InfoHub Logo

قورقاۋلار (Thos)، يت تۇقىمداسى نەمەسە قاسقىر تۇقىمداسىنا (Canidae) جاتاتىن جىرتقىش سۇتقورەكتىلەر توبى. ولاردى كوبىنە قاسقىرلار توبى (Canis) قۇرامىنا كىرگىزىپ جاتادى. بۇل جانۋارلار افريكا مەن ازيادا كەڭ تارالعان جانە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەۋروپانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا كەزدەسەدى. ادەتتە قورقاۋلار جازىق دالا مەن جارتىلاي ءشول دالانى مەكەندەيدى، الايدا گيمالايلاردا تەڭىز دەڭگەيىنەن 3700 م-گە دەيىن شىعا الادى. ولار سىرتىنان تۇلكىگە ۇقساس بولادى – ۇشكىر تۇمسىقتى، تىك قۇلاقتى جانە مامىق قۇيرىقتى، ءبىراق دەنە ءپىشىمى جاعىنان ءىرى كەلەدى. بۇل جانۋار شاپشاڭدىعىمەن ەرەكشەلەنبەيدى، الايدا كەرەك كەزدە 56 كم/ساع جىلدامدىقپەن جۇگىرە الادى. قورقاۋلار جاسىرىن، تۇنگى ءومىر سالتىن ۇستانادى، سوندىقتان ولار ادام كوزىنە وتە سيرەك تۇسەدى.

قورقاۋلار شەگىرتكەدەن باستاپ قويانعا دەيىن كەز كەلگەن ۇساق جانۋارلاردى قورەك ەتەدى، سول سەبەپتى ەگەۋقۇيرىق پەن تىشقاندارعا قارسى كۇرەس كەزىندە وتە پايدالى، الايدا پىسكەن جەمىستەردى دە جەيدى، كەيدە تاۋىق پەن قوزىلاردى ۇرلايدى جانە بالالارعا شابۋىل جاسايدى.

امەريكالىق تۇقىمداسى كويوت (شابىندىق قاسقىرى) سياقتى ىمىرت كەزىندە قورقاۋلار ۇليدى. بۇتالاردىڭ اراسىنداعى الاڭقايدا نەمەسە توبەنىڭ باسىندا وتىرىپ، اڭ قاتارىنان ءۇش-تورت سوزىلىڭقى «جىلاۋ» دىبىسىن شىعارادى، بىرتىندەپ دىبىسىن جوعارىلاتا باستايدى. ءار ۇلىعانى ءۇش ۇزدىك-سوزدىق شاۋىلدەۋمەن اياقتالادى. ءۇندىستاندا بۇل ۆوكالداندىرۋدى سۇراق رەتىندە تۇسىنەدى: «ولى-ى-ى-ك قا-ا-ا-يدا؟ قا-ا-ا-يدا؟»

قورقاۋلاردىڭ ارنايى نەكە مەزگىلى جوق. اڭدار ۇياسىن ىندەرىندە سالادى، جۇكتىلىك 57-60 كۇنگە سوزىلادى. ادەتتە ۇيالاستا شامامەن ءتورت كۇشىك بولادى، ءبىراق توعىزعا دەيىن جەتەتىندەرى دە بار. تۇقىمدارىن ەكى اتا-انا دا كۇتىپ-باپتايدى. قورقاۋلار ورتاشا 12-15 جىل ءومىر سۇرەدى، كەيدە 20 جىل.

تۇقىمداردى تۇرلەرگە ءبولۋ كەزىندە بيولوگتار اراسىندا قايشىلىقتار كوپ. كوپشىلىك مويىنداعان تۇرلەرگە كەم دەگەندە ءۇش ءتۇر كىرەدى. ولشەمى جاعىنان ولار وتە ۇقساس. ورتالىق افريكادان ەۋروپا مەن مالاككيگە دەيىن ايماقتا ءومىر سۇرەتىن ازياتتىق قورقاۋدىڭ (T. aureus) باسى مەن دەنەسىنىڭ ورتاشا ۇزىندىعى 75 سم، قۇيرىعى 23 سم. شىعىس پەن وڭتۇستىك افريكالىق توقىمدى قورقاۋ (T. mesomelas) ارقاسىنداعى قارا ەر-توقىم تارىزدەس داعىمەن («توقىم») ەرەكشەلەنەدى. جولاق قورقاۋدىڭ (T. adustus) شوقتىعىنىڭ بيىكتىگى 43 سم، سالماعى 11-14 كگ. دەنەسىنىڭ ەكى جاعىنداعى شاشىنىڭ ۇشتارى سارعىش بولىپ كەلەدى، وسىدان جولاق رەڭدى اسەر بەرەدى.

---