قولىڭدى شىعارىپ وتىر
پوۆەست
قىس بولسا بۇكىل شوققايىڭنىڭ شوقىناتىن جالعىز يكونى وتەۋ. بۇكىل شوققايىندا جەكەمەنشىكتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جالعىز ماشينا دا وتەۋدە. ماشينا بولعاندا دا سوناۋ كوكتاستان سۇيرەپ كەلگەن كونە زامانعى "ءۆيلليستىڭ" قاڭقاسى ەدى. قاڭقا بولسا دا العاشقى كەزدە "ماشيناسى بار ەكەن" دەگىزىپ وتەۋ بايعۇستىڭ اتاعىن اۋدەمگە اپارىپ تاستاعان. ماشينا داۋلەتكە سانالعان زاماندا جۇرمەسە دە ەسىك كوزىندە تەڭكيىپ جاتقانى قانشالىق. جاتا-جاتا قاڭقاسىنىڭ دا سىرى كوشە باستاعاندا، كولىگى بار دەگەن وتەۋدىڭ اتاعى وشە باستاعاندا:
— ەل-جۇرتقا كۇلكى بولماي مىناۋىڭنىڭ نە كوزىن قۇرت، نە قاتىنىڭدى ساتساڭ دا مۇنىڭ ىشەك-قارنىن تاپ! — دەپ وتەۋدىڭ جانىن جاعاسىنان العان مىرزا بولاتىن.
— مەن قاشىپ قۇتىلا الماي جۇرگەن قاتىندى قاي اقىماق الا قويار دەيسىڭ، وسىنىڭ ىشەك-قارنىن سەن تاپساڭ، قايران قاتىننىڭ سىلەكەيىن سۇراماي-اق ساعان بەرەيىن، — دەپ وتەۋ وزىنە جارماسقان.
ەكى ءۇيدىڭ ەسىك كوزىن ساتالاپ جۇرگەن ازعانتاي قارانىڭ بىر-ەكەۋىن نۇربيكە مەن قاراڭقاعىردى قان-قاقساتىپ قاڭقانىڭ ىشەك-قارنىن تاپقان مىرزا ەدى، ايتەۋىر وتەۋ قولىنىڭ ىسمەرلىگى سەپ بولىپ ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءتورت اياعىنان تىك تۇرعىزدى. سونان بەرى بۇل بايعۇستا تىنىم جوق. مۇنىڭ "بەزدەقوت" بولعانى دا سور بوپ جابىستى دەپ وتىرىك كۇڭكىلدەپ، جورتا كەيىگەنىمەن وتەۋ دە اياق ارتقىسى كەلگەن اعايىننان اياعان ەمەس: شوققايىڭنىڭ بالاسىنان باقسىسىنا دەيىن مىنە جونەلەتىن كوك ەسەگى دە وسى، تولعاتقان قاتىنداردى پەرزەنتحاناعا تاستاپ، شىلدەحانادان جىرعاپ قايتسا، ءىش تاستاعان بيكەشتەرگە دەيىن تۇسىكحاناعا جەتكىزىپ سالىپ سۇبابىن الىپ ءجۇر. ايتەۋىر، ءار جورتقان سايىن ءبىر شيشانى بارداچوگىنە قىستىرا كەلىپ، وتەكەڭنىڭ اشوزەگىن اۋىز شايقار اششى سۋسىننان ۇزگەن ەمەس. "بەزدەكوتتىڭ" جالعىز جاۋى — قاراڭقاعىردان باسقا قارعىس ەستىر كۇندەسى دە جوق. قارعاسىن، قارعاماسىن، ودان ارىقتاپ قالعان "بەزدەقوت" تا جوق: قىسىر قاتىن كۇشەنبەي-اق بۇتىن كوتەرسە بۇتاسىن شىق قىلاتىن قارىس جەردەگى توعايدان شىرپى باسىن سىندىرىپ قايتۋعا موينى جار بەرمەيتىن وتەكەڭ كۇن سايىن كولىگىنىڭ مىڭ بولتىن ءجۇز تەكسەرىپ، وتىرىك شارشاپ، وتىرىك قاجىپ، سودان اجەپتاۋىر ءلاززات الىپ، قايىن جۇرتىنا ۇرىن ءتۇسىپ قايتقانداي اجەپتاۋىر داراجا تۇتىپ جۇرگەنى. مىڭ بولتتىڭ مايى مەن بەنزاباكتىڭ قاناعاتسىز قۇلقىنى قاراڭقاعىردىڭ قابىرعاسىن ايازداي قاريتىنىن قاپەرىنە ىلسە عوي...
...ەكەۋى ەسىكتەن شىقپاي جاتىپ ەرەگەسكەن: مال يەسى رۋلگە ءوزىڭ وتىر دەپ ۆەتتەحنيك، مەن تاستاپ الدىم عوي دەپ التايدىڭ اڭ باسپايتىن قۋىسىندا ماي-دىڭ ازىرەيىلى كۇتىپ تۇرعانداي-اق وتەكەڭ دە قيسايا قالعانى. ءبىر قيسايسا ارى جىعىلماسا بەرى بۇگىلمەيتىن وتەكەڭدى جەڭە الماعان مىرزانىڭ ەكى قولى بارانكامەن الىسىپ، مال يەسىن ىشىنەن "سىپايى" عانا سىباپ كەلەدى.
قاتقاق جول قابىرعاڭدى قاۋساتقانداي. دىم بۇرىككەن وزەن بويىنىڭ ايرانداي اپپاق تۇمانى ماشينانىڭ شاقىرايعان قوس جانارىن اسپانعا الىپ قاشىپ، ونسىز دا كيرەلەڭى مەن بۇرالاڭى كوپ شاتقال تۇبىندەگى وركەشتى جولدىڭ ويلى-شۇڭقىرىن كوبەيتىپ جىبەردى. بۇل شوقىراقپەن كوربيكەگە جەتكەنشە كوردە عانا كورەتىن مۇڭكىر-نوڭكىرىڭدى تىرىڭدە تاتاتىن شىعارسىڭ!..
— ءاي، يت، قولىڭدى شىعارىپ وتىر!..
بوقتىقپەن نىعارلاپ بوس تاستاعان موشەكتەي باسى بۇلتاقتاپ، بوكسەسى ىرعاقتاپ، كوپشىك ۇستىندە دومالاپ كەلە جاتقان وتەۋ كوزىن اشىپ الدى دا سەنى قايدان كورىپ ەدىم دەگەندەي ۆەتتەحنيككە موليە قاراپ، "بەزدەقوت" كەلەسى ءبىر موڭكىگەندە بارداچەكتىڭ ايىزىن قاندىرا ءسۇزىپ بارىپ ەكى قولىن قارا توننىڭ قالتاسىنان قينالا سۋىردى.
— باسىڭدى بۇقتىرمانىڭ جارىعىنا تىعىپ كەتەيىن بە وسى؟!.
— جەتىسەرسىڭ! — دەدى.
