قىزىقتى ونەر ءبىلىم سايىسى
جەزقازعان قالاسىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن
№10 ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نيازبەكوۆ قايرات ابدىكارييەۆيچ
قىزىقتى ونەر – ءبىلىم سايىسى
قۇرمەتتى بۇگىنگى «قىزىقتى ونەر – ءبىلىم» سايىسىنا قاتىسىپ وتىرعان قادىرمەندى ارىپتەستەر، ۇستازدار قاۋىمى، مەكتەبىمىزدىڭ وقۋشىلارى، كورەرمەندەر، قوناقتار!
وقۋ جىلى باستالعاننان بەرى، مەكتەبىمىزدە ءار – ءتۇرلى ءىس – شارالار، قىزىقتى ويىندار، ءبىلىم سايىستارى مەرەكەلىك ت. ب شارالار كوپتەپ وتكىزىلۋدە. وسىنداي تاربيەلىك ءىس – شارانى وتكىزۋدىڭ ءبىر ۇلەسى بىزگە دە ءتيىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋ تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ ۇزدىكسىز ءۇردىسى ەكەندىگى سىزدەرگە بەلگىلى. اسىرەسە بالالاردى ونەرگە باۋلۋ. بۇگىنگى تاڭدا دا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
ادام مەن جاراتىلىستى جاراستىرىپ، سۇلۋلىق شەجىرەسىنە اينالعان ونەر ەرەكشەلىكتەرىن جەتە ءتۇسىنۋ. بۇگىنگى ءبىلىمدى، پاراساتتى دا مادەنيەتتى قاۋىمنىڭ الدىندا تۇرعان باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى.
ادامنىڭ كوپشىل بولىپ ءوسۋى ۇشىندە ونەرلى بولۋدىڭ ماڭىزى زور. ونەر ادامنىڭ دۇنيەتانىمىندا، سەنىمىندە ادامگەرشىلىك – مورالدىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا، ەستەتيكالىق سەزىمدەردىڭ تۇراقتى الدىنا قويعان ماقساتتارىنىڭ ايقىندالا يگىلىكتى اسەرى مول. سول سەبەپتى دە وي قورىتا وتىرىپ، بۇگىنگى «قىزىقتى ونەر – ءبىلىم سايىسىن» ۇيىمداستىرىپ، وتكىزە وتىرىپ، سىزدەرگە تارتۋ ەتپەكشىمىن. سايىستىڭ شارتى مەن ءتارتىبى، ماقساتتارى بەلگىلەنگەن. ونى جۇرگىزۋشى تانىستىرىپ وتەدى. ويىن نەگىزىنەن التى بولىمنەن تۇرادى.
1. ءبولىم. «ادام بەينەسى».
توپقا بولىنگەن وقۋشىلار ارنايى تاقتالاردا. بىرەۋى ادامنىڭ باسىن، بىرەۋلەرى اياعىن، ەندى بىرەۋلەرى دەنەسىن تەز سالىپ بويايدى. قالعان وقۋشىلار قاتەلىكتەر بولماۋىن قاداعالاپ، كومەكتەسىپ وتىرادى. وقۋشىلارعا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداپ جاتقان كەزدە، كوپشىلىك كورەرمەندەرمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى، سۇراقتار قويىلىپ جاۋاپتار الىنادى. سونان سوڭ ءادىل - قازىلار ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ ءادىل باعاسىن جاريا ەتەدى.
2. ءبولىم. «سايكەس پە؟»
ءبىر بالا شىعىپ، كورىپ تۇرعان
زاتتى ىمداپ تۇسىندىرەدى. ال ەكىنشى وقۋشى سول ىمداعان زاتتىڭ سۋرەتىن سالا ءبىلۋى كەرەك. كورەرمەندەرمەن « حالىق شىعارماشىلىعى» (قولونەر، تۇرمىس تىرشىلىگىنەن) سۇراقتار قويىلىپ، جاۋاپ الىنادى. كوپشىلىكپەن جۇمىس سولاي جالعاسىن تاۋىپ، جالعاسا بەرەدى. ءادىل – قازىلار ەسەبىن جاريالايدى.
3. ءبولىم. «توپ باسشىلارىنىڭ ونەرى»
توپ باسشىسىنا سۋرەتتى ءبىر كورسەتىپ، كوزىن بايلاپ، سۋرەت سالعىزۋ. ال ەكى وقۋشى وعان كومەكتەسەدى. وسى ارالىقتا 9 – سىنىپ ۇلدارىمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى. بەرىلگەن بەس تاپسىرمانى ورىنداسا بەس بالل. ءادىل – قازىلار ەسەبىن جۇرگىزىپ، حابارلاپ وتىرادى.
4. ءبولىم. «مەنىڭ دوسىمنىڭ بەينەسى»
وقۋشى ءبىر وقۋشىنىڭ سۋرەتىن سالىپ، بوياۋمەن بويايدى. وقۋشىلار تاپسىرمانى ورىنداپ جاتقان كەزدە 9 – سىنىپ وقۋشىلارىمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
5. ءبولىم. «بەينەنى ۇقساستىرىپ بوياۋ»
وقۋشىلار ءدال سۋرەتتەگىدەي قاعاز بەتىن بويايدى.
