قىشقىلدار قۇرامى، الۋ جولدارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قىشقىلدار، قۇرامى، الۋ جولدارى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى بەيورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلەتىن قىشقىلدار كلاسىمەن، ولاردىڭ جىكتەلۋى مەن نومەنكلاتۋراسىمەن تانىستىرۋ. زەرتتەۋ ءادىسى ارقىلى ينديكاتورلار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، قىشقىلدارمەن جۇمىس جاساۋ ەرەجەلەرىمەن تانىستىرۋ.
مىندەتتەرى: بىلىمدىلىك: قىشقىلداردىڭ فورمۋلاسىن قۇراستىرۋعا جانە ولاردى اتاۋعا ۇيرەتۋ. قىشقىلداردىڭ قۇرامىن، الىنۋىن سيپاتتايتىن حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن جازا بىلۋگە باۋلۋ.
دامىتۋشىلىق: جاڭا ساباقپەن وتكەن تاقىرىپتاردى ۇشتاستىرا وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن ودان ءارى دامىتۋ جانە ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتەرىن، داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. حيميالىق بيولوگيالىق تۇرعىدان ءتىرى تابيعات قۇرامىنداعى قىشقىلداردىڭ ماڭىزى ەمدىك قاسيەتى تۇرمىستا پايدالانۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ. ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ۋاقىتتى ۇنەمدەي بىلۋگە، ءار دەڭگەيدەگى وقۋشىلار بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا ءبىرىن ءبىرى قۇرمەتتەۋگە، ءبىر ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداپ باعا بەرۋگە تاربيەلەۋ
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، زەرتتەۋ ءادىسى
ساباق كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ينتەراكتيۆتى تاقتا كىتاپحاناسىنان سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبانۇسقالارى، قىشقىلدار فورمۋلاسى، قىشقىل ۇلگىلەرى، قۇرامىندا تابيعي قىشقىلدارى بار تاعام ۇلگىلەرى: الما، ليمون، ءسۇت، ايران، سىركە سۋى، اسكوربين قىشقىلىنىڭ تابلەتكالارى، ينديكاتورلار(امبەباپ، مەتيلورانج، فەنولفتالەين)، تاراتپا ماتەريالدار، باعالاۋ پاراقتارى، ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشتار، ا3 قاعاز
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ (سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تەكسەرۋ)
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
2. 1 «وي شاقىرۋ» (تەست)
1. زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەك
A. مولەكۋلا
B. اتوم
C. ۆالەنتتىلىك
D. يندەكس
2. زات قۇرامىنىڭ تۇراقتىلىق زاڭىن كىم اشتى
A. ج. پرۋست
B. ا. اۆوگادرو
C. م. لومونوسوۆ
D. ر. بويل
3. ونەركاسىپتە وتتەگىن نەدەن الادى
A. اۋا
B. سۋ
C. مارگانسوۆكا
D. بەرتوللە تۇزى
4. بىرەۋى وتتەك بولىپ كەلەتىن ەكى ەلەمەنتتەن قۇرالعان قوسىلىس
A. قىشقىل
B. وكسيد
C. تۇز
D. اتوم
5. ءبىر حيميالىق ەلەمەنتتىڭ بىرنەشە جاي زات تۇرىندە بولۋى
A. فوتوسينتەز
B. توتىعۋ
C. اللوتروپيا
D. ۆالەنتتىلىك
6. جىلۋ بولە جۇرەتىن رەاكسيا
A. ەكزوتەرميالىق
B. جاي
C. ەندوتەرميالىق
D. كۇردەلى
7. جىلۋ سىڭىرە جۇرەتىن رەاكسيا
A. ەكزوتەرميالىق
B. جاي
C. ەندوتەرميالىق
D. كۇردەلى
8. حيميالىق رەاكسياعا كىرىسكەن زاتتاردىڭ ماسساسى تۇزىلگەن زاتتاردىڭ ماسساسىنا تەڭ
A. اۆوگادرو زاڭى
B. گازدار زاڭى
C. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى
D. پەريودتىق زاڭ
9. اۋاداعى وتتەكتىڭ مولشەرى
A. 78%
B. 21%
C. 1%
D. 0. 03%
10. وتتەك ەلەمەنتىن كىم اشتى
A. دج. پريستلي مەن ك. شەەلە
B. ا. اۆوگادرو
C. م. لومونوسوۆ
D. ج. پرۋست
2. 2 «سۋتەك، ونىڭ الىنۋى جانە قاسيەتى» تاقىرىبىنا ارنالعان گرافيكالىق تەست «ءيا» - Ʌ، «جوق» - __ دەگەن جاۋاپتى بەلگىلەپ وتىرادى.