ەجەلدەن ەكەۋىنىڭ ەڭ جاراستى اڭگىمەسى ەرەگەس. ءبىر ەمشەكتەن تەتە وسكەن بالالار توبەلەسكىش كەلەدى دەۋشى ەدى، ەمشەككە تالاستى دەيتۇعىن ءبىر انانىڭ ءتولى دە ەمەس، ەكەۋى اعايىنداس ءبىر اتانىن ەنىنەن. وتەكەڭ ءبىر نارسەسىن جوعالتقانداي جان-جاعىن تىمىسكي سيپانىپ، اقىرى اداسىپ ءجۇرىپ ۆەتتەحنيكتىڭ قالتاسىنا ءتۇستى دە سيگارەتىن سۋىرىپ شىقتى. "ساعان ەندىگى جەتپەگەنى وسى ەدى!.."
— سەن وسى ەكى قولىڭدى شاپتىرىپ تاستاساڭ قايتەدى؟..
— جەتىسەرسىڭ! — دەدى.
اۋىلدى قويىن اۋدانعا اڭىز بولىپ كەتكەن باس بارماعىنان باسقا قايراتى جوق وتەكەڭ، ەكى قولدى شاپتىرىپ تاستاسام نەم قالدى دەگەندى تاعى دا سول سۇق ساۋساقتىڭ جىقپىلىنان سىعالاعان باس بارماقپەن سەزدىرىپ ەدى...
...ءدال وسىنداي ناۋرىزدىڭ ءمۇيىز قاتقاعىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ وتەۋدى بويداق قوي باعىپ وتىرعان ەرعاليعا كومەكشىگە جىبەرسە كەرەك. توعىز اي بويى وسىنىڭ كەلۋىن كۇتىپ وتىرعانداي-اق قويشىنىڭ كەربەز قاتىنى تولعاتىپ، اۋدانعا الىپ كەتكەنى سول ەكەن، تىشقاققا تۇيمە دە قاس دەگەندەي الاس-قاپاستىڭ ۇستىنە ەلدىڭ ءبىرىنشى باسشىسى زادنيۋكوۆ كەلە قالىپتى. ءار ساۋلىقتىڭ جاتىرىنا ۇرىقتى ساناپ سالىپ، بەس ايدان سوڭ ساناپ وتىرىپ سۋىرىپ الاتىن ادەت بويىنشا ناۋقانشىلاپ شىققان بەتى ەكەن، كەلگەن بويدان: وسى ۋاقىتقا دەيىن قوي ناعىپ تولدەمەي جاتىر دەپ قيعىلىقتى سالىپتى. بۇلار وڭكەي سەك دەگەنگە تۇسىنبەپتى. وندىرشەكتەپ قويماعان سوڭ قيتىعا قالعان وتەكەڭ:
— بۇلاردىڭ ءتولى بۇتىندا ءجۇر، — دەپتى، — تولدەسە تولدەيتىن شىعار، ايلانشىعىن تىگىپ تاستاعان ەشكىم جوق، جەلىنىن ۇستاپ كورسەڭشى، — دەپ ءبىر توقتى قوشقاردى الدىنا توسا قويسا كەرەك.
"زا وسكوربلەنيە ليچنوستي" دەپ اۋدان باسشىسى ەرۋ بولىپ وتىرىپ بەس ساعات بويى بوقتاعان ەكەن، وعان ءوتى جارىلا قوياتىن وتەۋ مە، بەس ساعات بويى ءمىز باقپاي وتىرىپ تىڭداپتى دا كەتەرىندە ولگەن توقتى قوشقاردىڭ ۇماسىن كەسىپ الىپ، ماشينانىڭ قۇيرىعىنا قوڭىراۋ قىلىپ بايلاپ جىبەرىپتى. انشەيىندە دە اجەپتاۋىر ءانىڭدى اپەندىنىڭ ازىلىنەن اسىرىپ، تەرىس اينالدىرىپ جىبەرەتىن جۇرت، زادنيۋكوۆتى كورسە بولدى، كوتتىگىندە نەسى بار ەكەن دەپ سۇرايتىندى شىعارعان. وتەۋ دە سىباعاسىز قالعان جوق: باستىق بەس ساعات بويى بوقتاعاندا بەس اۋىز جاۋاپ قايتارا الماپسىڭ عوي دەگەندەرگە، "مەن ەكى قولىمدى قالتاما سالىپ، بەس ساعات بويى ساۋساعىمدى شىعارىپ وتىرعان جوقپىن با!"-دەپ قۇتىلعان. سودان بەرى وتەۋمەن ۇرسىسا قالعان ەركەك-ۇرعاشى ودان: "ءاي، قولىڭدى شىعارىپ وتىر!" دەيتىن بولعان، ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلىپ وسەك ايتا قالسا دا كۇدىك تۋدىرماس ءۇشىن ەكى قولدى قالتانىڭ اۋزىنان اۋلاق ۇستاۋدى ۇيرەنىسىپ ەدى...
قىرىق شاقىرىمدىق وسى ءبىر قىسقا جول ات ارىلتار التى ايلىق بارسا-كەلمەستەي قاجىتىپ بولدى. ەس بىلگەننەن بەرگى تابانى بۇقتىرمانىڭ جاعاسى مەن سونى ساعالاپ جورتقان قيسىق جولدىڭ تاسىندا قالعان سياقتى. تابانىن جول توزدىردى ما، جوق، جولدىڭ تاسىن بۇل توزدىردى ما، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، مىناۋ تىرپىڭ تىرلىكتەن جۇيكە دە توزىپ بىتكەندەي. قۇدالىققا كەتىپ بارا جاتقانداي شىرەنىپ، سيگارەتتىڭ تۇقىلىن ساۋساعى كۇيگەنشە وبىرىپ ەمگەن وتەۋگە سەنىمسىزدەۋ قاراپ قويدى.
— ەي، ولەيىن دەپ جاتقانى راس پا، الدە سەنىڭ قىرىق وتىرىگىڭنىڭ ءبىرى مە؟
— وتىرىك دەسەڭ، بۇرىلىپ قايتا بەر! ولسە سەنىڭ اكەڭ الەت تە، وعان مەنىڭ نەم كەتتى؟!.
باسە، مۇنىڭ نەسى كەتسىن. بوتەن تۇگىلى بولەسى قيمايتىن سونشالىقتى قىمبات تا ادام ەمەس ەدى. بۇگىنگى الپىسىن قويىپ، اتانداي جىگىت كەزىندە اتتىڭ وڭى مەن تەرىسىن اجىراتىپ جاتپاعان، دۇلەي مە دەسەڭ — باسى ورنىندا، اقىلدى دەۋگە — قىرىق جىل وتاسقان قوينىنداعى قاتىنىنىڭ اتىن جاتتاي الماي جاڭىلىپ جۇرگەن اشكۇدىكتىڭ وتەۋگە كادىرى وتپەگەن سوڭ بىلايعى جۇرتقا ونىڭ بارى نە، جوعى نە!..
