قىز ءباتىش پەن ەرسەيىت
ياپىر-اي، تاعدىر شىركىننىڭ پەندە بالاسىنا دەگەن مىسقالداي ءبىر مەيىرىمى بولسايشى. قارا باسىڭ قانشا اۋليە بولسا دا، توتەدەن كيلىككەن بالەگە قىلار لاجىڭ بار ما؟ مىناۋ وتىرعان قوجابەك ءوز كۇنىندە كىمنەن كەم ەدى؟ دوسى تۇگىل قاسى دا كىسىلىگىن اتتاپ كەتە المايتىن. بەلى بۇگىلمەسە-اق، باسى يىلمەسە-اق دەگەن، قۋ تىرلىكتەن ءبىر مويىن بيىك ازامات ەمەس پە! كارى قويدىڭ جاسىنداي جاسى قالعاندا جالعىز ۇلدان ايرىلىپ، قيراعان بايتەرەكتەي وتىرعان وتىرىسى مىناۋ عوي. بەيشارا. قۇداي اياسىن!
كيىز ءۇي ىشىندە قازاعا كوڭىل ايتا جينالعان قالىڭ جۇرتتىڭ وسىدان باسقا ويلارعا ويى بولماي، قوجابەكتىڭ جالعىز ۇلىن ءوز قولدارىنان ءولتىرىپ العاننان بەتەر، باستارى سالبىراپ جەر شۇقىپ وتىر. جۇباراتارعا ءسوز جوق. قۋ تىلمەن كىسى تىرىلتكەن نەبىر بەتسىز شەشەندەر تىلدەرى بايلانىپ، قارا بەت بوپ ءۇنسىز قالعان.
تەك ەسەنەي قارت «يا اللا» دەپ بەيمالىم سىيىنىپ الدى دا، ەسىككە قاراپ وتىرىپ:
— سابىر ەت، قوجەكە! جاراتقاننىڭ ىقتيارىنا نە شارا؟ قۇداي بالا بەرمەسە قايتەر ەدىڭ؟ ءوزى بەرگەن جاندى ءوزى الدى. ءبىر كەرەگى بولعان شىعار،- دەگەن بولدى.
ايتەۋىر بىردەڭە دەۋ كەرەك بولعان سوڭ ايتتى، ايتپەسە قوجابەك تۇگىل ءوزىنىڭ دە كوڭىلىنە ەشبىر سەنىم تۋدىرا المادى.
قوجابەك ءبىر قولىمەن جەر تىرەپ، قيىقشا كورپەشەنىڭ ۇستىندە ارەڭ وتىر. ءاجىم جۇزىندە ەندى قايتىپ قۋانباستاي، ەندى قايتىپ كۇلمەستەي ايىقپاس ۋايىمنىڭ تابى بار. الدەكىم ارتىنا جاستىق قويدى. قوجابەك جاستىققا بەلىن تىرەپ، باسىن كوتەرگەندە، ءبىر تامشى جاس قالماي، سۋالىپ بىتكەن جانارىنان قۋ تىرشىلىكتەن ەندى ەشتەڭەنى قالامايتىن، ءوزىن ءتىپتى مىنا دۇنيەنىڭ ادامى دەپ سانامايتىن ءبىر ءتۇڭىلىس بايقالدى. كوزىنىڭ استى كۇيدىرگى شىققانداي كۇلتىلدەپ، تالاۋراپ تۇر.
ءتور جاقتان الدەكىم:
— ە-ە، جىگىتتىڭ تورەسى ەدى-اۋ، نە كەرەك! جاساعاننىڭ نازارى جاقسىعا ءيا جالعىزعا تۇسەرىن قايتەرسىڭ،- دەپ اللا تاعالانىڭ ءدال وسى ىسىنە ءوزىنىڭ ريزا ەمەسىن ءبىلدىرىپ كەيي سويلەدى.
— قۇدايعا دا جاقسى كەرەك،- دەپ دالەلدەدى تاعى بىرەۋى.
قوجابەك قينالىپ جەرگە قارادى.
بالاسىنىڭ بويىنداعى جاقسىلىقتى ەسكە الۋدىڭ تاپ ءقازىر پايدا بەرمەسىن، قايتا قيماستىقتى كۇشەيتىپ، قايعىنى اۋىرلاتا تۇسەرىن ءبارى دە ءبىلىپ وتىر. «قايىرلى بولسىننان» باسقا تىلگە تيەك قىلار دىم جوق.
شىنىندا دا اللانىڭ جاقسىنى اكەتەدى دەگەنى راس شىعار. وسى بالا ينستيتۋتقا تۇسكەننەن ەلدى شۋلاتتى. «قوجابەكتىڭ بالاسى بولات وقۋعا العىر ەكەن، مۇعالىمدەردىڭ وزدەرى قايمىعاتىن كورىنەدى»،- دەۋشى ەدى. ايتسا ايتقانداي، ينستيتۋتتى ايرىقشا ديپلوممەن ءبىتىرىپ كەلدى. ءبىر جىل وتىسىمەن اۋداندىق باسشى قىزمەتىنە كوتەرىلدى. جۋىقتا وبلىسقا اكەتەتىن كورىنەدى دەگەن سىبىس تاراعان. ايتەۋىر بارىپ جۇزدەسكەندەردىڭ ءبارى «تەك بولعالى تۇرعان بالا ەكەن، ءتىرى بولسىن» دەپ، ءتىل-اۋىزدارىن تاسقا سىلتەپ، تفالاپ قايتاتىن. ەل-جۇرتقا جاستايىنان اتى شىققان سول بولات ەندى ۇيلەنگەلى جاتقاندا اياق استىنان قايتىس بولىپ كەتتى. ارتتا تۇياق قالمادى. ءبىر اۋلەتتىڭ تۇقىمىن ءبىر وزىمەن ءبىر جولا توقتاتتى دە كەتە باردى.
وسى ءبىر تۇقىمنىڭ توقتاپ قالۋى جازىقسىز جاسالعان قياناتتاي، الدەبىر جاڭىلىستىقتان، ءيا تۇسىنبەستىكتەن بولىپ وتىرعان نارسەدەي بۇكىل جۇرتتىڭ اقىل-ويىن بايلاپ وتىر.
تورگە تامان وتىرعان مۇرتتى قارا قوجابەكتىڭ قازىرگى ءحالىن تىلدەسۋگە جارامايدى دەپ شەشكەندەي قىزمەت قىلىپ جۇرگەن جىگىتكە قاراپ:
— كوكتاسقا زاكەز بەرىپ پە ەڭدەر، اۋدانبەك؟ - دەدى.
كوكتاس تۋرالى ءسوزدىڭ شىعۋى جۇرتتى الدەبىر ىڭعايسىزدىقتان قۇتقارعانداي بولدى.
— كوكتاسقا زاكاز بەرىلگەن،- دەدى اۋدانبەك. — الماتىداعى - تىشقانبايعا جىبەرگەنبىز تەلەگرامما مەن اقشانى. ءبىراق وبلىس ورتالىعىنان ماشينامەن بارىپ اكەلۋ قاجەت ەكەن. جارتى توننادان اۋىر دەي مە؟.. بىرنەشە ادام بارماسا، جالعىز جارىم تۇك ىستەي المايتىن شىعار...
بىرتە-بىرتە اڭگىمە جۇرە باستادى. قوجەكەڭنىڭ كوڭىلىنە ءبىر تەتىك بولا ما دەگەن ۇمىتپەن جۇرت ەندى تىشقانبايدىڭ ۇلكەن ادامگەرشىلىگىن، مارقۇم اكەسىنىڭ دە اق كوڭىل جاقسى ادام بولعانىن، ال ەندى جارتى توننا دەگەنىڭ اجەپتاۋىر سالماق ەكەنىن، قالايدا ماڭگىلىك ەسكەرتكىش بولاتىنىن ايتىپ، ءالى كەلمەي جاتقان قۇلپىتاستى جەر كوككە تۇسىرمەي ماقتاپ، ءبىرسىپىرا سەرپىلىپ قالدى.
— ونى ارنايى كرانمەن كوتەرمەسە قانشا ادام بولساڭ دا، سەنىڭ كوتەرگەنىڭە بولمايدى،- دەپ قيىنداتتى العاشقى مۇرتتى قارا.
ءبىراق ءسوزىنىڭ اياعىندا كورشى اۋداندارىڭ بىرىندە وسىنداي قۇلپىتاستى الدەكىمدەردىڭ ۇرلاپ كەتكەنىن، ودان ءارى ءبىر جەردە قولدان قول جاسايمىز دەپ، زيراتتاردى سۋ الىپ، سۇيەكتەردىڭ سۋعا قالقىپ شىققانىن ايتىپ ايدالاعا لاعىپ كەتتى.
— كەسەگىن بىتىردىك، ەندى ەرتەڭ ۇيىنە كىرىسەمىز،- دەدى اۋدانبەك.
مۇرتتى قارا ءوزىنىڭ، ارتىق سويلەپ قويعانىن سەزىپ، جاعدايىن تۇزەپ الۋ ءۇشىن جاڭا سۇراققا كوشتى.
— كەسەكتى سوۆحوز بەردى مە، جوق؟...
— جوق ءوزىمىز قۇيدىق.
— ءا، ول دۇرىس. تەگىندە ساتىپ العان ساۋاپ بولمايدى دەيدى عوي.
— ول راس،- دەپ قۇپتادى وتىرعاندار.
مۇرتتى قارا ايىبىنان اقتالىپ شاعىپ، العاشقى ابىرويىن قايتىپ العانداي كوتەرىلىڭكىرەپ وتىرىپ، باياعىدا ءبىر پاتشانىڭ اكەسىنە تامدى قۇلدارىنا سالدىرعانىن، ءبىراق و دۇنيەدە اكەسىنىڭ تامى موينىنا قارىز بوپ مىنگەنىن، بىرەۋدىڭ قولىمەن سالىنعان توپىراق توپىراق سالدىعا ەسەپتەلمەيتىنىن ايتتى. ءبىراق تاعى دا ساعيدوللا دەگەن بىرەۋدىڭ اكەسىنىڭ تامىنا قۇيعان بۇكىل كەسەگىن اراققا ساتىپ جىبەرگەنىن ايتىپ ەلدى قايتا شوشىتتى.
ەسەنەي قارت مىنا اڭگىمەدەن قاتتى قىسىلىپ، قيپاقتاپ، ايتەۋىر جۇرت نازارىن باسقا بىردەڭەگە اۋدارۋ ءۇشىن:
— مىناۋ قاي بالا؟ - دەي سالدى سول جاعىنداعى ءوزى تانىماي وتىرعان كوزىلدىرىكتى جىگىتكە قاراپ.
— جاراسباي،- دەدى ەسىك جاقتان بىرەۋ. — بولاتتىڭ بىرگە وقىعان جولداسى عوي. سونوۋ قىزىلوردادان كەلدى. ءبىرجولا تامىن سالىسىپ كەتەم دەپ جاتىر.
— ە، اينالايىن-اي،- دەدى ەسەنەي ريزا بولىپ، — بىرگە وقىعان دوستار عوي، قايتسىن-اي! كىسى بولاتىن بالا ەكەنسىڭ، قاراعىم-اي! عۇمىرلى بول!
شاي كەلدى. تىم-تىرىس وتىرىپ ەكى كەسە ىشكەننەن كەيىن، ءبارى كەلىسىپ قويعانداي، بىر-بىرلەپ كەسەلەرىن توڭكەردى. داستارقان شەتى بۇگىلگەن ساتتە قۇران وقىلاتىنىن سەزگەن جۇرت جاپىرلاپ، باس كيىمدەرىن ىزدەستىرە باستادى.
ەسەنەي قارت جالاڭباس وتىرعان جاستار جاعىنا ۇناتپاي ءبىر قارادى دا، قۇران وقۋعا كىرىستى. قول جايىلدى. داستارحان جيىلدى. ەندى توردە وتىرعاندار بىر-بىرىنە الما-كەزەك قاراپ، «قايتپايمىز با» دەگەندى كوزدەرىمەن ءبىلدىردى.
— ال، قوجابەك،- دەدى ەسەنەي ىرگەدەگى قامشىسىن الدىنا قويىپ. — جەر اياعى شالاعاي، جەتكەنىمىز وسى بولدى. تۋدىرعان سەن دا، بالا حالىقتىكى ەدى. جىلاماعان ادام جوق. ونىڭ ورنىنا ءبىزدىڭ كەتەتىن ءجونىمىز بار عوي. ءبىراق اللانىڭ ىسىنە نە شارا؟ قۇداي باسقا سالدى كوندىك دەيمىز. باياعىدا دارمەنجانىم قايتقاندا،- بۇكىل ەل بوپ... اياعىنان تىك تۇرىپ... اتتاندىرىپ... سوندا «ياپىراۋ، كۇندە بولماشىعا ءجۇز شايىسىپ، بىردە اراز، بىردە تاتۋ بوپ جۇرگەن وسى ءبىر جامان اعايىن بولماسا قايتىپ جەر باسىپ كۇن كورەمىز دەپ ويلاپ ەم... اعايىن ورتانى مەدەت قىل. باسقا نە ايتايىن... — ەسەنەي ءۇنسىز قالىپ، ورامالىمەن كوزىن ءسۇرتتى، پەشپەنتىنىڭ تۇيمەسىن سالدى. سوسىن قامشىسىن تاعى ءبىر قوزعاپ قويىپ: — ءبىز ەندى قوزعالامىز،- دەدى نىق داۋىسپەن. — مالعا ادام قالماپ ەدى. ءتىپتى بار عوي ەشقايدا بۇرىلا المايسىڭ... ال ەندى ءبىر قۇدايعا تاپسىردىق. رۇقسات ەت، قوجەكە.
قوجابەك بىردەڭە دەپ اۋزىن جىبىرلاتقان بولدى، ءبىراق نە دەگەنىن ەشكىم ەستىگەن جوق.
