جۇرەك قالاۋى
قاتىسۋشىلار:
ينديرا – جاس قىز
باقىتكۇل – قىزدىڭ شەشەسى
ساياتبەك – قىزدىڭ اكەسى
سەرجان – جاس جىگىت
قالانىڭ ورتاسىنداعى ءۇش قاباتتى ەڭسەلى اق ءۇيدىڭ اۋلاسىنداعى تاپشاننىڭ ۇستىندە ينديرا مەن شەشەسى شۇيىركەلەسىپ وتىر. ينديرانىڭ قولىندا كىتاپ، شەشەسى ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن بەتىنە كرەم جاعىپ، سىلانىپ-سيپانىپ قويادى.
ينديرا (شەشەسىنە جاقىنداپ): — مام... مام...
باقىتكۇل: — ءاۋ، جانىم!
ينديرا (ەركەلەپ): — مام.. بىردەنە ايتسام...
باقىتكۇل: — نە؟ ايت!.. ايتا عوي!.. قۇلاعىم سەندە!..
ينديرا: مام... مام... مەن ءبىر جىگىتتى جاقسى كورەد! سونى...
باقىتكۇل (ءۇرپيىپ): — نە؟ قۇداي—اۋ، كىم ول؟ قانداي جىگىت؟
ينديرا: — ول سونداي جاقسى جىگىت. اقىلدى. تازا جۇرەد، ادەمى كيىنەد. اۋىلدىن بالاسى دەپ ايتپايسىن!
باقىتكۇل: — اۋىلدىڭ بالاسى دەيمىسىڭ؟!
ينديرا: ءيا، اۋىلدىن... چابان بالاسى. ءبىراق...
باقىتكۇل: — نە، ءبىراق؟.. جەتەر!.. بولمايدى!
ينديرا: — نەگە بولمايدى؟
باقىتكۇل: — بولمايدى دەگەن سوڭ، بولمايدى! قويشىمەن قۇدا بولار جايىم جوق!
ينديرا: — مام... پاپام ىلعيدا بولاشاق كۇيەۋدين بايلىگىنا، باسقاسىنا كىزىك پا، ەڭ باستىسى ادامگەرشيليگي جوگارى ادام بولسىن دەپ ايتىپ وتىرادى عوي! ادامىنا قارا، اقىل – پاراساتىنا قارا دەيدى عوي!.. ساعان بايلىق جولداس ەمەس، ادام جولداس بولاد دەيدى گوي. بيزدين بايلىعىمىز ءبىر ساعان جەتەدى دەيدى عوي!.. پوستاياننو... تاك گوۆاريات، تى ساما جە زناەش...
باقىتكۇل (شاپتىعىپ): — بايلىعىمىز دا، باسقاسى دا ءبىر ساعان جەتەتىنى جەتەدى. ءبىراق... سەن ءبىزدىڭ جالعىز قىزىمىزسىڭ... سونى ويلا... ەل – جۇرت بار، اعايىن – تۋىس بار، نە ايتامىز، ۇيات ەمەس پە؟! ساياتبەكتىڭ جالعىز قىزى باي تاپپاعانداي، مالشىنىڭ بالاسىنا ءتيىپتى دەپ وسەك قىلماي ما؟! دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولار جايىم جوق! جورا – جولداستارعا قالاي قارايمىز؟! بەتىم—اي! (بەتىن شىمشيدى). قالانىڭ جىگىتتەرى قۇرىپ قالعانداي! و نەسى – ەي! الماتىدان باي تابىلماي قالدى ما، تۇگە؟! اكەڭنىڭ ابىرويىن ويلاساڭشى! ءوزىڭنىڭ بولاشاعىڭدى ويلاساڭشى!
وسى كەزدە ۇيدەن قىزدىڭ اكەسى شىعادى.
ساياتبەك: — نە بولدى—ەي، ساعان؟! اۋلانى باسىڭا كوتەرىپ!..
