InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا ءبىر باي بار ەدى، مال دەگەندە ءبىر كوك بيەسى بار ەدى. بۇل كوك بيە كۇندە ايعا قاراپ جەلىندەپ، كۇنگە قاراپ قۇلىندايدى ەكەن. باي مەن بايبىشە سول بيە تاپقان قۇلىندى قورەك قىلۋشى ەدى، ونان بوتەن تاۋىپ جەيتىن ەش قورەگى جوق ەدى. ءبىر كۇندەرى بولعاڭدا، باي مەن بايبىشە ايتتى دەيدى: «قارتايدىق، ولەر ۋاقىتتا قۇداي تاعالا بىزگە بالا بەرمەدى. ەڭدى ءبىز بالا تىلەيىك»، – دەپتى. كۇندەگى ادەتى بويىنشا ەرتە تۇرىپ قاراسا، كوك بيە ءبىر بالا تۋىپتى. مۇنى كورىپ باي مەن كەمپىر قۋانىپ، ۇيىنە الىپ كەلەدى، بۇل بالانىڭ اتىن قۇلاتاي باتىر قويادى. ءبىر كۇندە ءبىر جاساپ، ەكى كۇڭدە ەكى جاساپ، قۇلاتاي باتىر تەز وسەدى. دالاعا كيىك، قۇلان اۋلاۋعا شىعادى. كۇنىگە قىرىق ەلىكتەن اتىپ الىپ كەلەدى. بالاسى كيىك، قۇلان اتىپ كەلگەن سوڭ، كوك بيەنىڭ قۇلىنىن جەمەيدى، سونان سوڭ جىلقى كوبەيەدى، بىرنەشە مىڭ جىلقى بولادى. ءبىر كۇندەرى بولعاڭدا، قۇلاتاي باتىر جىلقىدان كەلە جاتسا، ءبىر ادام كەلەدى. قۇلاتاي باتىر سۇرادى: «قايدان كەلە جاتقان ادامسىڭ؟» – دەپ. سوڭدا ول ادام ايتادى: «وسى جاقتا قۇلاتاي باتىر بار دەگەنگە سوعان قوسىلايىن دەپ كەلە جاتىرمىن، قۇلاتاي باتىر سەن بولساڭ، مەن ساعان اعا بولامىن». ءسويتىپ، ەكەۋى قوسىلىپ جۇرە بەرەدى. ءبىر كۇڭدەرى بولعاڭدا، قۇلاتايدىڭ الدىنان تاعى ءبىر ادام شىعادى. بۇ دا ايتادى: «وسى جاقتا قۇلاتاي دەگەن باتىر بار دەگەنگە مەن دە سوعان قوسىلايىن دەپ ەدىم». قۇلاتاي باتىر ايتادى: «قۇلاتاي دەگەن مەن». سونان سوڭ ۇشەۋى قوسىلىپ جۇرە بەرەدى. كەلە جاتسا، الدارىندا ءبىر تىگۋلى ءۇي تۇر، ءۇيدىڭ ىشىنە كەلسە، ادام جوق. بۇلار كيىكتى الىپ كەلىپ، الگى ءۇيدىڭ ىشىڭدە تاماق قىلىپ ءىشىپ جاتا بەرەدى. ءبىر كۇڭدەرى بولعاندا، ۇلكەن اعاسىن ۇيگە تاستاپ كەتەدى: «بىزگە تاماق قىلىپ دايارلاپ قوي»، – دەپ، قۇلاتاي ورتاڭعى اعاسىمەن اڭعا كەتەدى. ولار كەتكەن سوڭ، اعاسى ەتتى اسىپ تۇرسا، بويى ءبىر قارىس، ساقالى قىرىق تۇتام ءبىر ادام كىرىپ كەلەدى، بۇعان ايتادى: «ماعان ەت سالىپ بەر!» – دەيدى. بۇل ايتادى: «ىنىلەرىم بار، ەت ساعان جەتپەيدى». قولىنان ەت بەرمەيتۇعىنىن بىلگەن سوڭ، بويى ءبىر تۇتام ادام مۇنى كوتەرىپ الىپ، استىنا باسىپ وتىرىپ، ەتتىڭ ءبارىن جەيدى دە كەتىپ قالادى.