...ەكەۋىنىڭ دە اكەسى ءبىر كۇندە الىندى. اسكەرگە ەمەس. جاۋ بولىپ الىندى. حالىقتىڭ جاۋى. مىرزانىڭ اكەسى ءمۇسىرالى اۋىن كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەدى. وتەۋدىڭ اكەسى ءجۇسىپالى جەكە شارۋا بولىپ وتىرىپتى دا ۇي-كۇيى، قورا-قوپسىسىنا ەكى ەسە سالىق ءتۇسىپ، سونى تولەي الماعان سوڭ جالعىز قاسقا سيىرىن ءمۇسىرالى ايداپ كەتىپتى. ارتىنان قۋىپ جەتكەن ءجۇسىپالى اعايىنىن ۇرىپ-سوعۋعا اياپ:
— اتاڭنىڭ كورى!.. ەندى ساعان مەنىڭ قارا سيىرىم دا كەرەك بوپ قالدى ما؟ — دەپ توردە تۇرعان ءستاليننىڭ پورترەتىن قامشىمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپتى.
اعايىنىن ۇستاپ بەرۋگە ءمۇسىرالى اياپ، جۇلىم-جۇلىم ءستاليندى كومىپ تاستاسا، ول كەزدە جانسىز سۋرەت تە جوقتاۋسىز قالا ما، ىزىنشە تىمىسكىپ كەلگەن ىڭكىبىدى: "كوسەمدى تىرىدەي كورگە سالدىڭ!" دەپ ەكەۋىن بىردەي تومپىلداتىپ ايداپ جونەلگەن. سودان اللاۋاكپار!..
جۇسىپالىدەن ەكى ءىنى: ەلەۋ، تولەۋ، ءبىر ۇل وسى وتەۋ قالىپ ەدى. ەلەۋ مەن تولەۋدى سوعىس جۇتتى دا، ەكەۋىنىڭ وتەۋى بولىپ مىنا وتەۋ ءولى ءجۇر. ءولى پورترەتتىڭ قىرسىعىن كوتەرە الماي بايعۇس شەشە جوعالىپ تىنعان. مۇسىرالىدەن قالعان جالعىزعا ءجۇسىپالىنىڭ جەتىمىن تەلىپ ايكۇمىس كەرجاقتاردىڭ ورتاسىنا كەتىپ ەدى، ءداپ وسى بۇقتىرمانىڭ جاعاسىندا، ءدوپ وسى كەلە جاتقان كوربيكەنىڭ زايمكەسىندە كۇنى كەشەگە دەيىن بويداق سيىر باقتى. ازابى كوپ بولعانىمەن، ايتەۋىر، ايراندىعى بار، تىزەڭنەن بوق كەشسەڭ دە، ايتەۋىر، بوقتايتىن ەشكىم جوق، مالعا يكەمسىز كەرجاقتارعا جاۋ باقسا دا، جاۋلىقتى باقسا دا ءبارىبىر، ايتەۋىر، تۇگەل بولسا جاندارى تىنىش، "پاشەس" دەگەن قۇلاقجاردى دابىراداي اتاقتان بۇلار دا تىنىش. يتشىلەپ ءجۇرىپ، يت مىنگەندەي بولىپ جۇرگەندە سوعىس تا ءبىتتى-اۋ. ءسويتىپ ءبىر "جاۋدان" ون توعىز جاسىڭدا قالى، ەكىنشى جاۋدى جيىرما جەتى جاسىندا جەڭگەن ايكۇمىس تۇپ-تۇرا جيىرما توعىز جاسىندا بايعا تيەمىن دەگەن ونەر شىعاردى دا ءداپ بۇگىن ولگەلى جاتقان قىزىلكوز اۋزى-باسىن ءجۇن، ونەبويىن تۇك باسىپ ۇيگە كىرگەن كۇنى وتەۋ بۋنت جاسادى. وتەۋدىڭ مىرزادان ءۇش جاس ۇلكەندىگى بار ەدى. شارۋاعا بۇرىنىراق جاراپ قالعان سوڭ با، الدە تۇل جەتىم بولعان سوڭ مۇسىركەدى مە، ايكۇمىس وتەۋدى ءوز بالاسىنان كورى ەرەكشە كۇتىپ، جىرتىق-تەسىگىن مەزگىلىندە بۇتىندەپ، قىلاياعى سيىر قايىرۋعا شىقسا دا مىرزاعا كورسەتپەي بىر-ەكى قۇرتتى قوينىنا ارتىق تىعىپ جىبەرەتىن. شەرمەندە كوڭىل قۋ جەتىم وسىعان دا ءماز، ايكۇمىستىڭ ءبىر ءسوزىن ەكى ەتپەي بۇكىل شارۋاسىن ايتقىزباي ىستەيتىن ەدى دە، سونىڭ ءبارىن انشەيىن كۇنى ءۇشىن ەمەس، بار پەيىلىمەن تىندىرىپ، وعان اناسىنان بەتەر ەلجىرەپ تۇراتىن. سويتكەن كوڭىل ءبىر كۇندە سۋىپ، ايكۇمىس بايعا تيەمىن دەگەندە وتەۋ سورلى ەسىنەن تانىپ قالا جازداعان. سونداعى بار تاپقان ايلاسى فزو. جۇرت ودان قاشىپ جۇرسە، بۇل ءوزى تىلەنىپ كەتەتىن بولدى...
...اۋدان ورتالىعىندا نابىر بولىپ جاتىر دەگەندى ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەنى بولماسا فزو -نىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ قايدا ەكەنىن ەكەۋى دە بىلمەيتىن. ايتەۋىر، كوكتاس دەگەن قالا.
— بۇلاردىڭ ءتولى بۇتىندا ءجۇر، — دەپتى، — تولدەسە تولدەيتىن شىعار، ايلانشىعىن تىگىپ تاستاعان ەشكىم جوق، جەلىنىن ۇستاپ كورسەڭشى، — دەپ ءبىر توقتى قوشقاردى الدىنا توسا قويسا كەرەك.
"زا وسكوربلەنيە ليچنوستي" دەپ اۋدان باسشىسى ەرۋ بولىپ وتىرىپ بەس ساعات بويى بوقتاعان ەكەن، وعان ءوتى جارىلا قوياتىن وتەۋ مە، بەس ساعات بويى ءمىز باقپاي وتىرىپ تىڭداپتى دا كەتەرىندە ولگەن توقتى قوشقاردىڭ ۇماسىن كەسىپ الىپ، ماشينانىڭ قۇيرىعىنا قوڭىراۋ قىلىپ بايلاپ جىبەرىپتى. انشەيىندە دە اجەپتاۋىر ءانىڭدى اپەندىنىڭ ازىلىنەن اسىرىپ، تەرىس اينالدىرىپ جىبەرەتىن جۇرت، زادنيۋكوۆتى كورسە بولدى، كورتتىگىندە نەسى بار ەكەن دەپ سۇرايتىندى شىعارعان. وتەۋ دە سىباعاسىز قالعان جوق: باستىق بەس ساعات بويى بوقتاعاندا بەس اۋىز جاۋاپ قايتارا الماپسىڭ عوي دەگەندەرگە، "مەن ەكى قولىمدى قالتاما سالىپ، بەس ساعات بويى ساۋساعىمدى شىعارىپ وتىرعان جوقپىن با!" — دەپ قۇتىلعان. سودان بەرى وتەۋمەن ۇرسىسا قالعان ەركەك-ۇرعاشى ودان: "ءاي، قولىڭدى شىعارىپ وتىر!" دەيتىن بولعان، ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلىپ وسەك ايتا قالسا دا كۇدىك تۋدىرماس ءۇشىن ەكى قولدى قالتانىڭ اۋزىنان اۋلاق ۇستاۋدى ۇيرەنىسىپ ەدى...