جۇرت ورىندارىنان تۇرىپ، بىر-بىرلەپ شىعا باستادى.
قوجابەك جالعىز قالعاننان كەيىن دە، تومەن قاراپ ۇزاق وتىرادى.
بالاسىنىڭ ولىمىنە تاعدىردىڭ جازۋى دەپ لاجسىز كونسە دە، كوڭىل تۇكپىرىندە ومىردەن وسى كۇيىمشە قۋ باس وتكەنىم بە دەگەن وي پايدا بولعاندا ۇرەي داۋىلى اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي جۇرەگى قىسىلدى. «اللا-اۋ، اللا-اۋ! - دەي بەردى تىنىسى تارىلىپ. — كىسىگە جاساعان ءبىر ءتۇيىر قياناتىم جوق عوي... نە جازىعىم بار، جاساعان-اۋ. نە جازدىم؟!»
اينالۋعا كەلمەيتىن اياداي شىڭنىڭ توبەسىندە قالت-قۇلت ەتىپ قۇلاعالى تۇرعانداي. تابان تىرەر بۇدىر جوق، ءبارى تايعاناق.
قوجابەك شىن قۇلاپ كەتپەيىن دەگەندەي قولىمەن جەر تىرەپ جىلجىپ توسەگىنە قيسايدى. وسى ءبىر قيامەت-قايىم بولعان الاساپىران وقيعانى ءبىر جەرىنەن قاتە كەتكەندەي باسىنان باستاپ قايتا ەسكە الدى.
بالاسىنىڭ وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەنى، ۇلان اسىر توي جاساعانى كەشە عانا سەكىلدى ەدى. كەزىندە اتقا مىنگەن ازداعان ساۋاتى بار كوزى اشىق قوجەكەڭ بالاسىن ىرىم-جىرىممەن ۇيلەندىرەم دەپ قوپاڭداعان جوق. سول جاقتان وزىنە تەڭ بىرەۋدى الا كەلەر دەپ ويلاعان. ولاي بولمادى. سويتسە دە بالانى قىستامادى. اقىلى بار بالا عوي، ءبىر ويلاعانى بار شىعار دەگەن. ودان جوعارىلاپ قىزمەتى ءوستى.
اۋداندا دا، وبلىستا دا جينالىس بولسا، بولاتتى ماقتادى. گازەتكە دە شىقتى. انە ءبىر سەكرەتار جىگىت (ياپىراي، ءتىل مەن كوز دەگەن راس پا ەكەن) «قوجابەكوۆ ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز. وتە ىسكەر، ءبىلىمدى. ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىگىمەن، يناباتتىلىعىمەن، رۋحاني تازالىعىمەن جۇرتقا ۇلگى بولا الادى»،- دەپ تاقىلداپ ەدى. سوندا قوجەكەڭ: «ىسكەرلىگى مەن ءبىلىمدى ەكەنىن ءبىلسىن. ال اندا-ساندا جۇمىس بابىندا بولماسا، باسقا ۋاقىتتا ولارمەن ارالاسپايتىن بولاتتىڭ كىسىلىگىن قايدان بىلە قويدى ەكەن. الدە ىسكەرلىگىن دە كىسىلىگى دەپ باعالاي ما ەكەن»،- دەپ ويلاعان. ءبارىن دە قويشى. قوجەكەڭنىڭ كوكەيىن تەسىپ جۇرگەن نارسە – بالاسىنىڭ ۇيلەنۋى ەدى اقىرى وعان دا قولى جەتكەندەي بولىپ، توي جابدىعى باستالدى. ءبىراق قۋ تاعدىر ۇلگىرتپەدى. توتەدەن ءبىر داۋاسىز كەسەل جابىستى. باس اياعى ءبىر-اق اي. اۋرۋحانادان ۇيگە قايتا اكەلگەندە-اق قوجەكەڭ ءبىر سۇمدىقتى سەزگەن. بالا تىلگە كەلمەدى. مىنا تىرشىلىكتەن بولەك وزگە ءبىر ارمانىنا جەتە الماعانداي نەمەسە الدە بىردەڭەگە وكىنگەندەي باسىن ءالسىز شايقاي بەردى. ءسويتىپ جاتىپ ءبىرجولا اتتانىپ كەتتى. قوجەكەڭ ءالسىن-السىن تالۋمەن بولدى. ءقابىر باسىندا عانا ءبىر شاما ەسىن جيدى. الدەكىم قولتىعىنان دەمەپ تۇر. بىرەۋلەر «سابىر ەت» دەپ جۇباتاتىن سەكىلدى. «نەعىلعان سابىر، قۇداي-اۋ؟! قايداعى سابىر؟! نەگە كەرەك؟» جۇرت بۇرقىلداتىپ توپىراق سالا باستاعاندا، ۇلىن تىرىدەي كەمىپ جاتقانداي جان داۋسى شىقتى.
— قوجەكە، ءوز قولىڭىزبەن توپىراق سالىڭىز»،- دەيدى بىرەۋ.
قوجەكەڭ جەردەن ءبىر ۋىس توپىراق الىپ، قابىرگە تاستاي بەردى دە، تىزەرلەپ وتىرا كەتتى.
اۋدان باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك، بۇيرا شاشتى جاس جىگىت ءسوز سويلەدى.
ابزال دوس دەيدى، ازامات دەيدى... ىسكەرلىگىڭ، بىلىمدىلىگىڭ دەيمە-اۋ... ءومىرىڭ بارشامىزعا ۇلگى دەيمە-اۋ... ماقتاپ جاتىر، ماقتاپ جاتىر. و، پەندەشىلىق، قۋ جانى قايعىدان قاۋساپ، بىتكەلى تۇرسا دا، «مەنەن تۋعان بالا جامان بولماعان ەكەن عوي» دەگەن ءبىر بولماشى ارسىز ماقتانىش كوڭىل تۇپكىرىندە بويداعى بالانىڭ قيمىلداعانىنداي ارەگىدىك ءبىر بۇلك ەتىپ قالادى.
اعايىن-ەل توپىرلاپ كەلىپ كوڭىل ايتۋدا. ولىكتى جونەلتۋ سالتاناتىنان بىردەڭە تۇسسە، اۋدانى بار، تۋعان-تۋىسى بار، جاندارىن سالىپ-اق جاتىر، جەتىسى بەرىلدى. كەسەگى قۇيىلدى. ەرتەڭنەن باستاپ تامىن سالۋعا كىرىسپەك. ەندى قۇر ۋايىمنان ەشتەڭە ونبەسى، ولىكتەن ادامنىڭ سۋيتىنى، تاعدىرىڭ قۇرىعىنان پەندەنىڭ قاشىپ قۇتىلمايتىنى، ويتكەنى پەندەنىڭ ءوزى ءاۋ باستا وسىلاي قۇرىق سالۋ ءۇشىن جاراتىلعانى – ءبارى، ءبارى تۇسىنىكتى-اق سەكىلدى. ءبىراق قوجەكەڭنىڭ كوڭىلى بەكىمەدى.
— اتتەگەن-اي،- دەدى داۋسىن شىعارا كۇبىرلەپ. — اتتەگەن-اي!
قوجەكەڭ كوزىن اشىپ الدى. ءۇي ءىشى قاپ-قاراڭعى، تىپ-تىنىش. ەلدىڭ جاتىپ قالعانى ما؟.. جۇرەگى شانىشقانداي بولدى. وڭ بۇيىرىنە اۋناپ ءتۇستى. كەمپىرى كۇرسىنىپ قويادى. ءالى ۇيىقتاماعان سەكىلدى. شالىنىڭ ءوز ءحالى الدەقالاي بوپ بارا جاتقانىن كورگەن سوڭ، بايعۇس شيرىعىپ كەتتى. جۇرتتىڭ ءبارى: «كەمپىرى مىقتى ەكەن، بەرىك ەكەن»،- دەپ قويادى. ءقايبىر جەتىسكەننەن مىقتى بوپ ءجۇر...
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن قوجەكەڭنىڭ كوزى ىلىنبەدى. دۇنيەنىڭ الدامشىلىعى، وتكىنشىلىگى جايشىلىقتا سان ايتىلىپ جۇرگەن ءسوز بولسا دا، تاپ قازىرگىدەي اپ-ايقىن، تۇسىنىكتى بولىپ كورگەن ەمەس. جۇرتقا ايتىپ جۇرگەن ءوز اقىلىنا ءوزىنىڭ قالاي بايىبىنا جەتىپ تۇسىنبەي كەلگەنىنە تاڭ قالدى. قۇداي-اۋ، كەشە عانا ەمەس پە... (قوجەكەڭنىڭ تاعى دا جۇرەگى شانىشتى). كەشە عانا ەمەس پە، ەلمەن بىردەي تىرشىلىك قىزىعىن تەڭ ءبولىسىپ جۇرگەنى. ەندى ءقازىر توبىنان بولىنگەن اقساق قويداي، ءوز، ۋايىمىنان ارتىلا الماي جاتقان جاتىسى مىناۋ. شىنىندا دا ادامنىڭ بارار ساپاردا ۇلى دۇرمەككە ارالاسىپ، قايتارىندا جالعىز قايتاتىنى سەكىلدى، ورتا جاستان ءارى اسىپ، قايتار ساپار باستالعاندا عۇمىرىنىڭ شىعار ەسىگىنە جالعىز ورالارىڭ اينىماس اقيقاتتاي... جۇبانارىڭ – ۇرپاق بولسا... (قوجەكەڭنىڭ جۇرەگى ءۇشىنشى رەت شانىشتى).
ۇلىنىڭ ءقابىرى قازىلىپ بولعاندا قوجابەكتىڭ: «جوق، بۇل ماعان قازىلعان، بوساتىڭدار»،-دەپ قابىرگە تاپ-تاپ بەرگەندە، وسىدان باسقا نە كۇيىگى بار.
وي ۇشىنا جەتە الماي ۇزاق جاتقان قوجەكەڭ تاڭ الدىندا كوز شىرىمىن الدى. ءبىراق كوپ ۇيىقتاي المادى. كۇن شىعا ورنىنان تۇرىپ، كيىنىپ سىرتقا شىقتى. كانىگى كولىكتەي اياق شىركىن وزىنەن-وزى زيرات جاققا باستاي بەردى. قوجەكەڭ اۋىل سىرتىنداعى قورىمعا قالاي كەلگەنىن بىلمەي قالدى.
ءشوپ باسقان قوس ەمشەك مولانىڭ تۇسىنا كەلگەندە كىدىرىپ كوز توقتاتتى. «جارىقتىق! قىز ءباتىش پەن ەرسەيىتتىڭ مولاسى عوي...» بۇلار جايلى اڭىز وسى توڭىرەككە كەڭ تاراعان. قوزى كورپەش پەن بايانداي ءبىر مولادا ولگەن عاشىقتار ەكەن. جۇمبا جارىقتىق جىرىن كەلىستىرىپ ايتۋشى ەدى. تىڭداعان ادامنىڭ ءبارىن جىلاتاتىن.
قوجەكەڭ بالاسىنىڭ زيراتىنا كەلگەندە جاراسبايلار تامنىڭ العاشقى كەسەكتەرىن قالاپ ۇلگىرگەن ەكەن. بۇل جولى كوڭىلى بۇرىنعىداي بوساعان جوق.
— جاتقان جەرىڭ جايلى بولسىن، جارىعىم،- دەدى پەشپەنتىن شەشىپ جاتىپ. سودان ءتۇس اۋعانشا دەم الماستان ءوز قولىمەن كىرپىش قالادى. ەلمەن بىرگە لايدىڭ، كىرپىشتىڭ ساپاسىن، 20 قاتاردان بارىپ كۇمبەز كوتەرۋ كەرەگىن، ەش جەردەن قۇلاق شىعارماي-اق، كيىز ۇيشە كومكەرگەننىڭ دۇرىس ەكەنىن ت.س.س. اڭگىمە قىلدى.
بەسىن شاماسىندا جۇرت دەم الۋعا وتىرعاندا قوجەكەڭ جاراسبايدى جانىنا شاقىرىپ الدى.
— بالام-اۋ، وسى سەنىڭ ۋاقىتىڭدى تەككە الىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ ۋاقىتىڭ بىتسە قىسىلما. سەنىڭ وسى كەلىسىڭە دە مەن ريزامىن.
— ۋاقىتىم بار، اعا،- دەدى جاراسباي شىلىمىن تۇتاتىپ جاتىپ. قىسىلىپ جۇرگەم جوق. ءبىتىرىپ ءبىرجولا-اق قايتامىن.
قوجەكەڭ تومەن قاراپ ۇندەمەي قالدى.
— تىم بەكەرگە نالي بەرمەڭىز، اعا،- دەدى جاراسباي جەرگە شىنتاقتاي بەرىپ. — تۇنىمەن ۇيىقتاماي شىقتىڭىز. سابىر ەتسەڭىزشى...
— قارعام-اۋ... — قوجەكەڭ كوزى جاساۋراپ تامعا قارادى. — قارعام-اۋ، جۇباتقانىڭ دۇرىس قوي. دۇنيەدەن وتپەيتىن پەندە بار ما؟.. ءبىراق، بولاتجاننىڭ ارتىندا الدانىش قىلار بالا قالسا، مەن ءبۇيتىپ قاجىماس ەم عوي. اياق استىنان... ارماندا كەتتى... تۇياق قالسا، قۇداي-اۋ، كوزى سوقىر، قۇلاعى ساڭىراۋ ءبىر بوقمۇرىن قالسا، مەن ءبۇيتىپ شارشاماس ەم عوي...
كەنەت الدە نە ەسىنە تۇسكەندەي جاراسباي باسىن كوتەرىپ الدى دا.
— اعا،- دەدى، — مەن سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن، بولاتتان بالا بار.