6. ءبولىم. «سيامدىق ەگىزدەر» ەكى وقۋشىدان قوسىپ، قولىن، اياعىن بايلاپ، بىرەۋى كوبەلەكتىڭ وڭ جاعىن، ەكىنشىسى سول جاعىن سالىپ، سونان سوڭ اڭگىمەلەپ بەرەدى. قاي توپ تەز سالىپ بويايدى؟ ءادىل – قازىلار القاسى قورىتىندىسىن شىعارىپ، سايىس اياقتالادى.
وسى جاساپ جاتقان تىرشىلىگىمىز سىزدەر ءۇشىن، كورەرمەن قاۋىم سىزدەردىڭ تىنىشتىقتارىڭىز ءبىزدىڭ تىنىشتىعىمىز. ءىس – شارامىزدا ەش كەدەرگى، بوگەۋ بولماسىن. سىزدەرگە دە ءاربىر ىستەرىڭىز ورگە باسا بەرسىن دەمەكپىن. ءسوز سوڭىندا مىنا ءبىر اسىل سوزدەردى ايتسام دەيمىن:
«كۇن شىققاندا تابيعات تاڭدانادى،
كوپ وقىساڭ كوڭىلىڭدە شام جانادى»
ىشكى جان دۇنيەسىن نۇر شالعان ادام ۇعىمتال، ءبىلىمدار، ىسكەر، ەڭبەككەر كەلەدى.
ول نۇردىڭ اتى وقۋ، عىلىمعا قۇمارتۋ، ءبىلىم تەرۋ. ءبىلىمىن ۇزدىكسىز ىستەۋ عانا ادامدى توقتاتۋسىز وسىرەدى. وسىنى ۇمىتپاعان ۇتادى، ءارقاشاندا وت جۇرەكتى، نامىسشىل ازامات، وتانشىل بولىڭدار. ال ەندى « ۇستازى جاقسىنىڭ، ۇستامى جاقسى» شەبەرلىكتى شەبەردەن، ىسكەر ۇستازدان ۇيرەنگەن شاكىرتتىڭ ونەرى بارىنەن دە ارتىق تۇراتىنى انىق. ءاربار قيمىلىندا وسىنداي ونەردىڭ بايقالىپ جۇرگەن، ۇستاز بولۋدى قالايتىن وسى سايىستىڭ وتەتىنىن ەستىگەننەن بەرى، جۇرگىزۋشى مەن بولامىن دەپ تىلەگىن بىلدىرگەن، 7 «ۆ» سىنىپ وقۋشىسى ---------------------- ءسوز كەزەگىن بەرەمىن.
سايىستىڭ جۇرگىزىلۋ رەتتىلىگى.
1. ءمۇعالىمنىڭ العاشقى ءسوزى.
2. سايىستىڭ باستالۋى.
- جۇرگىزۋشى.
اۋ حالايىق، حالايىق،
بارىنە جار سالايىق.
وتكەلى جاتىر قىزىقتى،
ونەر ءبىلىم سايىسى
كەلىپ تۇر مىنە ورتاعا،
5 – 6 سىنىپ بالالارى.
بولىنگەن ءۇش توپ قاتارى،
سالەم بەردى بارشاڭىزعا.
سۋرەتشىلەر مەن ۇستازدارى،
قاتارعا شىققان مەكتەبىمىزدىڭ باتىرلارى.
ال ەندى توپپەن تانىسۋ. توپتاردىڭ اتى.
- «زەردە»
- ۇرانىمىز: «جالعايمىن دەپ ءۇزىپ الما،
تۇزەيمىن دەپ بۇزىپ الما.»
- «ۇلاعات»
- ۇرانىمىز: «ۇلكەنگە قۇرمەت،
كىشىگە امانات.»
- «جەڭىمپاز»
- ۇرانىمىز: «ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن،
ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن.»
• سۋرەت ساباعى.
شىركىن اي سۋرەت ساباعى،
قايرات ءمۇعالىمدى ەسكە سالادى.
مىڭ قۇبىلتىپ بويايمىن،
تۋىپ وسكەن قالانى.
قىزىل بوياۋ، كوك بوياۋ،
ول مەكتەبىمىزدى ويلاۋ.
سارى بوياۋ، سارى جايلاۋ،
جاسىل بوياۋ، جاسىل ەل
بولماسىن ءبارى جاي بوياۋ. – دەي وتىرىپ، بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ماقساتىمەن تانىس بولىڭىزدار.
