InfoHub Logo

تۇندە مەن ماحاچكالادان ەمبىگە، گۋريەۆكە (قازىرگى اتىراۋ - اۋد.) ءجۇرىپ كەتتىم. جول استراحان ارقىلى جۇرەدى.

ەرتەڭگىلىك مەن كاسپيي تەڭىزىن تانىماي قالدىم. سۇيىق بوزعىلت لاي سوناۋ كوكجيەككە دەيىن شالقار كول سياقتى كوسىلىپ جاتىر. ونىڭ ارعى شەتىندە سۋ تۇبىنەن شىعا كەلگەندەي بولىپ، تۇنەرگەن قارا ماياكتار مەن ايقىشتارى جوق شىركەۋ مۇنارالارى قاڭقيىپ-قاڭقيىپ ءتۇر - ولار ەدىلدىڭ قۇيارلىعىنداعى جازىق ارالدارداعى بالىقشىلاردىڭ سەلولارى ەدى.

ءبىز ون ەكى فۋتتىق رەيدكە - كەمە تۇراعىنا جاقىنداپ كەلدىك، مۇندا اشىق تەڭىز ورتاسىندا زاكىرىن تاستاپ، تۇتاس ءبىر جۇزبەلى قالا - اۋرۋحاناسى، پوشتاسى، جولاۋشىلار تۇراعى، ليحتەرلەرى مەن ەجەلگى مونيتورلارعا ۇقساس "اسحاناسى" بار ايدىك كەمە ىرعالىپ تۇر ەكەن.

مەن جۇزدەگەن جەلكەندەرى اينالاسىن جامىراپ قورشاعان، اۋاسىندا تۇزدى بالىق ءيىسى اڭقىعان، ازيانىڭ سامان ۇيلەرى سياقتى، شاڭ-توزاڭى بۇرقىراعان استراحاندى كوردىم.

بالىق كاسىپشىلىگىنىڭ سالدارىندا كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي ۇستىنە كوك بولاتتان ساۋىت كيگەندەي-اق، ون بويى بالىق قابىرشاقتارىنان كورىنبەيتىن، كۇنگە كۇيىپ قارايىپ كەتكەن كىسىلەر بالىقشىلار قايىقتارىنان قولدارىنداعى باگورلارىمەن شۇبار بەكىرەلەردى قاعىپ الىپ، تاقتا ۇستىنە شالپ-شالپ ەتكىزىپ لاقتىرىپ تاستاپ جاتىر. بۇتتارىنا كوك شالبار كيگەن تاۋسىلمايتىن قىزدار تىزبەگى شۇباتىلىپ، التىن ءتۇستى سارى سازانداردى جىلتىراعان دىمقىل ساعاقتارىنان ۇستاپ الىپ، توڭازىتقىشتارعا سالىپ جاتىر.

استراحاننان ءبىز دوڭعالاقتى پاروحودپەن ءۇش تاۋلىك بويى ءىلبي ءجۇزىپ، گۋريەۆكە جەتتىك، جولاي قۋاڭشىلىق كۇيدىرگەن اسپان پان باسقا، سارى تەڭىز بەن بالىقشىلاردىڭ زاكىرگە بايلاپ قويعان شالاندالارىنان - جايداق بارجالارىنان باسقا ەشتەڭەنى دە كورمەدىك.

استراحان مەن گۋريەۆ اراسىندا بىردە-بىر پورت تا، بىردە-بىر باسپانا دا جوق. جاعالاۋدان الپىس شاقىرىم جەردە سىرىقتى تەڭىزدىڭ قۇمداۋىت تۇبىنە وپ-وڭاي تىرەۋگە بولادى. جاعالاۋدان الىس، تەڭىزدىڭ ىشىنە قاراي سىڭسىعان قارا قۇيرىقتى قامىس توعايلارى سوزىلىپ جاتىر. سول سەبەپتى دە جاعالاۋدى "قاراقۇيرىق" دەپ اتايدى. ولار الىستان اعارعان جيەكتى قارا سيامەن كومكەرگەن جاد سياقتانىپ تۇرادى.

وسىناۋ جولدى دا، پاروحودتى دا ونىڭ تۇراقتى جولاۋشىلارى جاقسى بىلەدى. ازيانىڭ وڭىپ كەتكەن اسپانى سياقتى، جول دا ءبىر سارىندى، كىسىنى جالىقتىرادى. اۋەلى ەدىلدىڭ لايساڭ سارى سۋى كورىنەدى، سوسىن بەلينسكيي شۇڭەيتىنەن كەيىن، سۋ باياۋلاپ جاسىلدانا باستايدى، ال زابۋرۋنەدە اۋا رايى قانداي بولساداعى كەز كەلگەن كەمەنى شايقاپ-شايقاپ وتكىزەدى. پاروحودتا ءاماندا سول باياعى قورتىق كاپيتان، تەڭىزدى ەجەلگى جەز دۇربىمەن شولىپ تۇراتىن ءباز باياعى ساقالدى شتۋرۆالشىلار، ءدامسىز ششي مەن بالىقتى ءاردايىم كوبىرەك تۇزداپ ازىرلەيتىن، سو باياعى تانىمال اسپاز - سۇر بويداق جۇمىس ىستەيدى.

