كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى. ءتۇبىر مەن قوسىمشا
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
بارلىعى: 102 ساعات.
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 6 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
16. ءتۇبىر مەن قوسىمشا.
17. دارا سوزدەر مەن كۇردەلى سوزدەر.
18. بىرىككەن سوزدەر.
19. بىرىككەن سوزدەردىڭ ەملەسى
20. قوس سوزدەردىڭ تۇرلەرى. قايتالاما قوس سوزدەر.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتۇبىر مەن قوسىمشا.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءسوز تۇلعاسى جانە ءتۇبىر مەن قوسىمشا جايلى تولىق تۇردە تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگى، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، ساۋاتتىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەكىتۋ، سوزدىكپەن جۇمىس، باعالاۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ديداكتيكالىق ماتەريالدار، كەستەلەر، كەسپە قاعازدارى، ت. ب.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپپەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: كىرىسپە، ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
ءا) كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
2) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ا) وتكەن ساباقتا وتىلگەن ەرەجەلەردى سۇرايمىن.
ءا) جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن داپتەرلەرىنەن تەكسەرەمىن.
ب) سۇراق قويۋ ارقىلى وتكەن تاقىرىپتى بەكىتەمىن.
ۆ) داپتەرلەرىن الماستىرامىن.
3) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ،
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «ءتۇبىر مەن قوسىمشا» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
ءسوزدىڭ باستاپقى ماعىنالى بولشەگىن ءتۇبىر دەيدى. مىسالى: جولداستىق، ساۋىنشىلار، مەكتەپتەردىڭ، كورىنگەن دەگەن سوزدەردىڭ تۇبىرلەرى - جول، ساۋ، مەكتەپ، كور. سەبەبى بۇلار قوسىمشاسىز تۇرىپ تا بەلگىلى ءبىر ماعىنانى بىلدىرەدى: جول - ءىز نەمەسە ساپار، ساۋ - ءسۇت الۋ، مەكتەپ - وقيتىن ورىن، كور - كوزبەن بايقاۋ.
وسى تۇبىرلەرگە جالعانعان - داس، - تىڭ(جولداستىق دەگەن سوزدە)، - ىن، - ششى (ساۋىنشى دەگەن سوزدە)، - تەر، - ءدىڭ (مەكتەپتەردىڭ دەگەن سوزدە)، - ءىن، - گەن(كورىنگەن دەگەن سوزدە) بولشەكتەرى قوسىمشا دەپ اتالادى. قوسىمشا جەكە تۇرعاندا ەشبىر ماعىنا بىلدىرە المايدى. جوعارىداعى - داس، - تىڭ، - ىن، ت. ب. قوسىمشالاردا ەشبىر ماعىنا جوق. كەي قوسىمشا تۇبىرگە قوسىلعاندا سوزگە جاڭا ماعىنا قوسادى. مىسالى، جول - ءىز يا ساپار بولسا، جولداس - جولعا بىرگە شىعاتىن ادام يا سەرىك دەگەندى بىلدىرەتىن جاڭا مانگە يە بولعان ءسوز؛ مەكتەپ - وقۋ وقيتىن ورىن بولسا، - تەر دەگەن قوسىمشا سول مەكتەپتىڭ بىرەۋ ەمەس، كوپ ەكەنىن عانا بىلدىرەدى.
قوسىمشا ەكى ءتۇرلى: جۇرناق جانە جالعاۋ. جۇرناق ءوزى جالعانعان ءسوزدىڭ ماعىناسىن وزگەرتەدى، ول ءسوزدى باسقا سوزبەن بايلانىستىرمايدى. جۇرناقتىڭ ءوزى ەكى تۇرگە بولىنەدى: ءسوز تۋدىرۋشى جۇرناقتار جانە ءسوز تۇرلەندىرۋشى جۇرناقتار. ءتۇبىردىڭ نەگىزگى ماعىناسىن وزگەرتىپ، وعان جاڭا ماعىنا بەرەتىن جۇرناقتى ءسوز تۋدىرۋشى جۇرناقتار دەيدى. مىسالى: جول - داس - تىڭ، ساۋ - ىن - شى دەگەن سوزدەردەگى - داس پەن - تىڭ، جانە - ىن مەن - شى جۇرناقتارى جاڭا ءسوز تۋدىرىپ ءتۇر.