- جاس ۇرپاققا ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ، وقۋشىلاردى بەينەلەۋ ونەرىنە باۋلۋ، ونەردىڭ قىر – سىرىن ۇعىنۋ، ءتىلدى، ءوز شەشىمدەرى ارقىلى اقىل – ويدى، جاعىمدى سەزىمدى، وقىعان بىلگەندەرىن كوپشىلىك الدىندا، جولداستارىنىڭ الدىندا كورسەتە ءبىلۋى، ۇلكەندى – كىشىلى قارىم – قاتىناستارىن قالىپتاستىرىپ، كوپشىلىكپەن بىرگە نەمەسە جالعىز شەشىم قابىلداپ، پىكىر تالاستىرۋ، بىرگە وتىرىپ دۇرىس قورىتىندىعا كەلۋ.
ويىندار ارقىلى پاندەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. ۇلتتىق حالىق شىعارماشىلىعى؛ قوي ونەرى، تۇرمىس تىرشىلىگى، داستۇرلەردى وقۋشىلاردىڭ ءومىر داعدىسىنا اينالدىرۋ، سۇراقتار ارقىلى وقۋشىلار ءبىلىمىن ساراپتاپ، ونى جەتىلدىرە تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرۋ.
ونەرلىنىڭ قولى التىن،
ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن – دەمەكشى،
سايىستىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى «ادام بەينەسى». ءۇش تاقتادا ءۇش توپقا بولىنگەن وقۋشىلاردىڭ بىرەۋى ادامنىڭ باسىن، بىرەۋلەرى اياعىن، ەندى بىرەۋلەرى دەنەسىن تەز سالىپ بويايدى. قالعاندارى كومەكتەسەدى. ال، كىرىسەيىك قانەكەي، العا!
- كوپشىلىك كورەرمەندەرمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى، سۇراقتار قويىلىپ جاۋاپتار الىنادى.
1 – سۇراق. شىعارمالارى شەت ەلدىك، بۇكىلوداقتىق، كورمەلەرگە قاتىسقان، كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان، ۇلى وكتيابردەن باستاۋ العان كورنەكتى قازاق سۋرەتشىلەرىنىڭ اتتارىن اتا.
(ءا: قاستەيەۆ، ا. عالىمبايەۆا، ك. تەلجانوۆ، ن. نۇرمۇحانبەتوۆ)
2 – سۇراق. قازاقستاننان شىققان تۇڭعىش اعارتۋشى عالىم، سۋرەتشى كىم؟ (ءا. قاستەيەۆ).
بار قازاققا اتى انىق،
ءابىلحان قاستەيەۆ ءبىزدىڭ اتامىز.
كورىپ سالعان سۋرەتىن.
ءماز مەيرام بوپ جاتامىز – دەي وتىرىپ، كەلەسى سۇراققا كەزەك بەرەيىك.
3 – سۇراق. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار.
(گرافيكا، جيۆوپيس، ءمۇسىن، قولدانبالى ساندىك ونەرى، ديزاين)
سايىستىڭ ەكىنشى ءبولىمى – «سايكەس پە؟» ءبىر بالا شىعىپ، كورىپ تۇرعان زاتتى ىمداپ تۇسىندىرەدى. ال ەكىنشى وقۋشى سول ىمداعان زاتتىڭ سۋرەتىن سالا ءبىلۋى كەرەك. سايكەس پە؟
• كوپشىلىكپەن جۇمىس. كورەرمەندەرگە حالىق شىعارماشىلىعىنان (قولونەر، تۇرمىس تىرشىلىگىنەن) سۇراقتار قويىلىپ، جاۋاپ الىنادى. مۇعالىمدەردە قاتىسۋى ءتيىس.
1 – سۇراق. سابىن قايناتۋ جونىندە نە بىلەسىڭدەر؟ ول ءۇشىن قانداي وسىمدىكتەر پايدالانعان نەمەسە پايدالانادى؟
(الابوتا، تۇيەقارىن، ەرمەن)
2 – سۇراق. كيىز ءۇي اتاۋلارىن اتاڭدار.
(ابىلايشا – اقشاڭقان ءۇي، اقتاعىر، جاپپا، جويىم ءۇي، قاراقۇرىم ءۇي، قارا ءۇي، قاراشا ءۇي، وردا، وتاۋ، توڭقايما، ۇراڭقاي).
3 – سۇراق. كيىز ۇيگە قولدانىلاتىن كيىز اتتارىن اتاڭىزدار.
(تۋىرلىق، تۇندىك، ۇىقپان، ۇزىك، دودەگە).
4 – سۇراق. بەسىك جابدىقتارىن اتاڭىزدار.
(بەسىك كورپە، جورگەك، قولباۋ، قۇس جاستىق، قۇس توسەك، تىزە باۋ، تىزە جاستىقشا، تۇبەك،).
5 – سۇراق. ارنايى ءجىپ بولماعان كەزدە انالارىمىز تىگۋگە قاجەت ءجىپتى قالاي ازىرلەپ العان؟ ول ءجىپ قالاي اتالادى؟
(سۋىرماق)
6 – سۇراق. اڭ اۋلاۋدا قولدانىلاتىن قۇرال – جابدىقتاردى اتاڭىزدار.