اقىرىندا باكلاندار مەن سۋ بەتىندە شالقاسىنان جاتىپ ۇيىقتايتىن تۇلەندەر كورىنەدى، سول-اق ەكەن، كۇللى پاروحود جۇرتى "ءۇھ" دەپ ءبىر دەمالدى: دەمەك ۇزاماي گۋريەۆ رەيدى كورىنەدى، سوپىڭ ار جاعىنان قۇم تاسپا ءشوبى قاپتاپ وسكەن، تۇزدى سورى بەتىنە شىعىپ جاتقان قۋاڭ ءشول اڭعارىلادى. حوش، مىنە، رەيد. پاروحود وعان بور ءتارىزدى اپپاق ارالدار اراسىمەن جىلجىمالار جەتتى دە. داعدىلانباعان كىسى اقشا بۇلتتاردىڭ ماتەريك ءتارىزدى تۇنىق سۋ بەتىنە شاعىلىسىپ تۇسكەن ساۋلەسىن وسى ارالدارمەن شاتىستىرىپ الۋى دا مۇمكىن ەدى. ولار ءسال عانا شىرايلانىپ، ءشول-باعبان ۇستىندە قيمىل-قىبىرسىز تۇر. كەش الەتىنىڭ الۋان ءتۇستى بوياۋى مەن كوبالت ءتارىزدى كوكپەڭبەك ءتۇننىڭ ۇلىلىعىن سولاردى مەگزەپ كورسەتۋ ءۇشىن بۇل اراعا ادەيى قويعان ءتارىزدى.

كومىر تيەلگەن پاروحود نار قامىستىڭ اراسىنداعى قىلتامەن - جايىققا ءجۇزىپ كىرە بەردى، تەك ءتۇن ورتاسى كەزىندە عانا اۋادا قالقىپ تۇرعان شاڭ-توزاڭ اراسىنان "ەمبى مۇناي" قالاشىعىنداعى سۆەتوفورلار جانا بەردى. ونىڭ قارسى الدىندا، ورالدىڭ ون جاعالاۋىندا تەرەزەلەرىمەن قالعىپ-شۇلعىپ گۋريەۆ تۇر.

بالىق پەن جانعان ءشوپتىڭ ءيىسى شىعادى. پاروحود گۋدوگى جىلاڭقى اششى داۋسىمەن قالانى وياتىپ، قۇلازىپ جاتقان كەمەجايعا باسا-كوكتەپ كىرە بەردى.

ەرتەڭگىسىن مەن ورالدىڭ ارعى بەتىنەن كۇللى "ەمبى مۇناي" قالاشىعىن كوردىم. وزەننىڭ ازيالىق جاعالاۋىنا - ونى بۇل ارادا بۇقار جاعى دەپ اتايدى - اق قۇستاردىڭ سان جەتپەيتىن مول ءۇيىرى قونعان سەكىلدى بولىپ كورىنەدى. بۇكىل ۇيلەر قاردان قاتتالىپ جاسالعان ءتارىزدى. وسىناۋ قالاشىق تولايىم، ءتىپتى ترەستىڭ ءۇش قابات ءۇيى دە، قامىستان قاتتالىپ جاسالعان بولاتىن. سوسىن قامىس سىرتىنان سىلاقتالىپ، بورمەن اقتالعان ەدى. قامىس - كاسپيي تەڭىزىنىڭ ورمان-توعايى جوق قۇلازىعان جاعالاۋى ءۇشىن، ەڭ ءتاۋىر قۇرىلىس ماتەريالى ەدى، ال مۇندا سىڭسىعان قامىس توعايى جۇزدەگەن شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتاتىن. بولاشاق قارابۇعازدى بارىنەن دە قامىستان سالعان وڭاي. قامىس ۇيمەن قاتار قويعاندا، ساماننان-قام كەسەكتەن سالىنعان ۇيلەر ۇڭگىر ادامدارىنىڭ بەكىنىسىن ەسكە تۇسىرەر ەدى. سامان - قي ارالاستىرىلعان بالشىق. قاڭسىعان قۋاڭ شولدە ساماننان ءۇي سالۋ، اعاشتان سالۋدان جەڭىل ەمەس - ساماندى ازىرلەۋ قيساپسىز كوپ سۋدى قاجەت ەتەدى.

جول ساپاردا جۇرگەن كەزدە مەن تەك ءبىر ادامدى - سامان لاشىقتارى قۇرىپ بارادى دەپ وكىنىش بىلدىرگەن ينجەنەر كۋپەردى عانا كوردىم. مەن كۋپەرمەن ورالعا سالىنعان جۇزبەلى كوپىر ۇستىندە تانىستىم. ول قارماقپەن سازان اۋلاپ جاتقان بالالارعا قىزىعا دا قىزعانا قاراپ تۇر ەكەن. ءبىر بالا قۋانعاننان جۇرەگى جارىلارداي بولىپ، لاي سۋدان دەمىككەن سازاندى تارتىپ العان ساتتە، كۋپەر ماعان بۇرىلا قاراپ:

— ءباتشاعاردىڭ باقىتتىسىن! شىركىن-اي، مىنا شاقىرايعان كۇن استىڭدا، قارماق سالىپ وتىراتىن بالا بولار ما ەدىم! تاپتىرمايتىن ءىس قوي بۇل! - دەدى.

