قوس ىشەك
اسقان اقىل-پاراساتىمەن قول استىنداعى قالىڭ ەلدi اۋزىنا قاراتىپ، سۇتتەي ۇيىتىپ وتىرعان الاشابىر حاننىڭ (بەت الپەتiندەگi قارا داقتارىنا قاراپ جۇرت وسىلاي اتاپ كەتكەن) ورداسى تاڭ ازاننان بەرi ابىر-سابىر كۇيدە. قالانىڭ قاق ءتورiندە ورنالاسقان ەڭسەلi حان سارايىنىڭ سىرتى قانداي ايباتتى كورiنسە، iشi دە سونداي ايبارلى. سىرتتاي قاراعان ادامعا بۇگiن ەرەكشە سۇستى قالىپ تانىتقانداي.
كۇيدiرiلگەن قىزىل قىشتان اسەمدەلiپ سوعىلعان ساراي iشiندەگi التىن تاقتا قيسايا وتىرعان حاننىڭ اشاڭ ءجۇزi قارا بارقىندانىپ كەتكەن. ءوڭi سىنىق. شەكە تامىرلارى بiلەۋلەنiپ، قاس-قاباعى جيىرىلا تۇسكەن. ءالسiءن-السiن دۇردەك ەرiندەرi دiرiلدەپ، شيىرىلعان جiڭiشكە قارا مۇرتى جىبىر-جىبىر ەتەدi. قانتالاعان قوس جانارى ساراي iشiندەگiلەردiڭ قيمىل-قوزعالىسىن قالت جiبەرەر ەمەس: «جەرگە كiرiپ كەتسە دە، قىزىمدى الىپ قاشقان سۇمىرايدى تاپتىرىپ، ءوز قولىممەن باقىرتىپ باۋىزداماي، كوڭiلiم جاي تاپپاس. ايتپەسە، بۇل ءجايتتiڭ جەتi اتامىزدان بەرi حان تاعىنا يەلiك ەتiپ كەلە جاتقان بiزدiڭ اۋلەتتiڭ سۇيەگiنە وشپەستەي تاڭبا بولىپ جابىسارى حاق. Iشتەن شىققان شۇبار جىلان سەنiڭ دە سازايىڭدى تارتقىزارمىن، بالەم!»
اۋىر ويلار ەڭسەسiن ەزiپ، باسىن شىرماۋىقتاي شىرماعان سايىن جارالى جولبارىسشا كۇدiرەيە تۇسەدi. ويى ون ساقتا، تاعاتسىزدانا ەلەگiزiپ وتىرعان حاننىڭ كوز الدىنا ەركەتوتاي قىزىنىڭ ەركەلەي تiل قاتقان سۇيكiمدi كەلبەتi ەلەستەپ، تۇلا-بويى تiتiركەنiپ كەتتi: «تiرi مە ەكەن ءوزi؟! ءاي، بiراق، بۇلاي دوستىڭ كۇيiنiشiنە، دۇشپاننىڭ تاباسىنا قالدىرىپ، ابىروي-بەدەلiمiزدi ايرانداي توككەنشە، جەر باسىپ جۇرمەگەنi جاقسى ەدi. جو..جوق... الجاسقان باسىم نە ويلاپ كەتتi، ءوزi؟!..» ول ويناقشىعان وتتى جانارىمەن جاعالاي جايعاسقان بەك-سۇلتاندارعا ىزعار شاشا قارادى: «سىرتتاي ءمۇلايiمسي قالعاندارىڭمەن iشتەرiڭنەن ساق-ساق كۇلiپ، سىقسيىپ وتىرسىڭدار-اۋ!.. بiلەم... مەن ءبارiن دە بiلەم... كiمنiڭ iشiندە نە ۇلىپ جاتقانىن!..»
ساراي iشiندەگiلەردi كوزiمەن باقىلاپ وتىرعان قاھارلى حان شوقشا ساقالدى، قۋشيعان قارا شالعا كوزiنiڭ استىمەن سۇستيا قارادى: «اراعا ءسوز جۇگiرتiپ، بiرەۋدi-بiرەۋگە ايداپ سالىپ، ءوزiڭ تۇك بiلمەگەندەي تىمپيىپ جۇرەتiنiڭمەن، ءبارiن ءبۇلدiرەتiن سەن ەكەنiڭدi بiلەمiن. ورايىڭدى تاۋىپ، ءومiرەم قاپتىرماسام، تىنىش ۇيىقتاتا قويماسسىڭ، كارi قاقباس!..»
حان ويىن اياقتاي المادى. ساراي ەسiگi ايقارا اشىلىپ، وركەۋدە ەسەرباي باتىر جانىنا ەرتكەن قوس نوكەرiمەن قولىنا كiسەن سالىنعان جاس جiگiت پەن قىزى ايكۇنiمدi الىپ كiردi. الدىعا سۋىرىلىپ شىعىپ، وڭمەندەي باسىپ كەلە جاتقان ەسەرباي باتىر حان تاعىنا تاقاي بەرە كوك نايزا ۇستاعان وڭ قولىن كەۋدەسiنە اپارىپ، ماڭعازدانا تiزە بۇكتi:
— قۇدiرەتi كۇشتi حان يەم، تاپسىرماڭىز ورىندالدى. قاراتاۋداعى ۇڭگiرگە تىعىلعان جەرلەرiنەن ۇستادىق...
