InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر باي بولىپتى. بايدىڭ ۇيىندە جۇرگەن ءبىر كۇڭ بولىپتى. كۇڭ جاتسا، ءتۇس كورىپتى؛ باسىنان اي تۋىپتى، اياعىنان كۇن شىعىپتى، جۇرەگىنىڭ باسىنان ەكى جۇلدىز تۋىپتى. ەرتەڭ ەرتە تۇرىپتى. ءبىر بايدىڭ سيىرىن باققان تازشا بالاعا كەلىپتى.

         بالا ايتىپتى:

         — ە، جەڭەشە، قايدا باراسىڭ؟

         كۇڭ ايتىپتى:

         — سەنىڭ بايىڭا جالدانعالى كەلدىم.

         سيىر باققان بالا ايتتى:

         — سەن وتىرىك ايتاسىڭ، سەن بىردەمە ىزدەي باراسىڭ.

         كۇڭ ايتتى: «ءتۇسىمدى ىزدەپ بارامىن».

         بالا ايتتى:

         — ايتشى، نە قىلعان ءتۇس؟

         كۇڭ ايتتى: «ايتايىن، ۇيىقتاپ جاتىر ەدىم، تۇسىمدە: باسىمنان اي تۋىپتى، اياعىمنان كۇن شىعىپتى، جۇرەگىمنىڭ باسىنان جۇلدىز تۋىپتى. سول ءتۇسىمدى ىزدەپ كەلەمىن».

         بالا ايتتى: «وسى ءتۇسىڭدى ماعان ساتشى». ءقۇڭ: «نە  بەرەسىڭ؟» – دەدى. «قۇنان شىعار وگىزىم بار، سول وگىزىمد بەرەيىن»، – دەدى. قاتىن ايتتى: «جارايدى، ءتۇسىمدى بەرەيىن». بالا قۇنان وگىزدى بەردى، قاتىن الدى، ۇيىنە كەتتى. بالا كەشكە سيىرىن ايداپ ۇيىنە كەلدى. سيىرىن قوراعا قامادى. تەمىردەن ەتىك سوقتىردى، تەمىر تاياق سوقتىردى، ەرتەڭ ەرتە تۇردى، بەتى-قولىن جۋدى. سيىرىن جايمادى. تەمىر ەتىك كيدى، تەمىر تاياقتى قولىنا الدى، كەتتى.

         ءبىر ۋاقىتتا تەمىر ەتىكتەن تەڭگەدەي قالدى، تەمىر تاياقتان تەبەندەي قالدى. ءبىر شاھارعا كەلدى. ءبىر حاننىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا جاتتى. ءتۇن ورتاسى بولعاندا، ەكى ارعىماققا التىندى پاۋەسكە جەككەن ءبىر حاننىڭ بالاسى بۇل حاننىڭ قىزىن الىپ قاشايىن دەپ كەلىپتى. ەكەۋى سويلەستى، قىز ايتتى: «تۇرا تۇر! اكەم ۇيىقتاسىن». ءتۇسىن ىزدەپ كەلگەن بالا ءبارىن ەسىتىپتى. حاننىڭ بالاسى تازشا بالاعا سۇيەنىپ جاتىپ ۇيىقتاپتى. ءبىر ۋاقىتتا تازشا تۇرەگەلدى، تەرەزەگە كەلدى. قىز ايتتى: «كەلدىڭ بە؟». بالا ايتتى: «كەلدىم». «قورجىندى اپەر!» – دەدى قىز. بالا پاۋەسكەدەن قورجىندى اپەردى. قىز ءىشىن تولتىردى. جىگىتكە ايتتى: «ەكى ارعىماقتى ەرتتە!» جىگىت ەرتتەدى. ەكى قورجىندى الدى، ارتىنا بوكتەردى. قىز ۇيىنەن شىقتى، ەكەۋى ەكى ارعىماققا ءمىندى، كەتتى. ماناعى حاننىڭ بالاسى ۇيىقتاپ قالدى.