مەنىڭ كۋپەرگە ايتار العىسىم كوپ: ول مەنى بۇكىل ەمبى القابىنىڭ بىلگىرى، ءشولدىڭ قارت تۇرعىنى ينجەنەر داۆىدوۆپەن تانىستىردى.

ول مەنى عاجايىپتار بولمەسىنە بەيحابار كىسىنى قالاي كىرگىزسە، سو ءبىر ينجەنەردىڭ بولمەسىنە تاپ سولاي كىرگىزدى. ۇستەل باسىنان الىسقا جۇزەتىن كەمەنىڭ كاپيتانىنا ۇقسايتىن، اق كيىمدى، ۇزىن بويلى ارىق كىسى تۇرەگەلدى.

ول ماعان قاتۋلانا ءبىر قاراپ، قولىن جايىپ جىبەرىپ، وتىرىڭىز دەگەندەي بولدى. ونىڭ اق شاشتى باسى مەتالدان قۇيىلعان ءتارىزدى. كۋپەر ءبىزدىڭ سۇحباتىمىز كەزىندە بىرگە بولۋعا رۇقسات سۇراپ، ءبىر بۇيىرگە بارىپ، ءبىزدى قۇرمەتتەيتىنىن سەزدىرىپ وتىرا كەتتى.

داۆىدوۆ سويلەي جونەلدى. ونىڭ داۋسى قوڭىر، ءسوزى انىق. وعان كوز توقتاتا قاراپ وتىرىپ، مەن پرجيەۆالسكييدى ەسكە الدىم، گوبي مەن ساحارانىن ەجەلگى زەرتتەۋشىلەرىن، قۋاڭ قۇمدا مىڭداعان ارمياسىن جوعالتقان گەنەرالداردى، ءوزىمنىڭ مەكتەپتەگى جىلدارىمداي اڭقاۋ بالا قيالىندا ءشول-باياباننىڭ قانداي رومانتيكاعا تولى بولعانىن - نارلاردى، كوڭكەلەردى، قۇم بورانداردى، شىعانداعى جالعىز-جارىم قۇدىق قاسىندا قۋراپ قالعان اتتىڭ قاڭقالارىن ەسكە ءتۇسىردىم.

داۆىدوۆ سوزدەرىن قىسقا قايىرىپ، سوڭىنا نۇكتە قويعاندا دەمىگىپ قالعانداي بولادى ەكەن.

قارابۇعاز بىزگە نە بەرە الادى، ال، قارابۇعازعا ەمبى نە بەرە الادى؟ تاماشا! ءبىز مۇناي بەرە الامىز، ءبىراق ونى وتىنعا جۇمسايىن دەسەڭ، ءبىزدىڭ مۇناي تىم جاقسى عوي. ءبىزدىڭ مۇنايدىڭ تۇسكەيدەگى شەتى - قارا شۇڭعىل، قاراتون جانە باسقالار - قارابۇعاز بەن ماڭعىستاۋعا تەڭگەرمەلى تۇردە جاقىن جاتىر.

مەنىڭ ويىمشا، تەڭىزدىڭ بۇكىل شىعىس جاعالاۋى - ەمبى، ماڭعىستاۋ، قارابۇعاز، سوناۋ چيكيشليارعا دەيىن - ءشول شەكاراسىنداعى اسا قۋاتتى ونەركاسىپتىك بەلدەۋگە اينالۋعا ءتيىس. ءبىز مۇنايدى بەرەمىز، ماڭعىستاۋ - كومىر مەن فوسفوريتتەردى، قارابۇعاز - ميرابيليتا، كۇكىرتتى، كۇكىرت قىشقىلىن، سودا مەن باسقا دا حيميالىق ونىمدەردى بەرەدى، چيكيشليار -گازداردى، چەلەكەن - مۇناي مەن وزوكەريتتى بەرەدى. باكۋ باتىسقا، ال ءبىز شىعىسقا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.

ءبىز قارابۇعازعا تاعى دا نە بەرە الامىز؟ وسىندا، ەمبىدە الەكساندر-گايدان حيۆاعا باراتىن تەمىر جولدى سالۋ يدەياسى پايدا بولعان. مەن سول جولمەن كەرۋەندەتىپ ءجۇرىپ ءوتتىم دە زەرتتەۋلەر جۇرگىزدىم. بۇل ءشولدىڭ ءداپ جۇرەگىنەن كەسىپ وتەتىن ءبىرىنشى جول بولادى. ول وسى ۋاقىتقا دەيىن ءولى جۇك بولىپ جاتقان ءبىرقاتار بايلىقتاردى: كوشىمنىڭ شالعىندى القابىن، يندەردىڭ تۇزى مەن كالييىن، گۋريەۆتىڭ بالىعىن، ەمبىنىڭ مۇنايلى جەرىن، ارال تەڭىزى مەن حيۋا كوكورايلى ايماعىن جانداندىرادى.