قوجەكەڭ سەلك ەتە قالدى.
— تەك، نە دەيدى؟ - دەدى وقىس بۇرىلىپ.
— بولاتتان بالا بار،- دەدى جاراسباي قايتالاپ. — ونى ماعان ءوزى ايتقان.
— ءيا؟
— ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە... ايتەۋىر، اتىن ۇمىتتىم، ساۋلە مە، گۇلسىم بە، بىرەۋدەن بالام بار دەگەن.
قوجەكەڭە مىنا ءسوز بالاسى ءتىرىلىپ كەلگەننەن كەم اسەر ەتكەن جوق. كوزىنە كەلگەن جاستى كورسەتكىسى كەلمەي، تومەن قاراپ ورامالىن الىپ سىڭبىرىنە بەردى.
— ءيا؟ - دەدى سودان كەيىن كەمسەڭدەپ.
— ول ءوزى قالانىڭ قىزى بولاتىن، الماتىدا بولۋعا ءتيىستى.
— اپىر-اۋ، ونى تابۋعا بولا ما ءوزى؟
— نەگە بولماسىن.
— ءيا؟ - دەدى تاعى دا اۋزىنا باسقا ءسوز تۇسپەي.
— الماتىدا بىزبەن بىرگە وقىعان جىگىتتەر بار. سولار ارقىلى تابۋعا بولادى.
— توقتاشى، شىراعىم،- دەدى قوجەكەڭ جاراسبايدىڭ يىعىنا قولىن تيگىزىپ. — اپىرم-اي، قاراعىم-اي... اپىرم-اي... كىشكەنە سابىر قىلشى... — قوجەكەڭ وزىنە ءوزى كەلە الماي ءبىراز وتىردى.
— ءيا؟ - دەدى الدەن سوڭ نە سۇراپ تۇرعانىنا ءوزى دە تۇسىنبەي.
— الماتىدا بىرگە وقىعان جىگىتتەر بار...- دەدى جاراسباي ءسوزىن قايتالاپ.
— سوندا ءوزى بالانىڭ قالعانى انىق پا؟ - دەپ قوجەكەڭ سەنبەگەندەي جاراسبايعا تۋرا قارادى.
— بالانىڭ بارى انىق.
— ءيا؟
— ءوز باسىم ول قىزدىڭ قايدا ىستەيتىنىن بىلمەيمىن. اسىلبەك دەگەن جولداسىمىز سوندا ينستيتۋتتا قالعان. ول ءبارىن دە بىلەدى.
— ءيا؟
— سوعان بارۋ كەرەك. مەن ادرەسىن بەرەيىن.
— ءيا، ءسۇيتشى، قاراعىم. ۇيگە بارعان سوڭ، ۇمىتپاي بەرشى.
بۇدان كەيىن قوجەكەڭنىڭ جۇمىسقا بەرەكەسى بولمادى... «ەرتەڭ دە كۇن بار عوي» دەپ، ەلدى اسىقتىرىپ، كۇن باتپاي تاراتىپ جىبەردى.
ۇيگە جەتىسىمەن برەزەنتى كۇن كوزىنەن اعارىپ كەتكەن جەم-جەم اسكەري سومكەسىن اشىپ، ىشىنەن تور كوز داپتەر الدى.
— مىناعان الگى ادرەسىڭدى جازشى، قارعام،- دەدى جاراسبايعا.
جاراسباي قالتاسىنان قالامىن الىپ، ۇلكەن ارىپتەرمەن باتتيىپ ادرەستى جازىپ شىقتى. قوجەكەڭ ادرەستى الىپ، بۇرىن ءبىر كورگەن جەرىندەي، ويلانىپ ۇزاق وتىرادى.
— تاۋىپ بارا الاسىز با؟
— تاباتىن شىعارمىن،- دەدى قوجەكەڭ ءالى دە ادرەسكە شۇقشيعان كۇيى. — تىشقانباي بار. سوعان بەرسەم بولدى ەمەس پە؟
— ارينە، قالانىڭ ادامى بولسا، تۇك قيىندىعى جوق.
قوجەكەڭ جۇرەگى لۇپىلدەپ، كەشكى شايدى دا ءجوندى ىشە المادى.
جاتاردا داپتەرىن الىپ، تاعى دا ادرەسكە شۇقشيدى. باداناداي ەتىپ جازىلعان وسى ءبىر جازۋ ونە بويىن جالاتىپ بارادى. وسى ادرەسكە جەتسە بولدى، الدىنان بەيتانىس كىشكەنتاي نەمەرەسى «اتالاپ» قارسى شىعاتىنداي كورىنەدى.
ءبىراق قوجەكەڭ بۇل سىرىن ءتىرى جانعا ايتپاۋعا بەكىندى. ءۇن-تۇنسىز كەتىپ قالىپ، كوكتەن تۇسكەندەي نەمەرەسىن الىپ كەلىپ، «قوجابەكتى قۇداي جىلاتتى» دەگەن جۇرتتىڭ ءتىلىن جەلبەزەگىنەن تىزگەن بالىقتاي ءبىر سىمعا شانشىپ، بۇكىل ەلدى ايران-اسىر قىلاتىن سول ءساتتى ارمان ەتتى.
كەلەسى كۇنى زيرات باسىندا جۇرتتىڭ اڭگىمەسى تەك قوجابەك بولدى.
— ياپىر-اي،- دەستى ولار كەسەك قالاپ جاتقان قوجەكەڭە تۋ سىرتىنان قاراپ. — سۇيەگى اسىل شىركىن عوي. ادام بولماي قالا ما دەپ قورقىپ ەك. سىنباعان ەكەن...
— قايراتىن ايتسايشى، تاڭەرتەڭنەن ءالى تىزە بۇككەن جوق.
— قايتسىن، قۇداي باسقا سالعاسىن،- دەستى بىرەۋلەر امالسىزدىققا جورىپ.
قوجەكەڭنىڭ قاباعى كۇندەگىدەن اشىق ەدى. امانداسقان ەلدىڭ بارىنەن ءۇي-ىشىنىڭ، اۋىل-ايماعىنىڭ اماندىعىن سۇرادى.
جۇرتتىڭ «وتىرىپ دەمالىڭىز» دەگەنىنە دە قۇلاق اسقان جوق. سەمەنتتىڭ قاتىپ بارا جاتقانىن كورىپ، سۋ قۇيعىزدى، جوعارىدا كىرپىش قاداپ جاتقان جاراسبايعا:
— كەسەكتەردى بايلاپ قالا، اينالايىن، مىنەكي بىلاي، لايىڭدى مولىراق سال،- دەپ كەڭەس بەردى.
قوجەكەڭنىڭ كوڭىلىندەگى وزگەرىستى جاراسبايدان باسقا ءتىرى جان بىلمەدى، باياعى ءبىر ەڭكەيمەس ىرىلىگىنە، مىقتىلىعىنا جورىدى.
قوجەكەڭ كەشكە ۇيگە كەلىسىمەن تاعى دا جاراسبايدى سىرتقا شىعارىپ الىپ، كەشەگى ماسەلەنى اقىلداسۋمەن بولدى.
— قىرقىن بەرىپ، باتا وقىر اعايىننىڭ اياعى سايابىرلاعاسىن ءجۇرىپ كەتەمىن،- دەدى بارار جەرىن شامالاعانداي الىسقا قاراپ. — دەنساۋلىق تومەندەپ بارادى، جۇرەك شانشيدى... دارىگەر بالا انادا بالنەسكە جاتۋ كەرەك دەگەن ەدى... الماتىعا كورىنگەننىڭ بوتەندىگى بولماس.
جاراسباي ءبىراز ويلانىپ تۇرىپ:
— مەن وندا اسىلبەككە حات جازىپ بەرەيىن،- دەدى،- تۇسىنبەي قالىپ جۇرمەسىن.
— سۇيتە قويشى، قاراعىم!
ۇيگە كىرگەن سوڭ، جاراسباي حات جازۋعا كىرىستى. شاي كەلىپ داستارقان جايىلعان كەزدە قوجەكەڭ حاتتى ءتورت بۇكتەپ، ءتوس قالتاسىنا سالدى. كىشكەنە نەمەرەسى ەندى ەشقايدا قاشىپ قۇتىلمايتىنداي كورىندى.
...ءۇش كۇننەن كەيىن كۇمبەز سالىنىپ ءبىتتى. جۇرتتىڭ ءبارى ونى بۇكىل اۋدان كولەمىندەگى ەڭ ساۋلەتتى كۇمبەز بولدى دەپ شەشتى.
قوجەكەڭ تۋعالى زيرات اتاۋلىنى جانى تۇرشىگىپ ۇناتپايتىن. ءبىراق ساۋلەتتى كۇمبەزدىڭ تەك تىرشىلىككە ەمەس، ولىمگە دە جاراساتىنىنا ىشتەي قايران قالدى. تاپ ەندى مۇنىڭ بالاسى وزگە ولىكتەردەن مەرەيى ۇستەم بوپ، ۇيالماي جاتاتىن سەكىلدى.
ءولىم ءبارىن دە تەڭەستىرەدى. قايدان تەڭەستىرسىن. زيراتتاعى تامداردىڭ ءوزى ءار ءتۇرلى. اناۋ شەتتەگى باياعى اشتىقتا شالا-پۇلا جابىلعان قابىرلەر جەرمەن جەكسەن بولىپ، استىندا كىم جاتقانى بەيمالىم، بولار-بولماس تومپەشىككە اينالعان. ءيا، قايدان تەڭەستىرسىن ولىكتەر دە وزدەرىنشە باقىتتى، باقىتسىز بولىپ بولىنەتىن بولعانى دا.
* * *
بولاتتىڭ قىرقى بەرىلدى. قوجەكەڭنىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ كۇنى-تۇنى قاسىندا وتىرعان ەت جاقىن اعايىندار دا ءوز قامدارىمەن شارۋالارىن كۇيتتەپ كەتتى. قاشانعى وتىرسىن. ءتىرى ادامنىڭ تىرشىلىگى كوز جۇمباي بىتپەيدى ەكەن. قوجەكەڭ دە قىس قامىن ويلاستىرا باستادى. سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارىنا كىرىپ ازعانتاي كومىر ءتۇسىرتىپ الدى. ەكىنشى فەرمانىڭ مەڭگەرۋشىسى ءوزى كەلىپ:
— ازعانتاي مالدارىڭ قىستا قاراپ قالماسىن. قارساقبايعا ايتىپ، ءبىر ماشينا ءشوپ ءتۇسىرتىپ بەرەيىن. بيىل ءشوپ از. ەشكىمگە رۇقسات بەرمەي جاتىر. قيىن، قيىن،- دەپ جاسايتىن جاقسىلىعىنىڭ سالماعىن اۋىرلاتىپ كەتتى.
قوجەكەڭ ەندى ءارى كەشىگۋگە بولمايدى دەگەن ويمەن كەشكە كەمپىرىمەن اقىلداستى.
— بالانىڭ كوكتاسى كەلەتىن ءتۇرى جوق،- دەدى قوجەكەڭ شاي ۇستىندە. — تىشقانباي ءبىر جاققا كەتىپ قالدى ما، الدە باسقا ءبىر قيىندىقتارى بار ما... سوعان ءوزىم بارعىم كەلىپ وتىر.
كەمپىرى تۇسىنبەي، شالىنا بۇرىلا قاراپ، اققۇماندى كوتەرگەن قالپى تۇرىپ قالدى.
— ءوزىم بارماسام قايدان ءبىتسىن،- دەدى قوجەكەڭ كوك جىرتىس ورامالىمەن بىلەگىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ.
— ءۇيباي-اۋ، سەن نە بىتىرە الاسىڭ. قاڭعىپ قالارسىڭ ايدالادا.
— نەگە قاڭعيمىن؟ تىشقانبايدىكىنە تەلەگرام جىبەرەمىز. قارسى الاتىن شىعار.
— قۇداي نە دەيدى؟..
قوجەكەڭ كەمپىرىنە نە دەپ تۇسىندىرەرىن بىلمەي، جەلپىنىپ ۇزاق وتىردى. ءبىر زاماندا: «ءجا، بولار»،- دەپ كەسەسىن توڭكەردى. سوسىن قالتاسىنان شىنا شاقشاسىن الىپ، ناسىباي اتتى. قالعان ناسىبايدىڭ مولشەرىن بىلگىسى كەلىپ، شاقشانىڭ اۋزىنا سىعىرايا قاراپ كىشكەنە وتىردى دا، كەنەت اۋزىنا سۋ تولتىرىپ العانداي سويلەي الماي:
— م-م-م،- دەدى ىمداپ كەمپىرىنە.
كەمپىرى ونىسىنا بىردەن ءتۇسىنىپ، اياق جاقتان تۇكىرگىشىن الىپ بەردى قوجەكەڭ تۇكىرگىشتى الىپ، شەگىنىپ وتىردى.
— ونىڭ ءبىر سەبەبى بولىپ تۇر،- دەدى اقىرىن عانا.
كەمپىرى جاقسىراق ەستۋ ءۇشىن كيمەشەگىن ىسىرىپ قۇلاعىن اشتى.
— بولاتجاننان بالا قالعان ەكەن... (كەمپىرىندە ءۇن جوق). ونى جاراسباي ايتتى... (كەمپىرى سالدىرلاتىپ شىنى-اياقتاردى جۋا باستادى). ءادىرىسىن دە الدىم... الماتىدا كورىنەدى.
قوجەكەڭ مىنا ءسوزىنىڭ نەگە اسەر ەتپەگەنىنە تۇسىنبەي باسىن كوتەرگەندە سەلكىلدەپ جىلاپ وتىرعان كەمپىرىن كوردى.
— تاۋەكەل، بارىپ كورەم...
— جاساعان،- دەپ سىبىرلادى كەمپىرى جاسقا تۇنشىعىپ. — جاساعان، جاپپار يەم...