جول دەگەن ءىز نەمەسە ساپار ماعىناسىن بەرەدى. وعان - داس قوسىمشاسى قوسىلسا، جولداس - سەرىك مانىندەگى ادام، وعان - تىق قوسىلسا، جولداستىق ادامدار اراسىندا بولاتىن قارىم - قاتىناس بولىپ شىعادى. ساۋ دەگەن ءسۇت الۋ ءمانىن بەرەتىن، قيمىلدى بىلدىرەتىن ءسوز بولسا، وعان - ىن قوسىلسا، ساۋۋعا بايلانىستى جاڭا ماعىناداعى زاتتىق ۇعىمدى، وعان — شى قوسىلىپ ساۋۋدى ىسكە اسىراتىن ادامدى (سونداي ماماندىقتىڭ يەسىن) بىلدىرەدى. وسىنداي جۇرناقتار ارقىلى جاسالعان سوزدەر تۋىندى ءتۇبىر نەمەسە تۋىندى ءسوز دەپ اتالادى ءسويتىپ، جول، ساۋ دەگەن سوزدەر - نەگىزگى تۇبىرلەر دە، جولداس، جولداستىڭ، ساۋىن، ساۋىنشى دەگەن سوزدەر - تۋىندى تۇبىرلەر.
ءبىر سوزگە بىرنەشە جۇرناق جالعانا بەرەدى. ءبىر تۇبىردەن جاسالعان ءار ءتۇرلى سوزدەر تۇبىرلەس سوزدەر دەپ اتالادى. مىسالى، ءونىم، ءوندىرىس، ءونىس، ونگىش سياقتى سوزدەردىڭ نەگىزگى ءتۇبىرى - ءون.
مىنە، وسىلايشا جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتامىن. العاشقى ورىندالاتىن تاپسىرما: 69 - جاتتىعۋدىڭ شارتى مىناداي: 1. وقىپ شىعىپ، ماتىندەگى نەگىزگى ويدى انىقتاڭدار. 2. ماتىندە قانداي ەلدىك ءداستۇر كورىنىس تاپقان؟ وزدەرىڭ بىلەتىن وقيعالارمەن بايلانىستىرىپ اڭگىمەلەڭدەر.
سويلەمدەردەگى قارامەن جازىلعان سوزدەردىڭ ءتۇرىن (جۇرناق پا، جالعاۋ ما) اجىراتىڭدار.
كەلەسى ورىندالاتىن تاپسىرما: 70 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: بەرىلگەن سوزدەردەن جۇرناق ارقىلى تۋىندى ءتۇبىر جاساپ، داپتەرلەرىڭە جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 71 - جاتتىعۋدىڭ شارتى: سوزدەردىڭ ءتۇبىرى مەن قوسىمشالارىن دەفيس ارقىلى اجىراتىپ جازىڭدار.
تاپسىرما: قارامەن جازىلعان سوزدەردى قاتىستىرىپ شاعىن ءماتىن قۇراڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 72 - جاتتىعۋدىڭ شارتى: تومەندەگى سوزدەرگە قوسىمشالار جالعاپ، سويلەم قۇراپ جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 73 - جاتتىعۋدىڭ شارتى: تومەندەگى سوزدەردى ۇلگىدە كورسەتىلگەندەي ەتىپ ءۇش باعانعا ءبولىپ جازىڭدار.
كەلەسى ورىندالاتىن تاپسىرما: 74 - جاتتىعۋ. بەس ماقال - ماتەل تاۋىپ جازىپ، ونداعى تۇبىرگە قوسىلعان قوسىمشالاردىڭ تۇرلەرىن اجىراتىڭدار.
قازىرگى قازاق ءتىلى - كونە تۇركى تىلدىك قۇبىلىستاردىڭ، زاڭدىلىقتاردىڭ دەنى سول كوپە تىلدەن باستاۋ الادى. بۇدان بىلاي مەن سەندەرگە كونە تۇركى ءتىلىنىڭ ايناسى - ورحون - ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرىندەگى گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتارمەن دە تانىستىرىپ وتىرامىن.
ورحون - ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرىندەگى سوزدەردى دە تۇلعاسىنا قاراي ءتۇبىر ءسوز، تۋىندى ءسوز، قوس ءسوز، بىرىككەن ءسوز، كۇردەلى سوزدەر دەپ بەس توپقا بولۋگە بولادى.