جاڭا جول ءۇستىرتتىڭ قۇنارسىز كەڭىستىگىن يگەرۋدە وراسان زور ءرول اتقارادى. وسىناۋ ىس-ارەكەتى ارقىلى ول قارابۇعازدىڭ وركەندەۋىنە يگىلىكتى اسەر ەتۋگە ءتيىس. جول باسىپ وتەتىن شولدە سۋ جوق. جول تەپلوۆوزدارمەن جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

اقىرىندا، ۇشىنشىدەن، قارابۇعاز سودانى وندىرەدى. سودانى ءوندىرۋ ءۇشىن، ءبىز ونى راكۋشادان كەرەمەت اكپەن جابدىقتاپ وتىرامىز، راكۋشا - ەمبى كاسىپشىلىگىنىڭ تەڭىزدەگى پريستانى. ءبىز راكۋشادان پورت جاسايمىز.

ءبىز مۇناي ايىراتىن زاۆودتار سالامىز. مۇنايدى ايىرۋ ءۇشىن كۇكىرت قىشقىلى كەرەك. ونى بىزگە قارابۇعاز بەرەدى، ءسويتىپ ءبىز ونىمەن ەسەپ ايىرىسامىز. قارابۇعاز كومبيناتىن سالۋ ەمبىدەن اترەككە دەيىن سوزىلىپ جاتقان بۇكىل جاعالاۋدىڭ شارۋاشىلىق مۇددەسىنە قاتىستى ەكەنىن ءوزىڭىز دە كورىپ وتىرسىز عوي. ءشول-بايابان ءوزىنىڭ ونەركاسىپتىك جۇرەگىنە يە بولادى...

داۆىدوۆ ۇندەمەي قالدى.

— قادىمنان بەرگى ارمانىم جۇزەگە استى، - دەدى ول، سوسىن تەرەزە جاققا بۇرىلا قويدى.

مەن ونىڭ قىرىنان قاراعان كەيپىنە قارادىم. ول ءريمنىڭ جارتىلاي قاجالعان تەڭگەلەرىندەگى قولباسىلاردىڭ قولا ديدارلارىن ەسىمە ءتۇسىردى.

پروكوفيەۆپەن ارامىزداعى سانسىز ايتىس-تارتىستاردىڭ كەزىندە، ءبىر كۇنى ءبىز كىسىنىڭ ەرىك-جىگەرىن نىعايتاتىن پوفەسسيا جونىندە ءسوز قوزعادىق. پروكوفيەۆ ەڭ كۇشتى ەرىك-جىگەر يەلەرى زەرتتەۋشىلەر دەپ دالەلدەدى. داۆىدوۆ تۋمىسىنان زەرتتەۋشى بولاتىن. ونىڭ قۋاڭ شولمەن بىتە قايناسىپ كەتكەنى جانارىنىڭ جىتىلىگىنەن، بايسالدى دا باپتى ۇنىنەن سەزىلىپ تۇراتىن. داۆىدوۆ باستاعان ءىسىنىڭ ءبارىن دە تياناقتى اياقتايتىن. دوسسوردىڭ تۇزدى كەبىرىندە ول باۋ ەسىرۋگە بەل بايلادى. ونىڭ وسى ويى ءتىپتى بوتانيكتەردىڭ وزىنە ەرسى بولىپ كورىندى. ءبىراق داۆىدوۆ جۇرتتىڭ مازاقتاپ كۇلگەنىنە مۇلدە بەيجاي قارادى.

ول ەكى جىل بويى سورتاڭ جەردى جاتىرقاپ، سەمىپ قالا بەرگەن بۇتالاردى ماپەلەپ، كۇتىپ باپتادى. ول توپىراقتى كوزىن تاۋىپ سۋارۋمەن - ارىق-اتىزداپ وڭدەۋمەن قۇنارىن ارتتىردى، ال ءقازىر دوسسوردا جۇمىسشىلار كەشقۇرىم "ءوز پاركىنە" بارىپ سەرۋەندەيدى. سول اراعا بارىپ، باياعىدا ۇمىت قالعان ەگەۋدەي بۇتاقتاردى قولىمەن ۇستاپ كورىپ، جامىراعان جاپىراق جۇپارىن يىسكەپ بايقاۋعا بولادى.

الەكساندر-گايدان حيۋاعا باراتىن تەمىر جول جونىندەگى زەرتتەۋلەرى ماسكەۋدە بەكىتىلگەننەن كەيىن، داۆىدوۆ ءوزىن پارتيا قاتارىنا قابىلداۋ تۋرالى ارىز بەردى.

"ءوزىمنىڭ ءومىر بويى قۋاڭ ءشولدى يگەرۋ جونىندەگى جاساعان جۇمىسىم، - دەپ جازدى ول، - تەك پارتيانىڭ ساياساتى ارقاسىندا عانا ىسكە اسىپ، ءشول دالا تىرىلەدى".