— جاراسباي وزدەرىمەن بىرگە وقىعان جولداسىنا حات جازىپ بەردى. سول كومەكتەسەدى دەپ وتىر.
كەمپىرى ودان ءارى تىڭداۋعا شاماسى جەتپەي قولىنداعى كەسەسىن سالدىر ەتكىزىپ تاستاپ جىبەرىپ، قالتاسىنان كولدەي اق ورامالىن الىپ كوزىنە باستى دا، سو كۇيى داۋىس قىلىپ قويا بەردى.
— جاساعان-اي... جالعىزىمدى الدىڭ دەپ، ءتىلىم ءتيىپ كەتىپ ەدى... ەندى جىلاتا كورمە جاساعان... قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان... تىلەگىمدى بەرە گور!.. وشكەنىمدى جاندىرا گور! مەيىرىمىڭدى بەرە كور... اللاتاعالا...
قوجەكەڭنىڭ قوي دەۋگە شاماسى كەلمەدى. كەمپىرىنىڭ جالبارىنعان تىلەگىن ىشتەي ءوزى دە قايتالاپ، بەتىنە سورعالاعان جاستى ساۋساعىمەن قاعىپ قاپ وتىردى.
شۇيكەدەي كەمپىرىنىڭ قارا تاستى جىبىتەردەي زارلى ءۇنى قابىرعاسىن قايىستىردى.
— جامان ىرىم قىلما، كەمپىرىم-اۋ،- دەدى وزىنە دە بەيتانىس مەيىربان جۇمساق ۇنمەن. — مەنى قاجىتپاشى، جارقىنىم. قۇدايدان تىلەك ەتەيىك. جاسايمىن دەسە جاقسىلىعى از با؟..
توسەككە جاتقاننان كەيىن دە ەكەۋى جاراتۋشى قۇدايعا، بۇكىل اۋليە-امبەلەرگە جالىنىپ جالبارىنۋمەن بولدى.
...كەلەسى كۇنى قوجەكەڭ جينالىسقا جۇرگەلى جاتقان پارتورگتىڭ ماشيناسىمەن اۋدانعا ءجۇرىپ كەتتى. «الماتىعا بارىپ ەمدەلىپ كەلەم، جۇرەك شىداتپاي بارادى»،- دەپ ءتۇسىندىردى سۇراعان جۇرتتىڭ بارىنە. پارتورگ سوۆحوزعا جاقىندا كەلگەن جاس جىگىت ەدى. مىڭ جاساعىر جاقسى بالا ەكەن. قوجەكەندى اەروپورتقا دەيىن اپارىپ، بيلەتىن الىپ بەرىپ، وعان قوسا تىشقانبايدىڭ ادرەسىنە تەلەگرامما سالماق بولىپ ۋادە بەرىپ قالدى.
* * *
قوجەكەڭ الماتىنىڭ اەروپورتىنا ءتۇن ورتاسىندا كەلىپ ءتۇستى. سامالاداي جارقىراعان ەلەكتر شامدارىنا، قازداي تىزىلگەن شامادان تىس ۇلكەن سامولەتتەرگە تاڭىرقاي قاراعان كۇيى «ياپىرماي، تىشقانبايى تۇسكىر كەلمەي قالسا قايتتىم»،- دەپ ىشتەي قوبالجىپ كەلە جاتتى.
كىرەر ەسىكتە جۇرت ۋ-شۋ بولىپ قۇشاقتاسىپ، قىرىق جىلدان بەرى كورىسپەگەندەي ءبىر-بىرىنىڭ بەتتەرىنەن ءسۇيىپ، مارە-سارە بولۋدا. قوجەكەڭ جان-جاعىنا الاقتاپ، ۇرەي مەن داعدارىستىڭ ورتاسىندا ءارى-سارى تۇرىپ قالعان. وسى كەزدە:
— قوجەكە، اسسالاۋماعالايكۇم! - دەگەن داۋىستى ەستىپ، قۋانعاننان نە ىستەرىن بىلمەي قالبالاقتاپ قالدى.
تىشقانباي كەلە چەمودانعا جارماسىپ:
— مەن ءسىزدى! انا جۇك بەرىپ جاتقان جەردەن ىزدەپ جۇرسەم...- دەپ قۇراق ۇشىپ ءجۇر.
— اليكىسالام،- دەدى الدەن سوڭ قوجەكەڭ ەسىن جيىپ.
تىشقانباي دا باياعى بالا كەزىندەگى قاڭعالاق مىنەزىنەن وزگەرمەگەن ەكەن.
— سامولەتتەن قاشان ءتۇستىڭىز،- دەيدى اپالاقتاپ. — ءا، ءيا، ايتپاقشى وسى ەكەن عوي... ە، ءتايىرى... مەندە نە ەس بار،- دەپ كەڭكىلدەپ وزىنەن ءوزى ءماز بولادى.
— و، حۇداۋاندا، اۋماعان اكەسى،- دەدى قوجەكەڭ كۇبىرلەپ. — مارقۇم ۇنەمى ءۇستىپ دابدىراپ ءجۇرۋشى ەدى.
كەنەت تىشقانباي ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي تۇنجىراي قالدى:
— ويباي-اۋ، قوجەكە، عاپۋ ەتىڭىز... ەس شىعىپ... بولاتتىڭ قازاسى قايىرلى بولسىن... اپىراي...
قوجەكەڭ نە ايتقانى بەلگىسىز اۋزىن جىبىرلاتتى.
— اپىر-اي، جوندەپ تە ەستي المادىق، نەدەن بولدى؟
— اۋرىپ قايتتى عوي.
— نە اۋرۋ؟
— بىلمەيمىن، شىراعىم. ايتەۋىر ءبىر توتەدەن كيلىككەن كەسەل بولدى. راك دەي مە؟ ۋھ!
تىشقانباي ءوز وزىنەن ۇرەيلەنىپ، قىرىققا جەتپەگەن جاپ-جاس جىگىتتىڭ قالايشا راك بولاتىنىنا تۇسىنبەي، الدە ءبىر جوعارعى جاققا ارىز ەتۋگە بولاتىنداي-اق، مۇنىڭ ەشقانداي اقىلعا دا، زاڭعا دا سىيمايتىنىن دالەلدەپ تۇرىپ الدى.
— ءۇي-ىشىڭ، امان با، شىراعىم؟ - دەدى قوجەكەڭ ءبىر ءتۇرلى قامىققان ۇنمەن.
— امان، امان، امان،- دەپ اسىپ-ساستى تىشقانباي.
كوشە جاق بەتتە ماشينا دا كۇتىپ تۇر ەكەن، بۇلار كوپ ۇزاماي-اق ەكى بەتىن اعاش كوگەرگەن وقتاي ءتۇزۋ تام كوشەلەرمەن ءجۇرىپ تىشقانبايدىڭ ۇيىنە جەتتى.
بالەنباي قابات ءزاۋلىم ءۇيدى كورگەندە قوجەكەڭ العاشىندا «قۇداي-اۋ، وسىنشا ۇلكەن ءۇيدى نە ىستەيدى»،- دەپ شوشىپ كەتكەن. سۇيتسە ءۇيى سونىڭ ەكى-اق بولمەسى ەكەن. اعاش شكافتار مەن ستولدار، ديۆان سوسىن تەك كىتاپ جيناي بەرىپتى... ورىس ەكەنى، قازاق ەكەنى بەلگىسىز، ەركەكشە شالبار كيىپ العان اپ-ادەمى تالدىرماش كەلىنشەك ءشۇلدىر-شۇلدىر ەتەدى. ءدامىن جاساپ، اراق-شارابىنا دەيىن سامساتىپ، ستول ءۇستىن ازىرلەپ قويىپتى.
تىشقانبايدىڭ اقىلى بولار، ءبىر رەت امانداسىپ كەتىپ قالعاننان كەيىن قايتىپ كەلىپ:
— اتا، سىزگە كوڭىل، ايتامىن بالاڭىزدىڭ ولىمىنە ءبىز دە ۋايىمدايمىز،- دەدى ءبىر ءتۇرلى جاتتىقپاعان تىلمەن.
— راقمەت، شىراعىم،- دەدى قوجەكەڭ كادىمگىدەي ريزا بولىپ، — قۇدايدىڭ بۇيرىعى شىعار. شىعارعا جان بولەك بولعان سوڭ، امال جوق. قايتەيىك...
قوجەكەڭ جۇمساق ديۆانعا وتىرعاندا ءوزىنىڭ ابدەن شارشاعانىن ءبىر-اق سەزدى. جاستىققا جانتايىپ، ۇيىعان بەلىن جازىپ جان شاقىردى. ازداپ دەم العاننان كەيىن، كيىمىن جۇقارتىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ الدى. سودان كەيىن بارلىعى ستولعا وتىردى.
— مىنا كەلىن بالاڭىزدىڭ اتى — گۋليا، تو ەست گۇلسىم،- دەدى تىشقانباي زات كورسەتكەندەي ايەلىن ساۋساعىمەن نۇسقاپ. — انا بولمەدە كىشكەنتايىمىز ۇيىقتاپ جاتىر. ونىڭ اتى – ابىلاي...
— ءبارى دە قايىرلى بولسىن، قاراقتارىم. باقىتتى بولىڭدار.
ەتكە بىر-ەكى رەت قول سالعاننان كەيىن-اق. تىشقانباي بوتەلكەلەردىڭ بىرىنە جارماستى.
— اينالايىن، مەن ىشپەيمىن عوي، قايتەسىڭ سونى،- دەدى قوجەكەڭ.
تىشقانباي وعان كوڭىل اۋدارماي الدەنەگە اسىپ-ساسىپ، بوتەلكەنىڭ تىعىنىن تارتىپ قالعاندا، قاڭىلتىر تىعىن قولىن كەسىپ كەتتى.
— ويباي، گۋليا، مارليا،- دەدى ساۋساعىن ۇستاي الىپ.
قوجەكەڭ تىشقانبايدىڭ جاڭعالاقتىعىنا قاراپ، ونىڭ اكەسىن ەسىنە الىپ وتىر. جارىقتىق ۇشىپ-قونىپ، كورىنگەن جەردە كەزىن شىعارىپ الا جازداپ، جايداق شانادان اۋدارىلىپ، ءجۇز ادام ساۋ جۇرگەندە ورتاسىندا جالعىز ءوزى اتتان قۇلاپ، ىڭعاي بىردەڭەگە ۇرىنىپ جۇرەتىن. ءبىراق كىسىگە ارامدىعى جوق، اقكوڭىل ەدى.
تىشقانباي ساۋساعىن داكەمەن بايلاپ العاننان كەيىن، ريۋمكەلەرگە اراق قۇيدى. قۇيىپ جاتىپ:
— ءسىز ەندى ىشپەي-اق قويىڭىز، ءبىراق قۇيۋلى تۇرا بەرسىن...ىشپەي-اق قويىڭىز، ىشپەي-اق قويىڭىز... ءبىراق قۇيۋلى تۇرسىن،- دەيدى ءبىر ءسوزىن مىڭ قايتالاپ.
ايەلى بىردەڭە دەپ ورىسشالايدى، ىشپە دەپ جاتقانى بولار. تىشقانباي قيپاقتاپ، ىشپەيتىن ادامداي ريۋمكەسىن ىسىرىپ قويدى.
قوجەكەڭ ەت جەپ بولىپ، قاعازعا قولىن ءسۇرتتى. وسى كەزدە گۇلسىم سورپا اكەلۋگە اس ۇيگە شىعىپ كەتكەن ەدى، تىشقانباي جالما-جان ريۋمكەسىن قولىنا الىپ.
— ال، قوجەكە، ءسىزدىڭ امان-ەسەن كەلگەنىڭىز...- دەپ ءسوزىنىڭ اياعىن ايتۋعا ۇلگىرە الماي قاعىپ سالدى. ايەلى قايتىپ كەلگەندە ءبىر ءتۇرلى جىلايتىن ادامداي تىجىرىنىپ، قوجەكەڭە قاراپ:
— ال ەندى... سوندا... سوندا - دەي بەردى نە ايتىپ تۇرعانىنا ءوزى تۇسىنبەي.
ايەلى بوس ريۋمكانى كوردى دە، تىشقانبايعا كوزىنىڭ استىمەن ءبىر قاراپ ۇندەمەي وتىرا بەردى.
دامنەن كەيىن تىشقانباي ءوزىنىڭ ءبىر ايلىق كومانديروۆكادا بولعانىن، كوك تاستى كەلە سالىسىمەن زاكاز بەرىپ، وسى جۋىردا عانا سالىپ جىبەرگەنىن، ەندىگى جەتىپ تە قالعانىن، ال ەندى قوجەكەندى كەز-كەلگەن دارىگەرگە كورسەتىپ الۋعا قۇدىرەتىنىڭ جەتىپ جاتقانىنا ايتتى.
گۇلسىم ىدىس-اياق جۋۋعا اس ۇيگە كەتتى.
— مەنىڭ كەلگەن شارۋام ودان بولەك،- دەدى قوجەكەڭ وسى كەزدە:
— ءيا، ءيا؟ - دەدى تىشقانباي ەستىگەنشە شىداماي.
— مەنىڭ شارۋام بولەك،- دەدى تاعى دا قوجەكەڭ كۇرسىنىپ. — ە-ە، ولەر بالا ءولدى... قۇدايدىڭ جازعانىنا نە ىستەيمىز. بارىنەن دە جانعا باتقانى ءبىر نەمەرە سۇيدىرمەي كەتكەنى. توي جابدىعىنا كىرىسىپ جاتقان كەزىمىز ەدى عوي. ءسۇيتىپ تىرلىكتەن ءتۇڭىلىپ وتىرعاندا، ءبىر حابار ەستىدىك.
— ءيا، ءيا،- دەدى تىشقانباي قوجەكەڭنىڭ اۋزىنا كىرىپ كەتەردەي ەنتەلەپ.