باقىتكۇل: — مىنا قىزىڭ دا... قويشىنىڭ بالاسىنا بايعا شىعام دەيدى... وسىنىڭ بارىنە كىنالى سەنسىڭ!... ادام دەيدى، ادامگەرشىلىك دەيدى. نە قالانىڭ ادامدارى ادام ەمەس پە ەكەن؟ قالانىڭ جىگىتتەرىنىڭ ادامگەرشىلىگى جوق دەپ كىم ايتتى. اناۋ ساكەڭنىڭ بالاسى كىمنەن كەم. ءتۇر دەسە، ءتۇرى، بوي دەسە، بويى بار. ساكەڭنىڭ ءوزى شە؟.. ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولسا دا، قانداي قاراپايىم. ءوزىن-وزى ۇستاۋى قانداي! شىركىن، سىربازدىڭ سىربازى عوي، ءبىزدىڭ ساكەڭ... (كۇيەۋىنە قاراپ). ال سەن بولساڭ، ادام، ادامگەرشىلىك دەپ قىزىڭنىڭ باسىن بوستان – بوسقا قاتىرا بەر مە!..
ساياتبەك: — اقىل ايتۋعا دا بولماي ما، نە؟!. مەن جامانشىلىق ويلايدى دەيسىڭ بە! سەن دە قايداعىنى شاتىپ – بۇتىپ... باسىن قاتىراتىنداي نە ايتىپپىن. ادام بولسىن، دۇرىس ادامعا جولىقسىن دەگەننەن باسقا...
باقىتكۇل: — ادام بولسىن... دۇرىس ادام... سوندا نە، ساكەڭ ادام ەمەس پە؟!.
ساياتبەك: — نەمەنە ساندىراقتاپ تۇرسىڭ. ساكەڭنىڭ بۇعان قاتىسى قانشا؟..
باقىتكۇل: — بىلە بىلسەڭ، ءبىز قۇدا بولاتىن ادام سول ساكەڭ. ساكەڭ...
ساياتبەك: — ءوي، سەن دە ءبىر...
باقىتكۇل: — نەمەنە، قولىڭدى سىلتەيسىڭ. ءقازىر نە، سەنىڭ زامانىڭ دەيسىڭ بە؟! بايلىققا دا، قىزمەتكە دە كىمنىڭ ارقاسىندا قولىڭ جەتتى ءوزىڭنىڭ! ويلانساڭشى، ءبىر ۋاق... اربەردەن سوڭ مەنىڭ اكەمنىڭ ارقاسى ەمەس پە، سەنىڭ وسىلاي شالقىپ جۇرگەنىڭ! ال انا ءومىر بويى ويىڭنان كەتپەيتىن عاشىعىڭ گۇلميراعا ۇيلەنسەڭ، كورەر ەم كىم بوپ جۇرگەنىڭدى!.. قوڭىز تەرىپ كەتەر مە ەدىڭ، كىم ءبىلسىن! (سايقالدانا مىر – مىرس ەتىپ ميىعىنان كۇلەدى). ءوزىڭ تۇسە الماي قالعان بالشىققا قىزىڭدى باتىرعىڭ كەلەدى عوي، ءا!.. سولاي ما؟!. وعان جول بەرە قويماسپىن! مەن ءتىرى تۇرعاندا... تاپ، بار عوي!..
ساياتبەك (ءسال – ءپال ويلانىپ تۇرىپ قالادى دا): — كوزىڭە جىن كورىنگەندەي، نە بولدى—ەي سونشا شاپتىعىپ؟!.
باقىتكۇل: — كەرەڭ بوپ قالعانسىڭ با؟!. ايتىپ تۇرمىن عوي، مىنا قىزىڭ قويشىنىڭ بالاسىنا بايعا شىعام دەيدى. سەن مالشىمەن قۇدا بولاسىڭ! قۇيرىق – باۋىر جەيسىڭ!
ساياتبەك (ينديراعا قاراپ): — قىزىم، قىزىم—اۋ! جاقسىلاپ ويلانۋ كەرەك!..
ينديرا: — پاپ... ءوزىڭ ەمەس پە، بولاشاق جارىن ادامگەرشىلىگى كوپ ادام بولسىن دەگەن. مەن سول ادام تاپقان سياقتىم. پاپ... پاپ... وتىنەم سىزدەن... مەجدۋ پروششيم، سەرىكبول اگانى مەن دە جاقسى كورەد، ول كىسى جاكسى. ءبىراق، جورانى بىلەسىز عوي!