1. سۋتەكتىڭ ەڭ باستى قوسىلىسى سۋ ءيا
2. سۋتەكتى العاش رەت 1776 جىلى اعىلشىن عالىمى گ. كاۆەنديش الدى ءيا
3. ونەركاسىپتە سۋتەكتى اۋادان الادى جوق
4. سۋتەك ءيىسسىز، ءتۇسسىز گاز ءيا
5. سۋتەكتىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى – 16 جوق
6. سۋتەك مەتالدارمەن گيدريد تۇزەدى ءيا
7. لابوراتوريادا سۋتەكتى مارگانسوۆكادان الادى جوق
8. سۋتەك ەڭ جەڭىل گاز ءيا
9. سۋتەك وتتەكپەن ارەكەتتەسپەيدى جوق
10. كۇن جۇيەسى پلانەتالارىنىڭ 92%- ءىن سۋتەك اتومى قۇرايدى ءيا
تەست كىلتى
Ʌ Ʌ __ Ʌ __ Ʌ __ Ʌ __ Ʌ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2. 3 «سۋتەك پەن وتتەكتى» سالىستىرۋ ۆەنن دياگرامماسى
III. جاڭا ساباق
3. 1 «قىزىعۋدى وياتۋ» (ءۇي تاپسىرماسىن جاڭا ساباقپەن بايلانىستىرۋ ماقساتىندا)
ا. ءبىز تاجىريبە جاساۋ بارىسىندا سۋتەگىن الۋ ءۇشىن قانداي رەاكتيۆتەردى پايدالاندىق؟
سونىمەن ءبىز سۋتەك الۋدا تۇز قىشقىلىن پايدالاندىق. ياعني وتكەن تاقىرىپتاردا قىشقىل دەگەن ءسوزدى ءجيى كەزدەستىردىڭدەر. كۇندەلىكتى تۇرمىستا دا تاعام ونىمدەرىنە «ءدامى قىشقىلتىم» دەپ باعا بەرىپ جاتاسىڭدار.
3. 2. ءتۇسىنۋ ( مۇندا جاڭا ساباقتى توپتاسىپ تالقىلايدى)
جاڭا ماتەريالداعى ءبىلىمدى تۇسىنگەنىن انىقتاۋ ءۇشىن، وقۋلىقپەن ءوز بەتتەرىنشە توپپەن جۇمىس جاساۋ، بولجام جاساتۋ ت. ب
وقۋشىلارعا « قىشقىلدار، قۇرامى، الۋ جولدارى» تاقىرىبىن وقۋ ۇسىنىلىپ ءار توپقا تاپسىرما بەرىلەدى.
I توپ – «قىشقىلدارعا جالپى سيپاتتاما»
II توپ – «قىشقىل قۇرامى، جىكتەلۋى»
III توپ – «قىشقىلداردى الۋ تاسىلدەرى»
(وقۋشىلارعا ءتۇرلى ءتۇستى قارانداشتار، ا3 قاعازى تاراتىلادى)
3. 3 قولدانۋ ( جاسالعان جۇمىستاردى كورسەتەدى، سيپاتتايدى)
IV. Cەرگىتۋ ءساتى:
الدارىندا تۇرعان اسكوربين قىشقىلى، الما مەن ليموننىڭ ءدامىن تاتىپ كورىڭدەر. ءدامى قانداي؟ سەبەبى نەدە؟
«تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەسى»
بۇگىن حيميا ساباعىندا ءبىرىنشى جانە سوڭعى رەت سەندەر ءبىر زاتتىڭ ءدامىن ءمۇعالىمنىڭ رۇقساتىمەن عانا تاتىپ كوردىڭدەر. نەگىزى حيميا ساباعىندا زەرتحانالىق جۇمىس جاساعان كەزدە:
№ 1 ەرەجە «زاتتاردىڭ ءدامىن كورۋگە بولمايدى»!
