InfoHub Logo

قويان
ور قويان ورمان - توعايلار مەن دالالى جەرلەردى مەكەندەيدى. ول – ەداۋىر ءىرى اڭ سالماعى 6 كيلوگراممعا دەيىن جەتەدى.
ونىڭ ءتۇسى تۇگەلىمەن قوڭىرقاي سۇر، تەك قۇيىرشىعىنىڭ استىڭعى جاعى كوپتەگەن حايۋاندار سەكىلدى ءوز كوجەكتەرىنە بەرەتىن بەلگىسى بولىپ تابىلادى.
قويان قۇيىرشىعىن كوتەرسە، كوجەكتەرى ونى كورەدى. ال قۇيىرشىعىن تۇسىرسە، كۇزگى ءشوپتىڭ اراسىنا ءسىڭىپ، ءتۇسى ماياداعى پىشەنمەن بىردەي بولا كەتەدى.
قوياننىڭ جاۋى كوپ. ونى قاسقىر دا، تۇلكى دە، سىلەۋسىن دە، قۇنۋ دا، سونداي - اق ۇكى مەن بۇركىت تە اۋلايدى. دەگەنمەن ەرەسەك قوياندى الۋ ولارعا ۇنەمى وڭاي بولا بەرمەيدى، ول ءوزىنىڭ ءومىرى ءۇشىن شايقاسا بىلەدى، ياعني شالقاسىنان جاتا قالادى دا، تىرناعى سوياۋداي ارتقى اياقتارىمەن جاۋىنا تويتارىس بەرەدى. اڭشىلار ءتىرى قوياندى قۇلاعىنان ۇستاپ كوتەرمەۋ كەرەكتىگىن بىلەدى، ال ەگەر كوتەرە قالسا، ول كادىمگىدەي جاراقاتتاۋى مۇمكىن.
قوياندى قورقاق دەپ ءجيى ايتادى. ءبىراق ول ولاي ەمەس. ويتكەنى قورقاقتىڭ قورقىنىشتان ەسى شىعادى دا، نە باسى اۋعان جاققا قاراي اياعى جەتكەنشە زىتادى، نە قايتەرىن بىلمەي، قالتىراپ ورنىندا تۇرىپ قالادى. ال ەندى، ماسەلەن قوياننىڭ تازىدان قالاي قاشىپ قۇتىلعانىن قاراپ كورەلىك. ول ۇزىن قۇلاقتارىن ارقاسىنا جىمىرىپ الىپ، ورعىپ - ورعىپ جەر باۋىرلاپ زىتادى، ال يتتەر بولسا ونىڭ سوڭىنان ارسىلداپ زىمىرايدى.
قويان ۇزاڭقىراپ الادى دا، ءىزىن شاتاستىرا باستايدى: بىرەسە ارتقا بىرەسە وڭعا - سولعا شاپقىلايدى. ال ودان سوڭ، قارىشتاي سەكىرىپ، ىزىنەن اداستىرادى دا، تىعىلىپ قالادى. تىرپ ەتپەي وتىرىپ، قاھارلى تازىلاردىڭ ونىڭ ورمان جۇمباعىن قالاي تاباتىنىن باقىلايدى. تەك قانا قۇلاقتارىن قىبىرلاتىپ، تاناۋىن جىبىرلاتادى. قوياننىڭ كوزى بەكەر «قيعاش» بولماعان، ول تەك الدىن عانا ەمەس، جان - جاعىن، ءتىپتى ازداپ ارت جاعىن دا كورەدى. قۇلاقتارى دا بارلىق جاققا بۇرىلادى، سوندىقتان باسىن قۇر - بەكەر بۇرۋدىڭ قاجەتى بولمايدى. سونىمەن، قويان ءوزىنىڭ قاشان قاشۋ كەرەكتىگىن كورىپ - بىلگەنشە دەمالىپ وتىرا بەرەدى. اق قويان قىسى سۋىقتاۋ وڭىرلەردى مەكەندەيدى. قىس كەزىندە ول جەرلەردە ورمان «اق كورپە» جامىلادى. ەگەر قويان جازداعىداي سۇر كۇيىندە قالا بەرسە، وندا ول جاۋلارىنىڭ كوزىنە وڭاي شالىنىپ، جاعدايى قيىن بولار ەدى. سوندىقتان اق قويان كۇزدە تۇلەيدى: سۇر ءجۇننىڭ ورنىنا قارداي اپپاق اق ءجۇن وسەدى. تەك قۇلاقتارىنىڭ ۇشى مەن مۇرنى عانا قارا بولادى. اق قويان ور قوياننان كورى كىشىرەك، ءبىراق ونىڭ ىزدەرى قوياندىكىنەن ۇلكەندەۋ. سەبەبى مىنادا: ادەتتە ونىڭ ورمان ىشىندە قاردا جۇرۋىنە تۋرا كەلەدى دە، اياقتارىن قالىڭ تۇك باسادى. سوندا ول ومبىلاپ، قارعا شومبىپ كەتپەي ەركىن جۇرە الادى.