ۇنسىزدىك ۇزاققا سوزىلدى. داۆىدوۆ كوزىمەن مەنى ءبىر شولىپ ءوتتى دە باسەڭ ۇنمەن ءسوز باستادى:

— بۇكىل ءومىرىن شولگە باعىشتاعان تەك ءبىر مەن عانا ەمەسپىن. ءبىراق وسىناۋ ءالى كەڭىستىكتەردى جاۋلاپ الۋ ءىسىنىڭ ءارى كۋاسى، ءارى قاتىسۋشىسى بولۋ مەنىڭ عانا ۇلەسىمە ءتيىپتى. وسى كۇنى كەشە عانا قارابۇعاز ىرىمشىل كوشپەلىلەر مەن تەڭىزشىلەردىڭ زارە-قۇتىن قاشىراتىن. ونىڭ جاعالاۋىن اينالىپ شىعۋعا ءتىپتى زەرتتەۋشىلەردىڭ ءوزىنىڭ جۇرەكتەرى داۋالامايتىن. مادەني كوگالدى ايماق ادامدارىنىڭ تۇسىنىگىندە ول نەندەي جەر ەدى؟ ول اجال مەن ۋلى سۋ شىعاناعى، ناعىز دوزاق بولاتىن. عاسىرلار بويى شولگە كىسى قولى تيمەي تۋسىراپ جاتتى. ول عاسىرلار بويى بايلىق قورىن جيناي بەردى. ەندى ءبىز ونى تارتىپ الامىز. ءبىز ەندى ءشولدىڭ ەڭ قورقىنىشتى قاسيەتىن تىرشىلىكتىڭ كوزىنە اينالدىرۋ تاسىلدەرىن تابۋدامىز. مەن كۇندى ايتىپ وتىرمىن. ونىڭ ەنەرگياسىمەن ءشول سۋارىلاتىن بولادى. فيزيكانىڭ ءبىر ۋلى زاڭى بار. ول - ەنەرگيا تەك ءبىر عانا جاعدايدا، تەمپەراتۋرالار ايىرماشىلىعى بولعاندا عانا تۋادى - دەيدى. شولدەگى تەمپەراتۋرانىڭ ءبىر عانا تاۋلىك ىشىندە كۇرت سەكىرۋى ءپاتى قاتتى جەلدەردى تۋعىزادى. قارابۇعاز كاسپيي تەڭىزىندەگى ەڭ سۇمدىق داۋىلدى جەر دەگەن اتىمەن ايگىلى. ءبىزدىڭ دوسسور كاسىپشىلىگىن كوپشىلىك جەلدەردىڭ تۇيىسكەن تورابى دەيدى. دوسسوردىڭ قارا داۋىلدارى ميلليونداعان اتتاردىڭ كۇشى بار ەنەرگياسىن قۇنارسىز ىسكە - تەك قانا قىرۋار شاڭ-توزاڭدى بۇرقىراتىپ كوتەرۋگە جۇمسايدى. جەل - الاپات ەنەرگيا، ءبىراق ءبىز تەك وسى ۋاقىتقا دەيىن ونى بولماشى مولشەردە عانا پايدالانىپ كەلەمىز. Miنe، سۇيسىنە بەرىڭىز وسىعان.

تەرەزە سىرتىڭدا سىقىرلاعان جەل ناسوستارى تارسىلداپ-گۇرسىلدەپ، ورالدىڭ قويمالجىڭ جىلى سۇيىعىن ارىقتارعا ايداپ جاتتى.

— جەل - ءبىز ونى كوگىلدىر كومىر دەپ اتايمىز - ءشول ءۇشىن ەڭ جاقسى ەنەرگيا. بۇل ارادا ءبىر قالىپپەن ۇزبەي سوعاتىن جەلگە قاجەتتى جاعدايدىڭ ءبارى بار. جەلسىز جىلداردىڭ وزىندە شول، سوعان قاراماستان، ورتاشا جەلدى جىلمەن سالىستىرعاندا، جەل ەنەرگياسىنىڭ جەتپىس پايىزىن بەرەدى. سىزگە قازاقستانداعى جەلدەردىڭ جىلدىق قۋاتىنىڭ قانشا ەكەنى بەيمالىم بولار؟ نەسىن ايتاسىز، وتە قىزعىلىقتى سيفرلار. ەكى ءجۇز وتىز ميلليون اتتىڭ كۇشى. قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق قورىندا جەل توقسان التى پايىز ورىن الادى.

كۋپەر ورىندىعىندا وتىرىپ، قوزعالاقتاي بەردى.

