قولا قابان
بولعان وقيعا فلورەنسياداعى گراندۋك الاڭىنىڭ توڭىرەگىندە، ۇمىتپاسام، پورتا-روسسا – دەپ اتالاتىن شاعىن كوشە بار. سول جەردە جەمىس دۇكەنىنىڭ الدىندا قولادان تاماشا قىلىپ قۇيعان قاباننىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. قاباننىڭ اۋزىنان ءموپ-مولدىر سالقىن سۋ اتقىلايدى. ەسكەرتكىش ابدەن ەسكىرىپ قوشقىل تارتقان، تەك تۇمسىعى عانا سىرلاپ قويعانداي جىپ-جىلتىر. ويتكەنى قاپتاعان بالا-شاعا، ۇلكەن كىسى ەڭكەيىپ، اۋزىن توسىپ، سۋ ىشكەن سايىن، الگى تۇمسىقتان قولدارىمەن ۇستايتىن. جارتىلاي جالاڭاش سۇپ-سۇيكىمدى بالالاردىڭ قولدان اينىتپاي قۇيعان قاباندى قۇشاقتاپ تۇرىپ، تۇمسىعىنا جۇمساق ەرىندەرىن جابىستىرىپ سۋ ءىشىپ تۇرعانىن كورۋدىڭ ءوزى ءبىر قىزىق.
ال فلورەنسيادا ءدال وسى جەردى تاۋىپ الۋدان وڭاي ەشتەڭە جوق، كەز كەلگەن قايىرشىدان قولا قابان تۋرالى سۇراساڭ، تۋرا سىلتەپ جىبەرەدى.
قىستىڭ كەزى، تاۋدا كار بار. توڭىرەكتى الدەقاشان ءتۇن باسقان، ءبىراق اي جارىق، يتاليانىڭ ايلى تۇندەرى سولتۇستىكتىڭ بۇلىڭعىر قىسىنىڭ كەيبىر كۇندىزگى جارىعىنان كەم ەمەس قوي. ءتىپتى ارتىق دەسە دە بولعانداي. ويتكەنى اۋانىڭ ءوزى جارقىراپ، كوڭىلىڭدى سەرگىتەدى، ال سولتۇستىكتىڭ قورعاسىنداي ۇسكىرىك اسپانى ەڭسەڭدى باسىپ، جەرگە تۇقىرتقانداي بولادى عوي. ءيا، ءيا، ەرتەڭ تابىتىمىزدىڭ قاقپاعىن جانىشتايتىن وسىناۋ مۇزداي، سىز جەرگە تۇقىرتقانداي بولادى.
گەرسوگ سارايىنىڭ باعىنداعى قاراعاي تاساسىندا، قىستا گۇل وسەتىن جەردە البا-جۇلبا كيىنگەن ءبىر كىشكەنتاي بالا كۇنى بويى وتىردى دا قويدى، ءوزىن يتاليانىڭ جاندى بەينەسى دەسە دە بولعانداي كورىكتى دە كوڭىلدى، ءبىراق باقىتسىز. بالانىڭ قارنى اش، ءارى شولدەگەن، ءبىراق وعان ەشكىم كوك تيىن بەرگەن جوق، ال قاراڭعى ءتۇسىپ، باقتىڭ ەسىگىن جابار كەزدە، كۇزەتشى ونى ءتىپتى سىرتقا قۋىپ شىقتى. ول ارنو وزەنىنە سالىنعان ءمارمارلى ترينيتا كوپىرىنىڭ ۇستىندە، جۇلدىزداردىڭ سۋداعى ساۋلەسىنە قاراپ ۇزاق تۇردى.
بالا قولا قاباننىڭ قاسىنا كەلدى، ەڭكەيىپ، موينىنان قۇشاقتاپ الدى دا، تۇمسىعىنا ەرنىن جابىستىرىپ سالقىن سۋدى دەم الماستان سىمىرە باستادى. توڭىرەكتە شاشىلىپ جاتقان تالشىن جەمىسى مەن سالات جاپىراقتارىن كەشكى تاماعىنا اينالدىردى. كوشەدە ءتىرى جان جوق، جاپادان-جالعىز قالعان بالا تىرمىسىپ قولا قاباننىڭ ۇستىنە شىعىپ، كىشكەنتاي بۇيرا باسىن اڭنىڭ باسىنا قويدى دا، ءوزىنىڭ قالاي ۇيىقتاپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى.
ءتۇن ورتاسىندا قولا قابان قيمىلداعانداي بولدى دا، بالا ونىڭ:
مىقتاپ ۇستا، بالاقاي، مەن ەندى جۇگىرەمىن، دەگەن ءسوزىن اپ-ايقىن ەستىدى.
قابان زىمىراپ الا جونەلدى. بۇل ءبىر تاڭعاجايىپ سەرۋەن بولدى. الدىمەن ولار گراندۋك الاڭىنا كەلگەن، سول-اق ەكەن، گەرسوگتىڭ استىنداعى قولا ارعىماق ارقىراي كىسىنەپ، سينور ءۇيىنىڭ شۇبار گەربى بۋالدىر تارتىپ بايقالماي، ال ميكەلاندجەلونىڭ داۆيدى قولىنداعى ساقپانىن سەرمەپ، و، عاجاپ، بۇكىل ەسكەرتكىشتەرگە جان ءبىتىپ قويا بەردى! قولادان جاسالعان «سابينيان قىزدارىنىڭ ۇرلانۋى» مەن «پەرسەي» ءمۇسىن-توپتامالارى دا ءتىرىلىپ، يەسىز الاندى باسىنا كوتەرىپ، شىڭعىرعان داۋىستار شىقتى.