ور قويان جىلىراق جەردى مەكەندەيدى، جاتاعى دا جاي عانا جەر بەتىندە بولادى، ال اق قوياندار تۋندرادا ءتىپتى ءىن قازىپ الادى.
ور قوياننىڭ دا، اق قوياننىڭ دا ۇرعاشىلارى ۇشتەن التىعا دەيىن كوجەك تۋادى. كوجەكتەرى كوزى اشىق جانە جۇندەس، ەرەسەك قوياننىڭ ءدال ويىنشىق كوشىرمەسىندەي بولادى. قويان جىلىنا ەكى، كەيدە ءتىپتى ءتورت رەت تە كوجەكتەيدى.
ور قوياننىڭ ۇرعاشىسى كوجەكتەرىمەن بىرگە بولادى. ال مىنا اق قويانداردىڭ داعدىسى باسقاشا، ياعني ەنەسى كوجەكتەرىن ەمىزەدى دە، ولاردى بۇتىندەي يەسىز تاستاپ كەتەدى.
ءبىراق بۇل ءتىپتى دە بىلمەستىك الدە قاتىگەزدىك ەمەس، ونىسى – بالالارىن قورعاۋدىڭ امالى بولىپ تابىلادى! ويتكەنى جىرتقىش اڭدارعا ەنەسىنىڭ ءىزى ارقىلى ونىڭ بالالارىن تاۋىپ الۋ وپ - وڭاي عوي.
ەگەر قويان ءار ۋاقىت كوجەكتەرىن جۇگىرە بەرسە، ولار ايتەۋىر ءبىر ازۋلىنىڭ اۋزىندا كەتەر ەدى. ال بىلايشا كوجەك ءوز ورنىندا تىرپ ەتپەي، تىم - تىرىس وتىرادى. دەمەك، ەشتەڭە ونى بايقامايدى دا، دىبىسىن دا ەستىمەيدى.
قوياننىڭ ءسۇتى وتە ءنارلى بولادى، ول سيىر سۇتىنەن التى ەسە مايلى. سوندىقتان كوجەك 3 - 4 كۇن بويى اشىقپايدى. ال ودان كەيىن قىبىرلاپ، دىبىس بەرە باستايدى.
ءدال وسى كەزدە قويان دا ءوز كوجەكتەرىن ىزدەپ شىعادى. ءبىراق وزىنىكى بولۋ مىندەتتى دە ەمەس، ويتكەنى ول كەز كەلگەن كوجەكتى ەمىزەدى. ال تاعى ءبىر 3 - 4 كۇن وتكەننەن كەيىن كوجەكتەر وتىعادى. كوپ ءىز تۇسىرمەۋ ءۇشىن الدىمەن ءوز اينالاسىنداعى شوپكە جايىلادى. ەندى ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ورعي دا باستايدى. ەگەر قوياننىڭ ءىزىن كەزدەستىرە قالساڭدار ونىڭ قاي جاققا قاراي زىتىپ كەتكەنىن بولجالداپ كورىڭدەر.