         كەشكە بۇلار كەلسە ەت جوق، اعاسى وتىر. ىنىلەرى سۇرادى: «ەتىڭ قايدا؟» اعاسى ايتادى: «بويى ءبىر تۇتام، ساقالى قىرىق تۇتام ءبىر ادام كەلىپ، ەتىمدى تارتىپ جەپ كەتتى». ەرتەڭىنە ورتانشىسىن تاستاپ كەتەدى. بۇل ەتتى اسىپ وتىرعاندا، بويى ءبىر تۇتام، ساقالى قىرىق تۇتام سالەم بەرىپ كىرىپ كەلەدى. «ماعان ەت سالىپ بەر»، – دەيدى. بۇل ايتادى: «ساعان نە سەبەپتەن بەرەمىن؟ اسقان ەتىمدى بەرەتىن ادامىم بار». بويى ءبىر تۇتام مۇنى دا كوتەرىپ ۇرىپ، استىنا باسىپ وتىرىپ، ەتتىڭ ءبارىن تارتىپ جەيدى دە اتىنا ءمىنىپ كەتىپ قالادى. كەشكە اعاسى مەن ءىنىسى كەلەدى، بۇلارعا بەرەتىن ەتى جوق، ايتادى: «سەندەرگە اسىپ وتىرعان ەتىمدى بويى ءبىر قارىس، ساقالى قىرىق تۇتام ءبىر ادام كەلىپ جەپ كەتتى». سوندا كۇلاتاي باتىر اشۋلانادى دا ەرتەڭىنە ءوزى قالادى. ەكى اعاسى اڭعا كەتەدى.

         اعالارى كەتكەننەن سوڭ، قۇلاتاي قازاندى تولتىرىپ ەت اسىپ وتىرعاندا، بويى ءبىر تۇتام، ساقالى قىرىق تۇتام ادام كىرىپ كەلدى دە قۇلاتايدان ەت سۇرادى. قۇلاتاي ايتتى: «ساعان اسىپ وتىرعان ەت ەمەس بۇل، ءوزىمىزدىڭ باسقا قوناعىمىز بار». سول سوزىنە بۇل بويى ءبىر تۇتام اشۋلانا كەتىپ، قۇلاتايمەن الىسا كەتتى. قۇلاتاي قولىنا تيگەن جەردەن ساقالىن ۇستاپ الىپ كوتەرىپ بارىپ، ەسىكتىڭ الدىندا ءبىر بايتەرەك بار ەدى، سوعان اپارىپ ساقالىنان بايلادى دا قويدى. ەكى اعاسى كەلىپ، ساقالىنان اسىپ قويعان باتىردى كوردى. بۇل بويى ءبىر تۇتام، تاڭ اتقان سوڭ قاراسا، ساقالىن ءۇزىپ قاشىپ كەتىپتى. ۇشەۋى مۇنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، بويى ءبىر تۇتامنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ كەلە جاتتى، بويى ءبىر تۇتام ءبىر قارا تاسقا كەلىپتى. سول جەردە مۇنىڭ ءىزى جوعالدى. قاراپ تۇرسا، ەش جاققا كەتكەن ءىز كورىنبەيدى. قۇلاتاي باتىر قارا تاستى اۋدارسا، استى تەرەڭ قۇدىق ەكەن. قۇلاتاي ايتتى: «وسى قۇدىققا تۇسكەن شىعار، مەن دە تۇسەيىن»، – دەدى. بويى ءبىر تۇتامنىڭ ءتۇسىپ شىعاتىن ارقانى بار ەدى، سونىمەن تۇسپەك بولدى، اعالارىنا ايتتى: «وسى ارقاندى قيمىلداتقان ۋاقىتتا سەندەر تارتىپ الىڭدار». قۇلاتاي قۇدىققا ءتۇسىپ كەتتى. قۇلاتايدىڭ ەكى اعاسى قۇدىقتىڭ باسىندا قالدى. قۇلاتاي قۇدىقتىڭ تۇبىنە ءتۇسىپ قاراسا، ءۇش اق ءۇي تىگۋلى تۇر، ۇيگە قاراي ءجۇردى، كەلىپ ورتاداعى ۇيگە كىرسە، ىشىندە ءۇش قىز وتىر. بۇلاردىڭ جانىندا جاڭاعى بويى ءبىر تۇتام ءۇش قىزبەن ويناپ وتىر. قۇلاتاي ۇيگە كىرگەن سوڭ، بويى ءبىر تۇتام اشۋلاڭدى: «سەن نەتكەن جانسىڭ؟ مەنىڭ ۇيىمە سۇراۋسىز كىرەتۇعىن؟» – دەدى.