1. ءتۇبىر سوزدەر. ەسكەرتكىشتەردە جالاڭ تۇبىردەن تۇراتىن سوزدەر تومەندەگىدەي بولىپ كەلەدى:
1) جالعىز عانا داۋىستى دىبىستان تۇراتىن سوزدەر، مىسالى، ى - بۇتا (وسىمدىك): ى بار باس اسدىمىز (بۇتاسى بار شىڭنان استىق)؛
2) داۋىستى+داۋىسسىز دىبىستان تۇراتىن سوزدەر: از (از)، ەب (ءۇي)، ءىچ (ءىش)؛
3) داۋىسسىز +داۋىستى دىبىستان تۇراتىن سوزدەر: بۋ (بۇل)، تە (دە، ايت)، كۋ (دىبىس)، ت. ب.؛
4) داۋىستى جانە داۋىسسىز دىبىستار ارالاسىپ كەلگەن سوزدەر: اپا (اپا)، يۋرت (ءجۇرت)، كىشى (كىسى)، ىنگەك (سيىر)، بۋدۋن (حالىق)، قاعان (كاعان، حان)، ت. ب.
تۋىندى سوزدەر. ەسكەرتكىشتەردە جۇرناق. جالعانۋ ارقىلى جاسالعان جاڭا سوزدەر دە بار. مىسالى: ايگۋچى (كەڭەسشى)، اتلىگ (اتتى)، يەرچى (جەرشىل)، كۇچلىگ (كۇشتى).
مىنە، وسىلايشا جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداپ، ورحون — ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرى جايلى تۇسىنىك بەرىپ بولعان سوڭ قوسىمشا سۇراقتار مەن تاپسىرمالار بەرەمىن. پىسىقتاۋعا ارنالعان سۇراقتار.
1. سوزدەردىڭ جاسالۋى مەن سوزدىك قۇرامىنىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
2. تۇبىرگە قوسىمشا قوسىلۋ ارقىلى قانداي سوزدەر جاسالادى؟
3. ءتۇبىردىڭ نەگىزگى بەلگىسى قانداي؟
4. ءتۇبىر مەن قوسىمشانىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
5. قوسىمشانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟ ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىعى نەدە؟
6. تۋىندى ءتۇبىر دەگەن نە؟
7. تۋىندى ءتۇبىر مەن نەگىزگى ءتۇبىردىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
8. تۇبىرلەس سوزدەر دەگەن نە؟
ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
ا) سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
ءا) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالايمىن.
ب) ۇيگە تاپسىرما: 74 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتىن تۇسىندىرەمىن: بەس
ماقال - ماتەل تاۋىپ جازىپ، ونداعى تۇبىرگە قوسىلعان قوسىمشالاردىڭ تۇرلەرىن اجىراتىڭدار.
تەكسەردىم:
16، 17، 18، 19، 20 ساباقتاردى جۇكتەۋ
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
بارلىعى: 102 ساعات.
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 6 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
16. ءتۇبىر مەن قوسىمشا.
17. دارا سوزدەر مەن كۇردەلى سوزدەر.
18. بىرىككەن سوزدەر.
19. بىرىككەن سوزدەردىڭ ەملەسى
20. قوس سوزدەردىڭ تۇرلەرى. قايتالاما قوس سوزدەر.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتۇبىر مەن قوسىمشا.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءسوز تۇلعاسى جانە ءتۇبىر مەن قوسىمشا جايلى تولىق تۇردە تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگى، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، ساۋاتتىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەكىتۋ، سوزدىكپەن جۇمىس، باعالاۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ديداكتيكالىق ماتەريالدار، كەستەلەر، كەسپە قاعازدارى، ت. ب.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپپەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: كىرىسپە، ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
ءا) كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
2) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ا) وتكەن ساباقتا وتىلگەن ەرەجەلەردى سۇرايمىن.
ءا) جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن داپتەرلەرىنەن تەكسەرەمىن.
ب) سۇراق قويۋ ارقىلى وتكەن تاقىرىپتى بەكىتەمىن.
ۆ) داپتەرلەرىن الماستىرامىن.
3) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ،
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «ءتۇبىر مەن قوسىمشا» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
ءسوزدىڭ باستاپقى ماعىنالى بولشەگىن ءتۇبىر دەيدى. مىسالى: جولداستىق، ساۋىنشىلار، مەكتەپتەردىڭ، كورىنگەن دەگەن سوزدەردىڭ تۇبىرلەرى - جول، ساۋ، مەكتەپ، كور. سەبەبى بۇلار قوسىمشاسىز تۇرىپ تا بەلگىلى ءبىر ماعىنانى بىلدىرەدى: جول - ءىز نەمەسە ساپار، ساۋ - ءسۇت الۋ، مەكتەپ - وقيتىن ورىن، كور - كوزبەن بايقاۋ.
وسى تۇبىرلەرگە جالعانعان - داس، - تىڭ(جولداستىق دەگەن سوزدە)، - ىن، - ششى (ساۋىنشى دەگەن سوزدە)، - تەر، - ءدىڭ (مەكتەپتەردىڭ دەگەن سوزدە)، - ءىن، - گەن(كورىنگەن دەگەن سوزدە) بولشەكتەرى قوسىمشا دەپ اتالادى. قوسىمشا جەكە تۇرعاندا ەشبىر ماعىنا بىلدىرە المايدى. جوعارىداعى - داس، - تىڭ، - ىن، ت. ب. قوسىمشالاردا ەشبىر ماعىنا جوق. كەي قوسىمشا تۇبىرگە قوسىلعاندا سوزگە جاڭا ماعىنا قوسادى. مىسالى، جول - ءىز يا ساپار بولسا، جولداس - جولعا بىرگە شىعاتىن ادام يا سەرىك دەگەندى بىلدىرەتىن جاڭا مانگە يە بولعان ءسوز؛ مەكتەپ - وقۋ وقيتىن ورىن بولسا، - تەر دەگەن قوسىمشا سول مەكتەپتىڭ بىرەۋ ەمەس، كوپ ەكەنىن عانا بىلدىرەدى.
قوسىمشا ەكى ءتۇرلى: جۇرناق جانە جالعاۋ. جۇرناق ءوزى جالعانعان ءسوزدىڭ ماعىناسىن وزگەرتەدى، ول ءسوزدى باسقا سوزبەن بايلانىستىرمايدى. جۇرناقتىڭ ءوزى ەكى تۇرگە بولىنەدى: ءسوز تۋدىرۋشى جۇرناقتار جانە ءسوز تۇرلەندىرۋشى جۇرناقتار. ءتۇبىردىڭ نەگىزگى ماعىناسىن وزگەرتىپ، وعان جاڭا ماعىنا بەرەتىن جۇرناقتى ءسوز تۋدىرۋشى جۇرناقتار دەيدى. مىسالى: جول - داس - تىڭ، ساۋ - ىن - شى دەگەن سوزدەردەگى - داس پەن - تىڭ، جانە - ىن مەن - شى جۇرناقتارى جاڭا ءسوز تۋدىرىپ ءتۇر.
جول دەگەن ءىز نەمەسە ساپار ماعىناسىن بەرەدى. وعان - داس قوسىمشاسى قوسىلسا، جولداس - سەرىك مانىندەگى ادام، وعان - تىق قوسىلسا، جولداستىق ادامدار اراسىندا بولاتىن قارىم - قاتىناس بولىپ شىعادى. ساۋ دەگەن ءسۇت الۋ ءمانىن بەرەتىن، قيمىلدى بىلدىرەتىن ءسوز بولسا، وعان - ىن قوسىلسا، ساۋۋعا بايلانىستى جاڭا ماعىناداعى زاتتىق ۇعىمدى، وعان — شى قوسىلىپ ساۋۋدى ىسكە اسىراتىن ادامدى (سونداي ماماندىقتىڭ يەسىن) بىلدىرەدى. وسىنداي جۇرناقتار ارقىلى جاسالعان سوزدەر تۋىندى ءتۇبىر نەمەسە تۋىندى ءسوز دەپ اتالادى ءسويتىپ، جول، ساۋ دەگەن سوزدەر - نەگىزگى تۇبىرلەر دە، جولداس، جولداستىڭ، ساۋىن، ساۋىنشى دەگەن سوزدەر - تۋىندى تۇبىرلەر.
ءبىر سوزگە بىرنەشە جۇرناق جالعانا بەرەدى. ءبىر تۇبىردەن جاسالعان ءار ءتۇرلى سوزدەر تۇبىرلەس سوزدەر دەپ اتالادى. مىسالى، ءونىم، ءوندىرىس، ءونىس، ونگىش سياقتى سوزدەردىڭ نەگىزگى ءتۇبىرى - ءون.
مىنە، وسىلايشا جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتامىن. العاشقى ورىندالاتىن تاپسىرما: 69 - جاتتىعۋدىڭ شارتى مىناداي: 1. وقىپ شىعىپ، ماتىندەگى نەگىزگى ويدى انىقتاڭدار. 2. ماتىندە قانداي ەلدىك ءداستۇر كورىنىس تاپقان؟ وزدەرىڭ بىلەتىن وقيعالارمەن بايلانىستىرىپ اڭگىمەلەڭدەر.
سويلەمدەردەگى قارامەن جازىلعان سوزدەردىڭ ءتۇرىن (جۇرناق پا، جالعاۋ ما) اجىراتىڭدار.
كەلەسى ورىندالاتىن تاپسىرما: 70 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى: بەرىلگەن سوزدەردەن جۇرناق ارقىلى تۋىندى ءتۇبىر جاساپ، داپتەرلەرىڭە جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 71 - جاتتىعۋدىڭ شارتى: سوزدەردىڭ ءتۇبىرى مەن قوسىمشالارىن دەفيس ارقىلى اجىراتىپ جازىڭدار.
تاپسىرما: قارامەن جازىلعان سوزدەردى قاتىستىرىپ شاعىن ءماتىن قۇراڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 72 - جاتتىعۋدىڭ شارتى: تومەندەگى سوزدەرگە قوسىمشالار جالعاپ، سويلەم قۇراپ جازىڭدار.
كەلەسى تاپسىرما: 73 - جاتتىعۋدىڭ شارتى: تومەندەگى سوزدەردى ۇلگىدە كورسەتىلگەندەي ەتىپ ءۇش باعانعا ءبولىپ جازىڭدار.
كەلەسى ورىندالاتىن تاپسىرما: 74 - جاتتىعۋ. بەس ماقال - ماتەل تاۋىپ جازىپ، ونداعى تۇبىرگە قوسىلعان قوسىمشالاردىڭ تۇرلەرىن اجىراتىڭدار.
قازىرگى قازاق ءتىلى - كونە تۇركى تىلدىك قۇبىلىستاردىڭ، زاڭدىلىقتاردىڭ دەنى سول كوپە تىلدەن باستاۋ الادى. بۇدان بىلاي مەن سەندەرگە كونە تۇركى ءتىلىنىڭ ايناسى - ورحون - ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرىندەگى گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتارمەن دە تانىستىرىپ وتىرامىن.
ورحون - ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرىندەگى سوزدەردى دە تۇلعاسىنا قاراي ءتۇبىر ءسوز، تۋىندى ءسوز، قوس ءسوز، بىرىككەن ءسوز، كۇردەلى سوزدەر دەپ بەس توپقا بولۋگە بولادى.
1. ءتۇبىر سوزدەر. ەسكەرتكىشتەردە جالاڭ تۇبىردەن تۇراتىن سوزدەر تومەندەگىدەي بولىپ كەلەدى:
1) جالعىز عانا داۋىستى دىبىستان تۇراتىن سوزدەر، مىسالى، ى - بۇتا (وسىمدىك): ى بار باس اسدىمىز (بۇتاسى بار شىڭنان استىق)؛
2) داۋىستى+داۋىسسىز دىبىستان تۇراتىن سوزدەر: از (از)، ەب (ءۇي)، ءىچ (ءىش)؛
3) داۋىسسىز +داۋىستى دىبىستان تۇراتىن سوزدەر: بۋ (بۇل)، تە (دە، ايت)، كۋ (دىبىس)، ت. ب.؛
4) داۋىستى جانە داۋىسسىز دىبىستار ارالاسىپ كەلگەن سوزدەر: اپا (اپا)، يۋرت (ءجۇرت)، كىشى (كىسى)، ىنگەك (سيىر)، بۋدۋن (حالىق)، قاعان (كاعان، حان)، ت. ب.
تۋىندى سوزدەر. ەسكەرتكىشتەردە جۇرناق. جالعانۋ ارقىلى جاسالعان جاڭا سوزدەر دە بار. مىسالى: ايگۋچى (كەڭەسشى)، اتلىگ (اتتى)، يەرچى (جەرشىل)، كۇچلىگ (كۇشتى).
مىنە، وسىلايشا جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداپ، ورحون — ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرى جايلى تۇسىنىك بەرىپ بولعان سوڭ قوسىمشا سۇراقتار مەن تاپسىرمالار بەرەمىن. پىسىقتاۋعا ارنالعان سۇراقتار.
1. سوزدەردىڭ جاسالۋى مەن سوزدىك قۇرامىنىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
2. تۇبىرگە قوسىمشا قوسىلۋ ارقىلى قانداي سوزدەر جاسالادى؟
3. ءتۇبىردىڭ نەگىزگى بەلگىسى قانداي؟
4. ءتۇبىر مەن قوسىمشانىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
5. قوسىمشانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟ ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىعى نەدە؟
6. تۋىندى ءتۇبىر دەگەن نە؟
7. تۋىندى ءتۇبىر مەن نەگىزگى ءتۇبىردىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
8. تۇبىرلەس سوزدەر دەگەن نە؟
ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
ا) سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
ءا) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالايمىن.
ب) ۇيگە تاپسىرما: 74 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتىن تۇسىندىرەمىن: بەس
ماقال - ماتەل تاۋىپ جازىپ، ونداعى تۇبىرگە قوسىلعان قوسىمشالاردىڭ تۇرلەرىن اجىراتىڭدار.
تەكسەردىم:
16، 17، 18، 19، 20 ساباقتاردى جۇكتەۋ
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
-
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