(ارقان، اتقى، دىراۋ، قامشى، جەمتۇزاق، قىلتۇزاق، مىلتىق، پىشاق، ساداق، سويىل، سىمتۇزاق، تەمىر قاقپان، تور، شوقپار)
7 – سۇراق. زەرگەرلىك بۇيىمداردىڭ اتىن اتاڭىزدار.
( القا، بايداق، بەلبەۋ، بىلەزىك، جۇزىك، كۇمىس ويماق، ساۋكەلە، سىرعا، شاشپاۋ، شولپى، ايەلدەر مەن ەركەكتەر ءۇشىن كەمەر بەلبەۋ، كىسە).
8 – سۇراق. اعاشتان جاسالعان قانداي بۇيىمداردى بىلەسىڭدەر؟
(كيىز ءۇي، كيىز ءۇي سۇيەگى، ءۇي جيھازدارى، ىدىس – اياقتار، سازگەرلىك اسپاپتار، مال شارۋاشىلىعىندا قولدانىلاتىن قۇرال – جابدىقتار، ەگىنشىلىككە قولدانىلاتىن قۇرال – جابدىقتار، ويىن جابدىقتارى، بەسىك ت. ب)
9 – سۇراق. تەرىدەن جاسالاتىن قانداي بۇيىمداردى بىلەسىڭدەر؟
( سىرت كيىمدەر، باس كيىمدەر، ىدىستار، توسەنىشتەر، ەر – تۇرمان، شارۋاشىلىق بۇيىمدار، باۋلا، ەر كىسى جابدىعى).
ءۇشىنشى ءبولىم. «توپ باسشىلارىنىڭ ونەرى» توپ باسشىسىنا
سۋرەتتى ءبىر كورسەتىپ، كوزىن بايلاپ، سۋرەت سالعىزۋ. ال ەكى وقۋشى وعان كومەكتەسەدى.
• كورەرمەنمەن جۇمىس. زالدا وتىرعان 9 «ا» - 9 «ب» وقۋشىلارى تاقتاعا شاقىرىلادى. ونىڭ ءتارتىبى بەرىلگەن بەس تاپسىرماعا سايكەس، دەتالدىڭ ەكى كورىنىسى بويىنشا ءۇشىنشىسىن تاۋىپ، قاتارىنا قويادى. دۇرىس – بۇرىستىعىن ءادىل – قازىلار القاسى تەكسەرىپ، ەڭبەگىن باعالايدى. ولار ورىندارىنا وتىرعىزىلادى. بەس تاپسىرمانى ورىنداعانعا بەس بال.
ءتورتىنشى ءبولىم. «مەنىڭ دوسىمنىڭ بەينەسى»
مەن دوسىما قاراپ الدىم،
قولعا قاعاز، قالام الدىم.
ەكى سىزىپ شاشىن سالدىم،
ۇقساتقان ءجون ءتۇرىن ەندى.
مىنە مۇرىن مىناۋ ەندى،
سالىندى ەزۋ، قۇلاعى دا.
كۇلىمسىرەپ شىعا كەلدى،
ەڭ سوڭىنان كوزىن سالدىم. (ا. سوپىبەكوۆ)
دەي وتىرىپ، ءبىر وقۋشىنىڭ سۋرەتىن سالادى، بوياۋمەن بوياپ بەرەدى، اڭگىمەلەپ بەرەدى.
• كورەرمەندەرمەن جۇمىس. تاعىدا 9 «ا» - 9 «ب»
وقۋشىلارى تاقتاعا شاقىرىلادى. بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا قاجەتتى كورىنىستەر سالا وتىرىپ، اياقتاپ سول دەتالدىڭ ەرمەكسازدان مودەلىن تۇرعىزۋ نەمەسە جاساپ كورسەتۋ كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ تاپسىرماسىن بەكىتكەن سوڭ وتىرعىزۋ.
بەسىنشى ءبولىم. «بەينەنى ۇقساستىرىپ بوياۋ» وقۋشىلار ءدال سۋرەتتەگىدەي قاعاز بەتىن بويايدى. ۇقساي ما؟
• كورەرمەندەرمەن ويىن. «جاڭىلماي ايت»
قارىنداشتىڭ ۇشىن ۇشكىرلەپ ۇشتا،
ۇشكىرلەپ ۇشتاپ، ساقتاپ ۇستا
التىنشى ءبولىم. «سيامدىق ەگىزدەر» ەكى وقۋشىدان قوسىپ، قولىن، اياعىن بايلاپ، بىرەۋى كوبەلەكتىڭ وڭ جاعىن، ەكىنشىسى سول جاعىن سالىپ، سونان سوڭ اڭگىمەلەپ بەرەدى. قاي توپ تەز سالىپ بويايدى؟
«ونەرلى ەلدەن ونەرلى ۇل – قىز شىعادى» دەگەندەي ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىزدا ونەرلى ەكەن. بويلارىندا وت بار ەكەن، بايقادىق. بويىندا شوق بار ەكەن بايقادىق. ءارقاشاندا وسى ونەردى وشىرمەي جالىنداتىپ، شارىقتاڭدار.