         بۇل ءوزى ءبىر حاننىڭ بالاسى ەكەن، ءۇش قارىنداسىمەن ءبىر كولدىڭ باسىنا ەلدەن بولەك ءۇش اق ءۇي تىگىپ جاتادى ەكەن. قاشاننان بەرى قارىنداستارىن كۇيەۋگە بەرمەي، «الامىن» دەپ كەلگەن جان بولسا، بويى ءبىر تۇتام ءولتىرۋشى ەدى. بۇل جولى دا سول ادەتىن قىلىپ «ولتىرەمىن» دەپ دالاعا شىققان شاعىندا، قۇلاتاي دا بۇعان قارسى كەلەدى. سول ۋاقىتتا قۇلاتاي كوتەرىپ الىپ جەرگە ۇرىپ، بويى ءبىر تۇتام باتىردىڭ باسىن كەسەدى. قازىنا-مۇلكىمەن ءۇش قارىنداسىن الىپ، باياعى تۇسكەن جەرىنە كەلەدى. اۋەلى ءۇش قىزدى شىعارادى، سودان ءوزى شىعىپ كەلە جاتقاندا، ەكى اعاسى: «بۇل شىققان سوڭ، قىزداردىڭ ەڭ سۇلۋىن ءوزى الار»، – دەپ، ارقاندى كەسىپ جىبەرەدى.

         قۇلاتاي باتىر قۇدىقتىڭ تۇبىنە قايتادان ءتۇسىپ كەتەدى. ءبىر ۇلكەن كولدىڭ جاعاسىنا كەلىپ تۇسەدى. ەشبىر جەرى اۋىرعان جوق، جان-جاعىنا قاراسا، ءبىر ۇلكەن تەرەك تۇر. ونىڭ باسىنا قاراسا، ءۇش بالاپان كورىنەدى، بىرەۋى جىلاپ وتىر، ەكەۋى كۇلىپ وتىر. بۇل اعاشتىڭ تۇبىنە كەلىپ، باسىنا شىعىپ بالاپاننان سۇرادى. «سەن ەكەۋىڭ نەگە كۇلەسىڭ، مىناۋ نەگە جىلايدى؟». بالاپاندار ايتتى: «انامىز جىلدا ءۇش بالا تاباتىن ەدى، جىلدا ايداھار بۇگىنگى كۇنى جەيتىن ەدى، اۋەلى ونى جەيتىن ەدى، بۇل سوعان جىلايدى، ءبىزدى مۇنان سوڭ جەيدى. مۇنى جەگەنشە، ءبىز ەكەۋىمىز جارىق دۇنيەنى كورەمىز»، – دەدى. قۇلاتاي: «سەندەردى ايداھار قاي ۋاقىتتا كەلىپ جەيتىن ەدى؟» – دەدى. سوندا بالاپاندار: «ەندى ءبىر ساعاتتان سوڭ كەلىپ جەيدى»، – دەيدى. قۇلاتاي بالاپانداردىڭ جانىندا وتىردى. ءبىر ساعاتتان سوڭ ايداھاردىڭ كەلە جاتقانىن كوردى، الدىنان قارسى شىقتى. قۇلاتاي باتىر اق الماسىن قولىنا الىپ، قارسى كەلگەن ايداھاردىڭ باسىن وپىرا شابادى، باسىن كەسىپ الادى. ۇشەۋىنىڭ الدىنا باستى ءبولىپ تاستايدى. بالاپاندار ايداھاردىڭ باسىن جەپ، تويىپ الادى، قۋانادى.