حان ونىڭ ءسوزiنە ونشا قۇلاق اسپادى، ءلام-ميم دەپ تiل دە قاتپادى. كەڭ تىنىستادى دا، بوساعادان اتتاي بەرە ءقان-سولسiز ءسولبiرەيiپ تۇرىپ قالعان قىزىنا كوز تاستادى. «ساراي ماڭىندا ەركەك كiندiكتi قۇرىپ قالعانداي، ءجامان-جاۋتiكپەن كوڭiل قوسىپ، جالعىز اتتىنىڭ سوڭىنان ەرگەنiڭ قالاي، قۇلىنىم؟! مۇنداعى ۇلدە مەن بۇلدەدەن باس تارتىپ، ايدالاداعى تاۋ-تاستى كەزگەن پاقىردىڭ ەتەگiنەن ۇستاعاننان نە پايدا تابام دەپ ويلادىڭ؟! قولىڭنان قاقپاي، ماڭدايىڭنان شەرتپەي-اق ءوسiرiپ ەدiم. سونداعى كورسەتكەن قىزىق-راحاتىڭ وسى ما؟!»
حاننىڭ باسى اينالىپ، كوزi قاراۋىتتى. بويىنداعى ىستىق قانى شاپشىپ باسىنا شىقتى. ويناقشىعان وتتى جانارى قاشقىن جiگiتكە قادالدى. باسىنا پۇشپاق ءبورiك، ءۇستiنە ماۋىتى شەكپەن كيگەن ونىڭ بەت-الپەتiنەن ەشقانداي قايمىعىپ، قامىققاندىق بايقالمايدى. دەمiن iشiنە تارتىپ، ءۇن-تۇنسiز بەدiرەيە قالعان: «بەزiرەيە قالۋىن قاراشى، جامان نەمەنiڭ! يمانىڭدى ءۇيiرە بەر، سiلiمتiك. تەكەشە باقىرتىپ، ءوز قولىممەن باۋىزداماسام».
توماعاسىن سىپىرىپ تاستاعان قىرانداي قومدانا ءتۇسiپ، ورنىنان شيراق كوتەرiلگەن ىزالى حان بەلiندەگi بولات قانجاردى قىنىنان سۋىرىپ الدى:
— بارىمتاشى «باتىر»، اۋزىڭا قان قۇيىلار الدىندا ايتار ءارىز-ۋاجiڭ بولسا، ايتىپ قال!
وكiنiش وزەگiن ورتەپ، ءوز ەرنiن ءوزi تiستەلەپ تۇرعان جاس جiگiت توسىلىپ-توسىرقاعان جوق:
— قاشىپ كەتپەيتiنiمە كوڭiلiڭ سەنبەسە دە، كوزiڭ جەتەتiن شىعار. الدىمەن قولىمدى بوسات. عاشىق جۇرەگiمدi جەگiدەي جەگەن ارمان-مۇڭىمدى دومبىرام ايتىپ بەرسiن! — دەدi مۇڭلى جانارىن تiكە قاداپ.
مىرس ەتiپ ميىعىنان كۇلگەن حان ەسiك اۋزىندا كiرپiك قاقپاي قاسقايىپ تۇرعان جاساۋىلعا قاراپ، يەك قاقتى.
— شەشiڭدەر قولىن، ارماندا كەتپەسiن!..
حان ءامiرi ەكi ەتiلمەدi. بۇعاۋدان قولى بوساعان جiگiت ارقاسىنا اسىنعان ۇكiلi دومبىراسىن الىپ، قۇلاق كۇيiن كەلتiردi دە، قاعىپ-قاعىپ جiبەردi. سول-اق ەكەن، دومبىرا كومەيiنەن اۋىر كۇرسiنگەن ادامنىڭ داۋسى ەستiلگەندەي بولدى دا، iلە-شالا كۇمبiرلەگەن قوڭىر ۇنگە ۇلاستى...
بiرتە-بiرتە كۇيشiنiڭ دومبىرا شەرتiسi كۇشەيiپ، ساراي iشiندە سەزiم اربايتىن سيقىرلى اۋەن قالىقتادى. ويىن اۋلاپ، بويىن باۋراپ بارا جاتقان اۋەزدi سازعا ەلتiگەن الاشابىر حان قولىنداعى قانجارىن قىنىنا سالىپ، تاعىنا سىلق ەتiپ وتىرا كەتتi.