№10 ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نيازبەكوۆ قايرات ابدىكارييەۆيچ
قىزىقتى ونەر – ءبىلىم سايىسى
قۇرمەتتى بۇگىنگى «قىزىقتى ونەر – ءبىلىم» سايىسىنا قاتىسىپ وتىرعان قادىرمەندى ارىپتەستەر، ۇستازدار قاۋىمى، مەكتەبىمىزدىڭ وقۋشىلارى، كورەرمەندەر، قوناقتار!
وقۋ جىلى باستالعاننان بەرى، مەكتەبىمىزدە ءار – ءتۇرلى ءىس – شارالار، قىزىقتى ويىندار، ءبىلىم سايىستارى مەرەكەلىك ت. ب شارالار كوپتەپ وتكىزىلۋدە. وسىنداي تاربيەلىك ءىس – شارانى وتكىزۋدىڭ ءبىر ۇلەسى بىزگە دە ءتيىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋ تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ ۇزدىكسىز ءۇردىسى ەكەندىگى سىزدەرگە بەلگىلى. اسىرەسە بالالاردى ونەرگە باۋلۋ. بۇگىنگى تاڭدا دا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
ادام مەن جاراتىلىستى جاراستىرىپ، سۇلۋلىق شەجىرەسىنە اينالعان ونەر ەرەكشەلىكتەرىن جەتە ءتۇسىنۋ. بۇگىنگى ءبىلىمدى، پاراساتتى دا مادەنيەتتى قاۋىمنىڭ الدىندا تۇرعان باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى.
ادامنىڭ كوپشىل بولىپ ءوسۋى ۇشىندە ونەرلى بولۋدىڭ ماڭىزى زور. ونەر ادامنىڭ دۇنيەتانىمىندا، سەنىمىندە ادامگەرشىلىك – مورالدىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا، ەستەتيكالىق سەزىمدەردىڭ تۇراقتى الدىنا قويعان ماقساتتارىنىڭ ايقىندالا يگىلىكتى اسەرى مول. سول سەبەپتى دە وي قورىتا وتىرىپ، بۇگىنگى «قىزىقتى ونەر – ءبىلىم سايىسىن» ۇيىمداستىرىپ، وتكىزە وتىرىپ، سىزدەرگە تارتۋ ەتپەكشىمىن. سايىستىڭ شارتى مەن ءتارتىبى، ماقساتتارى بەلگىلەنگەن. ونى جۇرگىزۋشى تانىستىرىپ وتەدى. ويىن نەگىزىنەن التى بولىمنەن تۇرادى.
1. ءبولىم. «ادام بەينەسى».
توپقا بولىنگەن وقۋشىلار ارنايى تاقتالاردا. بىرەۋى ادامنىڭ باسىن، بىرەۋلەرى اياعىن، ەندى بىرەۋلەرى دەنەسىن تەز سالىپ بويايدى. قالعان وقۋشىلار قاتەلىكتەر بولماۋىن قاداعالاپ، كومەكتەسىپ وتىرادى. وقۋشىلارعا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداپ جاتقان كەزدە، كوپشىلىك كورەرمەندەرمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى، سۇراقتار قويىلىپ جاۋاپتار الىنادى. سونان سوڭ ءادىل - قازىلار ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ ءادىل باعاسىن جاريا ەتەدى.
2. ءبولىم. «سايكەس پە؟»
ءبىر بالا شىعىپ، كورىپ تۇرعان
زاتتى ىمداپ تۇسىندىرەدى. ال ەكىنشى وقۋشى سول ىمداعان زاتتىڭ سۋرەتىن سالا ءبىلۋى كەرەك. كورەرمەندەرمەن « حالىق شىعارماشىلىعى» (قولونەر، تۇرمىس تىرشىلىگىنەن) سۇراقتار قويىلىپ، جاۋاپ الىنادى. كوپشىلىكپەن جۇمىس سولاي جالعاسىن تاۋىپ، جالعاسا بەرەدى. ءادىل – قازىلار ەسەبىن جاريالايدى.
3. ءبولىم. «توپ باسشىلارىنىڭ ونەرى»
توپ باسشىسىنا سۋرەتتى ءبىر كورسەتىپ، كوزىن بايلاپ، سۋرەت سالعىزۋ. ال ەكى وقۋشى وعان كومەكتەسەدى. وسى ارالىقتا 9 – سىنىپ ۇلدارىمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى. بەرىلگەن بەس تاپسىرمانى ورىنداسا بەس بالل. ءادىل – قازىلار ەسەبىن جۇرگىزىپ، حابارلاپ وتىرادى.
4. ءبولىم. «مەنىڭ دوسىمنىڭ بەينەسى»
وقۋشى ءبىر وقۋشىنىڭ سۋرەتىن سالىپ، بوياۋمەن بويايدى. وقۋشىلار تاپسىرمانى ورىنداپ جاتقان كەزدە 9 – سىنىپ وقۋشىلارىمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
5. ءبولىم. «بەينەنى ۇقساستىرىپ بوياۋ»
وقۋشىلار ءدال سۋرەتتەگىدەي قاعاز بەتىن بويايدى.
