قۋعىن - سۇرگىن قۇرباندارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۋعىن - سۇرگىن قۇرباندارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءستالينيزمنىڭ ورنىعۋى، جازالاۋ شارالارى. حالىق قاسىرەتى. قازاقستان – لاگەرلەر ولكەسى. كەڭەس وداعى كەزىندەگى قازاقستاندا سالىنعان ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرلەرىنىڭ تاريحىنا شولۋ جاساۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن ىزدەنۋ ارقىلى ولاردىڭ فيلوسوفيالىق ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ، ءوز ويلارىن جەتكىزۋدەگى سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ وتانشىلدىق سەزىمىن ارتتىرا وتىرىپ، قيىندىققا توزە ءبىلىپ، بولاشاققا دەگەن سەنىمدەرىن جوعالتپاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: كونسەرتتىك
كورنەكى قۇرالدار: قازاقستاننىڭ كارتاسى، كارلاگ كارتاسى، قازاق زيالىلارىنىڭ سۋرەتتەرى، سلايد شوۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1 - جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار، وقۋشىلار! 1929 - 1938 جج ارالىعىندا قازاق زيالىلارىن قيسىنىنان قۇلاتقان «قۇعىن - سۇرگىن قۇرباندارى» اتتى كەشىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز. كەشىمىزدى باستاماس بۇرىن «ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن قۇربانداردى ەسكە الساق».
قايران، قازاق ەلى... جاس ۇرپاققا ايتا الماعان، جەتكىزە الماعان، جان دۇنيەڭدى ءدىر ەتكىزەتىن سىرعا، مۇڭعا تولى تاريحي پاراقتارى قانشاما ءالى. وعان كۋا مىنا جاتقان كەڭ سارى دالا، زاڭعار تاۋلار، وزەن - كولدەر، قۇم - شولدەر، تاريحي ەسكەرتكىشتەر: مازارلار، قيراعان ەجەلگى قالالاردىڭ ورنى. عاسىرلار بويى اتا - بابامىزدىڭ قانى تامعان توپىراق ءيسى مۇڭكىپ تۇر.
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاق حالقى بۇل دۇنيەدە نە كورمەدى؟ سوناۋ “ اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما “ زامانىنان باستاپ، قويشا قىرىلعان " رەپرەسسيا " جىلدارىنا دەيىنگى ارالىقتا حالقىمىزدىڭ وسىناۋ كەڭ جاھان دالادا ءومىر ءسۇرۋى، نە جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى تۇرعان ەدى.
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاقستانداعى تۇنعىش رەپرەسسيا 1928 جىلدان باستالدى. ويتكەنى 1925 ج. قازاقستان ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىن 1 - حاتشىسى بولىپ كەلگەن ف. ي. گولوششەكين رەسپۋبليكانىڭ ساياسي - ەكونوميكالىق جانە الەۋەتتىك جاعدايىمەن تانىسقاننان كەيىن «قازاقستانعا ۇلى قازان ريەۆوليۋسياسىنىڭ ەشقانداي ىقپالى بولمادى، سوندىقتان مۇندا «كىشى قازان» ريەۆوليۋسياسىن جاساۋ كەرەك» دەگەن تەرىس قورىتىندىعا كەلىپ، رەسپۋبليكادا رەپرەسسيالىق شارالار جۇرگىزە باستايدى. ول ەڭ الدىمەن ەسكى زيالىلارعا اۋىز سالادى. سولاردىڭ ىشىندە قازاقستاندىق ءا. بوكەيحانوۆ، ج. اقبايەۆ، ءا. ەرمەكوۆ ت. ب. بولدى.
2 - جۇرگىزۋشى:
«قينامايدى اباقتىعا جاپقانى،
قيىن ەمەس دارعا اسقانى، اتقانى.