قىرىق شاقىرىمدىق وسى ءبىر قىسقا جول ات ارىلتار التى ايلىق بارسا-كەلمەستەي قاجىتىپ بولدى. ەس بىلگەننەن بەرگى تابانى بۇقتىرمانىڭ جاعاسى مەن سونى ساعالاپ جورتقان قيسىق جولدىڭ تاسىندا قالعان سياقتى. تابانىن جول توزدىردى ما، جوق، جولدىڭ تاسىن بۇل توزدىردى ما، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، مىناۋ تىرپىڭ تىرلىكتەن جۇيكە دە توزىپ بىتكەندەي. قۇدالىققا كەتىپ بارا جاتقانداي شىرەنىپ، سيگارەتتىڭ تۇقىلىن ساۋساعى كۇيگەنشە وبىرىپ ەمگەن وتەۋگە سەنىمسىزدەۋ قاراپ قويدى.
— ەي، ولەيىن دەپ جاتقانى راس پا، الدە سەنىڭ قىرىق وتىرىگىڭنىڭ ءبىرى مە؟
— وتىرىك دەسەڭ، بۇرىلىپ قايتا بەر! ولسە سەنىڭ اكەڭ الەت تە، وعان مەنىڭ نەم كەتتى؟!.
باسە، مۇنىڭ نەسى كەتسىن. بوتەن تۇگىلى بولەسى قيمايتىن سونشالىقتى قىمبات تا ادام ەمەس ەدى. بۇگىنگى الپىسىن قويىپ، اتانداي جىگىت كەزىندە اتتىڭ وڭى مەن تەرىسىن اجىراتىپ جاتپاعان، دۇلەي مە دەسەڭ — باسى ورنىندا، اقىلدى دەۋگە — قىرىق جىل وتاسقان قوينىڭداعى قاتىنىنىڭ اتىن جاتتاي الماي جاڭىلىپ جۇرگەن اڭگۇدىكتىڭ وتەۋگە كادىرى وتپەگەن سوڭ بىلايعى جۇرتقا ونىڭ بارى نە، جوعى نە!..
...ەكەۋىنىڭ دە اكەسى ءبىر كۇندە الىندى. اسكەرگە ەمەس. جاۋ بولىپ الىندى. حالىقتىڭ جاۋى. مىرزانىڭ اكەسى ءمۇسىرالى اۋىل كەڭەسىنىڭ توراعاسى ەدى. وتەۋدىڭ اكەسى ءجۇسىپالى جەكە شارۋا بولىپ وتىرىپتى دا ۇي-كۇيى، قورا-قوپسىسىنا ەكى ەسە سالىق ءتۇسىپ، سونى تولەي الماعان سوڭ جالعىز قاسقا سيىرىن ءمۇسىرالى ايداپ كەتتى. ارتىنان قۋىپ جەتكەن ءجۇسىپالى اعايىنىن ۇرىپ-سوعۋعا اياپ:
— اتاڭنىڭ كورى!.. ەندى ساعان مەنىڭ قارا سيىرىم دا كەرەك بوپ قالدى ما؟ — دەپ توردە تۇرعان ءستاليننىڭ پورترەتىن قامشىمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپتى.
اعايىنىن ۇستاپ بەرۋگە ءمۇسىرالى اياپ، جۇلىم-جۇلىم ءستاليندى كومىپ تاستاسا، ول كەزدە جانسىز سۋرەت تە جوقتاۋسىز قالا ما، ىزىنشە تىمىسكىپ كەلگەن ىڭكىبىدى: "كوسەمدى تىرىدەي كورگە سالدىڭ!" دەپ ەكەۋىن بىردەي تومپىلداتىپ ايداپ جونەلگەن. سودان اللاۋاكپار!..
جۇسىپالىدەن ەكى ءىنى: ەلەۋ، تولەۋ، ءبىر ۇل وسى وتەۋ قالىپ ەدى. ەلەۋ مەن تولەۋدى سوعىس جۇتتى دا، ەكەۋىنىڭ وتەۋى بولىپ مىنا وتەۋ ءالى ءجۇر. ءولى پورترەتتىڭ قىرسىعىن كوتەرە الماي بايعۇس شەشە جوعالىپ تىنعان. مۇسىرالىدەن قالعان جالعىزعا ءجۇسىپالىنىڭ جەتىمىن تەلىپ ايكۇمىس كەرجاقتاردىڭ ورتاسىنا كەتىپ ەدى، ءداپ وسى بۇقتىرمانىڭ جاعاسىندا، ءداپ وسى كەلە جاتقان كوربيكەنىڭ زايمكەسىندە كۇنى كەشەگە دەيىن بويداق سيىر باقتى. ازابى كوپ بولعانىمەن، ايتەۋىر، ايراندىعى بار، تىزەڭنەن بوق كەشسەڭ دە، ايتەۋىر، بوقتايتىن ەشكىم جوق، مالعا يكەمسىز كەرجاقتارعا جاۋ باقسا دا، جاۋلىقتى باقسا دا ءبارىبىر، ايتەۋىر، تۇگەل بولسا جاندارى تىنىش، "پاشەس" دەگەن قۇلاق جاردى دابىراداي اتاقتان بۇلار دا تىنىش. يتشىلەپ ءجۇرىپ، يت مىنگەندەي بولىپ جۇرگەندە سوعىس تا ءبىتتى-اۋ. ءسويتىپ ءبىر "جاۋدان" ون توعىز جاسىندا قالىپ، ەكىنشى جاۋدى جيىرما جەتى جاسىندا جەڭگەن ايكۇمىس تۇپ-تۇرا جيىرما توعىز جاسىندا بايعا تيەمىن دەگەن ونەر شىعاردى دا ءداپ بۇگىن ولگەلى جاتقان قىزىلكوز اۋزى-باسىن ءجۇن، ونەبويىن تۇك باسىپ ۇيگە كىرگەن كۇنى وتەۋ بۋنت جاسادى. وتەۋدىڭ مىرزادان ءۇش جاس ۇلكەندىگى بار ەدى. شارۋاعا بۇرىنىراق جاراپ قالعان سوڭ با، الدە تۇل جەتىم بولعان سوڭ مۇسىركەدى مە، ايكۇمىس وتەۋدى ءوز بالاسىنان كورى ەرەكشە كۇتىپ، جىرتىق-تەسىگىن مەزگىلىندە بۇتىندەپ، قىلاياعى سيىر قايىرۋعا شىقسا دا مىرزاعا كورسەتپەي بىر-ەكى قۇرتتى قوينىنا ارتىق تىعىپ جىبەرەتىن. شەرمەندە كوڭىل قۋ جەتىم وسىعان دا ءماز، ايكۇمىستىڭ ءبىر ءسوزىن ەكى ەتپەي بۇكىل شارۋاسىن ايتقىزباي ىستەيتىن ەدى دە، سونىڭ ءبارىن انشەيىن كۇنى ءۇشىن ەمەس، بار پەيىلىمەن تىندىرىپ، وعان اناسىنان بەتەر ەلجىرەپ تۇراتىن. سويتكەن كوڭىل ءبىر كۇندە سۋىپ، ايكۇمىس بايعا تيەمىن دەگەندە وتەۋ سورلى ەسىنەن تانىپ قالا جازداعان. سونداعى بار تاپقان ايلاسى فزو. جۇرت ودان قاشىپ جۇرسە، بۇل ءوزى تىلەنىپ كەتەتىن بولدى...