— مەنى قيالي دەپ ەسەپتەپ جۇرمەڭىز، - داۆىدوۆ ورنىنان تۇردى، - ءبىراق ءشولدىڭ جەلىن كولىك ماقساتىڭدا دا پايدالانۋ كەرەك. مەن وسىناۋ ويىمدى ءالى دە بولسا تولىق ىسكە اسىرۋ جولىن دالمە-دال تاپقان جوقپىن، ءبىراق مەنىڭ قۇم اراسىندا جەلكەن ارقىلى حابارلاسۋدى كوز الدىما ەلەستەتە الامىن، ويتكەنى وندا وسىمدىكتەر دە، ەلدى مەكەندەر دە، تاۋلار دا جوق، سول سەبەپتى دە قوزعالىس جاساۋعا ەشتەڭە دە كەدەرگى جاساي المايدى. كۇن، جەل جانە تەمپەراتۋرانىڭ شۇعىل الماسۋى ءشولدى جاساعان، سولار ەندى ونى ولتىرە دە الادى. بۇعان ەشبىر كۇدىكتەنۋگە بولمايدى. ەرتەڭ كۋپەر جولداس ءبىزدىڭ ەڭ الىس كاسىپشىلىگىمىز - ماقاتقا جۇرەدى. سونىمەن بىرگە اتتانىڭىز، مەن، سوندا ءسىز كوپتەگەن قىزىقتى نارسەلەردى كورەسىز دەپ سەنەمىن.

كەشكىلىك مەن ونى تەننيس كورتىنان كوردىم. ول دوپتى قابىلداۋ ۇستىندە ۇپاي سانىن كومەيىنەن قايىرا ەسەپتەپ تۇردى. كورتتى اينالا قورشاپ، قىزعىلت ءتۇستى سيسادان كەڭ شالبار كيگەن قازاقتار مالداس قۇرىپ وتىرىپ الىپتى، ولار دوپتى كەمەلىنە كەلتىرىپ ۇرعان سايىن ويىنشىلاردى قولداپ، قىشقىرىپ وتىردى.

ورالدىڭ ارعى بەتىندەگى گۋريەۆ تەزەك جاعىپ، قويۋ ءتۇتىندى بۋداقتاتىپ جاتتى. ال، سول ارانىڭ بۇقار جاعىندا اپپاق سۇتتەي بولىپ، كەشكى شامدار جاندى، قۋاڭ ءشول ۇستىنەن اي باياۋ كوتەرىلە بەردى. ول جوعارى كوتەرىلگەن سايىن، ونىڭ جۇزىنەن قوڭىر ءتۇستى ساز توپىراقتىڭ شاڭ-توزاڭى ۇشىپ ءتۇسىپ جاتقانداي بولىپ كورىندى.

كۋپەر مەنى كورىسىمەن، ويىندى قويىپ، قاسىما كەلدى. ءبىز اڭگىمەلەسىپ تۇرعاندا، ءبىر تۇيە ماڭ-ماڭ باسىپ بىزبەن قاتارلاسا بەردى. ول ءسال ايالداپ، بوزعىلت كوك ەرىندەرىمەن كۇيسەگەن كۇيى، بىزگە مەنسىنبەي، كوز توقتاتىپ قاراي باستادى. كۋپەر مەنى شىنتاعىمنان ۇستاپ، ءبىر بۇيىرگە ۇستاپ اپاردى، - سويتسەك ءبىز قارا جولدىڭ تاپ ورتاسىندا تۇر ەكەنبىز.

تۇيە بىزگە جيىركەنە قاراپ، ءبىر رەت ىقىلىق اتىپ، سالتاناتپەن ىلگەرى قاراي جۇرە بەردى. ول شاعىن ءبىر اربانى سۇيرەپ بارادى. اربا ۇستىندە بالالى قازاق ايەلى ۇيىقتاپ جاتىر جانە گرامموفوننىي قاڭىلتىر ترۋباسى قاڭعىرلاپ بارا جاتتى.

ءبىز بۇل كورىنىسكە تاڭعالىپ، ونىڭ سوڭىنان ۇزاق ۋاقىت قاراپ تۇردىق. تۇيە جولدان بۇرىلىپ، ارباشانى تۋرا شولگە قاراي سۇيرەپ بارا جاتتى.

قۇبا تۇزگە جايىلۋعا كەتتى، - دەدى ول ماعان ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، ءبىر كۇرسىنىپ قويدى.

مەن، مەڭىرەۋ تۇكپىردە جۇمىس ىستەيتىن كوپتەگەن ينجەنەرلەردىڭ ءوز تاعدىرلارىنا شاعىنىناتىنا داعدىلانىپ كەتكەنمىن. ينجەنەر قانشا اق جارقىن بولعانىمەن، وعان جۇمىسى قانشا ۇناعانىمەن، ول جاڭا كىتاپتاردىڭ جوقتىعىنان، گازەتتەردىڭ ماسكەۋدەن ەكى اپتا بويى جۇرەتىنىنەن، جانە كووپەراتيۆتە بورجوم مەن ءقاۋىپسىز ۇستارالارعا قاجەتتى الماستىڭ جوقتىعىنان ازاپ شەگىپ جۇرگەن سور ماڭداي ەكەنىن، رەتى كەلگەندە، ايتىپ قالۋدى ۇمىتپايدى.