6. ءبولىم. «سيامدىق ەگىزدەر» ەكى وقۋشىدان قوسىپ، قولىن، اياعىن بايلاپ، بىرەۋى كوبەلەكتىڭ وڭ جاعىن، ەكىنشىسى سول جاعىن سالىپ، سونان سوڭ اڭگىمەلەپ بەرەدى. قاي توپ تەز سالىپ بويايدى؟ ءادىل – قازىلار القاسى قورىتىندىسىن شىعارىپ، سايىس اياقتالادى.
وسى جاساپ جاتقان تىرشىلىگىمىز سىزدەر ءۇشىن، كورەرمەن قاۋىم سىزدەردىڭ تىنىشتىقتارىڭىز ءبىزدىڭ تىنىشتىعىمىز. ءىس – شارامىزدا ەش كەدەرگى، بوگەۋ بولماسىن. سىزدەرگە دە ءاربىر ىستەرىڭىز ورگە باسا بەرسىن دەمەكپىن. ءسوز سوڭىندا مىنا ءبىر اسىل سوزدەردى ايتسام دەيمىن:
«كۇن شىققاندا تابيعات تاڭدانادى،
كوپ وقىساڭ كوڭىلىڭدە شام جانادى»
ىشكى جان دۇنيەسىن نۇر شالعان ادام ۇعىمتال، ءبىلىمدار، ىسكەر، ەڭبەككەر كەلەدى.
ول نۇردىڭ اتى وقۋ، عىلىمعا قۇمارتۋ، ءبىلىم تەرۋ. ءبىلىمىن ۇزدىكسىز ىستەۋ عانا ادامدى توقتاتۋسىز وسىرەدى. وسىنى ۇمىتپاعان ۇتادى، ءارقاشاندا وت جۇرەكتى، نامىسشىل ازامات، وتانشىل بولىڭدار. ال ەندى « ۇستازى جاقسىنىڭ، ۇستامى جاقسى» شەبەرلىكتى شەبەردەن، ىسكەر ۇستازدان ۇيرەنگەن شاكىرتتىڭ ونەرى بارىنەن دە ارتىق تۇراتىنى انىق. ءاربار قيمىلىندا وسىنداي ونەردىڭ بايقالىپ جۇرگەن، ۇستاز بولۋدى قالايتىن وسى سايىستىڭ وتەتىنىن ەستىگەننەن بەرى، جۇرگىزۋشى مەن بولامىن دەپ تىلەگىن بىلدىرگەن، 7 «ۆ» سىنىپ وقۋشىسى ---------------------- ءسوز كەزەگىن بەرەمىن.
سايىستىڭ جۇرگىزىلۋ رەتتىلىگى.
1. ءمۇعالىمنىڭ العاشقى ءسوزى.
2. سايىستىڭ باستالۋى.
- جۇرگىزۋشى.
اۋ حالايىق، حالايىق،
بارىنە جار سالايىق.
وتكەلى جاتىر قىزىقتى،
ونەر ءبىلىم سايىسى
كەلىپ تۇر مىنە ورتاعا،
5 – 6 سىنىپ بالالارى.
بولىنگەن ءۇش توپ قاتارى،
سالەم بەردى بارشاڭىزعا.
سۋرەتشىلەر مەن ۇستازدارى،
قاتارعا شىققان مەكتەبىمىزدىڭ باتىرلارى.
ال ەندى توپپەن تانىسۋ. توپتاردىڭ اتى.
- «زەردە»
- ۇرانىمىز: «جالعايمىن دەپ ءۇزىپ الما،
تۇزەيمىن دەپ بۇزىپ الما.»
- «ۇلاعات»
- ۇرانىمىز: «ۇلكەنگە قۇرمەت،
كىشىگە امانات.»
- «جەڭىمپاز»
- ۇرانىمىز: «ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن،
ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن.»
• سۋرەت ساباعى.
شىركىن اي سۋرەت ساباعى،
قايرات ءمۇعالىمدى ەسكە سالادى.
مىڭ قۇبىلتىپ بويايمىن،
تۋىپ وسكەن قالانى.
قىزىل بوياۋ، كوك بوياۋ،
ول مەكتەبىمىزدى ويلاۋ.
سارى بوياۋ، سارى جايلاۋ،
جاسىل بوياۋ، جاسىل ەل
بولماسىن ءبارى جاي بوياۋ. – دەي وتىرىپ، بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ماقساتىمەن تانىس بولىڭىزدار.