— ونى بولاتتىڭ بىرگە وقىعان جولداسى جاراسباي ايتتى. ادەيى كەلىپ، تامىن سالىسىپ كەتكەن. بولاتتان وسىندا بالا بار كورىنەدى. سونى ىزدەپ كەلدىم. مىناۋ... — قوجەكەڭ ءتوس قالتاسىنان جاراسباي بەرگەن ادرەستى الدى،- وسىنداعى ءبىر جولداسىنىن ءادىرىسى... سول بىلەتىن كورىنەدى.
تىشقانباي ادرەستى وقىپ شىقتى دا:
— ە، ميكرورايوندا تۇرادى ەكەن عوي،- دەدى بەيمالىم ءبىر جاقتى باسىمەن نۇسقاپ.
— ونىڭ قاي جاق؟
— قالانىڭ شەت جاعى. تابامىز عوي. مىندا قىزمەت تەلەفونى دا بار. مەن تاڭەرتەڭ ورنىنان زۆاندارمىن. قايدا ىستەيدى ەكەن؟
— جادىمنان شىعىڭقىراپ كەتىپتى... ينستيتۋتتا ءمۇعالىم... دەدى مە؟ ايتەۋىر وقيتىن جاقتىڭ توڭىرەگى بولار.
— سوندا قالاي، بولات وسىندا ۇيلەنگەن بە ەكەن؟
— اينالايىن-اۋ، ول جاعىندا مەنىڭ شارۋام قانشا. ماعان كىمنەن تۋسا، ودان تۋسىن، بولاتتىڭ بەلىنەن قالعان بالا كەرەك. مەن ءقازىر جەتپىستىڭ ەكەۋىندە تۇرمىن، شىراعىم. ەرتەڭ كەمپىر ەكەۋمىز ولگەندە، شاڭىراعىم... بوس قالا ما دەپ قورقامىن عوي... — قوجەكەڭ الدەقالاي بوساپ، ورامالىن الىپ كوزىن ءسۇتتى...
— قويىڭىز، قوجەكە، بولمايدى،- دەدى تىشقانباي ادامنىڭ ءوزى كونبەسە ولمەي قويۋعا بولاتىنداي. — نەگە ولەسىز؟ بولمايدى ونىڭىز.
— شايتان ەمەسپىن عوي ەندى. بۇيرىقتان قاشىپ قايدا بارام.
— ول دۇرىس ەمەس،- دەدى تىشقانباي تاعى كەلىسپەي.
قوجەكەڭە وتىرعان ديۆانعا توسەك سالىندى. تىشقانباي قوجەكەڭنىڭ ولگەنىنە كەلىسپەگەن كۇيى ۇيىقتايتىن بولمەسىنە كەتتى.
...قوجەكەڭ تاڭەرتەڭ دابىرلاعان داۋىستان ويانىپ كەتتى. بالا باقشاعا بارمايمىن دەپ، قيعىلىق سالىپ جاتقان كىشكەنتاي ابىلاي ەكەن.
تىشقانباي ايەلى ەكەۋى جالىنىپ-جالپايىپ، ويىنشىق ساتىپ الىپ بەرەتىن بولىپ كەلىسىپ، ارەڭ دەگەندە الىپ كەتتى.
قوجەكەڭە بەيتانىس كىشكەنتاي نەمەرەسى دە وسىنداي ەركە، ءۇي ءىشىن ءوزىنىڭ قۇرتاقانداي الاقانىندا ۇستايتىن سۇيكىمدى تەنتەك بولىپ ەلەستەدى.
كوپ ۇزاماي گۇلسىم قايتىپ ورالدى. توسەك-ورىندى جيناپ، قوجەكەڭە شاي بەرىپ، تۇستە تاعى كەلەتىنىن، ايتىپ جۇمىسىنا كەتتى.
قوجەكەڭ ەندى تىشقانبايدىڭ كەلۋىن اسىعا كۇتتى. «نە حابار اكەلەر ەكەن، الگى اسىلبەگى ءبىر جاققا كەتىپ قالماسا جارار ەد» دەگەن وي مازاسىن الدى.
تۇسكى شايدان كەيىن ۇيدە تاعى جالعىز قالعان قوجەكەڭ كوزىن ىلىندىرگىسى كەلىپ، ديۆانعا قيسايدى. ءبىراق كوزى ىلىنبەدى. ارى-بەرى اۋناقشىپ جاتتا دا، ورنىنان تۇردى. گالوشىن كيىپ، ەسىكتى اشىپ، كوريدورعا شىقتى دا، باسقىشپەن جايلاپ تومەن ءتۇستى. اۋلا تولعان بالا، ۋ-شۋ. قوجەكەڭ ەسىك الدىندا ورىندىقتا وتىرعان كوزىلدىرىكتى كەمپىردىڭ قاسىنا كەلىپ وتىردى.
— ءاي، قۇرالاي، انت ۇرعان-اۋ، قايدا كەتتىڭ، بەرى وينا دەيمىن بەرى،- دەدى كەمپىر قوجەكەڭە كوڭىل اۋدارماي.
قوجەكەڭ جوتكىرىنىپ الىپ:
— ەسەنسىز بە؟ - دەدى.
— بەرى وينا دەدىم عوي مەن ساعان.
— ەسەنسىز بە؟ - دەدى قوجەكەڭ قاتتىراق.
— نەمەنە؟
— ويباي-اۋ، ەسەنسىز بە دەيمىن،- دەدى قوجەكەڭ ايقايلاپ.
كەمپىر ءسال-پال ويلانىپ:
— جاقسىمىسىز؟ - دەدى اقىرىن عانا.
كەمپىردىڭ قۇلاعى اۋىر ەكەنىن تۇسىنگەن قوجەكەڭ تاقالىپ وتىردى.
— نەشەدەسىز بايبىشە؟- دەدى الدەن سوڭ اڭگىمە قوزعاپ.
— شۇكىر، شۇكىر،- دەدى كەمپىر بەتىمەن لاعىپ.
— نەشەدەسىز دەيمىن، ءباتىر-اۋ.
— ا... ءيا... الپىستىڭ سەگىزىندەمىن. جىلىم تىشقان عوي.
— نەشە بالاڭ بار؟
— ەلدە ۇلكەن ۇلىم بار، قىزدارىم بار. مىنا ءبىر كەنجەم قولىما كەل دەپ بولماعان سوڭ،- كەمپىر قولىمەن ءۇيدىڭ جوعارعى قاباتىن كورسەتتى. — كەلە قالىپ ەم، قۇداي ساقتاسىن، مىنا ءبىر بالالارى جەر-كوككە تۇرمايدى.
— ە-ە، نە بولعاندا دا وزىڭدىكى عوي.
— قۇداي-اۋ، ولەر بولدىم،- دەدى كەمپىر سامبىرلاپ. — ويباي اپا، ءوزىم اسىرايمىن، ءسۇتىڭدى اقتايمىن، الگى نەمەنە... قارىزىڭدى وتەيمىن، ءيا... مەنەن قاشان قارىز الىپ جۇرگەنىن... سۇيتەمىن دە، بۇيتەمىن دەپ قويار دا قويماي الىپ كەلگەنگە... مەن قايدان بىلەيىن ءبۇيتىپ بالا باقتىرىپ قوياتىنىن...
— بار بولعان سوڭ شالقاياسىڭ عوي، بايبىشە-ە!
— جوعالسىن ءارى، ەندى قالعان عۇمىرىمدى، وسىلاردىڭ بالاسىن باعىپ، باسىمدى قاتىرار جايىم جوق. ەتەگىم ەلپى، جەڭىم جەلپى بولىپ وزدەرىن وسىرگەنىم جەتەر. ەندى ميىمدى اشىتپا، قۇداي شەبەر، اۋلاق، اۋلاق،- دەپ كەمپىر تاپ ءبىر ميىن قوجەكەڭ اشىتىپ وتىرعانداي قولىن سىلتەپ كەيىن ىسىرىلىپ وتىردى.
تورت-بەستەر شاماسىنداعى سارى شاشتى قىز جۇگىرىپ، كەمپىردىڭ قاسىنا كەلدى، ەركەلەپ سۇيكەنە باستادى.
— جوعاشى-ەي ءارى!!!
— اجە، اجە...
— كەت دەدىم عوي، تارتىپ جىبەرەيىن بە جاقتان.
كەمپىردىڭ ءزىلسىز اشۋىنان ىعاتىن بالا جوق، ورمەلەپ موينىنان قۇشاقتاپ، تاماعىنان تىلىمەن قىتىقتاي باستادى.
— اجەتاي...
— كوگەرمەگىر، ادامنىڭ ءىشى-باۋىرىنان وتەدى عوي،- دەدى كەمپىر قارسىلىعىن دوعارىپ.
الدەن كەيىن كىشكەنە قىزدىڭ قىتىعى كەلىپ شىقىلىقتاي كۇلگەنىنە قاراماستان موينىنان ءسۇيدى دە، ءوزى دە كۇلىپ جىبەرىپ:
— شىرىك نەمەلەردى جاقسى كورەيىن دەمەيسىڭ، شىداتپايدى،- دەدى قوجەكەڭە قاراپ. سودان كەيىن نەمەرەسىن ۇراتىن ادامداي-اق قولىن كوتەرىپ قورقىتقان بولدى. — ي، ءزالىم نەمە، جوعال!
كىشكەنە قىز كەمپىردىڭ قالتاسىن اقتارىپ ءجۇرىپ، ءبىر كامپىت تاۋىپ الدى دا، قايتادان ويناۋعا كەتتى.
قوجەكەڭ كەمپىردىڭ قاسىنا قايتا جاقىنداي وتىردى.
— قۇلاقتان ەرتە قالىپسىز عوي، بايبىشە.
— ە-ە، ءقايبىر جەتىسكەننەن دەيسىڭ. جالاڭاش-جالپى بولدىق، - جەسىر بولدىق... وسىلاردى جەتكىزەمىن دەپ، كورمەگەن قورلىق جوق. — كەمپىر قوجەكەڭە كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن قارادى. — ءوزىڭىز وسىندا تۇرۋشى ما ەدىڭىز، الدە... ءسىز دە بالاڭىزعا كەلدىڭىز بە؟
ءيا، بالاما كەلدىم...
— ە، ە، شىداۋ قايدا، ىشتەن شىققان سوڭ... الاڭدايسىڭ دا وتىراسىڭ.
قوجەكەڭ ءبارىن ايتىپ اقتارىلعىسى كەلىپ، ءبىر تۇردى دا، ءتىلىن تىستەپ ۇندەمەي قالدى. الدەقالاي كوڭىلى بوساپ، ەندى كەمپىرمەن اڭگىمەلەسىپ قارىق قىلماسىن ءبىلدى دە:
— ال، بايبىشە، مەن ۇيگە بارايىن،- دەگەندى ءۇزىپ-ۇزىپ ارەڭ ايتىپ، ورنىنان تۇردى.
كەش تۇسە الدىمەن كىشكەنتاي ابىلايدى ەرتىپ گۇلسىم، ودان كەيىن تىشقانباي كەلدى، قاسىندا كوزىلدىرىكتى ءبىر جىگىت بار.
— اسسالاۋماعالايكۋم،- دەپ امانداستى كوزىلدىرىكتى جىگىت.
— اليكىسالەم! — قوجەكەڭ بۇل قاي بالا دەگەندەي تىشقانبايعا قارادى.
— اسىلبەك دەگەن جىگىتىڭىز وسى،- دەدى ول گاستۋگىن اعىتىپ جاتىپ.
— ە، اينالايىن، امانسىڭدار ما؟
ءجون بىلەتىن بالا ەكەن، الدىمەن كوڭىل ايتتى. قوجەكەڭ ءوزىنىڭ ادەتىمەن نە ايتقانى بەلگىسىز اۋزىن جىبىرلاتتى.
اسىلبەك بولاتتىڭ نەدەن قايتىس بولعانىن، قانشا اۋىرعانىن سۇرادى، ءوزىنىڭ حابارسىز قالعانىن، ەستىگەن بولسا بارىپ كەلەتىنىن ايتتى.
شاي ءىشىلدى. گۇلسىم بالانى ۇيىقتاتۋعا تورگى بولمەگە اكەتتى. وسى كەزدە قوجەكەڭ اسىلبەككە جاراسبايدىڭ حاتىن بەردى. اسىلبەك حاتتى ءۇنسىز وقىپ شىقتى دا، ويلانىپ وتىرىپ قالدى.
— نەمەنە، شىراعىم؟ - دەدى قوجەكەڭ الدەنەگە كۇدىكتەنىپ.
— نە، نە، بەكەر مە بالانىڭ قالعانى؟ - دەپ اسىقتى تىشقانباي.
— جوق، بالانىڭ بارى راس،- دەدى اسىلبەك كوزىلدىرىگىن قوزعاپ. — تەك ەكەۋى...
— نە دەيدى،- دەپ قوجەكەڭ شوشىپ كەتتى.
— قانشا؟ - دەدى تىشقانباي ەنتەلەپ.
اسىلبەك كۇلىپ جىبەردى.
— ەكەۋى دە وسىندا ما ەكەن دەيمىن. قىزداردى ايتامىن دا... اقساقال كەشىرەر. جاس كەزدە جىگىتشىلىك كىمدە بولمايدى. بولات سۇلۋ جىگىت ەدى. قىزدار سوڭىنان ەرىپ جۇرەتىن. سولاردان بالا بار دەپ ەستىگەم... دالدەپ ايتا المايمىن... — شىراعىم-اي، ون بالا قالسا دا، كوپسىنەيىن دەپ وتىرعانىم جوق،- دەدى قوجەكەڭ العاشقى كۇدىكتەن كەيىن ءتۇسى جىلىپ.
