قوسارلاما قوس سوزدەر (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
بارلىعى: 102 ساعات.
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 6 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
21. قوسارلاما قوس سوزدەر.
22. سىن جۇمىسى. جاقسى كىتاپ — جان ازىعى.
23. قىسقارعان سوزدەر.
24. تىركەستى سوزدەر.
25. ءسوزجاسامنان وتكەندى قايتالاۋ.
21. ساباقتىڭ وتىلەتىن مەرزىمى:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قوسارلاما قوس سوزدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قوسارلاما قوس سوزدەر، ونىڭ تۇرلەرى، قوسارلاما قوس سوزدەر جايلى تولىق مالىمەت بەرە وتىرىپ ولاردىڭ وي - پىكىرىن قالىپتاستىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ.
ب) تاربيەلىك؛ ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەۋگە، ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سوزدىكپەن جۇمىس، باعالاۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ديد. ماتەريالدار، كەستەلەر، كەسپە قاعازدارى، تىرەك سىزبالار.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. كەزەكشى مالىمدەمەسى.
3. جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
4. جاڭا ساباققا دايىندىق.
ە) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. وتكەن ساباقتا وتىلگەن ەرەجەنى سۇراۋ.
2. جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن داپتەرلەرىنەن تەكسەرۋ.
3. داپتەرلەرىن الماستىرۋ.
4. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «قوسارلاما قوس سوزدەر» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
ەكى تۇبىردەن قوسارلانىپ جاسالعان قوس ءسوزدى قوسارلاما قوس ءسوز دەيدى. ادەتتە ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە جاقىن سينونيم سوزدەر نەمەسە ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى كەلەتىن انتونيم سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى: اياق - تاباق، قۇرت - قۇمىرسقا، كارى - جاس، ۇلكەن - كىشى، ت. ب. مۇندا اياق تا تاباق تا ىدىستار، قۇرت تا، قۇمىرسقا دا — جاندىكتەر. ال كارى - جاس، ۇلكەن - كىشى دەگەن قوس سوزدەردىڭ ءبىرىنشى سىڭارى ەكىنشىسىنىڭ ماعىناسىنا قايشى كەلىپ تۇر. وسى قاسيەتى جاعىنان قوسارلاما قوس سوزدەر سويلەمنىڭ ءبىرىڭعاي مۇشەلەرىنە ۇقساس، جاقىن بولىپ كەلەدى، ولاردىڭ سىڭارلارى تۇلعالاس بولىپ وتىرادى. ءبۇل ءتارىزدى قوس سوزدەردى كەيدە اراسىنا جالعاۋلىق شىلاۋلاردى كەلتىرىپ، ءبىرىڭعاي مۇشە ەتىپ قولدانۋعا بولادى. مىسالى: كارى - جاس تۇگەل جينالدى — كارى مەن جاس تۇگەل جينالدى.
قوسارلاما قوس سوزدەردىڭ قۇرامى مىناداي بولادى:
1. ماعىناسى ءبىر - بىرىنە جاقىن (سينونيم) نەمەسە قاراما - قارسى (انتونيم) سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى: اعا - ءىنى، جاتا - جاستانا، ت. ب.
2. ءبىر سىڭارى ماعىنالى، ەكىنشى سىڭارى ماعىناسىز سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى:
بالا - شاعا، كەلىن - كەپشىك، ت. ب. قازىرگى كەزدە ماعىناسىز دەلىنەتىن سىڭارلارىنىڭ ەرتە كەزدە ماعىناسى بولعان، تەك كەيىن ۇمىتىلىپ قالعان. ونداي سوزدەردىڭ كوپشىلىگى كونە ءسوز نەمەسە
باسقا تىلدەن ەنگەن ءسوز بولىپ تابىلادى. مىسالى: بالا ءسوزى تۇسىنىكتى، ال شاعا كونە داۋىردە «بالا، كىشكەنتاي» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرگەن (قىزىل شاقا دەگەنگە ءمان بەرىپ كورىڭ - دەر. سول ماعىنا قازىرگە دەيىن كەيبىر تۇركى تىلدەرىندە (مىسالى، تۇرىكمەن تىلىندە) بار.
3. ەكى سىڭارى دا ماعىناسىز سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى: ىعى - جىعى، وقتا - تەكتە، ت. ب. ب9ل سياقتى سوزدەر قازىرگى كەزدە ەشبىر ماعىنا ءبىلدىر - مەسە دە، بۇرىڭعى كەزدە ماعىناسى بولعان. مىسالى: ىعى ءسوزى دە، جىعى ءسوزى دە كونە تۇركى تىلىندە «جيىن» دەگەن ماعىنانى، وقتا - تەكتە «كەيدە» دەگەن ماعىنانى بىلدىرگەن.
4. كەيىنگى كەزدە عانا قالىپتاسا باستاعان ءبىر توپ قوسارلانعان سوزدەر بار. ولاردىڭ سىڭارلارى كەيدە ءبىر تۇلعادا، كەيدە ءار ءتۇرلى تۇلعادا بولا بەرەدى. مىسالى: ۇگىت - ناسيحات، وقۋ - اعارتۋ، قوعامدىق - ساياسي، ت. ب.