- جاس ۇرپاققا ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ، وقۋشىلاردى بەينەلەۋ ونەرىنە باۋلۋ، ونەردىڭ قىر – سىرىن ۇعىنۋ، ءتىلدى، ءوز شەشىمدەرى ارقىلى اقىل – ويدى، جاعىمدى سەزىمدى، وقىعان بىلگەندەرىن كوپشىلىك الدىندا، جولداستارىنىڭ الدىندا كورسەتە ءبىلۋى، ۇلكەندى – كىشىلى قارىم – قاتىناستارىن قالىپتاستىرىپ، كوپشىلىكپەن بىرگە نەمەسە جالعىز شەشىم قابىلداپ، پىكىر تالاستىرۋ، بىرگە وتىرىپ دۇرىس قورىتىندىعا كەلۋ.
ويىندار ارقىلى پاندەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. ۇلتتىق حالىق شىعارماشىلىعى؛ قوي ونەرى، تۇرمىس تىرشىلىگى، داستۇرلەردى وقۋشىلاردىڭ ءومىر داعدىسىنا اينالدىرۋ، سۇراقتار ارقىلى وقۋشىلار ءبىلىمىن ساراپتاپ، ونى جەتىلدىرە تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرۋ.
ونەرلىنىڭ قولى التىن،
ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن – دەمەكشى،
سايىستىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى «ادام بەينەسى». ءۇش تاقتادا ءۇش توپقا بولىنگەن وقۋشىلاردىڭ بىرەۋى ادامنىڭ باسىن، بىرەۋلەرى اياعىن، ەندى بىرەۋلەرى دەنەسىن تەز سالىپ بويايدى. قالعاندارى كومەكتەسەدى. ال، كىرىسەيىك قانەكەي، العا!
- كوپشىلىك كورەرمەندەرمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى، سۇراقتار قويىلىپ جاۋاپتار الىنادى.
1 – سۇراق. شىعارمالارى شەت ەلدىك، بۇكىلوداقتىق، كورمەلەرگە قاتىسقان، كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان، ۇلى وكتيابردەن باستاۋ العان كورنەكتى قازاق سۋرەتشىلەرىنىڭ اتتارىن اتا.
(ءا: قاستەيەۆ، ا. عالىمبايەۆا، ك. تەلجانوۆ، ن. نۇرمۇحانبەتوۆ)
2 – سۇراق. قازاقستاننان شىققان تۇڭعىش اعارتۋشى عالىم، سۋرەتشى كىم؟ (ءا. قاستەيەۆ).
بار قازاققا اتى انىق،
ءابىلحان قاستەيەۆ ءبىزدىڭ اتامىز.
كورىپ سالعان سۋرەتىن.
ءماز مەيرام بوپ جاتامىز – دەي وتىرىپ، كەلەسى سۇراققا كەزەك بەرەيىك.
3 – سۇراق. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار.
(گرافيكا، جيۆوپيس، ءمۇسىن، قولدانبالى ساندىك ونەرى، ديزاين)
سايىستىڭ ەكىنشى ءبولىمى – «سايكەس پە؟» ءبىر بالا شىعىپ، كورىپ تۇرعان زاتتى ىمداپ تۇسىندىرەدى. ال ەكىنشى وقۋشى سول ىمداعان زاتتىڭ سۋرەتىن سالا ءبىلۋى كەرەك. سايكەس پە؟
• كوپشىلىكپەن جۇمىس. كورەرمەندەرگە حالىق شىعارماشىلىعىنان (قولونەر، تۇرمىس تىرشىلىگىنەن) سۇراقتار قويىلىپ، جاۋاپ الىنادى. مۇعالىمدەردە قاتىسۋى ءتيىس.
1 – سۇراق. سابىن قايناتۋ جونىندە نە بىلەسىڭدەر؟ ول ءۇشىن قانداي وسىمدىكتەر پايدالانعان نەمەسە پايدالانادى؟
(الابوتا، تۇيەقارىن، ەرمەن)
2 – سۇراق. كيىز ءۇي اتاۋلارىن اتاڭدار.
(ابىلايشا – اقشاڭقان ءۇي، اقتاعىر، جاپپا، جويىم ءۇي، قاراقۇرىم ءۇي، قارا ءۇي، قاراشا ءۇي، وردا، وتاۋ، توڭقايما، ۇراڭقاي).
3 – سۇراق. كيىز ۇيگە قولدانىلاتىن كيىز اتتارىن اتاڭىزدار.
(تۋىرلىق، تۇندىك، ۇىقپان، ۇزىك، دودەگە).
4 – سۇراق. بەسىك جابدىقتارىن اتاڭىزدار.
(بەسىك كورپە، جورگەك، قولباۋ، قۇس جاستىق، قۇس توسەك، تىزە باۋ، تىزە جاستىقشا، تۇبەك،).
5 – سۇراق. ارنايى ءجىپ بولماعان كەزدە انالارىمىز تىگۋگە قاجەت ءجىپتى قالاي ازىرلەپ العان؟ ول ءجىپ قالاي اتالادى؟
(سۋىرماق)
6 – سۇراق. اڭ اۋلاۋدا قولدانىلاتىن قۇرال – جابدىقتاردى اتاڭىزدار.