وسىناۋ مىندەتتى بورىشىنان قۇتىلعاننان كەيىن، ونىڭ كوڭىل كۇيى قايتادان جوندەلەدى دە ول ەندى ءوز كاسىپورنىن ءبۇيىرى قىزىپ اڭگىمەلەي باستايتىن بولادى.

سوندا ونىڭ مەكەمەسى ءاماندا نە "الەمدەگى ەڭ تانداۋلى" كاسىپورىن، نە ول، ەگەر ماسكەۋ كرەديتتى كەسىپ تاستاماعاندا، "الەمدەگى ەڭ تانداۋلى" كاسىپورىن بولا الاتىن ەدى دەگەندى سەزدىرەدى.

ەندى مەن دە كۋپەردىڭ شاعىمىن تىڭداۋعا ازىرلەنە بەرگەن ەدىم، شىنىندا دا قاتەلەسپەپپىن.

ترەستىڭ ديرەكتورى ونى "داچنيك" ("ساياجايشى")، "اسەمپاز" دەپ اتايتىن. اشۋلانعان ساتتەردە ول ۇستەلدى جۇدىرىعىمەن توقپاقتاپ، ەمبى "داچنيكتەرگە" مۇقتاج ەمەس دەپ ايقاي سالاتىن. ديرەكتوردىڭ قوقان-لوقىسىنا ەشكىم دە ءمان بەرمەيتىن. ويتكەنى جاعداي قيىنداعان ساتتەردە ونىڭ مۇلدە ايقايلامايتىنىن ءبارى دە بىلەتىن.

— مەن كەلگەنگە دەيىن، - دەپ شاعىناتىن كۋپەر، - ءبارى دە تىپ-تىنىش بولاتىن. مەن قالاي كەلىسىمەن، ءبارىنىڭ دە تىعىنى اعىتىلىپ جۇرە بەردى. ءشولدىڭ ءجۇز شاقىرىم جەرىنە بارلاۋ جۇرگىزۋ! داۋىل كەزىندە قاراتون سۋ استىڭدا قالدى. باستىعىمدى ءبۇيى شاعىپ، تاباندا مۇردەم كەتتى بايعۇس، ونىڭ ورنىنا قولما-قول مەنى تاعايىندادى. باكۋدەن بىرەۋدى جوعارىلاتىپ، ديرەكتور ەتىپ جىبەردى،- ونىسى شايتان سوققان شىركىن ەكەن، اشۋلانشاق تا كۇيگەلەك كىسى بولىپ شىقتى، - اقىرىندا، مۇندا قۋانباعاندا - قايدا قۋانارسىڭ، وسى ارادان اسا قۋاتتى ونەركاسىپ بەلدىگىن جاساماق. ورتالىق ەمەس، تۇتاس ءبىر بەلدىك!

وسى ءبىر جان تىنىشتىعىن سۇيەتىن كىسىمەن مەن ماقاتقا باردىم. ءجۇز قىرىق شاقىرىمدى ماشينا ەكى ساعاتتا ارتقا تاستادى. كوزگە ەلەۋسىز كورىنەتىن ءور مەن ىلديلار تولقىنى تاۋسىلار ەمەس، سوسىن ولاردىڭ ورنىن الىپ ءبىر ايدىن كول ءتارىزدى، تەپ-تەگىس جازىق دالا باستى. لايساڭ اۋا ءبىر ءتۇرلى سۇيىق جەلىمدى ەسكە تۇسىرەدى. سۇرعىلت قۇيىن ۇيىرىلە شۋىلداپ، جولدى كەسىپ ەتىپ جاتتى. سارشۇناقتار دوڭگەلەك استىنان بۇرشاقتاي شاشىلىپ قالىپ جاتتى. شاڭىرقاپ شولدەگەنىمىز سونشا، ەرنىمىز كەزەرىپ، بىر-بىرىنە جابىسىپ قالعان سياقتى.

باعزى ءبىر كەزدەرى شوفەر ماشينانى سازى مەن قۇمى ارالاس جالتاڭمەن، كەۋىپ قالعان تۇزدى كولدەر تابانىمەن اڭىراتا ايداپ كەلەدى.

كوكتەمدە سيرەك جاۋاتىن جاڭبىر كەزىندە كۇللى ءشول باتپاققا ەمەس، جىلپىلداق بالشىققا اينالىپ كەتەتىنىن كۋپەر جىرداي ەتىپ ايتادى. ماشينا تولىق گازعا باسىپ قانشا ىشقىنسا دا، ورنىنان قوزعالا المايدى.

مەن كۋپەردىڭ مىلجىڭ ءسوزىن تىڭداۋعا ءماجبۇر بولدىم.