باقىتكۇل: — ە، نەسى بار ەكەن؟ كوزى سوقىر ما، قولى شولاق پا؟.. وبروزوۆاننىي، قالانىڭ جىگىتى.
ينديرا: — وي، نەسىن ايتا بەرەسي، ءوزىن دە بىلەسىن عوي، ونىن كانداي ەكەنىن!.. ماشينا مەن... پەرششاتكىدەي ايىرباستايت! سول ما ونىن جاكسىسى. ول باريپ تۋرگان ناحال!.. اقىل از وندا!.. مەن ونى جەك كورەد. ەكەۋمىز پوستوياننو...
باقىتكۇل: — بولدى... بولدى... سەميا بولعان سوڭ، ءبارىن قويادى عوي! ءومىر بويى ءسويتىپ جۇرە بەرەر دەيمىسىڭ! قويار! زاتو، بايلىعى... ساكەڭنىڭ بايلىعىن ايتساڭشى! قوس – قوستان ءۇي، ءۇي بولعاندا قانداي!... قوس – قوستان ماشينا... ماشينا...
ينديرا: — بايلىعى نە كەرەك، ۋلى اكىماك بولسا!.. اكماك!..
باقىتكۇل: — سەن قانشىق قوياسىڭ با جوق پا؟ مەن ءبارىبىر قويشىمەن قۇدا بولمايمىن! ءولىپ قالساڭ دا!..
ساياتبەك: — باقىتكۇل، نەمەنەگە ورەكپي بەرەسىڭ؟! اۋەلى بالانى كورەيىك، تانىسايىق تا. سونان سوڭ اقىلعا سالىپ كورەرمىز... ال جورانىڭ...
باقىتكۇل: — ە، نەسى بار ەكەن؟!. ساكەڭمەن قۇدا بولساڭ...
ساياتبەك: — ءاي، ساكەڭنىڭ ءجونى ءبىر باسقا، ال جورانى قويشى—ەي!.. نەسىنە قايتالاي بەرەسىڭ، بولدى ەمەس پە؟!. تاپ ءبىر جاۋ شاۋىپ جاتقانداي، سونشا اپتىعىپ نە كورىندى ساعان!.. كورەرمىز! ءبارىمىز دە اۋىلدان شىقتىق...
باقىتكۇل: — نەنى كورەسىڭ؟!. كورەتىن دانەڭەسى دە جوق! ءبىز قالالىق بولعالى قاي زامان؟! ءارى سەن بىلدەي ءبىر كورپوراسيانىڭ باسشىسى ەمەسسىڭ بە؟ ساعان ءبارىبىر مە، سوندا؟
ساياتبەك: — ەي، سەن دە... ءسوز ۇعۋشى ما ەدىڭ!
باقىتكۇل: — مەن ەمەس، سەن عوي، ءسوز ۇقپاي تۇرعان...
ساياتبەك: — مەن ءۇشىن قىزىمنىڭ باقىتى بارىنەن قىمبات!
باقىتكۇل: — سەن نەمەنە سوندا...
ساياتبەك: — ءسوزدى كوبەيتپە!.. تەڭىن تاپسا بولدى ەمەس پە؟!. ودان باسقا ساعان نە كەرەك!
باقىتكۇل: — تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن دەگەن بار!.. سونى دا بىلمەيسىڭ بە؟!.
ساياتبەك (كوزىن الارتا، داۋىسىن كوتەرىپ): — جەتەر ەندى! دوعاراسىڭ با، جوق پا؟
باقىتكۇل: — قويشىمەن قۇدا بولىپ جەتىسەرسىڭ!.. جەتىسكەن ەكەنبىز!.. ويباي—اۋ، ويباي!..
باقىتكۇل دولدانا شىعىپ كەتەدى.
ينديرا (ەركەلەپ): — پاپ... ول جاقسى جىگىت! سيمپاتيچنىي، ۋمنىي... پوريادوچنىي.
