حان قىزى
بۇرىنعى زاماندا ءبىر حان بولىپتى. حاننىڭ ءبىر قىزى بولىپتى. ءتورت ءۋازىرى بولىپتى. حان سەيىلگە شىعىپتى، قاسىندا ءبىر ءۋازىرى بولىپتى. حاننىڭ الدىنان ەكى قوڭىر قاز ۇشىپ بارادى ەكەن. حان ۋازىرىنە ايتتى: «وسى ەكى قوڭىر قازدىڭ ءتىلىن ماعان ايت! نە دەپ كەتىپ بارادى؟» – دەدى.
ءۋازىرى ايتتى: «تاقسىر، مەن بىلمەيمىن». حان ايتتى: «ايت! ايتپاساڭ باسىڭدى الامىن». ءۋازىر ايتتى: «تاقسىر، ءۇش كۇن مۇرسات بەر»، – دەدى. حان: «جارايدى»، – دەدى.
حاننىڭ ءوزى قازدىڭ ءتىلىن بىلەدى ەكەن، ۇندەمەي ۇيگە كەلدى، اتىنان ءتۇستى، وتىردى. ءۋازىرى ءوز ۇيىنە كەلدى. «ا، قاتىن! سەن ماعان، مەن ساعان جوق»، – دەدى. قاتىنى ايتتى: «نەدەن قورىقتىڭ؟» – دەدى.
— حان ماعان: «قازدىڭ ءتىلىن تاۋىپ ايت، ايتا الماساڭ، باسىڭدى الامىن»، – دەدى. ءۇش كۇن مۇرسات سۇرادىم. ءۇش كۇن مۇرسات بەردى.
ءۋازىر تازا سۋعا شومىلدى، اقىرەتىن قوينىنا سالدى، كۇننىڭ باتىس جاعىنا كەتتى. حاننىڭ قىزى ءجۇر ەكەن، قىرىق قىز نوكەرى بار ەكەن. كەتىپ بارا جاتقان ءۋازىردى حاننىڭ قىزى كوردى. ءبىر قىزعا ايتتى: «اناۋ كەتىپ بارا جاتقان كىمنىڭ ءۋازىرى ەكەن، شاقىرشى»، – دەدى.
قىز جۇگىرىپ كەتتى. ۋازىرگە جەتتى، ايتتى: «سەنى حاننىڭ قىزى شاقىرادى»، – دەدى. ءۋازىر حاننىڭ قىزىنا كەلدى. حاننىڭ قىزى ايتتى: «ە، ءۋازىرىم، قايدا بارا جاتىرسىڭ جاياۋ؟» – دەدى. «سولاي، سولاي! كەشە حانمەن سەيىلگە شىقتىق، الدىمىزدان ەكى قوڭىر قاز ۇشتى.
حان ايتتى: «سول ۇشىپ بارا جاتقان قوڭىر قازدىڭ ءتىلىن ماعان ايت! ايتپاساڭ، باسىندى الامىن»، – دەدى. سونان قورىققان سوڭ، ءۇش كۇن مۇرسات سۇرادىم، مۇرساتىمدى بەردى. ءۇش كۇندە تاۋىپ ايتسام، باسىمدى المايدى. سونان قورىققاننان كەتىپ بارامىن، قازدىڭ ءتىلىن بىلمەيمىن. اكەڭىزدىڭ قىلعان جارلىعى - سول»، – دەدى.
قىز ايتتى: «ە، ءۋازىر، مەن ساعان جاقسىلىق قىلار ەدىم، قورىققان سوڭ، اكەمە ايتاسىڭ عوي»، – دەدى. «جوق، حانشا، ايتپايمىن. ولسەم، ءولىپ كەتەرمىن، جاقسىلىق قىلعان كىسىنى نەگە ايتايىن؟».
