سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
قىستاپ قالاتىن قۇستار
ورال قالاسى، قاراتوبە اۋدانى،
تولەن نەگىزگى ورتا مەكتەبىنەن
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
ماردەن ءۇمىت ايشۋاق قىزى

تاقىرىبى: قىستاپ قالاتىن قۇستار
ماقساتى:
1. بالالاردىڭ قىستاپ قالاتىن قۇستاردى اتاپ، ولار جايلى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ.
2. قۇستارعا دەگەن قامقورلىق كوزقاراسىن دامىتۋ.
3. قۇستاردى قورعاۋعا، جاناشىرلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىك ماتەريال: سۋرەتتەر، ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار، كورنەكىلىك توپتامالار - سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ۇجىمدىق تۇردە بىرلەسىپ ءبىلىم الۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: كورنەكىلىك، سۇراق - جاۋاپ، ىزدەندىرۋ، دالەلدەۋ، اڭگىمەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ەڭبەككە باۋلۋ، انا ءتىلى،

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. شاتتىق شەڭبەرى (قورشاعان ورتامەن سالەمدەسۋ.)
سالەمەتسىز بە، اشىق اسپان!
سالەمەتسىز بە، كۇننىڭ كوزى،
سالەمەتسىزدەر مە، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار!
سالەمەتسىزدەر مە، ءقادىرلى قوناقتار!

ءىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
تەست(ءوزىن - ءوزى تەكسەرۋ)
1. جىل قۇستارىن اتا؟
ا) كوكەك اققۋ، قارلىعاش، قاراتورعاي، لايلەك
ب) كەپتەر، ۇكى، ساۋىسقان، توقىلداق
ۆ) توتى؛ ءا) بۇلبۇل؛ ب) تىرنا؛ ۆ) تورعاي.
2. قاناتتارى ۇشكىر ءارى ۇزىن، قۇيرىقتارى ەكى ايىر قۇس. قانداي قۇس؟
ا) (قارلىعاش.) ب) قاراتورعاي. ۆ) ساۋىسقان
3. ءوز اتىن بىرنەشە مارتە قايتالايتىن، ەش جەرگە ۇيا سالمايتىن، تۇراقتى تۇراعى جوق قۇستىڭ ءتۇرى.
ا) كوكەك ب) اققۋ ۆ) توقىلداق
4. قۇستار نەمەن قورەكتەنەدى؟
ا) ەت، ءسۇت.
ءا) تورعاي، جاندىكتەر؛
ۆ) ەگىننىڭ ماساقتارىمەن، جاندىكتەرىمەن.
5. قۇستار تابيعاتقا قانداي پايدا كەلتىرەدى؟
ا) زياندى جاندىكتەردى قۇرتادى
ءا) تابيعاتقا ءسان بەرەدى.
ب) اۋانى تازارتادى.

ءىىى. جاڭا ساباق
ءسوزجۇمباق.
ا ق ق ۋ
ۇ ز ا ق
س ا ۋ ى س ق ا ن
ق ا ر ا ت و ر ع ا ي
ج ا پ ا ل ا ق
ق ا ر ع ا

1. كولدىڭ كوركى، ءسانى ەكەن،
ۇشقاندا سازدى ءان ەكەن.
اقىندار ونى ماقتانعان
ادامدار قورعاپ ساقتاعان،
بۇل قانداي قۇس ەكەن؟ (اققۋ)

2. ۇشقانى قىزىق جالپىلداپ،
ءوزى سونداي قارقىلداق. (ۇزاق)
3. شىقىلىقتاپ ءبىر تۇرمايدى،
ورەدەن قۇرت ۇرلايدى. (ساۋىسقان)

4. كوكتەمدە قۇستار قايتقاندا،
ەڭ الدىمەن كەلەتىن.
ءوزىمىز كۇتىپ الاتىن،
ۇيا جاساپ بەرەتىن،
بۇل قانداي قۇس، بالالار؟ (قاراتورعاي)

5. كۇندىز ءتىپتى ۇشپايدى،
تۇندە تىشقان ۇستايدى.
كوزى شامعا ۇقسايدى. (جاپالاق)

6 ءوزى سونداي قاپ قارا،
قارقىلداپ ۇشادى. (قارعا)

سۋرەتتە بەرىلگەن جىل قۇستارىن اينالدىرا قورشا.