ۋففيسي سارايىنىڭ قاسىنداعى كارناۆال ءتۇنى اقسۇيەكتەر توي وتكىزەتىن ارقانىڭ تۇبىنە كەلگەندە قولا قابان توقتادى دا:
— مىقتاپ ۇستا! – دەدى بالاعا. – شاماڭ جەتكەنشە مىقتاپ ۇستا! باسپالداقتارعا كەلدىك.
بالا ءۇن قاتقان جوق قورقىنىش پەن قۋانىشتان بىردەي قالتىراپ، ەسى شىعىپ وتىرعان.
ولار ۇلكەن گالەرەياعا كىردى، بالا بۇل عيماراتتى جاقسى بىلەتىن ول مۇندا بۇرىن دا بولعان، قابىرعاعا سۋرەتتەر ىلىنگەن، بيۋستەر مەن مۇسىندەر كۇندىزگىدەي اپ-ايقىن كورىنەدى؛ ءبىراق ەڭ عاجابى كورشى زالدىڭ ەسىگى اشىلعان كەزدە باستالدى؛ راس، بالا مۇنى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن، ءبىراق بۇگىنگى تۇندە ءبارى دە ايرىقشا جارقىراي تۇسكەن ءتارىزدى.
مۇندا عاجايىپ اسەم جالاڭاش ايەل تۇر ەكەن، ءدال مىناداي سۇلۋلىقتى ءمارماردان تەك ۇلى سۋرەتشى عانا جاساي الار ەدى؛ مۇسىنگە جان ءبىتىپ، دەلفيندەر اياعىنىڭ استىندا سەكىرىپ ويناق سالدى، ونەردىڭ ولمەس تۋىندىسى بالانىڭ كوز الدىندا نۇرعا بولەندى. بارشا الەمگە ول ۆەنەرا دەگەن اتپەن بەلگىلى. ونىڭ ەكى جاعىنا سىمباتتى جالاڭاش ەرلەر ورنالاسقان: بىرەۋى قىلىش قايراپ وتىر، ونى «قايراقشى» دەپ اتايدى، قالعان ەكەۋى «ايقاسقان گلادياتورلار»، قىلىشتىڭ قايرالۋى، گلادياتورلاردىڭ ايقاسى ءبارى دە سۇلۋلىق قۇداي اناسىنىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان.
مىناداي كوز قارىقتىرعان سۇلۋلىق بالانى ەسىنەن تاندىردى، قابىرعالار نەشە ءتۇرلى بوياۋمەن قۇلپىرىپ ساۋلە شاشادى. ءبارى دە جاندانىپ، تىرشىلىك قيمىلىنا ەنگەن. ول تاعى ءبىر ۆەنەرانى، ءوزىنىڭ ادامدىق تانىمەن، ىستىق دەمىمەن تيسياننىڭ جۇرەگىندە ساقتالىپ قالعان، جەر بەتىنىڭ ۆەنەراسىن كوردى. بۇل دا اسا كوركەم ايەل ەدى: عاجايىپ اسەم جالاڭاش ءتانى جۇمساق جاستىق ۇستىندە بالبىراپ، قوس انارى كوتەرىلىپ-باسىلىپ، توقپاقتاي بۇرىمدارى جۇپ-جۇمىر يىعىنا توگىلگەن، ال كوزدەرىندە قۇشتارلىق وتى وينايدى. ءبىراق بەينەلەردىڭ ەشقايسىسى رامادان شىعۋعا باتا المادى. مادوننا مەن ييسۋستىڭ جانە يواننانىڭ قۇدىرەتتى بەينەسى سۇلۋلىق قۇداي اناسىن دا، گلادياتورلاردى دا، قايراقشىنى دا ارباپ تاستاعان سەكىلدى. اۋليە بەينەلەرى ەندى بەينە ەمەس، اۋليەلەردىڭ وزدەرىنە اينالدى.
ءار زالداعى اسەمدىك پەن سۇلۋلىق قۇدىرەتىنە ءتىل جەتپەيدى! بالا ءبارىن دە كوردى، قولا قابان گالەرەيا مەن زالداردى تەگىس ارالادى. كورگەن قىزىق بىرىنەن-بىرى وتەدى، ءبىراق ءبىر سۋرەت بالانىڭ جۇرەگىندە ايرىقشا قالىپ قويدى وندا وڭكەي ءبىر باقىتتى دا قۋانىشتى بالالاردىڭ بەينەلەرى سالىنعان ەدى، بالا ولاردى بىردە كۇندىز كورگەن.
راس، كوپ ادام بۇل سۋرەتكە نازار دا سالماي كەتە بەرۋى مۇمكىن، ال وندا توزاقتىڭ ىشىنە ەنگەلى تۇرعان حريستىڭ بەينەسى بار، اينالاسىنداعىلار ماڭگى ازاپقا كەسىلگەندەر ەمەس، كادىمگى ماجۋسيلەر. فلورەنسيا شەبەرى اندجەلو برونزينو سالعان بۇل سۋرەتتە سابيلەردىڭ جۇماققا دەگەن سەنىمى ايقىن بەينەلەنگەن: قۇشاقتاسىپ تۇرعان ەكى ءسابيدىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنە ءوزىن كورسەتىپ: «مەن پەرىشتەلەر مەكەنى اسپاندا بولامىن»، دەپ ايتىپ تۇرعان سەكىلدى. ال ۇلكەندەر بولسا، كۇدىككە بەرىلىپ، قۇدايدىڭ كەڭشىلىگىنەن دامە قىلىپ، حريستىڭ الدىندا باستارىن يۋدە.
بالا بۇل بەينەگە باسقالاردىڭ بارىنەن دە ۇزاق قادالدى، ال قولا قابان ونى تىپ-تىنىش كۇتىپ تۇر؛ كۇرسىنگەن دىبىس ەستىلدى؛ قايدان شىقتى سۋرەتتەن بە، الدە قاباننان با؟ بالا قابىرعاداعى ماز-مەيرام سابيلەرگە قولىن سوزىپ ەدى، استىنداعى حايۋان ىتقي جونەلىپ، ونى ۆەستيبيۋلدىڭ بويىمەن ءارى قاراي الىپ كەتتى.