«جارايدى، ءۋازىرىم، مەن سەنى ايادىم. مەن ايتايىن، سەن تىڭدا! قازدىڭ ءتىلىن كىم ايتتى دەپ سۇرار. سوندا مەنى ايتپا، ايتساڭ، مەنىڭ وبالىم سەندە بولار». ونان سوڭ قىز ايتتى: «الدىڭعى ۇشقان ەركەگى، سوڭعى ۇشقان ۇرعاشىسى ەكەن. ەركەگى ايتتى: «جىلدا ەكەۋىمىز قۇستىڭ سوڭىنان ۇشۋشى ەدىك، بيىل نەگە قۇستىڭ الدىندا ۇشىپ بارامىز؟» – دەدى. ۇرعاشىسى ايتتى: «جىلدا سوڭىندا قالاتىنىمىز سەن اقساق بولعان سوڭ»، – دەدى. «مەن سەنى اسىرادىم، كۇتتىم. جامان ەركەكتى جاقسى ۇرعاشىسى اسىرايدى ەكەن»، – دەدى. «ۇقتىڭ با، ءۋازىرىم؟» – دەدى. «ۇقتىم!» – دەدى. «ەرتەڭ بارىپ ايت. اكەم مەنىڭ ايتقانىمدى بىلەر، بىلسە دە ايتپاعايسىز»، – دەدى.
ءۋازىر قۋاندى، ۇيىنە كەلدى. قاتىنى سۇرادى: «ا، قاراعىم، نەگە قۋاندىڭ؟» – دەدى. «ە، ءبىر جاقسىلىق بار، ەندى قورىقپايمىن»، – دەپ ءۋازىر ايتتى.
ەرتەڭىنە ءۋازىر ەرتە تۇرىپ، بەتى-قولىن جۋىپ، حانعا كەلدى. «اسسالاۋماعالەيكۇم، الديار!» – دەدى. حان: «ۋاعالەيكۋم ءۋاسسالام، ءۋازىرىم»، – دەدى. «حان، كەشەگى تاۋىپ ايت دەگەن ءسوزىڭىزدى ايتقالى كەلدىم»، – دەدى. «جارايدى، ءۋازىرىم، ايت!» – دەدى. «ايتايىن. قۇلاعىڭىزدى سالىپ تىڭداڭىز. الدىڭعى ۇشقان قاز ەركەك ەكەن، سوڭعى ۇشقان قاز ۇرعاشىسى ەكەن. ەركەگى ايتتى: «ءبىز جىلدا قۇستىڭ سوڭىندا قالاتىن ەدىك، بيىل نەگە قۇستىڭ الدىندا كەتىپ بارامىز؟». ۇرعاشىسى ايتتى: «جىلدا ءبىز قۇستىڭ سوڭىندا قالساق، سەنىڭ اياعىڭ اقساق ەدى، سوندىقتان بۇرىن ۇشا المادىق، سەنى مەن ساقتادىم، كۇتتىم، سەنى تاستاپ كەتپەدىم، جامان ەركەكتى جاقسى ۇرعاشى اسىرايدى ەكەن»، – دەپ، كەتىپ بارادى ەكەن. وسى ءسوزدى ايتقان ەكەن، وسى، تاقسىر، بىلگەنىمىز».
«ءبىلدىڭ، ءۋازىرىم! بۇل ءسوزدى ساعان كىم ۇيرەتتى، ايت، شىنىڭدى ايتپاساڭ، باسىڭدى الامىن»، – دەدى. ءۋازىر ايتتى: «ادام ۇيرەتكەن جوق، مەنىڭ اۋزىما قۇداي ءوزى سالدى»،– دەدى. «ولتىرەمىن، ايتپاساڭ»، – دەدى. ءۋازىر قورىققان سوڭ: «ايتايىن»، – دەدى. «مۇنى ايتقان قىزىڭ»، – دەدى. حان ايتتى: «ءوزىم دە ءبىلىپ ەدىم».
ەلىن، جۇرتىن جيدى، جوعارعى ەلىن شاقىردى، جورعا بيە سويدى، توي جاسادى. «قىزىمدى كىمدە-كىم جامان بولسا، سوعان بەرەمىن»، – دەدى. «جامان ەركەكتى قايتىپ جاقسى قىلار ەكەن؟» – دەدى. جامان بالالاردى جينادى. ءبىر جامانعا بەرمەك بولدى. باسىنان قوتىردىڭ قانى اققان، مۇرنىنان بوعى اققان، اياعىنىڭ شۋاشى بار جامان تازشاعا حان قىزىن بەردى. حاننىڭ قىزى ورنىنان كوشتى. حاننىڭ قىزى تازشاعا قاتىن بولدى، ءوزى شەبەر ەكەن، باۋ ءورىپ، ءۇيىنىڭ قاسىنان قۇدىق قازىپ الدى. قۇدىقتىڭ سۋى التىن بولدى. تازشا بايى قاتىنىنىڭ ءتىلىن الدى، قاتىنى كۇندە باۋ ءورىپ، كيىم تىگىپ اپارعىزىپ ساتقىزادى. بايى كەشكە كەلىپتى، ءدىلدا اكەلىپتى، وزدەرى باي بولىپتى. استارى ءوزى ءپىسىرىلىپ، ءوزى تۇسىرىلەدى، داستارقانى ءوزى جايىلادى ەكەن. ءتورت شامشىراعى جاعىلادى ەكەن، ءسويتىپ ءجۇرىپتى.