...اۋدان ورتالىعىندا نابىر بولىپ جاتىر دەگەندى ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەنى بولماسا فزو -نىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ قايدا ەكەنىن ەكەۋى دە بىلمەيتىن. ايتەۋىر، كوكتاس دەگەن قالا بار، وندا شاحتا بار، شاحتادان قورعاسىن شىعارادى دەيتىن لاقاپ. كيىمى كوك، تاماعى توق بولادى دەگەن ەلىرتپە سوزگە قاراماستان فزو-نىڭ اۋىل باس سايىن جىلدا تۇسەتىن بالا سالىعىنان ەل ازار دا بەزەر قاشىپ، ۇلىن قيماعان كەيبىرەۋلەر قىزىن ساداقاعا بەرىپ تىناتىن ەدى. اسكەردەن زەرەزەپ بولىپ قالعان سەكەمشىل مومىن جۇرتتىڭ ونسىز دا سەلدىرەپ قالعان وتباسىنا بۇل دا ءبىر سوعىستان جامان قيانات سياقتى كورىنەتىن. راسىڭدا، كەتكەندەردىڭ قايتىپ ورالعانى كەمدە-كەم: قىز بايعا ءتيىپ جات بولسا، ۇل قاتىن الىپ جات جۇرتتا قالىپ كەتتى دە، بايعا تيگەندەردىڭ باقىتتى بولعانىن، قاتىن الىپ قارىق بوپ بايىعانداردىڭ بىردە بىرەۋىن كورگەن ەشكىم جوق. اۋىلدان شاشاۋ شىققانداردى ساناتتان شىعارىپ تاستايتىن قايران قىر قازاعى ولاردان قايتىپ قايىر كۇتكەن ەمەس...
.. .سارشا تامىزدىڭ سارالا تونىن كيىپ العان بۇقتىرمانىڭ اڭعارى ەرتەڭى مەن كەشكىسىن اڭىراتىپ ءبىر سوعاتىن كوك دولىسى بولماسا سەمىز جاپىراق پەن شاڭقاي تۇستە عانا بۋساناتىن سەرە شىقتان پىسىناپ وتىرعان. شىبىن-شىركەي تاۋسىلىپ، سارى ماساعا جاۋداي تيىسەتىن وگىزدەي كوك ينەلىكتەر عانا قالعان، بۇلاردىڭ دا قۋ جانى، ۇرىعىن سەۋىپ بولعان سوڭ اعاش بىتكەننىڭ بۇتاعىڭدا قۇمىرسقاداي قۇجىناپ مىڭىنا ميلليونى مىڭگەسىپ جاتىر. كولەڭكە ىز، كۇنگەيدىڭ قولامتاسى وشە باستاعان. دۇنيە موپ-موماقان، بوز اسپاننىڭ ءوڭى قاشىپ، ماۋجىراپ قالعىپ تۇرعان سياقتى ەدى. تەك بۇقتىرما... كوك دولى بۇقتىرمانىڭ جارتاس كەمىرگەن ىسىلى. بۇقتىرما سارقىراپ ەمەس، ىسقىرىپ اعادى. ءبىرىن-بىرى تىقسىعان كوك تولقىن مەن كوپ تولقىن بىلدىر-سىلدىرعا مۇرسات بەرمەي ءبىرىن-بىرى بۇقتىرىپ، تۋعان ولكەنىڭ وزەگىنەن قاشىپ شىققانشا اسىعاتىنى بار. بۇقتىرما سارىنىن ەلدە قالدىرىپ، سۇلدەرىن عانا شىعانعا الىپ كەتەتىن ادەتى. مىڭ شاقىرىم ۇزاپ كەتسەڭ دە قۇلاعىڭدا ماڭگى-باقي قالاتىن ەل سارىنى.
مىرزا وتەۋدى جارتى جولعا، ءداپ وسى بۇقتىرما مەن كۇلمەستىڭ قۇيعانىنا دەيىن شىعارىپ سالدى. اعاسىنىڭ ءبۇيىرىن تەسىپ تۇسكەن قاپ-قارا كۇلمەس كوكشاعىر وركەشتى قاق جارىپ، وقتاي زىرلاعان اسىعىس اعىننىڭ جولىن بوگەگىسى كەلگەندەي ۇرشىقتاي شىر اينالدىرىپ ارپالىسىپ جاتىر ەكەن. قارا جىلان مەن ءسۇر جىلاننىڭ شيىرشىق اتقان قاندى توبەلەسىندەي كورىنگەن. تەسىلىپ ۇزاق قاراعان سوڭ با، ەكى جىلاننىڭ توبەلەسىنەن الدەن ۋاقىتتا جەر كوشىپ جونەلدى. كوشكەن جەرگە ىلەسىپ وتەۋ دە قالىڭ بىتقىلدى قاق جارىپ قاشىپ بارا جاتقانداي ەدى. ساسقانىنان ايعاي سالدى.
— نەمەنە، جىنداندىڭ با؟! — دەپ وتەۋ قايتىپ كەلدى.
— وتىرعاننىڭ ءبارى جىندى ما؟!.
— ادامنىڭ زارەسىن الىپ!.. بار، ۇيگە قايت!
— قايتسام قايتام!.. سەنەن سۇرايدى دەيمىسىڭ!..
— قايت!..
سيىر قايىرا شىعىپ، جورعاسى بار سىنىق ءمۇيىز قوڭىر شولاق وگىزگە تالاسىپ، توبەلەسىپ تارقاسقانداي ەكەۋى توڭ-تورىس اجىراسىپ ەدى. شىعار اۋىزدا كەرجاقتاردىڭ "سوگورنوە" دەيتۇعىن سەلوسى بارى ەسىنە تۇسكەندە توبەسىنەن توق تەسىپ وتكەندەي مىرزا قالت توقتادى. ايدالادان ءبىر ورىس كورىنسە ون قازاقتىڭ تىراعايلاپ قاشاتىنىن ەجەلدەن ەل بىلەدى، سول -اق ەكەن، وتەۋدى شىرىلداتىپ الدە كىمدەردىڭ ساباپ جاتقانى كوز الدىنا ەلەستەپ كەتتى دە كەيىن قاراي جىن قاققانداي بەزىپ-ۇرىپ جونەلدى...
...ول دا جۇگىرىپ كەلەدى ەكەن. ەكەۋى تاعى دا قۇيعاننىڭ باسىندا كەزدەستى.
— ەي، نەمەنەگە جۇگىردىڭ؟!.
— سەن شە؟..
— مەن ەندى... ۇيگە قايت! تاتەم ۇرسىپ جاتقان شىعار...