ساياتبەك: — وزىڭە ۇناسا، ءوزىڭ ۇناتساڭ بولدى دا، بوتام!.. سەن باقىتتى بولساڭ، بىزگە ودان باسقا نە كەرەك دەيسىڭ، جانىم! كورەيىك، تانىسايىق!.. بىلىسەيىك!.. ءوزىڭ دە جاقسىلاپ ويلان، جانىم. باسقا نارسەلەردەن قاتەلەسۋگە بولار، ال ومىرلىك جار تاڭداۋدا قاتەلىككە جول بەرۋگە بولمايدى! ويتكەنى، باعىڭ دا، سورىڭ دا سوندا، جانىم! ومىردە مەن دە كوپ قاتەلىكتەر جىبەردىم!..
ينديرا: — ول نە؟
ساياتبەك: — جاي — اشەيىن... سەن جالعىزسىڭ!.. وسىنىڭ ءبارى سەنىڭ شەشەڭنىڭ كەسىرى... ۇلىم بولسا... كەيدە... ءاي... قازاقتىڭ... كەيبىر سوزدەرى—اي!...
ينديرا: — كازاكتين سوزدەري...
ساياتبەك: — ءيا، اتا – بابالارىمىز قانداي دانىشپان بولعان! ءبارىن دە ءبىر—اق اۋىز سوزبەن ايتىپ كەتكەن عوي!..
ينديرا: — پاپ... مەني نەگە كازاكشا وكيتپادىنىز؟ كازاكتين سوزدەرين كوپ تۇسىنبەيد. كازاكشا دۋرىس سويلەي المايتىنگا ۇيالام.
ساياتبەك: — ءالى—اق ۇيرەنىپ كەتەسىڭ! ۇيالماي سويلەي بەر. ول كەزدە زامان باسقا ەدى عوي، جانىم. ماڭايدا قازاق مەكتەبى جوق بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە ورىسشا بىلسەڭ، جەردە قالمايتىنسىڭ! سەنىڭ بولاشاعىڭدى ويلاعاننان ورىس مەكتەبىنە بەرىپ ەدىم... قاتەلەسكەنىمدى كەش تە بولسا ءوزىم دە سەزىپ ءجۇرمىن! كەيدە سەنەن ورىستىق مىنەزدەردى بايقاپ قالام. دەگەنمەن، بويىڭا شامام كەلگەنشە قازاقىلىقتىڭ ءدانىن سەبۋگە تىرىستىم. ىلعي دا، ۇيدە قازاقشا سويلەڭدەر دەپ ايتىپ وتىراتىن ەدىم عوي! سوزىمە ونشا قۇلاق اسپاۋشى ەدىڭدەر! ەندى كەلىپ... (قالتا تەلەفونى شىلدىرلايدى). اا... جاقسى... جاقسى... مەن ءقازىر بارامىن!.. (قىزىنا قاراپ). قوي، جارايدى، جانىم، مەن كەتتىم، جينالىستان كەشىگىپ بارامىن! ويلان، قىزىم، ابدەن ويلان. ءوزىڭ دە ەندى بالا ەمەسسىڭ عوي! ەرتەڭ وكىنىپ، وپىنبايتىنداي بولعايسىڭ! ەڭ باستىسى وزىڭە ۇناسا بولدى. قالعانى بىرتىندەپ قالىپقا كەلەر. ءبىز ەمەس، ءوزىڭ تۇراسىڭ عوي! دەگەنمەن، قويشىنىڭ بالاسى ەكەن. ابدەن ويلان، جانىم. ءبىز دە كورەيىك، تانىسايىق... ءبىر ۋاق ابىرويدى دا ويلاعان دۇرىس، قىزىم!.. ەل بار، جۇرت بار دەگەندەي... ەندى ءوزىڭ...
ينديرا: — وي، پاپ...
ساياتبەك: — قىزىم، كەيىن... تاعى اڭگىمەلەسەرمىز... مەن كەشىگىپ بارام... جاقسى ... كەيىن تاعى...
اكەسى قىزىنىڭ ماڭدايىنان يىسكەيدى دە، اسىعا باسىپ، شىعىپ كەتەدى. سالدەن سوڭ قاقپانىڭ قوڭىراۋى شىلدىرلايدى. ينديرا جۇگىرىپ بارىپ ەسىك اشادى. قولىنا گۇل شوقتارىن ۇستاعان سەرجان كىرەدى.