قوس سوزدەردىڭ قايتالاما ءتۇرى دە، قوسارلاما ءتۇرى دە ءارقاشان دەفيس ارقىلى جازىلادى. قوسىمشا سويلەم ىشىندە نەگىزىنەن قوس ءسوزدىڭ ەكىنشى سىڭارىنا جالعانادى. مىسالى: بارار - بارماسىمدى قۇرتقا بىلەدى دەگەن سويلەمدە ءى - جاق تاۋەلدىك جالعاۋى (ىم) مەن تابىس سەپتىك جالعاۋى (دى) قوس ءسوزدىڭ ەكىنشى سىڭارىنا (بارماس) جالعانعان، ءبىراق ءبۇل قوسىمشانىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى (ءى - جاق تاۋەلدىك جانە وبەكتىلىك) قوس ءسوزدىڭ ءبىرىنشى سىڭارىنا دا ورتاق: بارار - ىم - دى.
مىنە، وسىلايشا جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتامىن. العاشقى ورىندالاتىن تاپسىرما: 93 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتىن تۇسىندىرەمىن. قوسارلاما قوس سوزدەردى كوشىرىپ جازىپ، ولاردىڭ قالاي جاسالعانىن ايتىڭدار، دەفيس ارقىلى جازىلاتىنىنا كوڭىل اۋدارىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 94 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: قوس سوزدەردىڭ ماعىنالارىن ايقىنداپ، جاسالۋ جولىنا قاراي توپ - توپقا ءبولىپ جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 95 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: بەرىلگەن قوس سوزدەردى پايدالانىپ، ءسوز تىركەسىن جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 97 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: ءماتىندى كوشىرىپ جازىپ، قوس سوزدەردىڭ اراسىنا دەفيس قويىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 98 - جاتتىعۋ جۇمىسىن اۋىزشا تۇردە ورىنداتامىن: جۇمباقتاردى وقىپ شەشۋىن تابىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 99 - جاتتىعۋ جۇمىسىن دا اۋىزشا تۇردە ورىنداتامىن: ءماتىندى مانەرلەپ وقىڭدار. قوس ءسوزدىڭ تۇرلەرىن انىقتاپ، ولاردىڭ قانداي جولمەن جاسالعانىن ايتىڭدار.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
1. سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
2. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
3. ۇيگە تاپسىرما: 100 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن تۇسىندىرەمىن:
بەرىلگەن تىرەك سوزدەردى پايدالانىپ شىعارما جازىڭدار.
تەكسەردىم:
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
بارلىعى: 102 ساعات.
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 6 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
21. قوسارلاما قوس سوزدەر.
22. سىن جۇمىسى. جاقسى كىتاپ — جان ازىعى.
23. قىسقارعان سوزدەر.
24. تىركەستى سوزدەر.
25. ءسوزجاسامنان وتكەندى قايتالاۋ.
21. ساباقتىڭ وتىلەتىن مەرزىمى:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قوسارلاما قوس سوزدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قوسارلاما قوس سوزدەر، ونىڭ تۇرلەرى، قوسارلاما قوس سوزدەر جايلى تولىق مالىمەت بەرە وتىرىپ ولاردىڭ وي - پىكىرىن قالىپتاستىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ.
ب) تاربيەلىك؛ ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەۋگە، ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سوزدىكپەن جۇمىس، باعالاۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ديد. ماتەريالدار، كەستەلەر، كەسپە قاعازدارى، تىرەك سىزبالار.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. كەزەكشى مالىمدەمەسى.
3. جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
4. جاڭا ساباققا دايىندىق.
ە) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. وتكەن ساباقتا وتىلگەن ەرەجەنى سۇراۋ.
2. جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن داپتەرلەرىنەن تەكسەرۋ.
3. داپتەرلەرىن الماستىرۋ.
4. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «قوسارلاما قوس سوزدەر» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
ەكى تۇبىردەن قوسارلانىپ جاسالعان قوس ءسوزدى قوسارلاما قوس ءسوز دەيدى. ادەتتە ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە جاقىن سينونيم سوزدەر نەمەسە ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى كەلەتىن انتونيم سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى: اياق - تاباق، قۇرت - قۇمىرسقا، كارى - جاس، ۇلكەن - كىشى، ت. ب. مۇندا اياق تا تاباق تا ىدىستار، قۇرت تا، قۇمىرسقا دا — جاندىكتەر. ال كارى - جاس، ۇلكەن - كىشى دەگەن قوس سوزدەردىڭ ءبىرىنشى سىڭارى ەكىنشىسىنىڭ ماعىناسىنا قايشى كەلىپ تۇر. وسى قاسيەتى جاعىنان قوسارلاما قوس سوزدەر سويلەمنىڭ ءبىرىڭعاي مۇشەلەرىنە ۇقساس، جاقىن بولىپ كەلەدى، ولاردىڭ سىڭارلارى تۇلعالاس بولىپ وتىرادى. ءبۇل ءتارىزدى قوس سوزدەردى كەيدە اراسىنا جالعاۋلىق شىلاۋلاردى كەلتىرىپ، ءبىرىڭعاي مۇشە ەتىپ قولدانۋعا بولادى. مىسالى: كارى - جاس تۇگەل جينالدى — كارى مەن جاس تۇگەل جينالدى.