— قايتسام قايتام! سەنەن سۇرايدى دەيمىسىڭ!..
ەكەۋى تاعى دا توڭ-تورىس اجىراسقان. بىلاي شىعا بەرىپ مىرزا تاعى دا كەرى شاپتى. ول دا جۇگىرىپ كەلەدى ەكەن. تاعى دا قۇيعاننىڭ باسىنان كەزدەستى.
— ەي، كەتەسىڭ بە، جوق پا؟!.
— كەتسەم كەتەم! سەنەن سۇرايدى دەيمىسىڭ!..
ءۇشىنشى جولى كەتىسىپ ايىرىلىسقان سياقتى ەدى. بىلاي شىعا بەرە مىرزا تاعى دا بۇرىلىپ الىپ كەرى جۇگىردى.
...ەزۋىندە قۋراي، ەكى كوزى جۇمۋلى، يەگى اسپاندا، بوزداتىپ وتىر ەكەن. كوزىندە جاس، بوزداپ وتىرعانداي كورىندى... ەلەۋ مەن تولەۋ سوعىسقا اتتاناردا ەكەۋى قوسىلىپ سىبىزعى تارتقاندا بۇكىل شوققايىڭدى جىلاتىپ ەدى. باقسىلىق قونباسا دا سىبىزعى بۇلاردىڭ تۇقىمىنان بار دەرت. جىلقىشىنىڭ جىنى جانتورسىعىندا دەۋشى ەدى، سيىر باعىپ ءجۇرىپ ونەر شىعارعان جالعىز وتەۋ شىعار. بالا كەزىنەن قۇراي كورسە ەزۋىنە ءبىر قىستىرماي تاستامايتىن ادەتى، كۇي مە، زار ما، مال يەسى كىم، كىمنەن قالعان سارىن، ونى ءوزى دە اجىراتىپ جاتپايدى، ايتەۋىر، باسى ءان، اياعى مۇڭ مەن وكسىك سەكىلدى تاۋسىلمايتىن ءبىر اۋەندى بىردە "ايراۋىقتىڭ اششى كۇيى" دەپ، ەندى بىردە سايماقتىڭ "سارى وزەنى" دەپ، ەرتەڭىندە "قوس جەتىم" دەپ سۇڭقىلداتىپ وتىرعانى. تىڭداۋعا بار دا، تاڭداۋعا جوق ساۋاتسىز كۋلاك ونى قايدان ءبىلسىن، كوكەيدەگى شەردى قوزعاسا بولدى، باسى سالبىراپ شۇلعي بەرەتىننىڭ ءبىرى مىرزا...
...اۋەلى ەزۋىندە قۋراي، قوڭىر وگىزگە كولدەنەڭ ءمىنىپ الىپ ۇيقىلى-وياۋ وتەۋ تەڭسەلىپ وتىرعان سياقتى ەدى، ەندى بىردە ەكەۋىن ىزدەپ بۇقتىرمانى بويلاي زار ەڭىرەپ جۇگىرگەن اناسى ەلەستەدى، اقىرى كورمەگەن اكەنىڭ كومىلمەي قالعان سۇيەگى كوز الدىندا تۇرىپ العانى... بوز اسپان قورعاسىنداي ساعال-ساعال بوپ ەرىپ، التايدىڭ الا شىندارىنىڭ توبەسىنە توگىلىپ جاتقانداي، دۇنيە جىبىر-جىبىر كوشىپ بارا جاتقانداي ەدى. سويتسە، ءوزى دە جىلاپ وتىر ەكەن. جىبىرلاعان دا، قىبىرلاعان دا جانارعا تولعان ىستىق جاستىڭ ار جاعىندا قالعان بوز اسپان مەڭ جارىق دۇنيە ەكەن...
ەكەۋى دە بىر-بىرىنەن جاسىرعان بوپ كوزدەرىن تەرىس قاراپ وتىرىپ ءسۇرتىستى.
— اكەڭ!.. وسىدان پىسۋعا ءتۇسىپ كەتسەم بار عوي!.. اكەڭ!.. شاقتىدا جۇمىس ىستەپ... الدىمەن سەنى شىتتاي كيىندىرەم!.. اناۋ قىزىلكوزدى بار عوي... اكەڭ!..
جىلى ورنىنان قىزىلكوز قۋىپ شىققانداي-اق، الدىمەن ءوزىنىڭ اياق-باسىن بۇتىندەپ العانداي-اق... كەرزى باتىڭكەنىڭ ۇرتىنان باقايىن جىلتىڭداتىپ وتىرىپ، مۇرنىنىڭ بوعىن ەتەگىمەن بىلعاپ وتىرىپ...
— اكەڭ!.. ماعان بار عوي، پىزۋ دا جەتەدى. سەنى وقىتام!.. سەن ۇلكەن ناشاندىك بولاسىڭ. اكەڭ!.. كورسەتەسىڭ!..
بوركى قيسايىپ، ەتىگى سىيماي جاتسا دا بۇل ەلدىڭ اكەدەن تۇك قويمايتىن اۋرۋى بار. سودان با، اكەگە جارىعان بىرەۋى جوق، ءجۇز ءتۇتىننىڭ توقسان توعىزى جەتىم مەن جەسىرلەر دە، قالعان بىرەۋىنىڭ ءوزىن قاتىندار قورقىتادى. سوندا دا بۇلاردىڭ قالاي وسىپ-ونگەنىنە تاڭعالاتىن ءبىر پەندە جوق، سوندا دا ەتەگىن وسەك كوتەرگەن ۇرعاشى، جامان اتى شىققان انا جوق، سونان سوڭدا قۇدايبەرگەن، قۇدايبەردى، جولبيكە، جولدىگۇل دەگەن اتتاردان قۇر قالىپ، حان مەن بەكتەردىڭ، مىرزالاردىڭ قاپتاپ كەتكەنى دە شوققايىڭعا جاراسىمدى شىعار. سونان سوڭ دا شەشە قورقىتىپ سىيلاتادى، جوق بولعان سوڭ با، اكەگە دەگەن ساعىنىش اركىمنىڭ كوكىرەگىندە ءبىر شەر...