قاتىنى ەرتەڭىنە تۇرىپ بەتى-قولىن جۋىپتى، بايىنا ايتىپتى:
— سەن بۇگىن شاھارعا بار، وندا ءبىر ادام قاراكوك ات ساتادى، سونى سەن ساتىپ الىپ كەل! – دەپ، اق ورامالعا ءدىلدا ءتۇيىپ بەرەدى. بايى ورامالدى الىپ قوينىنا سالىپ، جاياۋ كەتىپتى. بازاردىڭ باسىندا جۇرسە، ءبىر ادام قاراكوك ات جەتەكتەپ ءجۇر ەكەن.
تازشا تۇرىپ ايتتى: «اعەكە، اتىندى ساتامىسىڭ؟» – دەدى. «ساتامىن، نە بەرەسىڭ؟» – دەدى.
— ەكى ءدىلدا بەرەيىن.
— ءۇش ءدىلدا بەر. ورامالىڭمەن بەر، – دەدى. تازشا بەردى، قاراكوك اتتى الدى قولىنا. قاراكوك اتتى جەتەكتەپ، ۇيىنە كەلدى. اتتى بايلادى، ۇيىنە ەندى. قاتىن سۇرادى:
— كەلدىڭ بە؟
— كەلدىم!
— اتتى اكەلدىڭ بە؟
— اكەلدىم!
— مىقتاپ بايلادىڭ با؟
— بايلادىم.
قاتىن ايتتى: «جات بۇگىن!». قاتىنىمەن ەكەۋى جاتتى، ۇيىقتادى، ەرتە تۇردى، بەتى-قولىن جۋدى، نامازىن وقىدى. «ە، تازشام، قاراكوك اتتى ەرتتە، الدىڭعى ايىلىن بوس تارت، ارتقى ايىلىن بەرىك تارت. بۇگىن مەنىڭ اكەم ءبىر كيىكتى قۋىپ كەلە جاتادى. كيىكتىڭ باسى التىن، ارتى كۇمىس. ەكى كۇن، ەكى ءتۇن قۋىپ ەدى، جەتە المادى. سەن كوك اتقا ءمىن، قۇرىقتى قارىڭا ءىل. سەن بارىپ جەتەرسىڭ، قۇرىقپەن ۇستارسىڭ، باۋىزدايىن دەپ اتىڭنان تۇسە قال. اكەم كەلەر: «ە، جىگىتىم، وسى كيىكتى ماعان بەر، دۇنيەدە تىلەگەن تىلەگىڭدى بەرەيىن»، – دەپ ايتار. سوندا سەن كيىكتى بەر دە ۇيگە قايتىپ كەل»، – دەدى.
تازشا كوك اتقا ءمىندى. قۇرىقتى قارىنا ءىلدى، ءبىر تاۋدىڭ باسىنا شىقتى، شىعىپ قاراسا، ءبىر ادام ءبىر كيىكتى قۋىپ كەلە جاتىر ەكەن، جەتە الماي كەلەدى ەكەن. الدىنان تازشا شىعىپ، كيىكتى قۋىپ جەتتى. قۇرىقتى موينىنا سالدى، اتتان تۇسە قالدى، باۋىزدايىن دەپ پىشاعىن قىنىنان سۋىردى. ارتىنان حان شاۋىپ كەلدى:
«ە، جىگىتىم، وسى كيىگىڭدى ماعان بەر»، – دەدى. «بەرمەيمىن!» – دەدى. «دۇنيەدە تىلەگەن تىلەگىڭدى بەرەيىن». «جارايدى، ال»، – دەدى.
حان كيىكتى الىپ ۇيىنە كەتتى. تازشا ۇيىنە بارعان سوڭ، قاتىنى الدىنان شىقتى.
— كەلدىڭ بە، تازشام؟
— كەلدىم.
— ۇستادىڭ با؟
— ۇستادىم. حانعا بەردىم.