تىق-تىق باسىپ، ءوزىن باسقىشتاردىڭ ۇستىمەن الىپ كەلە جاتقان قاباندى اركاسىنان سيپاپ:
— راقمەت ساعان، عاجايىپ جانۋار! – دەدى بالا وعان اقىرىن عانا.
— ساعان راقمەت! – دەدى قولا قابان. - مەن ساعان كومەكتەستىم، ال سەن ماعان كومەكتەستىڭ: ويتكەنى مەن ۇستىمدە بەيكۇنا ءسابي وتىرعاندا عانا ورنىمنان قوزعالا الامىن. سەنسەڭ، مەن ول كەزدە مادوننانىڭ الدىنداعى جانعان شىراقتىڭ تۇبىمەن دە جۇرە الامىن. مەن سەنى شىركەۋدەن باسقا جەردىڭ بارىنە الىپ بارا الامىن. ءتىپتى شىركەۋگە دە جاقىندار ەدىم، تەك سەن جانىمدا بولساڭ. تۇسپەشى ارقامنان، سەن جەرگە تۇسسەڭ، كۇندىزگىدەي قايتادان تاسقا اينالامىن دا، سەن مەنى بۇرىنعىداي پورتا-روسسادان عانا كورەتىن بولاسىڭ.
— مەن سەنىڭ قاسىڭدا قالامىن، سۇيكىمدى حايۋان! – دەدى بالا، سودان كەيىن ولار فلورەنسيا كوشەلەرىن بويلاپ، سانتا كرونە شىركەۋىنىڭ الدىنداعى الاڭعا تارتىپ كەتتى.
قاۋسىرمالى ەسىك ايقارا اشىلدى دا، التار الدىندا شىراقتاردىڭ ساۋلەسى شىركەۋ مەن بوس الاڭدى جاپ-جارىق قىلىپ جىبەردى.
سول جاق بۇيىردەگى التاردىڭ قۇلپىتاسىنان تۋرا مىڭداعان جۇلدىزداردىڭ جىپىرلاعانىنداي ءبىر ساۋلەلەر جارقىرايدى. ءقابىر گەربى بار قالقانمەن اشەكەيلەنگەن: كوگىلدىر الاڭداعى قىپ-قىزىل باسپالداقتار جانعان وتتاي نۇر شاشادى؛ بۇل گاليلەيدىڭ مولاسى؛ سىپايى عانا ەسكەرتكىش، ءبىراق ونەردىڭ ۇلى تاڭباسىنداي وسى ءبىر جاسىل الاڭداعى قىزىل باسپالداقتا اسا تەرەڭ ماعىنا بار، ونەر اتاۋلى دا وزىنە ءدال وسىنداي قىپ-قىزىل وتتىڭ ورتاسىمەن ماڭگىلىك تۇعىرىنا كوتەرىلەتىن جول سالماي ما؟! رۋحاني بولمىستىڭ كورىپكەلدەرى دە يليا پايعامبار سەكىلدى ءتاڭىرىنىڭ بيىگى ماڭگىلىك تۇعىرىنا كوتەرىلمەك.
وڭ جاقتا تۇرعان ساركوفاگتاعى مۇسىندەر ءتىپتى ءتىرىلىپ كەتكەن سەكىلدى. مىنا جەردە ميكەلاندجەلو، انا جەردە باسىنا داڭق گۇلدەستەسىن كيگەن دانتە، الفەري، ماكياۆەللي بۇكىل يتاليانىڭ ماقتانىشى بولعان ۇلى ازاماتتار وسىلاي بىر-بىرىمەن قويان-قولتىق جاتىر. وسى ءبىر تاماشا شىركەۋ، اسا ۇلكەن بولماسا دا، فلورەنسيالىق ءمارمار عيباداتحانادان الدەقايدا اسەم.
ءمارمار جاساۋلار قيمىلداپ، زور مۇسىندەر باستارىن كوتەرىپ، ءان مەن كۇيگە قۇلاقتارىن تۇرە ساۋلەلى التاردا التىن كاديلولارىن بۇلعاقتاتقان اق كيىمدى بالالارعا قادالا قاراپ تۇرعان سەكىلدى؛ كاديلودان اڭقىعان جۇپار ءيىس شىركەۋدەن شىعىپ بوس الاڭعا تاراپ جاتتى.
بالا جارىققا قولىن سوزىپ ەدى، قولا قابان ىتىرىلىپ الا قاشقان سوڭ حايۋاننىڭ اركاسىنا ەرىكسىز جابىسا ءتۇستى؛ قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن جەل ىسقىرىپ، شىركەۋدىڭ قاقپاسى تارس جابىلعانداي كولدەنەڭ بەكىتەتىن اعاشتارىنا دەيىن سىقىرلاپ الا جونەلدى؛ بۇدان كەيىن نە بولعانىن ول بىلگەن جوق؛ كوزىن اشقاندا قالتىراپ توڭىپ جاتىر ەكەن.
تاڭ اتتى، بالا بۇرىنعىشا پورتا-روسسادا تۇرعان قولا قاباننىڭ ۇستىنەن سىرعىپ تۇسە باستادى.