...سوعىس باستالىسىمەن-اق ىمپىرت مىڭقۇلدان مال ايداي باستادى. قويى، سيىرى، سارىلىعى بار، كوكتەمنىڭ لايساڭىنان بوقىراۋدىڭ بورانىنا دەيىن التاي ءوڭىرىن قارا توپىراق قىلىپ كەتەتىن ەدى. "ىمپىرت، ىمپىرتتىكىن جىمپىرت" دەگەن دە وسى كەزدە شىققان. جەتىم-جەسىر نەنى جىمپىرتىن قيراتتى دەيسىڭ. ونىڭ ەسەسىنە مال ايداۋعا ءار اۋىلعا تۇسەتىن ادام سالىعى بالاعا كەلگەن پالە-فزو-دان كەم ەمەس-تى. اۋەلى قۇرىققا ىلىنەتىن پاناسىز جەسىر، ونىڭ ۇستىنە بايىڭ "پاشەس" بولسا باس تارتىپ كور. سوناۋ شەكارادان مال قابىلداپ، ونى سەمەيدىڭ ەت كومبيناتىنا جەتكىزگەنشە تۋ قاتىننىڭ ءوزى ەلگە تۋلاق بوپ سۇلدەرىن زورعا جەتكىزەتىن، ەگەر قارلى-جاڭبىردا اداسىپ، بوران-شاشىندا ءۇسىپ ولمەسە بۇعان دا شۇكىر. تۇزدە تۇنەپ، جەل-قۇزدىڭ وتىندە مال كوتىنە ەرگەن ەركەك قوسقا ۇرعاشىنىڭ جانى قايدان شىداسىن. سول مال كوتىندە كەتكەندەردىڭ العاشقىسى كۇلپان ەدى. ايدالادا بىرەۋ ايتىسسا اۋىزعا ءىلىنىپ، توركىنىندە بىرەۋ توبەلەسسە توبەسى كورىنىپ قالاتىن بايعۇس سودان قايتىپ قارا تىزىمنەن تۇسكەندى قويدى. سوڭعى ءبىر ساپارىندا سۇيەگىن سۇيرەتىپ، بار تاپقان پايداسى قۇرساعىن تومپايتىپ قايتتى دا، توزاقتان بەتەر توزدىرىپ جىبەرگەن مىناۋ جالعان دۇنيەدەن مۇلدەم قاشقىسى كەلدى مە، ەكى كەشتىڭ اراسىندا يەن مونشادا اسىلىپ ولەيىن دەپ جاتقان جەرىنەن ايكۇمىس ارقاننان اجىراتىپ الىپ قالىپ ەدى. سونان كەيىن دە ەل قاتارىندا كوپ جۇرگەن جوق...
...قاراشانىڭ قاراعاي باسىن شۇلعىتقان قارا داۋىلىنان سوڭعى قارلى-جاڭبىرلى ءبىر كۇنىندە كوتتىكتى ەر-تۇرماندى الا وگىزىن جەتەكتەپ قاباساقالدى الدەكىم كەلدى دە كۇلپاندى اكەتپەك بولدى.
— ايكۇمىس-اۋ، كەتەيىن دەسەم قۋ جالعىزدى قيمايمىن، كەتپەيىن دەسەم قۇرىپ قالعىر قۇرساقتى قالاي بوساتام؟ — دەپ كۇلپان زار ەڭىرەپ جىلاعان.
— ابىرويىمدى ساقتايمىن دەسەڭ ارتىمنان ەرەسىڭ. بالاعا زار بولعانىممەن باسقانىڭ ۇرىعى مەنىڭ دە بويىما سىيمايدى، قاتىن تاستاعاندا دا جەتىسىپ وتىرعانىم شامالى! — دەپ قاباساقال تەرىس قاراپ وتىرىپ العان. سونداعى ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بار داۋ سىيماي وتىرعان باسى ارتىق جۇك تە وتەۋ ەكەن.
قارلى-جاڭبىرلى الا شۇبار ىمىرتتا الا وگىزدى الدىنا سالىپ تومپىلداتا قۋالاپ قاباساقال كەتە باردى. الا وگىزدى ەمەس، الا وگىزدىڭ ۇستىندە سەلك-سەلك قوپاڭداعان كۇلپاندى ساباپ بارا جاتقانداي كورىنىپ ەدى. ۇزىن بيشىك ساۋىردان سارت ەتە قالعاندا قايقاڭ قاعاتىن الا وگىز ەمەس، قابىرعاسى سوگىلگەندەي قۇلاپ بارىپ، مايىسىپ بارىپ باسىن زورعا كوتەرگەن كۇلپان سەكىلدى. الا وگىزدى قۋىپ، قۇلىن دا داۋسى شىرقىراپ وتەۋ كەتتى. وتەۋدى قۋىپ مىرزا كەتتى. ۇشەۋىنە دە جەتە الماي ايكۇمىس جۇرتتا قالعان. الا شۇبار ىمىرتتى اتىمەن قاق جارىپ قايتا بۇرىلعان قاباساقال:
— ءاي، اقىماق، قايت كەيىن! شەشەڭ سەن تۇگىل اناۋ ىشىندەگى ۇياتىن اسىراپ السىن! — دەپ اقىرعان. سوسىن الا شۇبار دۇنيەگە الباستىداي ءسىڭىپ جوق بولدى.
تالىپ جىعىلعان وتەۋدى ايكۇمىس ارقالاپ زورعا جەتكىزىپ، سۋ بۇركىپ ءتىرىلتىپ الىپ ەدى... وتەۋدىڭ قولىنا سىبىزعى ۇستاتقان قاسىرەت پە، الدە اتادان قونعان ارقا ما، ونى مىرزا تۇرماق وتەۋدىڭ ءوزى دە بىلەر مە ەكەن؟.. ايتەۋىر، وتەۋ سىبىزعى تارتسا مىرزانىڭ كوز الدىنا قاراشانىڭ الا شۇبار ىمىرتى قايعىپ كەلەدى دە تۇرادى: پەش كومەيىن كۇڭىرەنتە سۋىرىپ، قارا قۇرىق تەرەزەنى قارا جالاۋداي جالپ-جالپ سابالاعان قارا جەل، سارناعان ورمان، زارلاعان توقال تامنىڭ ءتورت بۇرىشى، سول بۇرىشتا سولىعىن باسا الماي وكسۋدەن شارشاعان وتەۋ... بايعۇس انا زارلاپ بارا ما، سارناپ بارا ما، وكسىپ بارا ما، ءولىپ بارا ما، ونى ەشكىم بىلگەن جوق. ءولى مە، ءتىرى مە، ونى ەشكىم كورگەن جوق. اعايىن تۇرماق ارتىندا قالعان جالعىز ۇلدى دا ىزدەپ كەلگەن جوق. جالعىز ۇلدان ۇيات كۇشتى بولعانى دا...
...ايكۇمىسكە باي بولامىن دەپ ءجۇندى اۋىز قىزىلكوز كىرىپ كەلگەندە الا شۇبار ىمىرتتا اناسىن الىپ كەتكەن قاباساقال قايتىپ ورالعانداي وتەۋدىڭ ازا بويى تىتىركەنىپ، ازار دا بەزەر بولعانى وسىدان دا شىعار... سىبىزعىدان زار ساۋعاندا بارسا-كەلمەستەن قايتىپ ورالمايتىن اكەنى ويلادى ما، جوق الدە قارلى-جاڭبىرلى قارا كۇزدە ۇشتى-كۇيدى جوعالعان شەشەنى ويلادى ما، كىم ءبىلسىن...
— تۇر ەي، ۇيگە قايت!..
جىلايىن دەپ تۇر ەكەن. بۇل دا جىلايىن دەپ تۇر ەدى. ەكەۋى دە بىر-بىرىنە كوز جاسىن كورسەتپەس ءۇشىن قۇشاقتاسىپ قار تالعانشا كوپ تۇردى. سونان ءبىرىنىڭ يىعىن ءبىرى كوز جاسىمەن سۋارىپ بارىپ ازەر اجىراسقان ەدى.