— بارەكەلدى! – دەدى.
ولار جاتتى، ۇيىقتادى. ەرتەڭىنە تۇردى. قاتىنى ايتتى: «ە، تازشام، حاننان نە تىلەك سۇرايسىڭ؟». تازشا ايتتى: «نە تىلەك سۇرايىن، مال سۇرايمىن، باس سۇرايمىن!». قاتىنى ايتتى: «ە، تازشام، اقىلىڭ جوق، مال نە كەرەك، جان نە كەرەك؟ مال دا بار، جان دا بار. سەن حاندىكىنە بارساڭ: «نە سۇراي كەلدىڭ؟» – دەپ، حان ايتار. سوندا سەن ايت: «انەۋكۇنى بەرەم دەگەن تىلەگىڭىزگە كەلدىم»، – دەپ، سوندا: «نە تىلەيسىڭ؟» – دەر. سەن ايت: «وزىڭىزگە قاراعان جاندار ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن وت جاقپاسىن، ءبىر وزىمنەن باسقا ادام شىقپاسىن»، – دەپ. «جارايدى، قاتىن!» – دەدى. قاتىن بايىنا قۇرىمنان شاپان تىكتى، قۇرىمنان تىماق تىكتى، كوزىنە شيدەن تۇيرەۋىش سالدى، كوزىن قىزارتتى. تازشا حاندىكىنە كەلدى. تازشا ۇيگە ەندى. «اسسالاۋماعالەيكۇم، حان!» – دەدى. حان التىن تاعىندا وتىر ەكەن. حان شوشىپ، توسەگىنىڭ ۇستىنە بارىپ وتىردى، تازشا حاننىڭ تاعىنا وتىردى.
— ە، جانىم، قايدا باراسىڭ؟ – دەدى. «الديار، سىزگە كەلدىم». «نە جۇمىسىڭ بار؟» تازشا ايتتى: «جۇمىسىم بار، بەرەمىن دەگەن تىلەگىڭىزگە كەلدىم»، – دەدى. پاتشا ايتتى: «بەرەيىن، جىگىتىم، نە تىلەيسىڭ؟» – دەدى. «الديار، مەن نە تىلەيىن، ماعان بەرسەڭىز ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ءتىرى جان وت جاقپاسىن! ءوز ءۇيىم وت جاقسىن، بەرسەڭىز، وسى تىلەكتى تىلەيمىن»،– دەدى. پاتشا: «جارايدى، بولسىن، بولا قالسىن»، – دەدى.
ءۋازىرىن قارا اتقا مىنگىزدى، جۇرتىنا حابار بەردى. «ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ىشىندە وت جاققاننىڭ باسىن الامىن»،– دەدى. ءۋازىر كەتتى، جۇرتىنا حابار بەردى، قايتىپ ۇيىنە كەلدى. حان تازشانى ۇيىنە قايتاردى.
تازشا ۇيىنە كەلدى، قاتىنى سۇرادى: «ايتتىڭ با، تازشا؟» – دەدى. «ايتتىم. ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ءتىرى جان وت جاقپايدى. ءوز ءۇيىم ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن وت سوندىرمەيدى»، – دەدى.
ب ا ق كەلدى، ىرىس كەلدى، قىدىر كەلدى، جارىققا جيىلدى. ەرتەڭىنە جىگىت تۇرىپ قاراسا، توڭىرەگى مالعا تولىپ قالىپتى، ءوزى باي بولىپتى. باي ەندى ماڭعاز بولدى. قاتىنى ايتتى: «بۇگىن كوك اتقا ءمىن! سەيىلگە شىق، حان جولىعار، ول دا سەيىلدە جۇرەر اڭ اۋلاپ. سوعان سەن بار، مىنا ازىقتى قانجىعاڭا بايلا، ءتۇس بولعاندا اس ىشەمىز دەپ اتىڭنان ءتۇس، حان دا تۇسەر اتىنان. اس جەيىك دەپ حان سەنى شاقىرار. سەن بارما، حان اسىنان بەرسە، سەن جەمە، سەن بەرسەڭ، اسىڭنان ول جەر، ەندى بار!» – دەدى.