№ 2 «قىشقىلعا سۋ قۇيۋعا بولمايدى». قىشقىلدار كۇيدىرگىش بولىپ كەلەدى ەگەر دە قىشقىل قولىڭىزعا تامىپ كەتسە، 5%- ك اس سوداسىنىڭ ەرىتىندىسىمەن كۇيگەن جەردى جۋۋ كەرەك.
V. بەكىتۋ
تاجىريبە ( توپ جەتەكشىلەرى)
الدارىندا تۇرعان سىناۋىقتارعا بىرەۋىنە – فەنولفتالەين، ەكىنشىسىنە – مەتيلورانج تامىزىڭدار، ۇشىنشىسىنە - امبەباپ ينديكاتور قاعازىن سالىڭدار. نە بايقادىڭ؟
كەستەنى تولتىر
ءۇش توپقا ورتاق ەسەپ (ءار دەڭگەيدەگى وقۋشىلار بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋى)
كۇكىرت قىشقىلى قۇرامىنداعى سۋتەگى، كۇكىرت، وتتەگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ماسسالىق ۇلەسىن ەسەپتە
VI. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
قىشقىلدار جايلى قىزىقتى مالىمەتتەر جيناقتاۋ
VII. باعالاۋ
توپ باسشىسى بەرىلگەن كريتەرييلەر ارقىلى مۇشەلەرىن باعالايدى.
ءمۇعالىم قورىتىندى باعا شىعارادى
رەفلەكسيا «كلاستەر قۇرۋ»
قوسىمشا: قىشقىل دەگەنىمىز سۋتەك اتومى مەن قىشقىل قالدىعىنان تۇراتىن قوسىلىس.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى بەيورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلەتىن قىشقىلدار كلاسىمەن، ولاردىڭ جىكتەلۋى مەن نومەنكلاتۋراسىمەن تانىستىرۋ. زەرتتەۋ ءادىسى ارقىلى ينديكاتورلار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، قىشقىلدارمەن جۇمىس جاساۋ ەرەجەلەرىمەن تانىستىرۋ.
مىندەتتەرى: بىلىمدىلىك: قىشقىلداردىڭ فورمۋلاسىن قۇراستىرۋعا جانە ولاردى اتاۋعا ۇيرەتۋ. قىشقىلداردىڭ قۇرامىن، الىنۋىن سيپاتتايتىن حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن جازا بىلۋگە باۋلۋ.
دامىتۋشىلىق: جاڭا ساباقپەن وتكەن تاقىرىپتاردى ۇشتاستىرا وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن ودان ءارى دامىتۋ جانە ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتەرىن، داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. حيميالىق بيولوگيالىق تۇرعىدان ءتىرى تابيعات قۇرامىنداعى قىشقىلداردىڭ ماڭىزى ەمدىك قاسيەتى تۇرمىستا پايدالانۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ. ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ۋاقىتتى ۇنەمدەي بىلۋگە، ءار دەڭگەيدەگى وقۋشىلار بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا ءبىرىن ءبىرى قۇرمەتتەۋگە، ءبىر ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداپ باعا بەرۋگە تاربيەلەۋ
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، زەرتتەۋ ءادىسى
ساباق كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ينتەراكتيۆتى تاقتا كىتاپحاناسىنان سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبانۇسقالارى، قىشقىلدار فورمۋلاسى، قىشقىل ۇلگىلەرى، قۇرامىندا تابيعي قىشقىلدارى بار تاعام ۇلگىلەرى: الما، ليمون، ءسۇت، ايران، سىركە سۋى، اسكوربين قىشقىلىنىڭ تابلەتكالارى، ينديكاتورلار(امبەباپ، مەتيلورانج، فەنولفتالەين)، تاراتپا ماتەريالدار، باعالاۋ پاراقتارى، ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشتار، ا3 قاعاز