ءىV. ماتىنمەن جۇمىس
(وقۋشىلارعا ابزاستارعا ءبولىپ وقىتۋ) ءمۇعالىم ءوزى تۇسىندىرەدى.
سلايد كورسەتۋ.

ساۋىسقان – الا قاناتتى، ۇزىن قۇيرىقتى قۇس. قازاقستانداعى ەڭ قۇيرىعى ۇزىن قۇس. ونىڭ قۇيرىعى 35 سم. ول وتە ساق. ەرەكشەلىگى – جىلتىر، اشەكەيلى زاتتارعا اۋەستىگى. ونىڭ ۇعىمتالدىعى دا سونشالىق – كادىمگى قاراتورعاي مەن توتى سەكىلدى، ادامنىڭ ايتقان ءسوزىن جاتتاپ الادى. كەز كەلگەن تاماقتى قورەك ەتەدى. قاۋىرسىندارى ءبىرىڭعاي قارا ەمەس، جاسىل رەڭكتى كەلەدى، بۇيىرىندەگى قاۋىرسىنى اپپاق.

سۋىقتورعاي – اعاش قۋىستارىن، ىندەردى، ءۇي – جايلاردى مەكەندەيدى. بۇتالاردىڭ دانىمەن، جەمىسىمەن قورەكتەنەدى. كەيدە توقىلداق قورەگىنىڭ قار بەتىنە تۇسكەن قالدىعىن تەرىپ جەيدى.

قارعا – باسى، قاناتى، قۇيرىعى قارا، ال ارقاسى مەن باۋىرى سۇرعىلت، تۇمسىعى ۇشكىر، تىرناقتارى وتكىر. ءتۇرلى تاماق قالدىقتارىن تىرناقتارىمەن قار استىنان شۇقىپ جەيدى. بۇل وتە اقىلدى قۇس. ونىڭ بالاپانىن سويلەۋگە ۇيرەتۋگە بولادى. قارعالار ۇزاق ءومىر سۇرەدى.

توقىلداق – قازاقستاننىڭ تۇرعىلىقتى قۇسى. ءتۇسى شۇبار، وتە جىلدام قيمىلدايتىن ەڭبەكقور قۇس. اعاشتاردىڭ قابىقتارىنىڭ اراسىنداعى بۋناقدەنەلىلەرمەن قورەكتەنەدى. قار ۇستىنە تۇسكەن قالدىعىن تورعايلار تەرىپ جەيدى. وسىلاي وزگە قۇستارعا دا جەمىن تابۋىنا كومەكتەسەدى. وتە سۋىق، ايازدى كۇنى ادام تۇراعىنا جاقىن كەلەدى.

كەپتەر – باسى كىشكەنتاي، تۇمسىعى ءتۇزۋ، سيراعى قىسقا قۇس. كەپتەردىڭ قولعا ۇيرەتىلگەن ءتۇرىن حالىق اراسىندا “كوگەرشىن” دەپ اتايدى. وسىمدىك تۇقىمىمەن، استىق تۇقىمدارىنىڭ دانىمەن قورەكتەنەدى.
شىمشىق – سۇر، قوڭىر ءتۇستى، قاۋىرسىندى كىشكەنتاي، وتىرىقشى قۇس. اۋىل ماڭايىندا، اۋلادا ءجۇرىپ، جەمىن تابادى.

قۇر – ورمان قۇسى. يتمۇرىن، بۇتا اراسىندا تىرشىلىك ەتەدى. قورازى ءىرى، ءتۇسى قارا قاناتىنان قيعاش ورنالاسقان اق جولاق ايقىن بايقالادى. قۇيرىعىنىڭ قاۋىرسىنى سىرتىنا قاراي قايىرىلىپ ورنالاسادى. نەگىزگى قورەگى - وسىمدىكتەر. ول الىسقا ۇشا المايدى. ايازدى كۇندەرى قار استىنا كىرىپ، سوندا تۇنەيدى. كۇن كوزى شىققان كەزدە عانا قاردان شىعىپ جەمىن ىزدەيدى.