كەنەت كەشە ءوزىن شەشەسىنىڭ اقشا تاۋىپ اكەل – دەپ جۇمساپ جىبەرگەنى ەسىنە تۇسكەندە، بالانىڭ قورىققانىنان زارە-قۇتى قالمادى؛ تۇك تە تاپقان جوق، ونىڭ ۇستىنە ابدەن شولدەپ، قارنى اشتى. ول قولا قاباندى موينىنان قۇشاقتاپ، تۇمسىعىنان ءسۇيدى دە، باسىن ءبىر يزەپ، جۇك ارتقان ەسەك ارەڭ وتەتىن تار كوشەگە ءتۇسىپ الىپ، ءجۇرىپ كەتتى. تەمىرمەن قورشالعان ءداۋ ەسىك جارتىلاي اشىق ەكەن، بالا كىر-قوجالاق قابىرعالار مەن جاقتاۋ ورنىنا كەرىلگەن ارقاندى بويلاپ، تاس باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلىپ، ءىلۋلى شۇبەرەكتەر گالەرەياسىنا شىقتى؛ باسپالداق وسى جەردەن اۋلاعا دەيىن بارادى، ال اۋلاداعى قۇدىقتان بارلىق قاباتقا تەمىر سىم كەرىلگەن، سول سىمنىڭ بويىمەن توگىلىپ-شاشىلىپ كوتەرىلىپ بارا جاتقان سۋ تولى شەلەكتەردى كورەسىڭ. بالا قيراعان باسپالداقتارمەن تاعى دا جوعارى كوتەرىلىپ ەدى، وزدەرىمەن وزدەرى ءماز بوپ تومەن قاراي جۇگىرە تۇسكەن ەكى ورىس ماتروسى مۇنى قاعىپ كەتە جازدادى. ولار تۇنگى ساۋىقتان قايتىپ كەلە جاتقان. ماتروستاردى شىعارىپ سالىپ تۇرعان ەگدەلەۋ، ءبىراق ءالى سىمباتىن جوعالتپاعان قالىڭ قارا شاشتى ايەل:
— نە اكەلدىڭ؟ – دەپ سۇرادى بالادان.
— اشۋلانا كورمەشى! – دەدى بالا جالىنىپ. ەشكىم ەشتەڭە بەرمەدى، ەشتەڭە دە. بالا قۇشاقتاپ سۇيگىسى كەلگەندەي شەشەسىنىڭ ەتەگىنە جابىستى.
ولار بولمەگە كىردى. ءبىز بولمەنىڭ ءىشىن سۋرەتتەپ جاتپايمىز، تەك وسى جەردە ماريتو – دەپ اتايتىن، ءىشى كومىر شوكتارعا تولى قىش قۇمىرانىڭ تۇرعانىن ايتساق جەتىپ جاتىر؛ ايەل ماريتونى الىپ، قولىن جىلىتتى دا، بالانى شىنتاعىمەن ءتۇرتىپ قالىپ:
— كانە، اقشاڭ بار ما؟ – دەدى.
بالا جىلاپ قويا بەردى، ايەل ونى تەۋىپ قالىپ ەدى، ول ونان سايىن وكىرىپ جىلادى.
— قىسقارت، باقىراۋىق نەمە، ايتپەسە انداعى شەكەڭنىڭ مىلجا-مىلجاسىن شىعارارمىن. ايەل شوق سالعان قىش قۇمىرانى كوتەرىپ الدى؛ بالا ونان سايىن وكىرىپ ەدەنگە جابىستى. وسى كەزدە بولمەگە كورشى ايەل كىرىپ كەلگەن ەدى؛ ول دا قولىنا ماريتو كوتەرىپ ءجۇر ەكەن.
— فەليچيتا، نە ىستەپ جاتىرسىڭ بالاعا؟
— بالا مەنىكى! – دەپ شارت ەتە قالدى فەليچيتا. - ولتىرگىم كەلسە، ولتىرەم، كەرەك بولسا، سەنى دە، دجانينا. فەليچيتا قىش قۇمىرانى سىلتەپ قالعاندا، كورشى ايەل دە قورعانىپ، قۇمىراسىن كوتەرىپ، قاتتى سوقتىعىسقان ەكى قۇمىرا بىت-شىت بولدى دا، بۇكىل كومىر شوقتارى مەن ىستىق كۇل ءۇيدىڭ ىشىنە شاشىلدى؛ بۇل كەزدە بالا دا ەسىكتەن شىعىپ ۇلگەرىپ، اۋلا بويىمەن كوشەگە قاراي قاشا جونەلگەن. قاتتى جۇگىرگەننەن القىنىپ جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى؛ سانتا كروچە شىركەۋىنىڭ الدىنا كەلگەندە، وتكەن تۇندە عانا وزىنە ايقارا اشىلعان ەسىكتى كورىپ، توقتاپ، عيباداتحانانىڭ ىشىنە كىردى. مۇندا ءبارى دە ايرىقشا نۇرعا مالىنعان، بالا وڭ جاقتاعى مولاعا تىزەسىن بۇكتى دە، ەڭىرەپ قويا بەردى بۇل ميكەلاندجەلونىڭ مولاسى ەدى. جۇمىس ۋاقىتى دا اياقتالىپ، ەل اياعى سيرەي باستادى، ءبىراق كۇنى بويى كىرگەن-شىققانداردىڭ ەشقايسىسى بالانى بايقاعان جوق؛ تەك ءبىر قادىرمەندى اقساقال مۇنىڭ قاسىنا كەلىپ توقتاپ تۇردى دا، ءبىراق ارتىنان ول دا باسقالار سەكىلدى ءوز جونىمەن كەتتى.
اشتىق پەن شولدەن بالا ابدەن تيتىقتادى: بويى كوتەرتپەي، قالجىراعان كۇيى قابىرعا مەن ءقابىردىڭ اراسىنداعى بۇرىشقا سۇيرەتىلىپ كەلىپ قيسايدى دا، ۇيىقتاپ كەتتى. الدەكىم ىرعاپ وياتقان كەزدە، كەش بوپ قالعان ەكەن؛ الدىندا تۇرعان شالدى كورىپ، بالا ورنىنان اتىپ تۇردى.