— ەگەر ولار سوۆەت ۇيىمىنا قاراما-قايشى كەلمەيتىن بولسا، وندا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار قۇرىلىستار مەن تۇرمىستىق دۇنيەلەردى قۇرتىپ جىبەرۋگە تىيىم سالاتىن دەكرەتتەر باسىپ شىعارۋ قاجەت، - دەدى ول. - الاتىن اسەرلەردىڭ ور تۇرلىلىگى ءومىردى تولىقتىرا تۇسەدى، ال ءومىردىڭ تولىقتىعى كوڭىل كۇيىنىڭ سەرگەك تە ءورشىل بولۋىنا جول اشادى. سول سەبەپتى دە شىعىستىڭ كۋب ءپىشىندى قۇرىلىستارىن، ولاردىڭ ءتۇر-تۇسىن، جوسپارلانۋىن ساقتاۋ كەرەك، كوشەلەردەگى ارىقتاردى دا ساقتاپ، شىعىس زەرتاستارىن جاساپ شىعاراتىن زاۋىت اشۋ كەرەك.

كۋپەر ءتىپتى، ورىستىڭ كونە ۋگليچ ءتارىزدى قالالارىنىڭ ءبىرىن ەسكىلىكتى ەسكە سالاتىن كورنەكى قالا جاساۋ قاجەت: ونىڭ كەشەرلەرىنە تۇيمەداق پەن ۋبالدىرعان ەگىپ، وعان، پۋشكيننىڭ كۋالىك ەتۋىنە قاراعاندا، تازا ماسكەۋ تىلىمەن سويلەيتىن بۇرىنعى پروسۆيرنيالاردى اپارىپ قونىستاندىرعان دۇرىس.

ونىڭ مىلجىڭداعانى تەك ماقاتقا كەلگەندە عانا توقتادى. قۇم داۋىلى اقشىل تىلدەرىن جالاڭداتىپ كوتەرىلە بەرۋدەن باستالدى. قۇم شىمىلدىعىن جارىپ ەتىپ، دوسسوردان سۋ اكەلە جاتقان تۇيەلەر كەرۋەنى ماڭعازدانىپ وتە بەردى. سۋدى جىل سايىن ماقاتقا جەتكىزۋگە بەس ءجۇز مىڭ سوم جۇمسالادى.

شالقىعان تايىز قول ۇستىندە قارا سىرىقتاردىڭ الاسا ورمانى تىكىرەيىپ كورىنەدى. بوزعىلت اپتاپ سۇيەگىڭە دەيىن كۇيدىرىپ بارادى. تامىرى تەرەڭ ناسوستار تىنىمسىز تۇيگىشتەپ، سكۆاجينالاردان مۇنايدى كوپىرشىتىپ سىرتقا اتقىلاپ جاتىر. اۋەلگى باستاۋ-بۇلاعىن پروكوفيەۆ اشقان مۇناي وزەنى ياكي مۇناي تەڭىزى وسى ارادا اياقتالاتىن ەدى.

ماقاتتان ءبىز دوسسورعا كەلدىك، سوسىن سول ارادان تار تاباندى جولمەن موتورلى ۆاگونعا وتىرىپ، گۋريەۆكە قايتا ورالدىق.

ءشول ۇستىندە قىزعىلت ءتۇتىن ءۇيىرىلىپ ۇشىپ بارادى. رازەزدەردەگى ۆاگوندار توڭىرەگىندە تىنىشتىق ورناعان. وقتا-تەكتە سارشۇناقتاردىڭ ىسقىرعان ءالسىز ءۇنى ەستىلەدى.

ءتۇن كەنەت توڭكەرىلىپ ءتۇسىپ، ءشولدى وراسان زور جۇلدىزدى بوركىمەن جابا سالدى.

ۆاگوننىڭ الدىنان تۇماندى ەلەكتر وتىنىڭ وزەنى اعىپ بارادى. جۋسان ءيىسى مەن ءتۇننىڭ سالقىن سامالى كەڭ تەرەزەلەردەن ىشكە قۇيىلىپ جاتىر..

— ءسىز شىعىستىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى ايتىپ ەدىڭىز. تۇنگى شولمەن زۋلاپ كەلە جاتقان وسىناۋ موتورلى ۆاگوننان وتكەن ەرەكشەلىك بولا قويار ما ەكەن!

— مەن ءسىزدى ءتۇسىندىم، - دەدى كۋپەر ءار سوزىنە ءمان بەرىپ. سىزدە دە داۆىدوۆتىڭ اۋرۋىنداي ءبىر اۋرۋ باستالىپ كەلە جاتىر ەكەن. ول "ءشولدىڭ اۋرۋى" دەپ اتالادى.

ءدال سول ساتتە مەن كۋپەردىڭ ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ "داچنيگى" ەكەنىنە ءبىرجولاتا كوزىم جەتتى.

— بۇل جول قاشان سالىنعان؟

— مىڭ توعىز ءجۇز جيىرما جەتىنشى جىلى. جانە ونى سالعان دا داۆىدوۆ.

مەن گۋريەۆتەن كەتەردە ءوز جادىمدا سورتاڭ جەرلەرگە سوسياليستىك يندۋستريانىڭ العاشقى جارقىن نۇكتەلەرىن لاقتىرىپ تاستاپ كەتكەن ءشولدىڭ اق شاشتى قولباسشىسى داۆىدوۆتىڭ بەينەسىن جانە "داچنيك" كۋپەردىڭ بەينەسىن الا كەتتىم.

اۋدارعان ءابىلماجىن جۇمابايەۆ

---