تازشا كوك اتتى ەرتتەدى، ءمىندى، سەيىلگە كەتتى. الدىنان حان جولىقتى، امانداستى-ەسەندەستى. اڭ اۋلاپ ءجۇر ەكەن. ءتۇس بولدى. حان اتتان ءتۇستى. «اس جەيىك»، – دەدى تازشا. «جارايدى»، – دەپ، اتتان ءتۇسىپ، حان اسىن جەدى. تازشانى شاقىردى، تازشا جاقىن كەلمەدى، اسىنان بەرىپ ەدى، جەمەدى. تازشا اسىنان بەرىپ ەدى، حان جەدى. «ياپىرىم-اي، ءتاتتىسىن-اي!» – دەدى. «مەنىڭ ءبىر قاتىنىم بولعان، سول وسىنداي ءپىسىرۋشى ەدى، سونان تۋعان قىزىم وسىلاي ءپىسىرۋشى ەدى. سول قىزىم كەتكەن سوڭ، كورگەن ءتاتتى ءدامىم - وسى!» – دەدى. استارىن جەستى، اتتارىنا ءمىندى. تازشا ايتتى:
— الديار! بىزدىكىنە قوناققا ءجۇرىڭىز.
— جارايدى! – دەدى.
حان تازشانىڭ ۇيىنە كەلدى. ۇيىنە كەلسە، حاننىڭ ءوزىنىڭ ۇيىنەن ارتىق ەكەن. حان سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەدى. قىزى ايتتى: «جوعارى شىعىڭىز!». حان جوعارى شىقتى، وتىردى. قىز داستارقاندى جايدى، الىپ كەلىپ الدىنا اس قويدى. حان جەدى، ايتتى: «اپىرىم-اي! استىڭ ءتاتتىسىن-اي! مەنىڭ كەتكەن قىزىم وسىلاي ءپىسىرۋشى ەدى». قىز ايتتى: «قىزىڭىزدى كىمگە بەرىپ ەدىڭىز؟». حان ايتتى: «قىزىمدى ءبىر جامان تازشاعا بەرىپ ەدىم». قىزى ايتتى: «سول قىزىڭ مەن ەمەس پە، كۇيەۋىڭ مىناۋ ەمەس پە؟» – دەپ، ءوزىنىڭ بايىن كورسەتتى. «كوزىڭە قالاي كورىنەدى؟» – دەدى. اكەسى ايتتى: «جاقسى كورىنەدى». قىز ايتتى: «جاماندى جاقسى قىلدىم، جامان ەركەكتى جاقسى قاتىن اسىرايدى» دەگەن وسى ما، اكەم؟ سەن مەنى جامانعا بەرىپ ەدىڭ. سەن باسى التىن، بوكسەسى كۇمىس كيىكتى قۋدىڭ. سەن ۇستاي المادىڭ، مەنىڭ كۇيەۋىم ۇستادى. ونىڭ سىزدەن ارتىق بولعانى ەمەس پە؟ ۇيىڭە باردى بايىم، سوندا ءسىز التىن تاعىڭىزدان تۇرەگەلىپ توسەگىڭىزگە بارىپ وتىردىڭىز. ول تاققا بارىپ وتىردى. ونىڭ ارتىق بولعانى ەمەس پە؟»
حان ايتتى: «راس، مەنىڭ تاعىمدى كۇيەۋىم السىن!». حان قۇسا بولىپ ايتتى: «ە، قىزىم، سەن اقىلدى ەكەنسىڭ، مەن اقىماق ەكەنمىن، مەنىڭ ەلىمە كەل، مەنىڭ شاھارىمدى بيلە!».
حان ۇيىنە كەلىپ ءولدى. كۇيەۋى حان بولدى، قىزى حانشا بولدى.
You Might Also Like
-
وتكەن زاماندا ءبىر مەرگەن بولىپتى. ول مەرگەندى «قارامەرگەن» دەپ اتايدى ەكەن. قارامەرگەن اڭ اۋلاپ، كوپ ءجۇرىپ، اقىرىندا جايىلىپ جۇرگەن ەكى مارالعا كەزدەسىپتى. قارامەرگەن مىلتىعىن الىپ، مار...
-
بۇرىنعى زاماندا ءبىر باي بار ەدى، مال دەگەندە ءبىر كوك بيەسى بار ەدى. بۇل كوك بيە كۇندە ايعا قاراپ جەلىندەپ، كۇنگە قاراپ قۇلىندايدى ەكەن. باي مەن بايبىشە سول بيە تاپقان قۇلىندى قورەك قىلۋشى ەدى، ونان...