— سەن اناۋ قىرعا دەيىن ۇيگە قاراي جۇگىرەسىڭ، — دەپ وتەۋ ءبىر توبەنى ساۋساعىمەن ولشەپ بەردى. — مەن اناۋ قىرعا دەيىن قاتىنعا قاراي جۇگىرەمىن، — دەپ ەكىنشى توبەنى ءوزى ولشەپ الدى.
بىرىنەن ءبىرى قاشقانداي ەكەۋى ەكى جاققا بەزە جونەلگەن. بەزىپ كەلە جاتىپ تا بەزىپ بارا جاتقان وتەۋدى كوز الدىنان جوعالتقان جوق ەدى، ارتىنا بۇرىلىپ قاراعاندا سارالا تون كيىپ العان سارشاتامىزدىڭ شاتقالىنان باسقا، شاتقال اۋىزدا شانشىىلىپ وتىرعان سارالقانىڭ شىڭىنان باسقا دىم جوق ەكەن. سوسىن بۇقتىرمانىڭ جارتاستى تىلگەن ىسىلى. بوز اسپان تاعى دا ساعال-ساعال بوپ ەرىپ، التايدىڭ الا شىندارىنىڭ توبەسىنە توگىلىپ جاتقانداي، دۇنيە جىبىر-جىبىر كوشىپ بارا جاتقانداي بولىپ ەدى. سويتسە، سوگىلگەن دە جوق، توگىلگەن دە جوق، جانارعا تولعان ىستىق جاستىڭ ار جاعىندا قالعان بوز اسپان مەن جارىق دۇنيە ەكەن... شىعانعا قاشقان بۇقتىرمانىڭ اعىنىمەن، كوك تاستى تىلگەن كوك دولى تولقىنىڭ سارىنىمەن جارىسىپ وكپەسى وشكەنشە، ۇيگە جەتكەنشە جۇگىرىپ ەدى. ءبىراق سىڭارىنان ايىرىلعان جەتىم كوڭىل سۇيكەنەر قارا تاپپاي شىعانعا تارتىپ ۇلىدى دا تۇردى. اقىرى كورشى اۋدانداعى ينتەرناتتان ءبىر-اق شىقتى دا، قىس وقىپ، جاز سونىڭ كوڭىنەن كومىرىنە دەيىن تاسيتىن كوك ەسەگى بولىپ ءجۇرىپ وقۋ ءبىتىردى. وبالى كانە، ايتقانىندا تۇرىپ وتەۋ قاراجاتىن قالتاسىنا سالىپ بەرىپ سەمەيگە شىعارىپ سالدى، مالدارىگەرلىك ينستيتۋتىن بىتىرگەنشە بەس جىل بويى ءۇزىپ-جۇلىپ اقشاسىن جىبەرىپ، جازعى دەمالىستىڭ كەزىندە اياق-باسىن بۇتىندەپ قايتاراتىن ەدى. ءسۇيىپ قوسىلدى ما، سۇيەۋ بولسىن دەپ كۇنى ءۇشىن قوسىلدى ما، بىرەۋدىڭ بوساعاسىندا كۇشىك-كۇيەۋ بولىپ ءجۇرىپ، مەنشىكتى باسپاناعا ەندى عانا قولى جەتىپ، كەبەك ارالاسپاعان اق دامگە ەندى عانا ەرنى تيگەندە سەليكوز دەگەن تەپسەڭ قۇتىلمايتىن تەمىر باكتىڭ ارقاسىندا وبراكوۆكاعا شىقتى دا قالدى. ەندى مىناۋ قىزىعى مەن شىجىعىنان قياناتى كوپ ءومىردىڭ قىرسىعىنا ەگەسكەندەي باس بارماقتى سۇق ساۋساق پەن ورتان قولدىڭ جىقپىلىنان شىعارمايتىن بولعان. بار قايراتى دا، بار ايباتى دا وسى...
ايكۇمىس ءجۇندى اۋىز قىزىلكوزدەن ءتورت ۇل تاپقان. كەشەگى تەكتىمىن دەپ جۇرگەن زيالىنىڭ اقجاۋلىعى قاڭعىباسقا قاتىن بوپ كەتكەنىن وزىنە قور تۇتىپ، وتىز جىل بويى باقىر باستى بىرەۋدىڭ وتباسىنا وتىرىپ، جۇرت كوزىنە ەن-تاڭبالى بولسا دا قايتىپ ەل بەتىنە كورىنگەن ەمەس. تايگانىڭ تاعىسىنداي ساياق تىرلىك كەشكەن قىزىلكوز بەس ءۇيلى زايمكەدەن باسقا وتان بار دەگەندى ويىنا السا ناعىلسىن. مۇنىڭ دا وزىنشە قىزىق حيكاياسى، ەل اۋزىندا تاۋسىلمايتىن جىرى بار.
مىرزا مەن وتەۋ ىرگەدە وتىرسا دا كەمپىر-شالعا ءات-ىزىن سالا بەرمەيدى. اۋىل ماڭىنداعى قۋ تاقىرعا ۇستاپ وتىرۋ قيىن بولعان سوڭ ەكەۋى جيىلىپ ونشاقتى قاراسىن قىزىلكوزگە قوسىپ قويىپ، جىل سايىن بىر-ەكى سوعىمنان الىپ جەگەنى بولماسا باۋىرىن ەزىپ بارا جاتقان جۇراعاتشىلىعى دا شامالى. شەشە ءبىر بولعانمەن ءتورت ۇل مىرزاعا بوتەن دە، تۋماسا دا تۋعاننان ىستىق ايكۇمىستى وتەۋ ءتورت ۇل مەن قىزىلكوزدەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن قىزعانادى...
وركەشتى جولدىڭ قاتقاعىن جىرتىپ، ارا-تۇرا موڭكىپ-موڭكىپ قويىپ "بەزدەقوت" كوربيكەگە جەتكەندە وتەۋ جەتى ۇيىقتاپ، جەتى ويانعان. جەل كوتەرگەن سىرماداي شۇباتىلعان بوز تۇماندى ماشينا فارى تەسە الماي قويدى دا، ايتەۋىر، قوي قورا، سيىر قورا، ات قورا، تاۋىق قورا، ءشوپ قورا — وڭشەڭ قورانىڭ ورتاسىندا قونجيىپ وتىرعان ۇيرەنشىكتى ەسكى ءۇيدى تاناۋىمەن ءتۇرتىپ تاپقان ەدى.
— نەگە تۇرسىڭ؟ — دەپ وتەۋ ەجىرەيە قارادى.
— نەمەنە، ۇيگە دە ماشينامەن كىرەيىن دەپ پە ەدىڭ؟!
كەلىپ قالعانىنا وكىنگەندەي وتەۋ بەت تەرىسىن بەس سىندىرىپ، قوش جەردە سەرەيىپ مۇز بوپ قالعان ەكى اياعىن باۋىرىنا زورعا تارتىپ الدى.
You Might Also Like
-
«دەنساۋلىق زور بايلىق»،– دەيدى دانا حالقىمىز. بارشا ادامزات بالاسىنىڭ قامشىسىنىڭ سابىنداي قىسقا ومىرىندە ءوز ءومىرىن جايقالعان ب ا ق رەتىندە ءومىر سۇرە ءبىلۋى، ۇلكەن باقىتپەن تەڭ. دەگەن...