سەرجان: — قالىڭ قالاي؟
ينديرا: — سالەم!
سەرجان: — كوڭىل – كۇيىڭ قالاي؟
ينديرا: — جامان ەمەس! ءبارى جاكسى.
سەرجان: — نە جاڭالىق؟
ينديرا: — ەش جانالىك جوك.
سەرجان: — وو... و... قازاقشا كوپكورىم سويلەيتىن بولىپسىڭ عوي!
ينديرا: — كاك... كاك... پوپكورم دەيسىڭ بە؟ پوپكورم سياقتى سويلەيم بە.
سەرجان: — پوپكورم سويلەۋشى مە ەدى، نە؟
ينديرا: — ەندى ءوزىڭ عوي!..
سەرجان: — پوپكورم ەمەس، كوپكورىم دەيمىن. قازاقشا جاقسى ءبىلىپ قالىپسىڭ دەگەنىم عوي!
ينديرا: — اا... اا... سەنىن ارقاندا كوپكورم سويلەيم!
سەرجان: — جارايدى! وسىنداي قاسيەتتەرىڭ عوي... قىلىقتى قىزسىڭ—اۋ!.. ايتپەسە بار عوي، قالانىڭ قىزدارىن ونشا جاقتىرا قويماۋشى ەدىم.
ينديرا: — مەن دە اۋىل جىگيتين... ەسىڭدە مە، ەكەۋمىزدىڭ ۋريسيپ قالعانيميز. مەن پلاكات ەتىپ ەدىم عوي! سەن ماعان مانگۋرت دەدىن.
سەرجان: — ەندى ءوزىڭ عوي، مامبەت دەگەن. ىلعي ورىسشا سويلەيتىنسىڭ. سوعان وزىمنەن-وزىم ىزا بولاتىنمىن. سونى ايتىپ ەدىم، ءوزىڭ عوي، شامدانىپ، داۋكەستەنىپ شىعا كەلگەن.
ينديرا: — سول ايتقاندارىن ۇلكەن وي سالدى! سەن مەنين ومىرگە دەگەن كوزقاراستى وزگەرتتىن! شىن ايتام! سول ءۇشىن دە ءوزىم بارىپ كەشىرىم سۋراديم گوي!
سەرجان: — سونان كەيىن عوي، سەنى ءبىر ءتۇرلى جاقسى كورىپ قالعانىم. ءومىر قىزىق قوي!.. ايتپەسە...
ينديرا: — بايقايسىڭ با، سەرجان، سەنىمەن تانىسقاننان بەرى مەن كازاكشا سويلەيتىن بولدىم.
سەرجان: — وتە جاقسى!..
ينديرا: — مەن سەنى العاشىندا مۇلدە ورىسشا بىلمەيتىن شىعار دەپ ويلاۋشى ەدىم! ورىسشا جاكسي ۋرسادي ەكەنسين. چيستىي ورىسشا ۋرساسىن!..
سەرجان: — مەن دە سەنى ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن!..
ينديرا: — ال بىلاي... ۆوبششە... ورىسشا سويلەمەيسين، ءيا! ورىستاردىن وزىنە كازاكشا سويلەيسين! «و، كولحوز!» دەپ، بيز كۇلەتىنبىز. ورىستارگا كازاكشا سويلەۋ كىزىك. بىراك سەني ولار ءباري تۇسينەدي، ءيا.
سەرجان: — ءوزىمىز عوي، وبەكتەپ شىعا كەلەتىن. ايتپەسە، ولاردىڭ ءبارى بىلەدى، بولماسا تۇسىنەدى. وزبەكتەر ەشۋاقىتتا ءبىر – بىرىمەن ورىسشا سويلەسپەيدى. قايتا ورىسقا وزبەكشە گاپىرەدى. ءتىپتى تاشكەندە دۇكەن ساتۋشىلارىنىڭ ءوزى ورىسشا سويلەسەڭ جاۋاپ بەرمەيدى. وزبەكشە سويلەمەسەڭ دە، قازاقشا سويلە دەيدى. مىنە، ولاردا ۇلتتىق نامىس قانداي!.. ال ءبىز بولساق، وزىمىزبەن-وزىمىز ورىسشا سويلەسەمىز! سونى جەتىستىك سانايمىز، ماقتان تۇتامىز! قادىر اعامىز ايتپاقشى، وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن بىلسەڭ دە، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتەۋ كەرەك قوي! اعىلشىنشا بۇلبۇلداي سايراساڭ، كانەكي!.. ءبىراق...