— نەمەنە اۋىرىپ قالدىڭ با؟ قايدا تۇراسىڭ؟ ءوزىڭ كۇنى بويى وسىندا بولدىڭ با؟ – دەپ سۇرادى شال.
بالا شىنىن ايتتى، شال ونى كورشى كوشەلەردىڭ بىرىندەگى شاعىن عانا جۇپىنى ۇيىنە الىپ كەلدى. الدىمەن ولار قولعاپ شەبەرحاناسىنا كىردى؛ وندا ءبىر ايەل باس كوتەرمەي ءىس تىگىپ وتىر ەكەن. ءجۇنىن تىپ-تىقىر عىپ قىرىپ تاستاعان كىپ-كىشكەنتاي قىزىل شاقا قاندەن يت ستولعا قارعىپ شىعىپ، بالانىڭ الدىندا سەكىرە باستادى.
— بەيكۇنا سابيلەر ءبىرىن-بىرى تانىپ تۇر عوي! – دەپ ايەل ءيتتى دە، بالانى دا اركاسىنان سيپادى. قايىرىمدى جاندار بالاعا تويعانشا تاماق بەردى، سۋسىنىن قاندىردى، ۇيگە قونىپ شىعۋعا رۇقسات بەردى، سودان كەيىن دجۋزەپپە اكەي ەرتەڭ مۇنىڭ شەشەسىمەن دۇرىستاپ سويلەسەتىن بولدى. بالاعا قاتقىل جەرگە جۇپىنى عانا توسەك سالىندى، ءبىراق تالاي رەت كوشەدە تاستىڭ ۇستىندە جاتىپ جۇرگەن بالاعا مىناۋ حاننىڭ توسەگىنەن كەم بولعان جوق؛ ءقازىر دە پىسىلداپ ۇيىقتاپ كەتتى، تۇسىندە عاجايىپ سۋرەتتەر مەن قولا قاباندى كوردى.
تاڭەرتەڭ دجۋزەپپە اكەي ۇيدەن شىقتى؛ بالا وعان تۇك قۋانعان جوق، ويتكەنى ەندى ءوزىن قايتادان شەشەسىنە اپارىپ بەرەتىنىن جاقسى ءبىلدى؛ بالا ويناقتاعان ءيتتى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ الىپ ەدى، ءۇي يەسىنىڭ ايەلى ەكەۋىنە قىزىققانداي كۇلىمسىرەپ باسىن يزەدى.
دجۋزەپپە اكەي قايتىپ كەلگەن سوڭ، نە ىستەدى دەيسىز عوي؟ قايتىپ كەلگەن سوڭ، ايەلىمەن ۇزاق اڭگىمەلەستى، ايەلى الدەنەگە باسىن شايقاپ، بالانى ارقاسىنان قاقتى.
— قانداي ءتاۋىر بالا، – دەدى ايەل، ساۋساقتارىن قاراشى، جىڭىشكە، ءارى ەپتى سەن سەكىلدى قولعاپشى بولۋعا ىڭعايى بار. ءوزىن ءتىپتى تەك قولعاپشى بولسىن – دەپ جاراتقان ءتارىزدى.
بالا اقىرى سول ۇيدە قالدى؛ ايەل وعان تىگىن تىگۋدى ۇيرەتتى؛ تاماعى توق، توسەك ورنى بار؛ كوڭىلى كوتەرىلىپ، ەرىككەن سوڭ، قاندەن يت بەليسسيمانى ىزالاندىراتىندى. شىعاردى؛ ايەل وعان ساۋساعىن بەزەپ، اشۋلانىپ ۇرسىپ السا، بالا وعان قاپالانىپ، بولمەسىنە كەلىپ ۋايىم شەگەتىن. سىرتتا كۇندە تەرى كەپتىرىپ جاتادى، بولمەنىڭ ەسىگى كوشە جاقتا؛ ال تەرەزەدەن سوياۋداي-سوياۋداي تەمىر شىبىقتار كورىنىپ تۇرادى.
ءبىر كۇنى بالانىڭ ۇيقىسى كەلمەي، قولا قاباندى ويلاپ وتىرعان، كەنەت سىرتتان تىقىلداعان ءبىر دىبىس ەستىلدى. داۋدە بولسا، سونىڭ ءوزى بولار! بالا جۇگىرىپ تەرەزەگە كەلدى، ءبىراق ەشتەڭە كورە المادى، قابان قاشىپ كەتىپتى.
ەرتەڭگىسىن كورشى تۇراتىن جاس سۋرەتشى جاشىك پەن وراۋلى ۇلكەن حولوستىن سۇيرەپ ۇيدەن شىققان كەزدە:
— سينورعا بوياۋ سالعان جاشىگىن اپارۋعا كومەكتەس، – دەدى ايەل بالاعا.
بالا جاشىكتى كوتەرىپ، سۋرەتشىنىڭ سوڭىنان ەردى، ولار گالەرەيانى بەتكە الىپ، باسقىشتى بويلاپ جوعارى كوتەرىلدى ءبارى دە تانىس، انادا ءتۇنى بويى قولا قابانعا ءمىنىپ الىپ ارالاعان جەرى عوي. مۇسىندەر مەن سۋرەتتەر، كۇن سيپاتتى ۆەنەرانىڭ ءمارمار ءمۇسىنى جانە ونىڭ بوياۋمەن سالىنعان بەينەلەرى ءبارى دە ەسىندە؛ انەكي، قۇداي-انا، ييسۋس، يوننالاردى تاعى دا كورىپ تۇر.