الدەبىر شارۋاعا الدانىپ، ءسوزدى شالا ەستىگەن تىشقانباي داۋرىعىپ:
— نەمەنە، نەمەنە، ون بولدى ما؟ - دەپ كيىپ كەتتى.
«ءتۇۋ، مىنانىڭ جاڭعالاعىن-اي»،- دەدى ىشتەي قوجەكەڭ ەرىكسىز جىميىپ.
— جوعا،- دەدى اسىلبەك كۇلىپ.
— ال ەندى، قارعام، ءسوزدىڭ توق ەتەرى - مەنى قالايدا جۇزدەستىر،- دەدى قوجەكەڭ قالتاسىنان شاقشاسىن الىپ جاتىپ.
— جارايدى، ەرتەڭ حابارلاسايىن. بىرەۋى رەستوراندا ىستەۋشى ەدى.
بولسا ءوزىم كەلىپ، ءسىزدى الىپ كەتەرمىن.
— سۇيتە عوي اينالايىن.
* * *
كەلەسى كۇنى. اسىلبەك ءتۇس كەزىندە كەلدى.
— اعا، كيىنىڭىز،- دەدى ول كەلە سالىپ. — تەزىرەك بارايىق. كىم بىلەدى، ءبىر جاققا كەتىپ قالا ما...
قوجەكەڭنىڭ جۇرەگى دۇرسىلدەپ كەتتى. ۇشىپ تۇرىپ كيىنە باستادى. سىرتتا ماشينا كۇتىپ تۇر ەكەن. «ە، اللا، جاقسىلىعىڭدى بەرە گور!» - دەپ سىيىندى وتىرىپ جاتىپ.
ماشينا جوعارىدان تومەن شىنىلاپ تاستاعان ۇلكەن رەستوراننىڭ الدىنا قازىردە اكەپ تاستادى. اسىلبەك قوجەكەڭدى ءۇشىنشى قاباتتاعى وڭاشا بولمەگە ەرتىپ كىرگىزدى.
— ءقازىر كەلەدى،- دەدى اسىلبەك ستولعا وتىرعاننان كەيىن. — وسى جەردەن تاماق ىشەيىك. تاماق ۇستىندە اڭگىمەلەسە بەرەمىز عوي.
الدىنا اپپاق الجاپقىش بايلاعان، شاشىن قارقاراداي قوقىرايتىپ قويعان جاپ-جاس ورىس قىزى كەلدى. اسىلبەك ستول ۇستىندە جاتقان ەكى بەت قاعازدى الىپ، تاماققا زاكاز بەرە باستادى. داياشى قىز ايتقاننىڭ ءبارىن قاعازعا جازىپ الىپ كەتىپ قالدى.
— وسى عوي،- دەدى اسىلبەك قىز كەتكەن جاقتى يەگىمەن نۇسقاپ.
قوجەكە تۇسىنبەي اسىلبەكتىڭ بەتىنە قارادى.
— اتى ۆاليا. بولاتتىڭ ماعان ايتىپ جۇرگەن ادامىنىڭ ءبىرى وسى. سويلەسىپ كورەمىز عوي.
قوجەكەڭ نە دەرىن بىلمەي قالدى. ول بەيتانىس كەلىنىم ورىس بولار دەپ ويلاماعان ەدى. ءارى-سارى ءبىراز وتىرعاننان كەيىن: «ە، مەيلى عوي،- دەپ بەكىتكەن بولدى كوڭىلىن. — وسى زاماندا ورىس ايەل العاندار از با؟ اۋىلداعى تىرقايدىڭ جامان ۇلى دا ورىستان الدى. تۇگى دە جوق. بالالارى قانداي سۇيكىمدى!»
تاماق ۇستىندە اسىلبەك ۆاليانى قاستارىنا شاقىردى.
ۆاليا الدىندا اسىلبەكتىڭ ايتقان سوزدەرىن تۇرەگەپ تۇرىپ تىڭدادى، ارتىنان ءجۇزى الدەقالاي وزگەرىپ، تاڭىرقاعانداي ءبىر تۇرمەن ستولعا وتىردى.
قوجەكەڭ ولاردىڭ سوزدەرىنە تۇسىنبەي، بەت قيمىلدارىنا، كوز قاراستارىنا جالتاقتاپ قاراۋمەن بولدى. الدىمەن اسىلبەك ۇزاق سويلەدى. سودان كەيىن «ەندى سەن نە ايتاسىڭ؟» دەگەندەي، ۆاليانىڭ بەتىنە قارادى. اناۋ كوز شاراسى كەڭەيىپ، الدەنەگە ۇرەيلەنگەندەي، ءجۇزى سۇرلانىپ ءۇنسىز قالدى.
بولاتتىڭ قازاسىن ەستىگەن بولار. الدەن ۋاقىتتا تومەن قاراپ وتىرىپ بىردەڭە دەگەندەي بولدى. اسىلبەك تاعى دا ۇزاق سويلەدى. قوجەكەڭدى كورسەتتى. ۆاليا بۇرىلىپ قوجەكەڭە قارادى. قوجەكەڭ «ايتىپ جاتقاننىڭ ءبارى راس» دەگەندەي، باسىن يزەدى. ۆاليا ستول ۇستىندەگى مايلىق قاعازدى ۋقالاپ تاعى دا ءۇنسىز قالدى. كەنەت باسىن كوتەرىپ، اسىلبەككە تۋرا قاراپ، باسىن شايقادى. «تەك...!» قوجەكەڭنىڭ ساناسىن الدەنە قارىپ وتكەندەي بولدى. جۇرەگى ورەكپىپ، كومەك سۇراعانداي اسىلبەككە قارادى. ونىڭ تۇرىندە دە جاقسىلىقتىڭ نىشانى جوق سەكىلدى. ۆالياسى قۇرعىر بەزەرىپ باس شايقاۋىن قويار ەمەس. اسىلبەك قولىنىڭ اراسىندا اينالدىرىپ وتىرعان سىرىڭكەسىن ستولعا لاقتىرىپ تاستاپ، شەگىنىپ وتىرعاندا قوجەكەڭ ءىستىڭ ەندى وڭعا باسپايتىنىن سەزدى.
— نە دەيدى؟ - دەدى داۋسى دىرىلدەپ.
— كونبەي تۇر. بالا تۇگىل، ءتىپتى ەشقانداي بايلانىسىمىز دا بولعان ەمەس دەپ مويىندامايدى.
— اپىرماي، قاراعىم-اي،- دەپ كۇڭىرەندى قوجەكەڭ قىزدىڭ قازاقشاعا تۇسىنبەيتىنىمەن شارۋاسى بولماي، — بىزدەي ءعارىپتىڭ كوز جاسىنا قاراساڭ بولمادى ما؟ اللا تىلەۋىڭدى بەرگىر-اي، جاسىم جەتپىستەن اسقاندا يت ولگەن جەردەن يت جانىمدى سۇيرەتىپ كەلىپ ەم، جىبىمەدىڭ-اۋ، شىراعىم-اي!..
اسىلبەك تاماقتىڭ اقشاسىن تولەدى. قوجەكەڭدى سۇيەمەلدەپ، ورنىنان تۇرعىزدى. قوجەكەڭ سىرتقا قالاي شىققانىن، ۇيگە ءقايتىپ جەتكەنىن سەزگەن جوق. جۇرەگىن اۋزىنا تىققان سول ءبىر ۇرەي تاعى دا تىنىسىن تارىلتتى.
ءتۇنى بويى كوز ىلگەن جوق.
* * *
ءوستىپ بارىنەن دە ءتۇڭىلىپ وتىرعاندا الگى اسىلبەك اپاق-ساپاق ەكى كەشتىڭ اراسىندا تاعى جەتىپ كەلدى. قوجەكەڭ الدەقالاي
ابدىراپ:
— ال، بالام، تورگە شىق، تورگە شىق،- دەي بەردى اسىلبەكتەن كوزىن الماي.
— اعا، كيىنىڭىز،- دەدى اسىلبەك ەنتىگىپ. — شىققان سوڭ ايتارمىن...
قوجەكەڭنىڭ شىقپاعان جانى قالدى. اپىل-عۇپىل كيىنىپ، گالوشىن سىرىسىنەن باسا كيىپ، سىرتقا شىقتى.
اسىلبەك تاعى دا ماشينانى رەستوراننىڭ الدىنا توقتاتتى. «رەستوراننان باسقا جەردە اڭگىمەلەسۋگە بولماي ما، بۇلارعا»، دەپ ويلادى قوجەكەڭ.
اسىلبەك ەسىك الدىندا تۇرعان كوك كويلەكتى ايەلگە قولىن بەرىپ امانداستى.
— عاپۋ ەت، كەشىگىپ قالدىق.
— وقاسى جوق ەندى، ىشكە كىرمەي-اق قويايىق...
اسىلبەك ويلانىپ قالدى.
— ال جارايدى،. وندا اناۋ ورىندىققا وتىرايىق.
قوجەكەڭ كەلىنشەكتىڭ جۇزىنە قارادى. بەتىندە كىشىگىرىم تۇيمەدەي مەڭى بار، قارا تورى ادەمى كەلىنشەك ەكەن. قازاقشا تاربيلەنگەن بالا سەكىلدى، ءتىلى جاتىق يبالى.
— ساۋلە،- دەدى اسىلبەك جاقىنداي وتىرىپ، — ءبىزدىڭ كەلگەن شارۋامىز مىناداي. مىنا كىسى بولاتتىڭ اكەسى... بولاتتىڭ ءوزى قايتىس بولىپ كەتتى. (كەلىنشەكتىڭ «اھ» دەگەن داۋسى شىعىپ كەتتى). ەندى ول و دۇنيەلىك ادام، وعان دەگەن رەنىشىڭدى ۇمىت. ءولىم ءبارىن جۋادى...
كەلىنشەكتىڭ قۋارىپ كەتكەن ءجۇزىن كورىپ، اسىلبەك ۇندەمەي قالدى. ساۋلە بەتىن باسىپ، ۇزاق وتىردى. الدەن سوڭ باسىن كوتەرىپ، قوجەكەڭە قاراپ:
— قازاسى قايىرلى بولسىن،- دەدى اقىرىن عانا.
قوجەكەڭنىڭ جۇرەگى شىم ەتە قالدى. كوزىنە تىرەلگەن جاستى بىلدىرتپەي، وزىنە ءتان ادەتپەن اۋزىن جىبىرلاتتى.
— ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا شال مەن كەمپىردەن باسقا ەشكىم قالمادى. بولات ۇيلەنبەي كەتتى... — اسىلبەك كەلىنشەكتىڭ بەتىنە قارادى. — سەنىڭ بولاتتان بالاڭ بار ەكەنىن مەن جاقسى بىلەمىن... اراداعى بولعان ءىستىڭ اق، قاراسىن تالقىلاپ جاتۋدىڭ مۇلدە رەتى جوق. بولاتتان ءبىر تۇياق قالدى دەگەندى ەستىپ، سوناۋ ەلدەن كەلىپ قاڭعىپ ءجۇر مىنا كىسى. نە ايتاسىڭ؟
ساۋلە اڭگىمەنىڭ بۇلاي ورالىپ وزىنە سوعارىن كۇتپەگەن ءتارىزدى، سۇپ-سۇر ءجۇزى كۇرەڭىتىپ سالا بەردى.
— سەن دۇرىس ءتۇسىن، - دەدى اسىلبەك. — ۇلكەن كىسىنىڭ بۇل ارادا جازىعى جوق. ساعان بالانىڭ كەرەگى جوق دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق سەنىڭ ءومىرىڭ الدا. ال مىنا كىسىنىڭ ەندىگى عۇمىرى تەك سوعان تىرەلىپ وتىر... تۇسىنەمىسىڭ؟.. ءتىپتى...
— مەن بارىندە ءتۇسىنىپ تۇرمىن،- دەدى ساۋلە داۋسى دىرىلدەپ. — مەن ءتۇسىنىپ تۇرمىن، اسىلبەك... وتكەن كۇندەر ءوتتى عوي... ءبارى دە ۇمىتىلعان... مەنىڭ بولاتقا دەگەن وكپەم دە جوق. ءبىراق... مەن بالانى ساقتاپ قالا المادىم... جاستان اسقاندا قايتىس بولدى... وسىرگىم كەلىپ ەدى، قولىمنان كەلمەدى. جاپادان-جالعىز، نە جۇمىسقا تۇرارىمدى، نە بالاعا قارارىمدى بىلمەي، كوپ ازاپ شەكتىم. دەنى دۇرىس پاتەر دە تابىلمادى. بالاعا دا، وزىمە دە سۋىق ءتيدى... ءسۇيتىپ...
ۇشەۋى دە ءۇنسىز قالدى. قوجەكەڭ قالتاسىنان ورامالىن الىپ سىڭبىرگەن بولدى. اۋزىنداعى كەرمەك ءدامنىڭ كوز جاسى ەكەنىن تۇسىنگەن كەزدە بارىپ، ورامالىن كوزىنە اپاردى. ءولىمنىڭ ورنىن تولتىرامىن دەپ ءجۇرىپ، ەكىنشى ءولىمدى ەستىرمىن دەپ ول ءتىپتى ويلاماعان ەدى.
— اتى كىم ەدى؟ - دەدى ءبىر كەزدە داۋسى قارلىعىپ.
— كىمنىڭ؟ — ساۋلە تۇسىنبەي قوجەكەڭە قارادى.
— بالانىڭ اتى كىم ەدى دەيمىن؟
— اتىن... بولات دەپ قويعان ەم،.. بارىنەن دە باتقانى... — ساۋلە كوڭىلى بوساپ، كىشكەنە سومكەسىنەن ورامال الدى... — جەرلەسەتىن ءبىر ادامنىڭ بولماعانى... كورشى ايەلگە جالىنىپ... ەكەۋلەپ ارەڭ دەگەندە كومىپ قايتتىق. بار بولعانى سول،- دەدى كەنەت كەلىنشەك نىق داۋىسپەن. — سودان كەيىن باسقا اداممەن ءدام-تۇزىمىز جاراسىپ تۇرمىس قۇرىپ جاتىرمىز...
