2SO4
7. بەلسەندى مەتالل گيدرەدتەرى سۋمەن ارەكەتتەسىپ ءسىلتى جانە سۋتەك گازىن تۇزەدى:
NaH + 2NaOH + H2↑
ءا) ماڭىزى
ب) تابيعاتتاعى اينالىمى
IV. ساباقتى بەكىتۋ
ا) ەسەپتەر الەمى (وقۋلىقپەن جۇمىس، ەسەپتەر شىعارۋ)
1. 72 گ سۋدى ايىرعاندا بولىنەتىن سۋتەك پەن وتتەكتىڭ ماسساسىن تابىڭدار.
2. سۋ ناترييمەن ارەكەتتەسكەندە 4 گ سۋتەك ءبولىندى. رەاكسياعا تۇسكەن سۋدىڭ ماسساسىن تابىڭدار.
3. ماسساسى 7، 2 گ فوسفور (V) وكسيدى سۋمەن ارەكەتتەسكەندە قانشا گرامم ورتوفوسفور قىشقىلى تۇزىلەتىنىن ەسەپتەڭدەر.
4. تۇرمىستا ءۇيدى اكتەۋ ءۇشىن سوندىرىلگەن اككە سۋ قوسىپ ەرىتىندى دايىندايدى. كالسيي وكسيدىنىڭ سۋمەن رەاكسيالاسۋى كوپ جىلۋ بولە جۇرەدى:
CaO + H2O = Ca(OH) 2 + 67 كدج
رەاكسياعا 5 كگ كالسيي وكسيدى تۇسكەندە بولىنەتىن جىلۋدىڭ مولشەرىن ەسەپتەڭدەر.
V. قورىتىندىلاۋ
ا) وقۋشىلاردى باعالاۋ
ءا) ۇيگە تاپسىرما
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ازوت جانە فوسفور» تاقىرىبىن قورىتىندىلاۋ