ولار برونزينونىڭ تامۇق دۇنيەسىنە ءتۇسىپ كەلە جاتقان حريستوس پەن جۇماققا ەنەر ءساتتى كۇتكەن قۋانىشتى بەيكۇنا سابيلەردى بەينەلەگەن سۋرەتىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى؛ بەيشارا بالا، ءجۇزى كۇلىمدەپ قويا بەردى، ول دا ءوزىن جۇماقتىڭ الدىندا تۇرعانداي سەزىندى.
— بارا عوي ۇيىڭە، – دەدى وعان مولبەرتىن ورناتىپ ۇلگەرگەن سۋرەتشى، ءبىراق بالا ورنىنان قوزعالمادى.
— ءسىزدىڭ سۋرەت سالعانىڭىزدى كورۋگە بولا ما؟ – دەدى بالا. - كورىنىستى اپپاق حولوستقا قالاي تۇسىرەتىنىڭىزدى كورگىم كەلەدى.
— مەن سۋرەتتى ءازىر سالمايمىن، – دەدى جاس جىگىت، سودان كەيىن قولىنا كومىر كەسەگىن الدى دا، بۇكىل سۋرەتتىڭ بەينەسىن كوزىمەن ءبىر شولىپ، تەز-تەز سىزا باستادى، حولوست بەتىندە جەڭىل-جەڭىل شتريح سىزىقتار عانا پايدا بولدى، ءبىراق سونىڭ وزىندە دە حريستوستىڭ بەينەسى سۋرەتتەگىدەن اينىماي شىعا كەلدى.
— جارايدى، بارا عوي، – دەدى سۋرەتشى؛ بالا ۇيگە كەلدى، ستولعا وتىرىپ، قايتادان قولعاپ جاساۋ كاسىبىنە كىرىستى.
ءبىراق ماناعى سۋرەت كۇنى بويى ەسىنەن ءبىر شىقپادى، سول سەبەپتى جۇمىسىندا دا بەرەكە بولماي، قايتا-قايتا ساۋساعىنا ينە كىرگىزىپ، ءتىپتى ءوزى كۇندە ىزالاندىرىپ جۇرگەن بەليسسيمادا دا شارۋاسى بولماي كەتتى. كەشكە قاراي سىرتقى ەسىك ءالى جابىلىپ ۇلگەرمەگەن كەزدە، بالا ەشكىمگە بىلدىرمەي ۇيدەن شىقتى؛ دالا سۋىق ەكەن، ءبىراق كۇن اشىق، اسپاننان سامالاداي جارقىراعان جۇلدىزدارى جىمىڭ قاعادى، بالا ەل اياعى باسىلعان كوشەمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، باياعى قولا قاباننىڭ قاسىنا كەلدى؛ كەلە ەسكەرتكىشتى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ الدى دا، ورمەلەپ ارقاسىنا شىقتى.
— سۇيكىمدى حايۋان! – دەدى بالا. مەن سەنى ساعىندىم عوي! ەكەۋىمىز بۇگىن تۇندە ءبىر سەرۋەندەيىكشى.
قولا قابان سەلت ەتكەن جوق، اۋزىنان بۇلاقتىڭ تازا سۋى اتقىلاعان كۇيى قوزعالماي تۇرا بەردى. حايۋاننىڭ ۇستىندە اتشا ءمىنىپ وتىرعان بالا كەنەت الدەكىم ءوزىن ەتەگىنەن تارتقانداي بولعان سوڭ، جالت قاراپ ەدى بەليسسيما ەكەن، كىپ-كىشكەنتاي جالاڭاش بەليسسيمانىڭ ءوزى. بالا بايقاماپتى، يت ۇيدەن شىعىپ كەتىپ، مۇنىڭ سوڭىنان قۋعان.
«مىنەكي، مەن دە كەلدىم! ال سەن مۇنىڭ ۇستىندە نەگە وتىرسىڭ؟» دەگەندەي قاندەن يت ءشاۋ-شاۋ ەتىپ ءۇرىپ قويادى. بالا تاپ ءقازىر قاسىنا وت شاشقان ايداھار كەلسە بۇلاي قورىقپاس. نە دەگەن سۇمدىق! بەليسسيما كوشەگە شىعىپ كەتكەن، ءۇي يەسى ايەلىنىڭ تىلىمەن ايتساق، لىپاسىز شىققان. ەندى ءقايتتى! قىستا ول تەك قوي تەرىسىنەن وزىنە ارنايى تىگىلگەن جابۋمەن عانا سىرتقا شىعاتىن. جابۋدى قوڭىراۋ تاعىلعان لەنتامەن مويىن تۇسىنان جانە قارىپىنان جەلبىرشەكتەپ بايلاپ تاستايتىن. قىستا ايەلدىڭ قاسىندا ءدال وسى كيىمىمەن كەلە جاتقان بەليسسيما يتتەن گورى قوزىعا كوبىرەك ۇقسايتىن. بەليسسيمانىڭ ۇستىندە لىپا جوق! ەندى ءقايتتى! ويلاپ جاتۋعا دا ۋاقىت جوق؛ بالا قولا قاباندى تاعى ءبىر قۇشاقتاپ ءسۇيدى دە، سۋىقتان ءدىر-دىر ەتكەن بەليسسيمانى قولىنا الىپ، ۇيگە قاراي زىمىراي جونەلدى.
كەنەت:
— نە نارسە قولىڭداعى؟ – دەپ ايقاي سالدى قارسى كەزدەسكەن ەكى پوليسەي؛ ولار جاقىنداپ قاسىنا كەلگەندە، بەليسسيمانىڭ ءۇرىپ قويا بەرمەسى بار ما؟
ولار بالانىڭ قولىنان ءيتتى جۇلىپ الىپ:
— قايدان ۇرلاپ الدىڭ، ايت، كانە؟ – دەدى.
— قايتارىڭىزشى ءيتىمدى، قايتارىڭىزشى وزىمە! – دەپ جالىندى بالا.