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ (سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تەكسەرۋ)
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
2. 1 «وي شاقىرۋ» (تەست)
1. زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەك
A. مولەكۋلا
B. اتوم
C. ۆالەنتتىلىك
D. يندەكس
2. زات قۇرامىنىڭ تۇراقتىلىق زاڭىن كىم اشتى
A. ج. پرۋست
B. ا. اۆوگادرو
C. م. لومونوسوۆ
D. ر. بويل
3. ونەركاسىپتە وتتەگىن نەدەن الادى
A. اۋا
B. سۋ
C. مارگانسوۆكا
D. بەرتوللە تۇزى
4. بىرەۋى وتتەك بولىپ كەلەتىن ەكى ەلەمەنتتەن قۇرالعان قوسىلىس
A. قىشقىل
B. وكسيد
C. تۇز
D. اتوم
5. ءبىر حيميالىق ەلەمەنتتىڭ بىرنەشە جاي زات تۇرىندە بولۋى
A. فوتوسينتەز
B. توتىعۋ
C. اللوتروپيا
D. ۆالەنتتىلىك
6. جىلۋ بولە جۇرەتىن رەاكسيا
A. ەكزوتەرميالىق
B. جاي
C. ەندوتەرميالىق
D. كۇردەلى
7. جىلۋ سىڭىرە جۇرەتىن رەاكسيا
A. ەكزوتەرميالىق
B. جاي
C. ەندوتەرميالىق
D. كۇردەلى
8. حيميالىق رەاكسياعا كىرىسكەن زاتتاردىڭ ماسساسى تۇزىلگەن زاتتاردىڭ ماسساسىنا تەڭ
A. اۆوگادرو زاڭى
B. گازدار زاڭى
C. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى
D. پەريودتىق زاڭ
9. اۋاداعى وتتەكتىڭ مولشەرى
A. 78%
B. 21%
C. 1%
D. 0. 03%
10. وتتەك ەلەمەنتىن كىم اشتى
A. دج. پريستلي مەن ك. شەەلە
B. ا. اۆوگادرو
C. م. لومونوسوۆ
D. ج. پرۋست
2. 2 «سۋتەك، ونىڭ الىنۋى جانە قاسيەتى» تاقىرىبىنا ارنالعان گرافيكالىق تەست «ءيا» - Ʌ، «جوق» - __ دەگەن جاۋاپتى بەلگىلەپ وتىرادى.
1. سۋتەكتىڭ ەڭ باستى قوسىلىسى سۋ ءيا
2. سۋتەكتى العاش رەت 1776 جىلى اعىلشىن عالىمى گ. كاۆەنديش الدى ءيا
3. ونەركاسىپتە سۋتەكتى اۋادان الادى جوق
4. سۋتەك ءيىسسىز، ءتۇسسىز گاز ءيا
5. سۋتەكتىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى – 16 جوق
6. سۋتەك مەتالدارمەن گيدريد تۇزەدى ءيا
7. لابوراتوريادا سۋتەكتى مارگانسوۆكادان الادى جوق
8. سۋتەك ەڭ جەڭىل گاز ءيا
9. سۋتەك وتتەكپەن ارەكەتتەسپەيدى جوق
10. كۇن جۇيەسى پلانەتالارىنىڭ 92%- ءىن سۋتەك اتومى قۇرايدى ءيا
تەست كىلتى
Ʌ Ʌ __ Ʌ __ Ʌ __ Ʌ __ Ʌ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2. 3 «سۋتەك پەن وتتەكتى» سالىستىرۋ ۆەنن دياگرامماسى
III. جاڭا ساباق
3. 1 «قىزىعۋدى وياتۋ» (ءۇي تاپسىرماسىن جاڭا ساباقپەن بايلانىستىرۋ ماقساتىندا)
ا. ءبىز تاجىريبە جاساۋ بارىسىندا سۋتەگىن الۋ ءۇشىن قانداي رەاكتيۆتەردى پايدالاندىق؟
سونىمەن ءبىز سۋتەك الۋدا تۇز قىشقىلىن پايدالاندىق. ياعني وتكەن تاقىرىپتاردا قىشقىل دەگەن ءسوزدى ءجيى كەزدەستىردىڭدەر. كۇندەلىكتى تۇرمىستا دا تاعام ونىمدەرىنە «ءدامى قىشقىلتىم» دەپ باعا بەرىپ جاتاسىڭدار.