ماعان اۋىر وسىلاردىڭ بارىنەن"
ءوز اۋىلىمنىڭ يتتەرى ءۇرىپ قاپقانى»
- دەپ احمەت بايتۇرسىن ۇلى ايتقان ەدى
وقۋشى: (بالاۋسا) حالقىم، ەلىم، جەرىم، اتا-مەكەنىم! بىرلىگىمىز بىلەكتىڭ كۇشىندەي ەدى عوي. اش – جالاڭاش قايدا بەتتەپ بارامىز؟ قارا شاڭىراعىم شايقالىپ، جەرىمنەن قۋىلىپ قايدان، كىمنەن پانا ىزدەيمىز؟
كۇنىم نە بولادى، زامانىم نە بولادى، ۇرپاعىمنىڭ كۇنى نە بولادى؟ قۋ قۇداي، جاراتقان يەم، قولداي كور! نە جازدىم بۇل ومىردە، نە جازدىم سونشاما؟ نايزانىڭ ۇشىندا، قىلىشتىڭ جۇزىندە ءجۇرىپ، اتا - بابالارىمنىڭ قانى توگىلىپ، قورعاعان جەرى ەدى عوي!
1 - جۇرگىزۋشى «ۆيدەوروليك: قانمەن جازىلعان حات»
2 - جۇرگىزۋشى:
1937 - 38 جىلدارى قۇربان بولعان: «الاششىل» ءا. بوكەيحانوۆ، ا. بايتۇرسىنوۆ، ح. دوسمۇحامبەتوۆ جانە ت. ب.؛ بولشيەۆيزمدى قازاقستاندا قۇرىلۋىنا ات سالىسقان حالىقشىل: س. سەيفۋللين، ن. نۇرماقوۆ، ءى. جانسۇگىروۆ، ب. مايلين جانە ت. ب.، تۇركىشىل ت. رىسقۇلوۆ، ن. تورەقۇلوۆ، س. قوجانوۆ جانە ت. ب. ولاردىڭ كوزدەرىن كورىپ، تاعىلىمىن بويلارىنا سىڭىرگەن جاڭا «قازاقشىل» ازاماتتار كەلدى. قازاق حالقىنىڭ قازىرگى رۋحانياتىن وسى «ناعىز قازاقشىل» ازاماتتار قۇرادى، ال، 40 - شى جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان جاپپاي بەلەڭ العان ستاليندىك رەپرەسسيالارىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى تىكەلەي قازاق رۋحانياتىنا باعىتتالعانى، ءتىپتى، كوزگە باسىلادى. سەبەبى، قازاقشىلدار ساياسي تۇرعىدان وزگە كوزقاراستاردى ۇستانباعان، تەك قاندايدا بولماسىن رۋحانياتتىڭ ءدىڭىن قۇرايتىن ءتىل، ادەبيەت جانە تاريح سالاسىندا قىزمەت اتقارعان ازاماتتار. رەپرەسسيالارعا قازاقشىلداردىڭ تاريحي شىندىقتى اشىق زەرتتەپ، ايتىپ، دارىپتەۋلەرى سەبەپ بولدى. ال، ول اقيقاتتار، قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىز ەل بولعاندىعىن، تەڭدەسسىز تاريحى، ادەبيەتى جانە وركەنيەتى بار ۇلت ەكەنىن كورسەتتى. «ۇلى دەرجاۆالىق مۇددەنى» قورعاعان سىرتى سوسياليستىك، كەڭەستىك، ال، ىشىندە «ۇلى دەرجاۆالىق شوۆەنيزم» ۇستەمدىك قۇرعان زاماندا قازاقشىلداردىڭ بۇل ىستەرى قىلمىسقا پاراپار ەدى. رۋحاني تۇرعىدان ەڭ اۋىر تيگەن سوققى وسى ءۇشىنشى ساياسي - قۋعىن كەزەڭى بولدى.
1 - وقۋشى
ويسىراعان ورنىڭ تولماسا دا،
كۇتتى سەنى قانشا جىل – ەل بوساعا.
امال نەشىك؟!
داستۇردەن تايدى حالقىم،
اققۋلاردى اتۋعا بولماسا دا!