ولار بالاعا وزدەرىنىڭ ادرەسىن بەردى دە:
— ۇرلاماعانىڭ راس بولسا، ۇيىڭە بارعان سوڭ، بىرەۋدى جىبەرەرسىڭ، – دەپ بەليسسيمانى الىپ كەتىپ قالدى.
مىنە، قىرسىق! بالا قاتتى ساستى، ارنونىڭ سۋىنا قۇلاپ ولسەم بە، الدە ۇيگە بارىپ بار كىنامدى مويىنداسام با نە ىستەۋ كەرەك، قايتىپ بارسام ءولىمشى قىلىپ سابايتىن شىعار – دەپ ويلادى. «ءاي، مەيلى، ولسەم ولەيىن، قايتا ييسۋس پەن قۇداي انانىڭ قاسىنا بارعانىم جاقسى ەمەس پە!» ءسويتىپ، ول ءوزىن ولتىرە ساباتۋ ءۇشىن، ۇيگە قايتىپ كەلدى.
ەسىك جابىق ەكەن، كوشەدە جان جوق، قول توقپاققا قولى جەتپەگەن سوڭ، جەردەن تاس الىپ قاقپانى قاعا باستادى.
— كىم بۇل؟ دەگەن داۋىس ەستىلدى ار جاقتان.
— بۇل مەن، – دەدى بالا. بەليسسيما قۇرىدى. اشىڭىز دا، ءولتىرىڭىز مەنى!
جۇرتتىڭ ءبارى قاتتى شوشىدى. قوجايىننىڭ ايەلى ءيتتىڭ كيىمىن ىزدەپ قابىرعاعا قاراپ ەدى، كىشكەنە جابۋ ورنىندا تۇر ەكەن.
— بەليسسيما پوليسيادا دەيسىڭ بە؟! – دەپ باقىردى ول. اح، وڭباعان نەمە! قالاي ءداتىڭ باردى؟ ەندى ول ءۇسىپ ولەدى عوي! ناپ-نازىك جاندىك ءۇر دا جىق سولداتتاردىڭ قولىنا تۇسكەن!
دجۋزەپپە اكەيگە دەرەۋ پوليسياعا بارۋعا تۋرا كەلدى. ايەلى ءيتتى جوقتاپ داۋىس قىلىپ، وعان بالا قوسىلىپ جىلاپ، ۋ-شۋ بولعان سوڭ، توڭىرەكتەگى كورشىلەر جينالدى، ولارمەن بىرگە سۋرەتشى دە كەلدى، ول بالانى تىزەسىنە وتىرعىزىپ قويىپ، نە بولعانىن سۇرادى. بالانىڭ ءۇزىپ-ۇزىپ ايتقان اڭگىمەسىنەن بولعان وقيعانىڭ جوباسى ءبىرشاما ايقىندالعانداي بولسا دا، ءبىراق ءالى كوپ نارسە تۇسىنىكسىز ەدى. سۋرەتشى بالانى جۇباتىپ، كەمپىرگە باسۋ ايتتى. ءبىراق ول كۇيەۋى بەليسسيمانى ۇيگە الىپ كەلگەن كەزدە عانا ءبىرشاما باسىلىپ تىنىشتالعانداي بولدى. نە كەرەك، ءيتتىڭ امان-ساۋ كەلگەنىنە جۇرتتىڭ ءبارى قۋاندى، سۋرەتشى بالانى ەركەلەتىپ، وعان ءبىر قوراپ سۋرەت سىيلادى.
شىركىن-اي، قانداي عاجاپ سۋرەتتەر بار ەدى ونىڭ ىشىندە! ايتسە دە قولا قابانعا جەتەتىن ەشقايسىسى جوق: تۋرا ومىردەگىدەي. ودان اسقان سۋرەتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. ءوزى ەكى-ۇش-اق شتريحپەن سالىنعان، ءتىپتى ار جاعىنداعى ءۇيدىڭ دە جوباسى كورىنىپ تۇر.
«قانداي جاقسى سۋرەت سالا بىلگەن بۇكىل الەم وزىڭدىكى بولادى!».
كەلەسى كۇنى بالا وڭاشا قالىسىمەن قولىنا قارىنداش الىپ، قاعازدىڭ سۋرەت سالىنباعان ەكىنشى بەتىنە قولا قاباننىڭ بەينەسىن سالا باستادى؛ راس، ءبىر جەرى قيسىق، ءبىر جەرى جوعارى، ەندى ءبىر جەرى تومەن بولىپ شىقتى، ءبىراق، ايتەۋىر، قابان ەكەنىن ايىرۋعا بولعانداي؛ بالانىڭ كوڭىلى كوتەرىلىپ قالدى. سىزىقتاردىڭ قاعازعا ءدال ءوزى ويلاعانداي بوپ تۇسپەگەنىن بالا سەزبەي قالعان جوق كەلەسى كۇنى كەشەگى سۋرەتتىڭ قاسىنا تاعى ءبىر قولا قابان پايدا بولدى، ول العاشقى قاباننان ءجۇز ەسە ارتىق ەدى؛ ال ءۇشىنشىسىنىڭ ودان دا جاقسى بولعانى سونشالىق، كەز كەلگەن ادام ونىڭ قابان ەكەنىن جازباي تانيتىن بولدى.