(ارقان، اتقى، دىراۋ، قامشى، جەمتۇزاق، قىلتۇزاق، مىلتىق، پىشاق، ساداق، سويىل، سىمتۇزاق، تەمىر قاقپان، تور، شوقپار)
7 – سۇراق. زەرگەرلىك بۇيىمداردىڭ اتىن اتاڭىزدار.
( القا، بايداق، بەلبەۋ، بىلەزىك، جۇزىك، كۇمىس ويماق، ساۋكەلە، سىرعا، شاشپاۋ، شولپى، ايەلدەر مەن ەركەكتەر ءۇشىن كەمەر بەلبەۋ، كىسە).
8 – سۇراق. اعاشتان جاسالعان قانداي بۇيىمداردى بىلەسىڭدەر؟
(كيىز ءۇي، كيىز ءۇي سۇيەگى، ءۇي جيھازدارى، ىدىس – اياقتار، سازگەرلىك اسپاپتار، مال شارۋاشىلىعىندا قولدانىلاتىن قۇرال – جابدىقتار، ەگىنشىلىككە قولدانىلاتىن قۇرال – جابدىقتار، ويىن جابدىقتارى، بەسىك ت. ب)
9 – سۇراق. تەرىدەن جاسالاتىن قانداي بۇيىمداردى بىلەسىڭدەر؟
( سىرت كيىمدەر، باس كيىمدەر، ىدىستار، توسەنىشتەر، ەر – تۇرمان، شارۋاشىلىق بۇيىمدار، باۋلا، ەر كىسى جابدىعى).
ءۇشىنشى ءبولىم. «توپ باسشىلارىنىڭ ونەرى» توپ باسشىسىنا
سۋرەتتى ءبىر كورسەتىپ، كوزىن بايلاپ، سۋرەت سالعىزۋ. ال ەكى وقۋشى وعان كومەكتەسەدى.
• كورەرمەنمەن جۇمىس. زالدا وتىرعان 9 «ا» - 9 «ب» وقۋشىلارى تاقتاعا شاقىرىلادى. ونىڭ ءتارتىبى بەرىلگەن بەس تاپسىرماعا سايكەس، دەتالدىڭ ەكى كورىنىسى بويىنشا ءۇشىنشىسىن تاۋىپ، قاتارىنا قويادى. دۇرىس – بۇرىستىعىن ءادىل – قازىلار القاسى تەكسەرىپ، ەڭبەگىن باعالايدى. ولار ورىندارىنا وتىرعىزىلادى. بەس تاپسىرمانى ورىنداعانعا بەس بال.
ءتورتىنشى ءبولىم. «مەنىڭ دوسىمنىڭ بەينەسى»
مەن دوسىما قاراپ الدىم،
قولعا قاعاز، قالام الدىم.
ەكى سىزىپ شاشىن سالدىم،
ۇقساتقان ءجون ءتۇرىن ەندى.
مىنە مۇرىن مىناۋ ەندى،
سالىندى ەزۋ، قۇلاعى دا.
كۇلىمسىرەپ شىعا كەلدى،
ەڭ سوڭىنان كوزىن سالدىم. (ا. سوپىبەكوۆ)
دەي وتىرىپ، ءبىر وقۋشىنىڭ سۋرەتىن سالادى، بوياۋمەن بوياپ بەرەدى، اڭگىمەلەپ بەرەدى.
• كورەرمەندەرمەن جۇمىس. تاعىدا 9 «ا» - 9 «ب»
وقۋشىلارى تاقتاعا شاقىرىلادى. بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا قاجەتتى كورىنىستەر سالا وتىرىپ، اياقتاپ سول دەتالدىڭ ەرمەكسازدان مودەلىن تۇرعىزۋ نەمەسە جاساپ كورسەتۋ كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ تاپسىرماسىن بەكىتكەن سوڭ وتىرعىزۋ.
بەسىنشى ءبولىم. «بەينەنى ۇقساستىرىپ بوياۋ» وقۋشىلار ءدال سۋرەتتەگىدەي قاعاز بەتىن بويايدى. ۇقساي ما؟
• كورەرمەندەرمەن ويىن. «جاڭىلماي ايت»
قارىنداشتىڭ ۇشىن ۇشكىرلەپ ۇشتا،
ۇشكىرلەپ ۇشتاپ، ساقتاپ ۇستا
التىنشى ءبولىم. «سيامدىق ەگىزدەر» ەكى وقۋشىدان قوسىپ، قولىن، اياعىن بايلاپ، بىرەۋى كوبەلەكتىڭ وڭ جاعىن، ەكىنشىسى سول جاعىن سالىپ، سونان سوڭ اڭگىمەلەپ بەرەدى. قاي توپ تەز سالىپ بويايدى؟
«ونەرلى ەلدەن ونەرلى ۇل – قىز شىعادى» دەگەندەي ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىزدا ونەرلى ەكەن. بويلارىندا وت بار ەكەن، بايقادىق. بويىندا شوق بار ەكەن بايقادىق. ءارقاشاندا وسى ونەردى وشىرمەي جالىنداتىپ، شارىقتاڭدار.
You Might Also Like