تاعى دا ۇنسىزدىك. اسىلبەك وقيعانىڭ ءمان-جايىنا تولىق تۇسىنگەندىكتەن ۇندەمەدى.
قوجەكەڭ جۇرەگىن سىرقىراتقان جاڭا ۋايىمنان الدەبىر ريزاشىلىقتان، ايانىشتان ءىشى تولىپ بىردەڭە ايتقىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق سونىڭ ءبارى سونشالىقتى كۇردەلى بولعاندىقتان اۋزىنا لايىقتى ءسوز تۇسپەدى. ال كەلىنشەك ايتاتىن ءسوزىنىڭ ءبارىن ايتىپ بولعان ەدى.
— عاپۋ ەتىڭىزدەر،- دەدى ساۋلە ءبىر كەزدە، — مەنىڭ قايتاتىن ۋاقىتىم بولدى.
ۇشەۋى دە ورىندارىنان تۇردى.
— ايىپقا بۇيىرما، اينالايىن،- دەدى قوجەكەڭ اقىرىندا. — جەتىسكەننەن كەلگەم جوق. قايتەيىن بۇ دا ءبىر قۇدايدىڭ ءىسى شىعار... قوش، شىراعىم!
* * *
ۋايىمعا ۋايىم جالعاعان قوجەكەڭ تۇنىمەن جۇرەگى شانشىپ كورەر تاڭدى كوزىمەن اتقىزعاننان كەيىن، ەندى كەشىگۋدىڭ رەتى جوعىن سەزدى. «ايدالادا ءولىپ قالسام، سۇيەگىمنىڭ قايدا قالعانىن ادام بىلمەس. ودان دا ەلگە جەتەيىن. اعايىن ورتاسىندا ولگەننەن ارتىق ابىروي بولماس ماعان». كوڭىلدەگى ۋايىم بىرتە-بىرتە بەرىشكە اينالعان كەسەلدەي، بۇرىنعىداي جانعا باتىپ اۋىرمايدى، قينامايدى تەك ءوزىنىڭ ەندى ەشقاشان دا جازىلمايتىنىن ۇقتىرىپ، ءبىر كونبىس، بەي-جاي، مەڭ-زەڭ سەزىمگە يتەرمەلەيدى.
اسىلبەكتىڭ ءۇيى قوناققا شاقىرعان كۇنى، قوجەكەڭ تىشقانباي بارىپ الىپ كەلگەن سامولەتتىڭ بيلەتىن ءتورت بۇكتەپ پەشپەنتىنىڭ قالتاسىنا سالىپ، اۋزى قايتا-قايتا اشىلىپ كەتە بەرگەن چەمودانىنىڭ بەلىنەن جىپپەن شاندىپ بايلاپ، ءقازىر ءجۇرىپ كەتەتىندەي ديۆان ۇستىندە قازديىپ وتىرعان دا قويعان.
ەكىندى شاماسىندا اسىلبەك كەلدى. قوجەكەڭ دە اپىل-عۇپىل كيىنە باستادى. اسىلبەك جۇمىستان ءالى كەلمەگەن تىشقانبايلارعا قاعاز جازىپ قالدىردى دا، قوجەكەڭدى تىسقا الىپ شىقتى.
ماشيناعا وتىرعان كەزدە:
— الدىمەن ءبىر جەرگە سوعايىق،- دەدى قوجەكەڭە بۇرىلىپ.
— ە-ە، شىراعىم...
ماشينا الدەقانداي ەسىك الدى ساپىرىلىسقان ادامعا تولى بيىك ءۇيدىڭ الدىنا توقتادى. اسىلبەك ەسىك الدىنا بارىپ، بىرەۋلەرمەن ۇزاق سويلەسىپ، اقىرى قوجەكەڭدى ىشكە كىرگىزىپ الدى.
— مىناۋىڭ تاعى دا رەستوران با، شىراعىم-اۋ،- دەدى قوجەكەڭ قانبازارداعىداي سەڭدەي سوعىلىسقان حالىقتى كورىپ.
— يە، سول رەستوران سەكىلدى. ءبىراق مۇنى «بار» دەيدى. ىشىمدىك ىشەتىن جەر عوي. وسى جەردە ءقازىر بىرەۋمەن سويلەسىپ كورەمىز، تاعى ءبىر باعىمىزدى سىناپ كورەيىك... ءساتىن سالسا...
قوجەكەڭىڭ جۇرەگى دۇرسىلدەپ الا جونەلدى. «ءيا، اللا، ءيا، اللا...» بۇلار بۇرىشتاعى ستولعا وتىردى. تاعى دا داياشى قىز كەلدى، زاكاز بەرىلدى. ءبىرازدان سوڭ اسىلبەك ورنىنان تۇرىپ سىمعا قونعان قارلىعاشتارداي ساتۋشىنىڭ توڭىرەگىندە قاز-قاتار ءتىزىلىپ وتىرعان جۇرتتىڭ اراسىنا باردى. الدەكىممەن شۇقشيىپ ۇزاق سويلەستى. اراق ءيسى، تەمەكى ءتۇتىنى، ۋ-شۋ بولعان راديو ءۇنى قوجەكەڭنىڭ باسىن اينالدىردى. الدەن سوڭ بي باستالدى. قىز ەكەنى، ۇل ەكەنى بەلگىسىز ۇزىن شاشتى بىرەۋلەر ورتاعا شىعىپ الىپ، ۇستاماسى بار ادامداي سەلكىلدەپ، اياق قولدارىن سەرمەپ، وزدەرىن وزدەرى جۇلىپ جەپ تايراڭداپ ءجۇر.
— ويباي، مىناۋ نە پالە؟ - دەدى شوشىپ كەتكەن قوجەكەڭ.
— بي عوي،- دەدى اسىلبەك وتىرىپ جاتىپ.
— و، ءامىرى كۇشتى قۇداي... — قوجەكەڭ الدەكىمدەردىڭ ءسۇيىسىپ جاتقانىن كورىپ كوزىن تايدىرىپ اكەتتى.
— جاستاردىڭ كوڭىل كوتەرەتىن جەرى عوي.
— ە، بارەكەلدە شىراعىم، كوڭىل كوتەرگەنگە نە جەتسىن.
داياشى ستولعا ءبىر بوتەلكە شامپان قويدى.
— قارعام-اۋ، مىناۋىڭ نە؟ – دەپ. قوجەكەڭ اسىلبەككە تاڭىرقاي قاراپ.
— ءقازىر ىزدەگەن ادامىمىز كەلەدى، سوعان الدىم...
بي بىتكەن كەزدە جىن ويناقتىڭ ىشىندە ايرىقشا كوزگە ءتۇسىپ الاسۇرىپ جۇرگەن اق شالبارلى قىز قوجەكەڭدەردىڭ ستولىنا قاراي ءجۇردى. ءوزى ماستاۋ سەكىلدى، اياعىن ىرعالىپ باسادى...
«مىنا پالە قايتەدى»،- دەپ تىكسىنىپ قالدى قوجەكەڭ.
اسىلبەك ورنىنان ۇشىپ تۇردى.
— و، گۇلسىم، كانە تورگە شىق. كۇتىپ وتىرمىز.
گۇلسىم ەكى ورتاداعى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى. مۇنىڭ كىم ەكەنىنە تۇسىنگەن قوجەكەڭ باسىن كوتەرىپ، ونىڭ بەتىنە تۋرا قارادى. تۋرا قارادى دا قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا قايران قالدى. «اپىرماي، اجارى كەلىسكەن بالا ەكەن، وسىنشا قور بولعانىن قاراشى».
— گۇلسىم،- دەدى اسىلبەك قىزعا كوزىمەن قوجەكەڭدى كورسەتىپ. — مىنا كىسى بولاتتىڭ اكەسى...
— و، و،- دەدى گۇلسىم كىسى سىيلاۋدان قالعان ماستارعا ءتان دورەكى ۇنمەن. — پريۆەت، ستاريك... وچەن رادا ۆاس ۆيدەت...
— گۇلسىم،- دەدى اسىلبەك رەنىشتى ۇنمەن. — ۇلكەن كىسىمەن بۇلاي سويلەسۋگە بولمايدى عوي...
— ۇلكەن كىسىگە مەنى ەمەس، بالاسىن جوندەپ العانى پايدالىراق بولاتىن ەدى...
— گۇلسىم...
— لادنو، لادنو...
قوجەكەڭ قىزدىڭ مىنا مىنەزىن كوڭىلىنە اۋىر الدى. «ياپىرماي، وسىنشا شەكتەن شىعۋعا بولا ما ەكەن...»
اسىلبەك بوكالدارعا شامپان قۇيدى. سودان كەيىن قىزبەن سوعىستىرىپ، ءوزى ءبىر جۇتتى دا، بوكالىن جىلىتقىسى كەلگەندەي قوس قولداپ ۇستاپ تۇرىپ:
— گۇلسىم،- دەدى تاعى دا. — سەن بۇلاي سويلەسۋگە ءتيىستى ەمەسسىڭ. بىرىنشىدەن بولات پەن ەكەۋىڭنىڭ ارانداعى وقيعاعا بۇل كىسى جاۋاپ بەرمەيدى. ەكىنشىدەن بۇل كىسى جالعىزىنان ايرىلعان جارىمكوڭىل ادام. بولات قايتىس بولدى.
گۇلسىم ءسال ويلانىپ قالدى دا:
— سول ءۇشىن، دەدى بوكالىن كوتەرىپ.
قوجەكەڭنىڭ توبە شاشى تىك تۇردى. تىزەلەرى دىرىلدەپ كەتتى...
— قوي، شىراعىم، مەن كەتەيىن،- دەدى داۋسى قالتىراي.
اسىلبەك قوجەكەڭدى ارەڭ توقتاتتى...
— سابىر ەتىڭىز، قوجەكە، نە بولعاندا دا شارۋامىزدى ءبىتىرىپ كەتەيىك.
قىز بوكالىن تۇبىنە دەيىن ءسىمىرىپ ءىشتى دە، ستولدا جاتقان سيگارەتتىڭ الىپ، اسىقپاي تۇتاتىپ، اۋزىنان ساقينالاپ ءتۇتىن شىعاردى.
قوجەكەڭ باسىن كوتەرىپ، ونىڭ وسىنشالىق سۇلۋ ءجۇزىن كورگەندە تاعى تاڭ قالدى. «جاساعان، ادام بالاسىن ءمىنسىز عىپ تۋدىرا بەرەدى ەكەن-اۋ... نەگە ءبىر-اق وسىنشا قارا جۇرەك بولدى ەكەن؟»
— ءبىزدىڭ ءسوزىمىز مىناۋ. گۇلسىم... — اسىلبەك تە سيگارەت الىپ تۇتاتتى. — بولات ۇيلەنبەي قايتىس بولدى. ءوزى ءبىر شاڭىراقتاعى جالعىز بالا ەكەن. مىنا كىسى بولاتتان بالا بار ەكەن دەگەندى ەستىپ كەلىپ وتىر. بۇل كىسىنىڭ ۋايىمىن سەن ەكەۋمىز تۇسىنبەيمىز...
— ال مەنىڭ ۋايىمىمدى تۇسىنەتىن ادام بار ما؟ - دەدى گۇلسىم ءتىلى كۇرمەلە.
— نەگە جوق...
— سەن تۇسىنەسىڭ بە؟ مىنا كىسى تۇسىنە مە؟ جوق... ەشقايسى دا؟
— جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي قاتىگەز ەمەس قوي.
— بولماي-اق قويسىن. مەنى باقىتسىز ەتۋگە ءبىر ادامنىڭ قاتىگەزدىگى جەتىپ جاتىر. — گۇلسىم شايقالاقتاپ ورىندىققا شەگىنىپ وتىردى دا قايتالاپ: قايتىس بولدى،- دەدى كەكەتكەن ۇنمەن. — پودۋماەش... مەن دە قايتىس بولعام... — ماستىقتان بۋادىرلانا باستاعان تاڭعاجايىپ كوزدەرىن شەكتەن تىس باجىرايتىپ قوجەكەڭە تەسىلە قارادى. — سەنبەي تۇرسىز با؟ باياعىدا قايتىس بولعام. ال مىناۋ (ساۋساعىمەن كەۋدەسىن ءتۇرتتى) باسقا ادام... مەنى ولتىرگەن ءسىزدىڭ بالاڭىز...
— گۇلسىم، — اسىلبەك قولىنان ۇستاپ ونى وزىنە قاراتتى. — سەن تىم بولماسا ءبىزدى تىڭداساڭشى.
گۇلسىم تىڭداۋعا كەلىسكەنىن ءبىلدىرىپ، ىلگەرى جىلجىپ وتىردى.
— اقىلعا سال، گۇلسىم،- دەدى اسىلبەك ءسوزىن جالعاپ. — سەنىڭ دە اتا-اناڭ بار. مىنا وتىرعان شالدىڭ اعارعان شاشىن سىيلا.
بولاتتان قالعان ءسابي ءۇشىن وزدەرىن قۇرباندىققا اتاۋعا ءازىر. ول ءسابي شاڭىراق يەسى عوي. ءبىر اۋلەتتىڭ جالعاسى عوي، تۇسىنسەڭشى. بارىنە دە ورتاق بولماي ما؟ قوجەكەڭنىڭ كەلگەن ماقساتى، ءسابيدى الىپ كەتۋ.
گۇلسىم اڭگىمەگە جاڭا تۇسىنگەندەي ەلەڭ ەتە قالدى دا، كەنەت مۇلدە ءوز بويىنا ۇيلەسپەيتىن دورەكى ۇنمەن سەلكىلدەي كۇلدى.