ەگiز iشەكتەن توگiلگەن سىرلى سارىندار پەرنە باسقان سايىن قىرىق قۇبىلىپ، جانىن تەبiرەنتتi. كولدiڭ شۋىلىن، جەلدiڭ ۋiلiن، قامىستىڭ سۋسىلىن، تورعايدىڭ شىرىلىن، قارعانىڭ قارقىلىن قۇلاعىنا اكەلدi. كوز الدىنا قاناتتارىن سابالاعان قوس اققۋدىڭ كول بەتiندە قالىقتاي جۇزگەنi، كوك ءجۇزiندە ساڭقىلداي ۇشقانى ەلەستەدi. كەنەت، مىلتىقتىڭ شاڭق ەتكەن داۋسى شىققانداي بولدى دا، ەكi كوزi جۇمۋلى، كۇي ىرعاعىمەن تەربەتiلiپ وتىرعان حان سەلك ەتە ءتۇستi. سول مەزەت سىڭارىنان ايرىلعان جالعىز اققۋدىڭ سىڭسىعان ءۇنi جەتتى قۇلاعىنا. «بۇل نە ءوزi، شىنىمەن دومبىرانىڭ ءۇنi مە!؟ نەتكەن عاجاپ!»
قاتۋلى قاباق بiر ءتۇيiلiپ، بiر جازىلدى.
شابىتتانا شيىرشىق اتقان كۇيشiنiڭ دومبىرا قاعىسى ودان سايىن جيiلەپ، بiر ءسات ساراي iشiن مۇڭدى اۋەن كەرنەدi. لىقسي توگiلگەن قايعىلى سارىندار اراسىنان جاس قىزدىڭ ورنى تولماس وكiنiشپەن وكسiگەن زارلى داۋىسى قۇلاعىنا جەتكەندە حاننىڭ جۇرەگi ءلۇپiلدەي سوعىپ، توبە-قۇيقاسى شىمىرلادى: «مىناۋ مەنiڭ ايكۇنiمنiڭ داۋىسى عوي!.. شىلدىرلاعان شولپى دا، سىڭعىرلاعان سىرعا دا سونىكi. ءيا، ءيا... ءبارi... ءبارi...»
بiر ۋاقىتتا كۇڭiرەنە كۇمبiرلەگەن دومبىراسىنىڭ ءۇستiڭگi iشەگiن تىرس ەتكiزiپ ءۇزiپ جiبەرگەن كۇيشi بوساپ كەتكەن استىڭعى iشەكتi سابالاپ وتىرىپ قالدى. جالعىز iشەكتi قانشا ۇرعىلاسا دا، تارسىلداعان، شاڭقىلداعان، شيقىلداعان ماعىناسىز دىبىستاردان باسقا، جارتىمدى ەشتەڭە شىعار ەمەس...
وسى كەزدە جانارىنان تارامدالىپ اققان ىستىق جاس ساقالىن جۋعان كارلi حان سەزiم سەلiن توقتاتا المادى. ورنىنان سىلبىر كوتەرiلiپ، كۇيشi جiگiتكە جاقىنداپ كەلiپ، سابىرلى ۇنمەن سالقىن عانا تiل قاتتى:
— قىزىمدى الىپ قاشىپ، حان باسىمدى ماسقارالاعانىڭ راس. بiراق سەن جالعىز-اق ادامنىڭ، ياعني، مەنiڭ عانا الدىمدا كiءنالiسiڭ. ال، كۇي — بۇكiل قازاقتىڭ رۋحاني ازىعى. سەنiڭ ءولiمiڭدi موينىما جۇكتەسەم، ساۋىقشىل قالىڭ ەلiمنiڭ الدىندا كۇناھار بولارىم حاق. سول ءۇشiن قىزىمدى دا، ءومiرiڭدi دە قيدىم. ماحابباتتارىڭ باياندى بولىپ، مىنا كۇڭiرەنگەن دومبىرا — ءومiردە قوس iشەكتەي شەرتiلە بەرiڭدەر، قاراقتارىم!...
كەسiمدi ءسوزiن ايتىپ، كەسەك مiنەز تانىتقان كەمەڭگەر حان جۇگiرiپ كەلiپ قۇشاعىنا ەنگەن قىزىنىڭ ماڭدايىنان يiسكەپ، باۋىرىنا قىستى.
باعانادان بەرi باستارىن تومەن سالعان كۇيi تۇنجىراعان قالىپ تانىتىپ، iشتەرiنەن تىنىپ وتىرعان بەك-سۇلتانداردىڭ دا جۇزدەرiندە جىلىلىق لەبi ەسiپ، ءوزارا قاۋقىلداسا باستادى...
You Might Also Like
-
ماسكەۋدە قانداي قاۋلى قابىلدانباسىن الدىمەن الماتىعا جەتەتىن ادەتى. سوۆەت ۇكىمەتى ورناعان كۇننەن باستاپ سەزدەر مەن تولىپ جاتقان پلەنۋمداردىڭ شەشىمى روسسيانىڭ مىڭداعان دەريەۆنيالارى مەن باسقا رەسپۋبل...
-
ول قازاقستان حالقىن الەمگە پاش ەتكەن بىردەن ءبىر جان ەدى. مانەرلەپ سىرعاناۋدى بالا كەزىنەن جانى سۇيگەن جانە سول جولداعى قيىندىقتارىنا توزە بىلگەن. الەم كوگىنە جارق ەتىپ، ماڭگى سونگەن جان دەنيس تەن ج...