قىزىقتى مالىمەتتەر.
تابيعاتتىڭ ءسانى دە، ءانى دە قالىقتاي ۇشقان قۇستار. ولاردىڭ اسەم اندەرى بويىمىزدى بالقىتىپ، ەرىكسىز ەلىكتىرەدى. ولار – ءبىزدىڭ قاناتتى دوستارىمىز. ولار – تابيعات ساقشىلارى. ەگىستىكتىڭ، باۋ - باقشانىڭ سەنىمدى سەرىگى. سوندىقتان اتا - بابامىز قۇستاردى قادىرلەپ، قۇرمەتتەگەن. ولار باتىر ۇلدارىن سۇڭقارعا، سۇلۋ قىزدارىن اققۋعا تەڭەگەن. (ءبيشى قۇستار بەينەروليك)
قازاقستاندا قۇستاردىڭ 480 ءتۇرى بار ەكەن. سونىڭ ىشىندە ازايىپ كەتكەن قۇستار قىزىل كىتاپقا ەنگىزىلىپ، قورعاۋعا الىندى. اتا - بابامىز قۇستى اسا قادىرلەگەن. ەرتەدە جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە اۋىل ادامدارى ەلىن - جەرىن تاستاپ قاشا جونەلگەن ەكەن. سول اۋىلدا تولە بي اتامىز عانا قوزعالماي، كيىز ءۇيىن جىقپاپتى. قالماقتىڭ اسكەر باسى سەبەبىن سۇراسا، تولە بي ءۇيىنىڭ توبەسىن كورسەتىپتى. «قارلىعاش شاڭىراعىما ۇيا سالدى، بالاپاندارى ءالى جاس، ۇشا المايدى» دەپتى. جاس اسكەر باسى تولە ءبيدىڭ ادامگەرشىلىگىنە ريزا بولىپتى. سودان تولە بي اتامىزدى «قارلىعاش بي» اتاپتى، ال قارلىعاشتى «اۋليە قۇس» دەپ اتاعان ەكەن.

قازاقتار قۇستارعا قاراپ اۋا رايىن دا بولجاي بىلگەن.
• قۇس ءجۇنىن ۇرپيتسە، جاڭبىر جاۋادى، اۋا رايى وزگەرەدى.
• سارى شىمشىق ىسقىرسا - شىنىمەن كۇز بولعانى.
• قارعا قارقىلداسا - قار جاۋادى.
• جىل قۇسى قاپتاپ كەتسە - كوكتەم ەرتە كەلەدى.
• كوكەك قاتتى ءارى ءجيى شاقىرسا – كۇن جىليدى.
• ساۋىسقان شاقىلداسا، قوناق كەلەدى.
• ەرتە كوكتەمدە قارعا سۋعا شومىلسا، كۇن جىليدى.
ايتساق ءانىمىز، ارداقتاساق ءسانىمىز، تابيعاتتىڭ كوركى قۇستاردى قورعاۋ ءارقايسىمىزدىڭ پارىزىمىز.

VI. داپتەرمەن جۇمىس. سوزدىك جۇمىس.
- وقۋشىلار مىنا سوزدەرگە كوڭىل اۋدارايىق.
ۇيا - قۇستىڭ بالاپان باسىپ شىعاراتىن ورنى.
مامىق - قۇستىڭ ۇلپىلدەگەن جۇمساق ءجۇنى. - ەندى وسى سوزدەردى قاتەسىز، تازا، بوياماي داپتەرىمىزگە كوشىرىپ الايىق. وقۋشى شىعارماشىلىعى (بەينەروليكتەر)

V. توپتىق جۇمىس
ءى توپ. قۇستار قالاي دىبىستايدى؟
قارعا ------------ قارقىلدايدى
ساۋىسقان ------- شاقىلدايدى
شىمشىق ------ شيقىلدايدى
توقىلداق ------ توقىلدايدى
قۇر -------------- قۇرقىلدايدى
ءىى توپ. قۇستار تۋرالى ەرەجە قۇرا.

ءىىى توپ – ەڭبەك ساباعى. گەومەتريالىق فيگۋرادان بالاپان قۇراستىرۋ.

IV توپ.– سۋرەتكە قاراپ اڭگىمە قۇراستىر.

VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
قۇستار

دوسىمىز
بايلىق
ورمان ەمشىسى
تابيعاتتىڭ ءسانى مەن ءانى

قامقورشىمىز قۇستارعا،
تابيعاتتى سۇيەمىز.
ايالايمىز ولاردى،
جاقسى كورىپ ءبارىمىز.

VII. باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما: 1. قىستاپ قالاتىن قۇستار ءماتىنىن وقۋ.

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما