InfoHub Logo

بۋراباي اۋدانىنىڭ تىلدەردى وقىتۋ
ورتالىعىنىڭ ادىسكەرى ماحمەتوۆا جانار قايرتاي قىزى

«مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ جوسپارى
وتكىزىلەتىن توپ: جوعارى دەڭگەي، قازاق توبى ءىىى - 3
وتكىزىلەتىن ورىن: تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعى
تاقىرىبى: مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى (دوڭگەلەك ۇستەل)
ماقساتى: ەلباسى باعدارلاپ بەرگەن مەجەلەرگە جەتۋ جولدارىن تالقىلاۋعا سالۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ، مارتەبەسى مەن ماڭىزىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، وقىپ ۇيرەنۋگە دەگەن ىقىلاسى مەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. پاتريوتتىق سەزىمىن وياتىپ، ءتىلىن، وتانىن، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە، سالت - ءداستۇرىن، تاريحىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ءتىل تۋرالى ۇلىلار ويلارى: «ءتىل - تىرەگىم، سوعىپ تۇرعان جۇرەگىم»، «ءتىل – ۇلتتىڭ جان دۇنيەسى»، «ءوز انا ءتىلىڭدى ءقادىر تۇتپاي تۇرىپ»، «ەل - جۇرتىڭدى سۇيە المايسىڭ»، «تاربيە باسى – ءتىل»، «ءتىل جوق جەردە – ۇلت جوق»
ءتۇرى: دوڭگەلەك ۇستەل

دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ بارىسى:
كىرىسپە ءسوز:
قۇرمەتتى بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەلگە جينالعان قوناقتار، ءتىل ۇيرەنۋشىلەر! سىزدەردى وتكىر ءتىلدى، دارحان پەيىلدى، قازاق ەلىنىڭ «تىلدەر مەرەكەسى» كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن!
دۇبىرلەتسىن ءوڭىردى،
دۇرىلدەتسىن ءدۇلد ۇلى.
قازاق دەگەن ەلىمنىڭ
قۇتتى بولسىن، بۇل كۇنى!- دەي وتىرىپ، دوڭگەلەك ۇستەلىمىزدى مۇحتار شاحنوۆتىڭ «ءتىل مەن رۋح» انىمەن اشۋدى ءجون كوردىم.
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى:
قازىرگى تاڭدا ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزگەننەن كەيىن مەملەكەتتىك ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى بولىپ بەكىتىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى زاڭى» كۇشىنە ەندى. بولاشاعىمىزدى باياندى ەتەر باستى قارۋىمىز – ءتىلىمىز.
«ادامعا ەكى نارسە تىرەك تەگى،
ءبىرى – ءتىل، ءبىرى – ءدىلىڭ جۇرەكتەگى»، — دەپ ءجۇسىپ بالاساعۇن بابامىز ايتقانداي كەز - كەلگەن مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ ەڭ نەگىزگى ءرامىزى دە، ۇرانى دا، تىرەگى دە سول ەلدىڭ انا ءتىلى بولماق. بيىل ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە العانىنا 24 جىل ۋاقىت بولدى. وسىنداي اتاۋلى كۇندە ءبارىمىزدىڭ دە مەرەيىمىز ءوسىپ، قويىنىمىز قۋانىشقا تولىپ وتىرعانى ءسوزسىز.
قۋان دالام، قۋاناتىن كۇن بۇگىن،
سەرپىپ تاستا مۇڭدى كوڭىل تۇندىگىن.
ءتىل تۋرالى زاڭىم ەندى كۇشىنە،
پاش ەتكەندەي كەسكەن جاڭا كىندىگىن.
قۋان حالقىم، كۇشىنە ەندى ءتىل زاڭى،
«ءسۇيىنشى» دەپ اقىندارىڭ جىرلادى.
ەل ەلدىگى سىنالادى تىلىمەن
سول ارقىلى جايقالادى گۇل باعى،- دەگەندەي، ءتىل اپتالىعى اياسىندا وتكىزىلىپ وتىرعان « مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل باسىنداعى وي بولىسكە قوش كەلدىڭىزدەر!

دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ ماقساتىمەن سۇراقتارىنا توقتالىپ ءوتۋ.
ءبىزدىڭ باقىتقا جەتەر داڭعىل جولىمىز - تۋعان وتانىمىزدى، تۋعان ءتىلىمىزدى سۇيۋدەن باستالادى. سوندىقتان دا، بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ ماقساتى - ۇلتشىل ەمەس، ۇلتتىق سانا - سەزىمى مول، وتانىن، انا ءتىلىن ءوز اناسىنان كەم سۇيمەيتىن ازامات پەن ازاماتشا بولۋعا، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى مەن ماڭىزىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ.
«مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى» تاقىرىبىنا قىسقاشا مالىمەت وقىلىنادى. (وسى وقىلعان مالىمەت بويىنشا سۇراقتار قويۋ، تالداۋ)
قازىرگى زامان جەكە ادامداردىڭ عانا ەمەس، تۇتاس ۇلتتاردىڭ دا وتكەنىنە ءۇڭىلىپ، بولاشاعىن باعدارلاۋعا جول اشتى. ەندىگى جەردە قازاق ءتىلىنىڭ بەدەلىن كوتەرۋ، ونىڭ ارىن ارلاپ، جوعىن جوقتاۋ، ولقىسىن تولتىرۋ ءوز قولىمىزدا، ءسىز بەن ءبىزدىڭ قولىمىزدا. سوندىقتان بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەلدە تالقىلاناتىن سۇراقتارعا نازار اۋدارايىق.
دوڭگەلەك ۇستەلدە تالقىلاناتىن سۇراقتار:
1. ءبىز نە ءۇشىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ جاتىرمىز؟
2. جۇمىستا قازاق ءتىلىن قولداناسىزدار ما؟
3. ءبىزدىڭ اۋدانىمىزدا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى قانداي دەپ ويلايسىزدار؟

سيتۋاسيالىق تاپسىرما
4. ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىزعا «ەرتەڭنەن باستاپ ءىس جۇرگىزۋ تولىعىمەن قازاقشا جۇرگىزىلسىن» دەگەن وبلىستىق باسقارمادان حات كەلسە، سىزدەر نە ىستەيسىزدەر جانە وعان دايىنسىزدار ما؟
قىزىقتى مالىمەتتەر (ءتىل تۋرالى)
پوليگلوتتار تاريحىنان قىزىقتى دەرەكتەر بەرەيىن:
شىعىس عۇلاماسى ءال - فارابي 70 - كە جۋىق ءتىلدى مەڭگەرگەن.
* * *
ا. س. پۋشكين فرانسۋز، اعىلشىن، نەمىس، يتاليان، يسپان، لاتىن، گرەك، سلاۆيان تىلدەرىن بىلگەن. كونە ەۆرەي ءتىلىن زەرتتەگەن.
* * *
ۇلى اباي ورىس - قازاق تىلدەرىمەن قاتار پارسى، اراب تىلدەرىن مەڭگەرگەن. ورىس ءتىلىن ورتا جاستان اسىپ بارىپ، كەش مەڭگەرگەن.
* * *
لۋناچارسكيي يسپان ءتىلىن 57 جاسىندا ۇيرەنگەن ەكەن.
* * *
كيبەرنەتيكا “اتاسى” دەپ ەسەپتەلەتىن نوربەرت ۆينەر 13 ءتىلدى زەرتتەگەن.
* * *
ليۋكسەمبۋرگ حالقىنىڭ تۇگەلگە جۋىعى ءتورت تىلدە ەركىن سويلەي الادى، اسىرەسە، جاستارى. ەڭ باستىسى، ليۋكسەمبۋرگ بالالارى مەكتەپكە دەيىن ءتورت جاستان باستاپ تەگىن انا تىلىندە، ەكىنشى سىنىپتان باستاپ فرانسۋز تىلىندە وقيدى. اعىلشىن ءتىلى التىنشى سىنىپتان باستالادى.
پىكىرتالاسىمىزدى ارى قاراي جالعاستىرايىق. قاجەتتى دە، قىزىقتى مالىمەتتەردى الدىق، كەلەسى وي قوزعايتىن سۇراق:

5. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قازىرگى تاڭداعى جاعدايى قانداي؟
6. «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتى دەگەن نە؟
7. جۇمىس بارىسىندا ءسىزدىڭ كابينەتىڭىزگە قازاق ءتىلىن عانا تۇسىنەتىن ازامات كەلدى، قالاي سويلەسەسىز جانە ونىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرە الاسىز با؟

«كىم جىلدام» سۇراق - جاۋاپ وتكىزۋ.
سۇراق - جاۋاپ
1. ءتىل تۋرالى زاڭ قاي جىلى قابىلداندى؟ (1989 جىلى)
2. قازاق حالقىن دۇنيە جۇزىنە تانىتقان شىعارما؟ (مۇحتار اۋەزوۆ «اباي جولى»)
3. 1912 جىلى قازاق الىپپەسىن جاساعان جانە العاش وقۋ قۇرالىن جازعان كىم؟ (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
4. قازاقستاندا ەكى ادام اتىمەن اتالاتىن قانداي تەمىر كەن ورنى بار؟ (سوكولوۆ - سارىباي)
5. پرەزيدەنت جارلىعىمەن سەمەي پوليگونى قاي جىلى جابىلدى؟ (1991 جىلى، 29 تامىز)
6. قازاقتا تۇڭعىش دۇنيەجۇزى چەمپيونى اتاعىن العان پالۋان كىم؟ (قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى)
7. «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءىلياس ەسەنبەرلين)
8. قازاقستاندى تاۋەلسىز دەپ تانىعان ەڭ العاشقى ەل؟ (تۇركيا)
9. بەس ارىس كىمدەر؟ (شاكارىم قۇدايبەردييەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ)
10. قازاق حالقىنىڭ ءۇش اعارتۋشى - دەموكراتتارى؟ (اباي قۇنانبايەۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ، ىبىراي التىنسارين)
ادەبيەتشى سەيىلبەك قىشقاش ۇلىنىڭ ءسوزىن سىزدەرگە وقىپ بەرەيىن، وعان قانداي وي قوسار ەدىڭىزدەر؟
... ءبىز، قازاق، ءتىرى ءتىلىمىزدى وزگە تۇگىل، ءوز قازاعىمىزعا ۇيرەتە الماي كەلەمىز. ال ەۆرەيلەر شە؟ بۇدان 1000 جىل بۇرىن ءولىپ قالعان ءتىلىن ولار يزرايلدە تۇراتىن (ەۆرەيى بار، ەۆرەي ەمەسى بار) بارلىق حالىققا ۇيرەتىپ وتىر. قالاي؟ يزرايلدە مينيسترلىك بولسىن، باسقا بولسىن، بارلىق مەكەمە قىزمەتكەرلەرى 6 ساعات جۇمىستان كەيىن (جانە بىزدەگىدەي باسقا تىلدە ەمەس، ءوز مەملەكەتتىك تىلىندە جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن) سول وتىرعان ورىندارىندا، ورىندارىنان تۇرماي، مەملەكەتتىك ءتىلدى تاعى دا 6 ساعات وقيدى ەكەن.

8. تاقتادا بىرنەشە ناقىل سوزدەر ءىلۋلى تۇر سولاردى وقىپ، تالدايىق. كىم - قالاي تۇسىنەدى؟ «ءتىل - تىرەگىم، سوعىپ تۇرعان جۇرەگىم»،
«ءتىل – ۇلتتىڭ جان دۇنيەسى»، «ءوز انا ءتىلىڭدى ءقادىر تۇتپاي تۇرىپ»، «ەل - جۇرتىڭدى سۇيە المايسىڭ»، «تاربيە باسى – ءتىل»، «ءتىل جوق جەردە – ۇلت جوق»

9. ءتىل تۋرالى زاڭدى بۇزعانى بويىنشا جانە جارنامالاردى قاتە جازعاندارى ءۇشىن ءبىر جازاعا تارتىلادى ما، الدە تارتىلمايدى ما؟ تارتقان دۇرىس پا؟(ءار سۇراقتان كەيىن جاۋاپتارى، پىكىرلەرى تىڭدالادى.)
جاۋاپتارىڭىزعا راحمەت! داعىستاندىق اقىن راسۋل گامزاتوۆ «انا ءتىلىم مەنىڭ! سەن ماعان ريزاسىڭ با، بىلمەيمىن، ءبىراق مەنىڭ تىلەگىم - سەنسىڭ. مەن سەنى ماقتان ەتەمىن»،- دەگەن ەكەن. ولاي بولسا، ءتىل ۇيرەنۋشىلەر، بۇگىنگى انا ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىنا ريزاسىزدار ما؟

قورىتىندى ءسوز:
بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەلىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ تۇعىرى قاشان دا تىلىمەنەن بيىك. ءتىل تاعدىرى تۋرالى كوكەيدى تەسكەن كوپ ويلارمەن سۋسىندادىق. تۋعان ءتىلىم - تۇعىرىم. بۇل سىزدەردىڭ باسقا ءتىلدى مەڭگەرۋلەرىڭە ەشقانداي بوگەت بولمايدى، قايتا ادامگەرشىلىككە، شىن پاتريوت بولۋعا جەتەلەيدى. ءومىردىڭ الماستاي قىرىن، ابزال سىرىن تۇسىنە بىلۋىنە باستى سەبەپكەر - سول انا ءتىلىڭ. انا ءتىلىنىڭ بۇگە-شۇگەسىنە، تەرەڭ يىرىمدەرىنە بويلاي ءبىلۋ - سانالى ازامات بولعىسى كەلەتىن جاس ادامنىڭ ءبىرىنشى پارىزى. ول - تۋعان جەردى، وتاندى، اتا مەكەندى سۇيە ءبىلۋ دەگەن ءسوز. وسى ازعانتاي ۋاقىتتاعى ايتىلعان ءسوز، ونەر تولعاعان سەزىم، ۇلىلاردان قالعان وي - پىكىرلەردى كوكىرەكتەرىڭە ماڭگى قالدىرىڭدار دەي وتىرىپ ابايدىڭ مىنا سوزىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر.
بىلىمدىدەن شىققان ءسوز،
تالاپتىعا بولسىن كەز.
نۇرىن، سىرىن كورۋگە
كوكىرەگىڭدە بولسىن كوز.
كوڭىل ءبولىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ - كوپ راحمەت!

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ

ءتىل تۋرالى ولەڭدەر قاراۋ