الدە كىمگە بىلگىڭ جاقپادى ما؟
الدە كىمگە ۇلى ۇعىم جاقپادى ما؟
وتىزعا جاسى جەتكەن اعالاردى،
اق - قۇراسىن ايىرماي اتقانى ما؟
قۋعىن - سۇرگىن قۇرباندارى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءستالينيزمنىڭ ورنىعۋى، جازالاۋ شارالارى. حالىق قاسىرەتى. قازاقستان – لاگەرلەر ولكەسى. كەڭەس وداعى كەزىندەگى قازاقستاندا سالىنعان ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرلەرىنىڭ تاريحىنا شولۋ جاساۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن ىزدەنۋ ارقىلى ولاردىڭ فيلوسوفيالىق ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ، ءوز ويلارىن جەتكىزۋدەگى سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ وتانشىلدىق سەزىمىن ارتتىرا وتىرىپ، قيىندىققا توزە ءبىلىپ، بولاشاققا دەگەن سەنىمدەرىن جوعالتپاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: كونسەرتتىك
كورنەكى قۇرالدار: قازاقستاننىڭ كارتاسى، كارلاگ كارتاسى، قازاق زيالىلارىنىڭ سۋرەتتەرى، سلايد شوۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1 - جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار، وقۋشىلار! 1929 - 1938 جج ارالىعىندا قازاق زيالىلارىن قيسىنىنان قۇلاتقان «قۇعىن - سۇرگىن قۇرباندارى» اتتى كەشىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز. كەشىمىزدى باستاماس بۇرىن «ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن قۇربانداردى ەسكە الساق».
قايران، قازاق ەلى... جاس ۇرپاققا ايتا الماعان، جەتكىزە الماعان، جان دۇنيەڭدى ءدىر ەتكىزەتىن سىرعا، مۇڭعا تولى تاريحي پاراقتارى قانشاما ءالى. وعان كۋا مىنا جاتقان كەڭ سارى دالا، زاڭعار تاۋلار، وزەن - كولدەر، قۇم - شولدەر، تاريحي ەسكەرتكىشتەر: مازارلار، قيراعان ەجەلگى قالالاردىڭ ورنى. عاسىرلار بويى اتا - بابامىزدىڭ قانى تامعان توپىراق ءيسى مۇڭكىپ تۇر.
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاق حالقى بۇل دۇنيەدە نە كورمەدى؟ سوناۋ “ اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما “ زامانىنان باستاپ، قويشا قىرىلعان " رەپرەسسيا " جىلدارىنا دەيىنگى ارالىقتا حالقىمىزدىڭ وسىناۋ كەڭ جاھان دالادا ءومىر ءسۇرۋى، نە جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى تۇرعان ەدى.
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاقستانداعى تۇنعىش رەپرەسسيا 1928 جىلدان باستالدى. ويتكەنى 1925 ج. قازاقستان ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىن 1 - حاتشىسى بولىپ كەلگەن ف. ي. گولوششەكين رەسپۋبليكانىڭ ساياسي - ەكونوميكالىق جانە الەۋەتتىك جاعدايىمەن تانىسقاننان كەيىن «قازاقستانعا ۇلى قازان ريەۆوليۋسياسىنىڭ ەشقانداي ىقپالى بولمادى، سوندىقتان مۇندا «كىشى قازان» ريەۆوليۋسياسىن جاساۋ كەرەك» دەگەن تەرىس قورىتىندىعا كەلىپ، رەسپۋبليكادا رەپرەسسيالىق شارالار جۇرگىزە باستايدى. ول ەڭ الدىمەن ەسكى زيالىلارعا اۋىز سالادى. سولاردىڭ ىشىندە قازاقستاندىق ءا. بوكەيحانوۆ، ج. اقبايەۆ، ءا. ەرمەكوۆ ت. ب. بولدى.
2 - جۇرگىزۋشى:
«قينامايدى اباقتىعا جاپقانى،
قيىن ەمەس دارعا اسقانى، اتقانى.