         ءبىر ۋاقىتتا تاستى بۇرشاقتاي جاۋدىرىپ، تاۋدى قاڭباقتاي اۋدارىپ، جاڭبىرلاتىپ، قار جاۋدىرىپ، بالاپانداردىڭ اناسى: «بالالارىمدى ايداھار جەپ قويدى عوي!» – دەپ كەلە جاتتى. ءۇش بالاسىن كوردى، كۇن اشىلىپ كەتتى . شەشەسىنىڭ كەلە جاتقانىن كورىپ، ءۇش بالاپان قۇلاتايدى جاسىرا قويدى. شەشەسى بۇل ۇشەۋىنەن سۇرادى: «سەندەردى ايداھارعا بەرمەي كىم ءتىرى الىپ قالدى؟» بالاپاندار ايتادى: «جۇتىپ قويماساڭ، ساعان ايتامىز»؛ شەشەسى ايتتى: «كورسەتىڭدەر، جۇتپايمىن». بالاپاندار قاناتىن اشىپ كورسەتىپ ەدى، قۇلاتايدى جۇتتى دا قويدى. ءۇش بالاپان جىلادى: «ءبىزدى ولىمنەن ايىرعان ادامدى جۇتپا»، – دەپ، ۇشەۋى شەشەسىنىڭ تاماعىن قىسادى. اناسى قۇلاتايدى جەرگە تاستاي بەردى. «مەن سەندەرمەن بىردەي ەتەيىن دەپ جۇتىپ ەدىم»، – دەپ جەرگە ءتۇسىردى. قۇلاتايعا: «مەنىڭ بالالارىمدى ولىمنەن الىپ قالعان ەكەنسىڭ، سەن ەندى تىلەگىڭدى ايت»، – دەدى. قۇلاتاي ايتتى: «مەنى جارىق دۇنيەگە شىعارىپ تاستاساڭ بولدى. ونان باسقا سىزدەن تىلەيتىن تىلەگىم جوق». ءداۋ قاراقۇس: «جارايدى! جۇرگەنشە، سەگىز ءجۇز تورعاي اتىپ ال، سەگىز مەس سۋ ال، مەن سەنى قالاعان جەرىڭە شىعارىپ تاستايىن»، – دەدى.

         قۇلاتاي جۇرگەنشە سەگىز ءجۇز تورعايدى، سەگىز مەس سۋدى دايارلادى. ەرتەڭىنە كۇن شىققان سوڭ، ءداۋ قاراقۇس ايتتى: «كەل، ارقاما ءمىن!». قۇلاتاي باتىر تورعايلاردى، مەس سۋدى الىپ كەلىپ، ارقاسىنا ءمىنىپ، ءداۋ قارا قۇس كوتەرىپ الىپ ۇشا جونەلدى. ءتۇس مەزگىلى بولعاندا، قاراقۇس وڭ جاعىنا موينىن بۇردى، سوندا قۇلاتاي ءتورت ءجۇز تورعايدى اۋزىنا تاستادى، سول جاعىنا بۇرىلعاندا، ءتورت مەس سۋدى تاستادى. كۇن ءتۇس قايتىپ، بەسىن بولعان ۋاقىتتا، موينىن وڭ جاعىنا بۇرىپ قارادى، قۇلاتاي قالعان ءتورت ءجۇز تورعايدى قاراقۇس اۋزىنا تاستادى، موينىن سول جاعىنا بۇرعاندا، ءتورت مەس سۋدى تاستادى. كۇن باتپاي-اق قۇدىقتان جەردىڭ بەتىنە شىعاردى. سودان سوڭ قاراقۇس «ەندى ريزا بول» دەپ، قۇدىققا ءتۇسىپ كەتتى. ەندى قۇلاتاي جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتىر. ءبىر كۇندەرى بولعاندا، ءبىر اس بەرىپ جاتقان اۋىلعا كەلدى. «بۇل كىمنىڭ اۋىلى؟» – دەپ سۇراسا، ءوزىن قۇدىققا تاستاپ كەتكەن اعالارىنىڭ اۋىلى ەكەن. «ەندى قۇلاتاي ءولدى»، – دەپ اسىن بەرىپ، قىزداردى قاتىن قىلىپ الامىن دەپ جاتقان اعالارى ەكەن. مۇنىڭ ۇستىنە قۇلاتاي باتىر كەلدى. اعالارى قۇلاتاي باتىردىڭ امان-ەسەن كەلگەنىنە تاڭ قالىپ، وڭاشا وتاۋ تىگىپ، قىلعان قاتەلىكتەرى ءۇشىن كەشىرىم سۇرادى، ءىنىسىنىڭ اياعىنا جىعىلدى. اعالارى قاتەسىن موينىنا العان سوڭ، ءىنىسى كەشىرىم ەتەدى. اقىرىندا ۇشەۋى تاتۋلاسىپ، باي بولىپ، مۇراتىنا جەتەدى.

---