— ەندى ويناستان قالعان بالانى جيناپ...
— تەك، شىراعىم،- دەدى شوشىپ كەتكەن قوجەكەڭ.
وتىرىك-شىنى بەلگىسىز، گۇلسىم كۇلكىسىن تيار ەمەس.
— قىزىق ەكەن،- دەيدى ءىشىن باسىپ. — ويپىراي، ءا!؟..
كۇلكىسىنىڭ اياق كەزىنەن وتىرىك كۇلىپ تۇرعانى بايقالدى.
اسىلبەك تاعى شامپان قۇيدى. گۇلسىم كىدىرتپەستەن قاعىپ سالدى دا، يەگىنە اققان شاراپ تامشىلارىن سۇرتپەستەن بۇرىنعىدان دا ماساڭداۋ ۇنمەن:
— ...كەلگەن ماقساتتى-ى-ى ءسابيدى الىپ كەتۋ-ۋ-ۋ،— دەپ كەكەتتى.
— شىرىعىم نە ايتساڭ دا قورلىعىڭا كوندىم. تىلەگىمدى ورىنداساڭ بولعانى،- دەدى قوجەكەڭ ءبىر ءتۇرلى ازالى ۇنمەن.
— گۇلسىم...
— جوق،- دەپ شاڭق ەتە قالدى گۇلسىم... الدەقالاي ماستىعى ايىعىپ، تۇرىنەن تارقاماس دولىلىق پەن كەشىرىلمەس قاتىگەزدىكتىڭ، ۇشقىنى وينادى. — ەشقاشاندا؟ - دەدى قولىن سىلتەپ. — ءبارى بىتكەندە، ءبارى تۇزەلمەستەي بۇلىنگەندە، ەندى كەشىرىم سۇراماقشى. ۇياتتارىڭ بار ما؟..
اسىلبەك «گۇلسىم» دەپ توقتاتپاق بولىپ ەدى، ول ودان جامان دولدانىپ كەتتى. شاڭقىلداعان داۋىسقا جۇرتتىڭ ءبارى بۇرىلدى.
— تىڭدامايمىن ەشتەڭەنى،- دەدى گۇلسىم بىرەۋدى تىرنايتىن ادامداي اشىنا ايعايلاپ. — سەندەرىڭ كوكەيلەرىڭدى تەسىپ بارا جاتقان ءوز قامدارىڭ... شاڭىراق كەرەك، بالا كەرەك سەندەرگە... ال مەن سەندەرگە... ال مەن سەندەرگە ادام ەمەسپىن بە؟.. نەتكەن قاتىگەزسىڭدەر! مەيلى دانىشپان-اق بولىڭدار، نەگە مەنىڭ ءومىرىم سەندەرىڭ ومىرلەرىڭنەن كەم بولۋعا ءتيىستى. نەگە سەندەردىڭ قايعىلارىڭدى بۇكىل ەل بولىپ. بولىسۋگە ءتيىستى، مەن نەگە جالعىز كوتەرەمىن؟ نەگە؟ سەن،- دەدى اسىلبەكتى كوزىن شۇقىپ الارداي ساۋساعىمەن نۇسقاپ، — مىنا كىسىگە كومەك كەرەك بولعاندا جانىڭدى سالاسىڭ، ال ماعان كەرەك كەزىندە نەگە قول ۇشىڭدى بەرمەدىڭ؟ نەگە وسىلاي شابىلمادىڭ؟
بولات مەنىڭ ءومىرىمدى ۋلادى. ءبىراق سەندەر ونىڭ سول قىلمىسىن سەرىلىك دەپ ات قويىپ ماقتانىش قىلاسىڭدار. نە دەگەن قاتىگەزسىڭدەر؟
گۇلسىم ستولدى تارس ەتكىزدى دە، اۋىرسىنىپ قولىن ۇستاي الدى «بەرمەيمىن بالانى! ولسەم دە بەرمەيمىن»،- دەگەن كۇيى جۇگىرە باسىپ، ەسىكتەن شىعىپ كەتتى.
قوجەكەڭ تەرەزەگە بۇرىلعاندا، داۋىس قىلعان ايەلدەي، بەتىن باسىپ سولقىلداپ، شايقالا باسىپ بارا جاتقان گۇلسىمدى كوردى.
* * *
قوجەكەڭ كەلەسى كۇنى تاڭعى سامولەتپەن وبلىس ورتالىعىنا ءتۇستى. اۋدانعا ۇشاتىن سامولەت ەكى كۇننەن بەرى بولماعان با، ايتەۋىر بيلەت الىپ، اەروپورتتى كەزىپ جۇرگەندەر كوپ ەكەن. قوجەكەڭ تۋرا العان بيلەتى كەيىنگە قالدى. ءبىراق ىلە-شالا كەلگەن پوچتا سامولەتى قالعان جۇرتتى تەگىس وتىرعىزدى. ءتىپتى سونىڭ ءوزى دۇرىس بولىپتى ۇشقىش جىگىت قوجەكەڭدى پوچتامەن بىرگە ءدال اۋلىنىڭ ۇستىنە تاستاپ كەتتى. پوچتا الۋعا كەلگەن جاس بالا – قايىربەكتىڭ ۇلى قوجەكەڭنىڭ قايدان پايدا بولعانىنا تۇسىنبەي، بۋمالارىن جيناپ ءجۇرىپ كوزىنە تۇسكەن كەپكاسىنىڭ استىنان قايتا-قايتا قاراي بەرەدى.
— ءاي، نەگە سالەم بەرمەيسىڭ،- دەدى قوجەكەڭ بالانى تاياعىمەن ءتۇرتىپ، — مەنىمەن بىرگە تۇنەپ شىعىپ پا ەڭ؟
— اسسالاۋماعالايكۋم!
— اليكىسالام. اكە-شەشەڭ كۇيلى مە؟
— كۇيلى.
— ەلدە بوتەن جاڭالىق جوق پا؟ - دەدى قوجەكەڭ ارباعا وتىرعاننان كەيىن.
— جوق.
زيراتتىڭ تۇسىنا كەلگەندە قوجەكەڭ اربانى توقتاتىپ جەرگە ءتۇستى:
— جۇرە بەر، اينالايىن، مىناۋ تۇرعان جەر عوي، ەندى جاياۋ دا بارامىن. بولاتجاننىڭ باسىنا سوعىپ كەتەيىن.
قوجەكەڭ اياڭداپ زيرات باسىنا كەلدى. اۋزىنان ناسىبايىن الىپ، تۇكىرىنىپ، ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتتى.
بالاسىنىڭ كۇمبەزىنە تاقاپ كەلىپ تىزەرلەپ وتىردى دا، الدەبىر ۇزىن سونار ايات باستادى. ءقابىر باسىن كۇڭىرەنتىپ، اياتتى ۇزاق وقىدى. اقىرى قولىن جايىپ، بەتىن سيپادى دا، ورنىنان تۇردى. كۇمبەزدىڭ سىرتىن اينالا بەرىپ سەلك ەتە قالدى. بولاتتىڭ سۋرەتى سالىنعان كوك تاستى ءوزى جوقتا ورناتىپ قويىپتى. بولاتتىڭ سۋرەتىن كورىپ، قوجەكەڭ بوساپ سالا بەردى. كوك تاستى قۇشاقتاپ:
— جارىعىم-اۋ،- دەدى داۋسى تارعىلدانىپ. — جاتىرمىسىڭ، جارىق دۇنيەگە كەلگەندە كورگەن جالعىمىز-اۋ. تايانىشىم-اۋ!..
قوجەكەڭنىڭ كوڭىلىنە جينالعان الدەبىر رەنىش زاپىرانداي جۇرەگىن قىجىلداتىپ، سونىڭ ءبارىن اقتارىپ، الدەكىمگە شاعىنعىسى كەلدى. ەسىنە قايتىس بولعان بەلگىسىز نەمەرەسى مەن سول نەمەرەسىنىڭ اناسى جارىم كوڭىل ساۋلە تۇسكەندە اششى ۋايىم وزەگىن ورتەدى.
— بۇ نە قىلعانىڭ، جارىعىم-اۋ. ءبارى قولىڭنان كەلگەندە قيانات قىلماۋ قولىڭنان كەلمەگەنى مە جارىعىم-اۋ. قۇدايدان كورگەن ءزابىر تىرلىكتىڭ زاڭى شىعار، ادامنان كورگەن ءزابىر قىمبات، جارىعىم-اۋ. سونى نەگە تۇسىنبەدىڭ. — قوجەكەڭ ساقالىنا سورعالاعان جاسىن سەزبەي، قۇلپىتاستى سيپاي بەردى. — قالايشا تۇسىنبەدىڭ، قۇلىنىم-اۋ! حايۋاننىڭ دا وبالى جىبەرمەيدى دەۋشى ەدى، ادام وبالى ءقايتىپ جىبەرسىن... — قوجەكەڭ كورىسكەن ادامداي قۇلپىتاستى قۇشاقتاپ الدى. — قۇلىنىم-اۋ،- دەدى كەمسەڭدەپ،- قارا تىرناعىڭنان ساداعا كەتەيىن، قۇلىنىم-اۋ...
قوجەكەڭ قالتاسىنان ورامالىن الىپ كوزىن ءسۇرتىپ، كوڭىلىن بەكىتتى. سوسىن ۇلىنىڭ سۋرەتىنە قادالا قارادى. كورىك دەسەڭ كورىك، ءبىلىم دەسەڭ ءبىلىم بار، ەل سىيلاعان ازامات. ءبارى دە بار، قۇداي-اۋ، ءبارى دە... سوندا نە جەتپەيدى؟
قوجەكەڭ ەتەگىنىڭ شاڭىن قاعىپ ورنىنان تۇردى. «بۇل دۇنيەدە ەشكىم ەشتەڭەنى وزىمەن بىرگە الىپ كەتپەيدى ەكەن-اۋ،- دەپ ويلادى ول. — جامانشىلىق ىستەسەڭ دە، جاقسىلىق ىستەسەڭ، دە ء-بارى وسى دۇنيەدە قالادى. بىرەۋلەر سونىڭ نە ازابىن، نە راحاتىن كورەدى».
قوجەكەڭ زيرات شەتىندەگى باياعى قىز ءباتىش پەن ەرسەيىتتىڭ قوس ەمشەك مولاسىنىڭ جانىنان ءوتتى. جارىقتىق! وزدەرى ولسە دە ارتتارىندا اڭىز قالدى. ەرسەيىتتى قىزدىڭ اعالارى ولتىرگەندە، قىز ءباتىش ءتۇن ىشىندە مولا باسىنا كەلىپ، وزىنە-وزى پىشاق سالىپ ءولىپتى. ەلدىڭ يگى جاقسىلارى كەڭەسىپ، جىگىتتىڭ قاسىنا كومسە كەرەك. قىز ءباتىش كەرەمەت سۇلۋ بوپتى دەسەتىن قاريالار. قوجەكەڭ قىز ءباتىشتى كوز الدىنا ەلەستەتىپ كورىپ ەدى، كورمەگەن ادامنىڭ بەينەسى كەشەگى تال شىبىقتاي گۇلسىم بولىپ ەلەستەدى. جانە انەبىر «بار» دەگەن بالەنىڭ ىشىندە وتىرعان سەكىلدى. «جاساعان ادام بالاسىن وسىنشا ءمىنسىز ەتىپ جاراتا بەرەدى ەكەن-اۋ»،- دەپ كۇبىرلەدى تاعى دا.
* * *
ودان بەرى - مىنەكي ءۇش جىل ءوتتى. قوجەكەڭنىڭ كەمپىرى قايتىس بولعان. ءوزى جاماعايىن ءبىر تۋىسىنىڭ قولىندا، اتى جەكە شاڭىراق بولماسا، تاماعى ءبىر، سۋى ءبىر، كۇن كورىپ ءجۇرىپ جاتىر. ازعانتاي پەنسياسى، تورت-بەس ۇساق مالى بار.
كۇندەگى ادەتىمەن ءۇي سىرتىنا شىعىپ، تاياعىنا سۇيەنىپ، توڭىرەگىنە قاراپ تۇرعان.
الگى اۋباكىردىڭ قاميدوللاسى ءبىر اربا تال اكەتىپ بارا جاتىر ەكەن.
— Ay، شىراعىم، كەلىن بالا امان با؟ ماعان ءبىر تورت-بەس تال قالدىرىپ كەتشى، اينالايىن ءتىپتى ناسىبايعا كۇل تابا الماي ولەر بولدىم،- دەپ قيىلدى قوجەكەڭ.
قاميدوللا ءسوز ايتپاي ءبىر قۇشاعىن اۋدارا سالدى.
— ويپىرماي، قانداي ءتاۋىر بالا ەدى،- دەپ ءماز بولدى قوجەكەڭ. — مىنا تالدىڭ ك ۇلى ەندى كۇزگە دەيىن جەتەر... مىناۋ دۇنيەنىڭ تالى عوي... ويپىرماي، اينالايىن-اي... قاراشى مىڭ بولعىردىڭ...
قوجەكەڭ مۇراتىنا جەتكەندەي جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى...
«راحات بولدى-اۋ» دەپ قويادى..
ارسىز تىرشىلىك!
You Might Also Like
-
مەن تومپاڭداپ پاپامنان قالماي كەلەم. پاپام ارشىنداپ اياڭدايدى. سوڭىندا مەن بارىن ۇمىتىپ كەتكەن شىعار. بالىق جۇمىسى اسىعىس جۇمىس جانە الا كوبەڭنەن جينالاتىن ءبىر قاۋىرت كاسىپ قوي. بايقايمىن: انداعى-مۇ...
-
ۆسياكايا ۆلاست — وت بوگا، ەتو يا پريزنايۋ؛ نو ي ۆسياكايا بولەزن وت نەگو جە...