ينديرا: — سەن اگىلشىنشا دا جاقسى بىلەدى ەكەنسين عوي! سەنى... بار عوي... اگىلشىنشا بىلەدى دەپ مۇلدە ويلاماپپىن! اۋىلدا ءجۇرىپ كالاي ۇيرەنگەنسين؟
سەرجان: — نيەت بولسا، ءبارىن ۇيرەنۋگە بولادى. ايتىپ تۇرمىن عوي، ءبارىن ءبىل! تەك قازاقپەن قازاقتىڭ ورىسشا شۇلدىرلەسكەنىن تۇسىنبەيمىن. قاراپتان قاراپ تۇرىپ زىعىردانىم قاينايدى. ماسقارا ەمەس پە؟ نامىس قايدا؟ ءوز ءتىلىمىز جوقتاي! بىلە بىلسەڭ قازاق ءتىلى الەمدەگى ەڭ باي تىلدەردىڭ ءبىرى.
ينديرا: بىلەم! الگاش وسىنداي كاسيەتتەرىن جەك كوردىم، كەيىن وسى قاسيەتتەرىن ءۇشىن جاقسى كوريپ كەتتيم گوي. مامبەت دەپ ويلاۋشى ەديك، مامبەت سەن ەمەس، مانگۋرت ءبىز ەكەنبىز عوي! (كۇلىمسىرەيدى).
سەرجان: — قويشى، ونىڭ ءبارىن ەسكە تۇسىرە بەرىپ قايتەمىز، كورگەن تۇستەي ءوتتى دە كەتتى عوي!.. ودان دا دايىندال، ايتپەسە، سپەكتاكلدەن قالىپ قويىپ جۇرەرمىز.
ينديرا: — جاكسى. مەن كازير...
وسى كەزدە ۇيدەن باقىتكۇل شىعىپ قالادى. ول ينديرا مەن سەرجاننىڭ سوزدەرىن تىڭداپ تۇرعان سىڭايلى. جىگىتتى باستان – اياق الاكوزدەنە شولىپ وتەدى دە، مىقىنىن تايانىپ تۇرا قالادى.
سەرجان (كورە سالىپ): — سالەمەتسىز بە؟
باقىتكۇل (سەرجانعا قاراپ): — بۇگىن ۇيگە قوناقتار كەلمەك. ينديرا ەشقايدا بارا المايدى.
سەرجان(ساسقالاقتاپ): — ونداي بولسا... جارايدى...ءوزىم-اق...
باقىتكۇل (كەكەسىنمەن): — سويتكەنىڭ دۇرىس!..
سەرجان (شەگىنشەكتەپ): — جاقسى وندا... ( شىعىپ كەتەدى).
ينديرا: — مام... نەگە... مەن ونى جاقسى كورەم عوي!.. ءسىز ءبارىن...
باقىتكۇل: — نە بولدى!.. قايتا جاقسى...
ينديرا: — مام... ءبىز ءبىر – ءبىرىمىزدى جاقسى كورەمىز. نەگە تۇسىنبەيسىز؟!. ءبىز ءبارىبىر...
باقىتكۇل: — اتاڭنىڭ باسى...
ينديرا: — مام... مام... ( سويلەي الماي، قىستىعىپ ۇيگە كىرىپ كەتەدى).
باقىتكۇل (جاپادان جالعىز، وزىنە ءوزى): — ءاي، ءوزى ءبىر ءتۇر – تۇلعاسى كەلىسكەن بالا ەكەن!.. ۇستىندەگى كيىمى دە... ءاي، ءبىراق، قويشىنىڭ بالاسى عوي... مۇمكىن... ءا.. الدە...
(وزىمەن-وزى ىشتەي كۇبىرلەسىپ تۇرىپ قالادى).
سوڭى