ماعان اۋىر وسىلاردىڭ بارىنەن"
ءوز اۋىلىمنىڭ يتتەرى ءۇرىپ قاپقانى»
- دەپ احمەت بايتۇرسىن ۇلى ايتقان ەدى
وقۋشى: (بالاۋسا) حالقىم، ەلىم، جەرىم، اتا-مەكەنىم! بىرلىگىمىز بىلەكتىڭ كۇشىندەي ەدى عوي. اش – جالاڭاش قايدا بەتتەپ بارامىز؟ قارا شاڭىراعىم شايقالىپ، جەرىمنەن قۋىلىپ قايدان، كىمنەن پانا ىزدەيمىز؟
كۇنىم نە بولادى، زامانىم نە بولادى، ۇرپاعىمنىڭ كۇنى نە بولادى؟ قۋ قۇداي، جاراتقان يەم، قولداي كور! نە جازدىم بۇل ومىردە، نە جازدىم سونشاما؟ نايزانىڭ ۇشىندا، قىلىشتىڭ جۇزىندە ءجۇرىپ، اتا - بابالارىمنىڭ قانى توگىلىپ، قورعاعان جەرى ەدى عوي!
1 - جۇرگىزۋشى «ۆيدەوروليك: قانمەن جازىلعان حات»
2 - جۇرگىزۋشى:
1937 - 38 جىلدارى قۇربان بولعان: «الاششىل» ءا. بوكەيحانوۆ، ا. بايتۇرسىنوۆ، ح. دوسمۇحامبەتوۆ جانە ت. ب.؛ بولشيەۆيزمدى قازاقستاندا قۇرىلۋىنا ات سالىسقان حالىقشىل: س. سەيفۋللين، ن. نۇرماقوۆ، ءى. جانسۇگىروۆ، ب. مايلين جانە ت. ب.، تۇركىشىل ت. رىسقۇلوۆ، ن. تورەقۇلوۆ، س. قوجانوۆ جانە ت. ب. ولاردىڭ كوزدەرىن كورىپ، تاعىلىمىن بويلارىنا سىڭىرگەن جاڭا «قازاقشىل» ازاماتتار كەلدى. قازاق حالقىنىڭ قازىرگى رۋحانياتىن وسى «ناعىز قازاقشىل» ازاماتتار قۇرادى، ال، 40 - شى جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان جاپپاي بەلەڭ العان ستاليندىك رەپرەسسيالارىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى تىكەلەي قازاق رۋحانياتىنا باعىتتالعانى، ءتىپتى، كوزگە باسىلادى. سەبەبى، قازاقشىلدار ساياسي تۇرعىدان وزگە كوزقاراستاردى ۇستانباعان، تەك قاندايدا بولماسىن رۋحانياتتىڭ ءدىڭىن قۇرايتىن ءتىل، ادەبيەت جانە تاريح سالاسىندا قىزمەت اتقارعان ازاماتتار. رەپرەسسيالارعا قازاقشىلداردىڭ تاريحي شىندىقتى اشىق زەرتتەپ، ايتىپ، دارىپتەۋلەرى سەبەپ بولدى. ال، ول اقيقاتتار، قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىز ەل بولعاندىعىن، تەڭدەسسىز تاريحى، ادەبيەتى جانە وركەنيەتى بار ۇلت ەكەنىن كورسەتتى. «ۇلى دەرجاۆالىق مۇددەنى» قورعاعان سىرتى سوسياليستىك، كەڭەستىك، ال، ىشىندە «ۇلى دەرجاۆالىق شوۆەنيزم» ۇستەمدىك قۇرعان زاماندا قازاقشىلداردىڭ بۇل ىستەرى قىلمىسقا پاراپار ەدى. رۋحاني تۇرعىدان ەڭ اۋىر تيگەن سوققى وسى ءۇشىنشى ساياسي - قۋعىن كەزەڭى بولدى.
1 - وقۋشى
ويسىراعان ورنىڭ تولماسا دا،
كۇتتى سەنى قانشا جىل – ەل بوساعا.
امال نەشىك؟!
داستۇردەن تايدى حالقىم،
اققۋلاردى اتۋعا بولماسا دا!
الدە كىمگە بىلگىڭ جاقپادى ما؟
الدە كىمگە ۇلى ۇعىم جاقپادى ما؟
وتىزعا جاسى جەتكەن اعالاردى،
اق - قۇراسىن ايىرماي اتقانى ما؟
قۋعىن - سۇرگىن قۇرباندارى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