ايتسە دە قولعاپ تىگۋ ءىسى وڭباي-اق قويدى، زاكازدى دا جەتكىزىپ بەرۋ ءىسى ونبەدى؛ ەسەسىنە قولا قابان قاعاز بەتىنە تۇسپەيتىن كورىنىس بولمايتىنىن دالەلدەپ بەردى؛ ماسەلەن، فلورەنسيا دەگەنىڭىز تۇتاس ءبىر البوم، ال دا اقتارىپ كورە بەر. ترينيتا الاڭىندا ءزاۋلىم كولوننا بار بولاتىن، ونىڭ ۇشار باسىندا كوزىن بايلاپ العان ءادىل قازى قۇداي اناسى قولىنا تارازى ۇستاپ تۇر. كوپ ۇزاماي ولار دا قاعاز بەتىنەن ورىن الدى، ال ونى قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن قولعاپشىنىڭ كىشكەنتاي شاكىرتى. سۋرەتتەر سانى كوبەيە بەردى، ءبىراق ازىرگە ءبارى دە جانسىز زاتتار؛ ءبىر كۇنى كىشكەنتاي بەليسسيما بالانىڭ ءدال الدىنا كەلىپ، ويناقتاپ سەكىرمەسى بار ما!
— توقتا، قوزعالما! – دەدى بالا وعان. – قوزعالماساڭ، سۋرەتكە ادەمى بولىپ تۇسەسىڭ!
ءبىراق بەليسسيما قوزعالماي تۇرا المادى، سوندىقتان ونى بايلاپ تاستاۋعا تۋرا كەلدى؛ موينى مەن قۇيرىعىنان بايلانعان يت قىڭسىلاپ، بۇلقىنا باستادى؛ ەندى ونى ودان دا قاتتىراق قىلىپ بايلاپ تاستاۋ قاجەت بولدى؛ ءبىراق وسى كەزدە سينورانىڭ جەتىپ كەلگەنى عوي.
— دىننەن بەزگەن! بەيشارا-اي! – ودان ءارى اۋزىنا ءسوز تۇسپەگەن ايەل بالانى اياعىمەن تەۋىپ، يتەرىپ، ۇيدەن قۋىپ شىقتى. جاقسىلىقتى بىلمەيتىن كوك جالقاۋ، قۇدايدان بەزگەن! ايەل ەڭىرەپ ءجۇرىپ، قىلعىنۋعا از قالعان كىشكەنە بەليسسيمانى بوساتىپ الىپ سۇيە باستادى.
وسى كەزدە باسقىش بويىمەن كورشى سۋرەتشى جوعارى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان ەدى، كەنەت ءبارى دە اياق استىنان كۇرت وزگەردى...
1834 جىلى فلورەنسيانىڭ ونەر اكادەمياسىندا كورمە اشىلدى. كورمەدە، اسىرەسە قاتار قويىلعان ەكى سۋرەت جۇرتتىڭ نازارىن قاتتى اۋداردى. ەكى سۋرەتتىڭ كىشىسىندە تىقىر ءجۇندى اق ءيتتىڭ سۋرەتىن سالىپ ءماز بوپ وتىرعان سۇيكىمدى بالا بەينەلەنگەن، تىنىش تۇرعىسى كەلمەگەن ناتۋراشىنى باسى مەن قۇيرىعىنان بايلاپ تاستاپتى؛ سۋرەتتەگى ءومىردىڭ شىنايى كورىنىسى جۇرتقا قاتتى ۇنادى. بىرەۋلەر سۋرەتشى بالانى كەزىندە ءبىر قولعاپشى كوشەدەن تاۋىپ الىپ، اسىراپ، تاربيەلەگەن ەكەن، ءبىراق سۋرەت سالۋدى ءوز بەتىمەن ۇيرەنىپتى – دەپ اڭگىمە قىلىپ جاتتى. ءيتىن بايلاپ اۋرەلەگەنى ءۇشىن قوجايىننىڭ ايەلى ۇيدەن قۋىپ جاتقاندا وسى كۇنگى اتاقتى ءبىر سۋرەتشى الگى وقيعانىڭ ۇستىنەن شىعىپ، بالانىڭ بويىنداعى تالانتتى ءبىرىنشى بولىپ اشسا كەرەك.
ءسويتىپ قولعاپشىنىڭ شاكىرتى ۇلكەن سۋرەتشى بولدى. ونى وسىناۋ ەكى-اق سۋرەتتەن، اسىرەسە سونىڭ ۇلكەنىنەن ايقىن كورۋگە بولادى. وندا جالعىز بەينە البا-جۇلبا كيىنگەن سۇيكىمدى بالا پورتا-روسسا كوشەسىندەگى قولا قاباننىڭ ۇستىندە اتشا ءمىنىپ ۇيىقتاپ وتىر. بۇل جەردى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن. بالا ۇيىقتاپ جاتىپ قاباننىڭ باسىنان قۇشاقتاپ الىپتى، ال قۇداي انا بەينەسىنىڭ الدىنداعى شامداردىڭ جارىعى بالانىڭ بوزعىلت جۇزىنە ساۋلەسىن توگىپ، نۇرلاندىرىپ جىبەرگەن. عاجايىپ كورىنىس!
سۋرەتتى التىن راماعا سالىپتى، رامانىڭ بۇيىرىنە دانق گۇلدەستەسى ىلىنگەن، جاسىل جاپىراقتاردىڭ اراسىنان قازانىڭ بەلگىسى قارا لەنتا سالبىراپ تۇر. جاس سۋرەتشى سول كۇندەرى قايتىس بولعان ەدى.
اۋدارعان ت. ابدىكوۆ
You Might Also Like
-
قوستاناي وبلىسى مەندىقارا اۋدانى «بالاۋسا» بوبەكجاي-بالاباقشاسى تاربيەشى: ماناتوۆا مولدير
-
وتستاۆكاداعى گەنەرال-مايور بۋلدەيەۆتىڭ ءتىسى قاتتى اۋىردى. اۋزىن اراقپەن، كونياكپەن شايقاپ، اۋىرعان ءتىسىنىڭ تۇبىنە تەمەكى، اپيىن، سكيپيدار، كەروسين باستى، ۇرتىنا يود جاقتى. قۇلاعىن سپيرت شىلانعان ما...