3. 2. ءتۇسىنۋ ( مۇندا جاڭا ساباقتى توپتاسىپ تالقىلايدى)
جاڭا ماتەريالداعى ءبىلىمدى تۇسىنگەنىن انىقتاۋ ءۇشىن، وقۋلىقپەن ءوز بەتتەرىنشە توپپەن جۇمىس جاساۋ، بولجام جاساتۋ ت. ب
وقۋشىلارعا « قىشقىلدار، قۇرامى، الۋ جولدارى» تاقىرىبىن وقۋ ۇسىنىلىپ ءار توپقا تاپسىرما بەرىلەدى.
I توپ – «قىشقىلدارعا جالپى سيپاتتاما»
II توپ – «قىشقىل قۇرامى، جىكتەلۋى»
III توپ – «قىشقىلداردى الۋ تاسىلدەرى»
(وقۋشىلارعا ءتۇرلى ءتۇستى قارانداشتار، ا3 قاعازى تاراتىلادى)
3. 3 قولدانۋ ( جاسالعان جۇمىستاردى كورسەتەدى، سيپاتتايدى)
IV. Cەرگىتۋ ءساتى:
الدارىندا تۇرعان اسكوربين قىشقىلى، الما مەن ليموننىڭ ءدامىن تاتىپ كورىڭدەر. ءدامى قانداي؟ سەبەبى نەدە؟
«تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەسى»
بۇگىن حيميا ساباعىندا ءبىرىنشى جانە سوڭعى رەت سەندەر ءبىر زاتتىڭ ءدامىن ءمۇعالىمنىڭ رۇقساتىمەن عانا تاتىپ كوردىڭدەر. نەگىزى حيميا ساباعىندا زەرتحانالىق جۇمىس جاساعان كەزدە:
№ 1 ەرەجە «زاتتاردىڭ ءدامىن كورۋگە بولمايدى»!
№ 2 «قىشقىلعا سۋ قۇيۋعا بولمايدى». قىشقىلدار كۇيدىرگىش بولىپ كەلەدى ەگەر دە قىشقىل قولىڭىزعا تامىپ كەتسە، 5%- ك اس سوداسىنىڭ ەرىتىندىسىمەن كۇيگەن جەردى جۋۋ كەرەك.
V. بەكىتۋ
تاجىريبە ( توپ جەتەكشىلەرى)
الدارىندا تۇرعان سىناۋىقتارعا بىرەۋىنە – فەنولفتالەين، ەكىنشىسىنە – مەتيلورانج تامىزىڭدار، ۇشىنشىسىنە - امبەباپ ينديكاتور قاعازىن سالىڭدار. نە بايقادىڭ؟
كەستەنى تولتىر
ءۇش توپقا ورتاق ەسەپ (ءار دەڭگەيدەگى وقۋشىلار بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋى)
كۇكىرت قىشقىلى قۇرامىنداعى سۋتەگى، كۇكىرت، وتتەگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ماسسالىق ۇلەسىن ەسەپتە
VI. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
قىشقىلدار جايلى قىزىقتى مالىمەتتەر جيناقتاۋ
VII. باعالاۋ
توپ باسشىسى بەرىلگەن كريتەرييلەر ارقىلى مۇشەلەرىن باعالايدى.
ءمۇعالىم قورىتىندى باعا شىعارادى
رەفلەكسيا «كلاستەر قۇرۋ»
قوسىمشا: قىشقىل دەگەنىمىز سۋتەك اتومى مەن قىشقىل قالدىعىنان تۇراتىن قوسىلىس.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ويۋ - ورنەك تۇرلەرى. ويۋ ەلەمەنتتەرىمەن تانىسۋ، شىعۋ تاريحى»