قوسارلاما قوس سوزدەردىڭ قۇرامى مىناداي بولادى:
1. ماعىناسى ءبىر - بىرىنە جاقىن (سينونيم) نەمەسە قاراما - قارسى (انتونيم) سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى: اعا - ءىنى، جاتا - جاستانا، ت. ب.
2. ءبىر سىڭارى ماعىنالى، ەكىنشى سىڭارى ماعىناسىز سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى:
بالا - شاعا، كەلىن - كەپشىك، ت. ب. قازىرگى كەزدە ماعىناسىز دەلىنەتىن سىڭارلارىنىڭ ەرتە كەزدە ماعىناسى بولعان، تەك كەيىن ۇمىتىلىپ قالعان. ونداي سوزدەردىڭ كوپشىلىگى كونە ءسوز نەمەسە
باسقا تىلدەن ەنگەن ءسوز بولىپ تابىلادى. مىسالى: بالا ءسوزى تۇسىنىكتى، ال شاعا كونە داۋىردە «بالا، كىشكەنتاي» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرگەن (قىزىل شاقا دەگەنگە ءمان بەرىپ كورىڭ - دەر. سول ماعىنا قازىرگە دەيىن كەيبىر تۇركى تىلدەرىندە (مىسالى، تۇرىكمەن تىلىندە) بار.
3. ەكى سىڭارى دا ماعىناسىز سوزدەر قوسارلانادى. مىسالى: ىعى - جىعى، وقتا - تەكتە، ت. ب. ب9ل سياقتى سوزدەر قازىرگى كەزدە ەشبىر ماعىنا ءبىلدىر - مەسە دە، بۇرىڭعى كەزدە ماعىناسى بولعان. مىسالى: ىعى ءسوزى دە، جىعى ءسوزى دە كونە تۇركى تىلىندە «جيىن» دەگەن ماعىنانى، وقتا - تەكتە «كەيدە» دەگەن ماعىنانى بىلدىرگەن.
4. كەيىنگى كەزدە عانا قالىپتاسا باستاعان ءبىر توپ قوسارلانعان سوزدەر بار. ولاردىڭ سىڭارلارى كەيدە ءبىر تۇلعادا، كەيدە ءار ءتۇرلى تۇلعادا بولا بەرەدى. مىسالى: ۇگىت - ناسيحات، وقۋ - اعارتۋ، قوعامدىق - ساياسي، ت. ب.
قوس سوزدەردىڭ قايتالاما ءتۇرى دە، قوسارلاما ءتۇرى دە ءارقاشان دەفيس ارقىلى جازىلادى. قوسىمشا سويلەم ىشىندە نەگىزىنەن قوس ءسوزدىڭ ەكىنشى سىڭارىنا جالعانادى. مىسالى: بارار - بارماسىمدى قۇرتقا بىلەدى دەگەن سويلەمدە ءى - جاق تاۋەلدىك جالعاۋى (ىم) مەن تابىس سەپتىك جالعاۋى (دى) قوس ءسوزدىڭ ەكىنشى سىڭارىنا (بارماس) جالعانعان، ءبىراق ءبۇل قوسىمشانىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى (ءى - جاق تاۋەلدىك جانە وبەكتىلىك) قوس ءسوزدىڭ ءبىرىنشى سىڭارىنا دا ورتاق: بارار - ىم - دى.
مىنە، وسىلايشا جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتامىن. العاشقى ورىندالاتىن تاپسىرما: 93 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتىن تۇسىندىرەمىن. قوسارلاما قوس سوزدەردى كوشىرىپ جازىپ، ولاردىڭ قالاي جاسالعانىن ايتىڭدار، دەفيس ارقىلى جازىلاتىنىنا كوڭىل اۋدارىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 94 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: قوس سوزدەردىڭ ماعىنالارىن ايقىنداپ، جاسالۋ جولىنا قاراي توپ - توپقا ءبولىپ جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 95 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: بەرىلگەن قوس سوزدەردى پايدالانىپ، ءسوز تىركەسىن جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 97 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: ءماتىندى كوشىرىپ جازىپ، قوس سوزدەردىڭ اراسىنا دەفيس قويىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 98 - جاتتىعۋ جۇمىسىن اۋىزشا تۇردە ورىنداتامىن: جۇمباقتاردى وقىپ شەشۋىن تابىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 99 - جاتتىعۋ جۇمىسىن دا اۋىزشا تۇردە ورىنداتامىن: ءماتىندى مانەرلەپ وقىڭدار. قوس ءسوزدىڭ تۇرلەرىن انىقتاپ، ولاردىڭ قانداي جولمەن جاسالعانىن ايتىڭدار.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
1. سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
2. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
3. ۇيگە تاپسىرما: 100 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن تۇسىندىرەمىن:
بەرىلگەن تىرەك سوزدەردى پايدالانىپ شىعارما جازىڭدار.
تەكسەردىم:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
-
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