         قىز جىگىتتى تاڭ اتقان سوڭ تانىدى، حاننىڭ بالاسى ەمەس ەكەنىن. قىزعا وي ءتۇستى، قاشايىن دەپ ەدى، قاشا المادى. «قاشسام، مەنى بۇل ەركەك ءتىرى قويمايدى عوي، قاشپايىن! مەنى قوسقان قۇداي شىعار تيەيىن»، – دەدى. ءبىر ۋاقىتتا ءبىر شاھارعا كەلدى. قىز ايتتى: «ە، جىگىتىم، جەرىڭ بار ما؟ اكەڭ بار ما؟ باۋىرىڭ بار ما؟» – دەدى. جىگىت ايتتى: «ەلىم دە جوق، اكەم دە جوق، باۋىرىم دا جوق، قايدان كەلىپ، قايدان تۇرعانىمدى بىلمەيمىن». قىز ايتتى: «ەندى ءبىز وسى شاھاردا تۇرامىز، پاتشاعا مالىمدەمەيىك»، – دەدى. «جارايدى»، – دەدى جىگىت. قىز ايتتى:

         — ءبىر ءۇي ساتىپ ال،

         ءۇيىڭنىڭ سىرتى جامان بولسىن،

         ءۇيىڭنىڭ ءىشى جاقسى بولسىن،

         ىشىنەن اققان بۇلاق بولسىن،

         ىشىندە بايتەرەك بولسىن،

         بايتەرەكتىڭ باسىندا ورىك-مەيىز تۇرسىن!

         بىردەن اۋىزعا ءتۇسىپ تۇرسىن.

وسى ورامالعا ءدىلدا سالىپ بەرەيىن، وسىعان بەرسە الىپ كەل، مەن تۇرا تۇرايىن، مەن كەتەدى ەكەن دەپ ويلاما.

         ەكى ارعىماقتى الىپ قىز قالدى، جىگىت جەدەل ءجۇرىپ كەتتى. تاڭەرتەڭنەن شارلاپ بەسىندە ءبىر ءۇي تاپتى، ءۇيدىڭ ىشىنە جىگىت ەنىپ كەلدى. ەنىپ كەلسە، ءبىر جىگىت، ءبىر ۇرعاشى وتىر ەكەن.

– اعەكە، ءۇيىڭدى ساتامىسىڭ؟ – دەدى. ءۇيدىڭ يەسى ايتتى: «ساتامىن! كىر، مىندا، اققان سۋ - مىناۋ، سۇتتەن اپپاق، بايتەرەگىم - مىناۋ، باسىڭداعى ورىك-مەيىز - اناۋ، اۋىزعا تامشىلاپ بىر-بىردەن ءتۇسىپ تۇرادى»، – دەدى.

         جىگىت ايتتى: «نە الاسىڭ؟» ءۇي يەسى ايتتى: «سەنىڭ ءالىڭ كەلمەس». جىگىت ايتتى: «وسى ورامالداعىمدى بەرەيىن، الامىسىڭ؟» «ورامالىڭمەن بەر، الايىن»، – دەدى. جىگىت بەردى. ءۇي يەسى ايتتى:

         — قاتىن ەكەۋىمىز شىعامىز، اياق-تاباق، توسەك-ورىن سەندە قالسىن! ماعان كەرەگى جوق، – دەدى. جىگىت ايتتى: «جارايدى»، – دەدى. قاتىنى مەن ەرى ۇيدەن شىعىپ كەتتى. جىگىت ماناعى قاتىنىنا كەلدى، كەلسە، وتىر ەكەن.

         — جىگىتىم، ءۇي تاپتىڭ با؟– دەدى.

         — تاپتىم.

         — جارايدى.

         ەكەۋى ارعىماعىن جەتەكتەپ، ساتىپ العان ۇيىنە كەلدى، قاتىنى كوردى: «بارەكەلدى، جارايدى»، – دەدى. ول كۇنى جاتتى. ەرتەسىنە تۇردى، بەتى-قولىن جۋدى. قاتىنى ايتتى: «مەن تاماق پىسىرەيىن، سەن بارىپ شاھاردىڭ دۋانباسىنا حابار بەر، پاتشانى شاقىرسىن، ءبىزدىڭ ۇيىمىزگە كەلسىن دەپ ايت»، – دەدى.

         بالا كەتتى، دۋانباسىنا حابار بەردى: «پاتشانى شاقىرىڭىز، ءبىزدىڭ ۇيگە كەلسىن جانە وسى شاھاردىڭ جاقسىسىنىڭ ءبارىن دە شاقىر»، – دەدى. ءبىر ۋاقىتتا دۋانباسى پاتشانى، ءبارىن شاقىرىپ كەلدى. جىگىت داستارقان جايدى، اس اكەلىپ، پاتشانىڭ الدىنا قويدى.          پاتشا ايتتى:

— اپىرىم-اي، اسىنىڭ ءتاتتىسىن-اي! – دەدى. قاسىنداعى ۋازىرلەر ايتتى: «جىگىتتىڭ قاتىنىن كورىپ كەلەيىن».

         حان ايتتى: «توقتاي تۇر، ۇيات بولار»، – دەدى. «نە ۇياتى بار؟» – دەپ، ءۋازىر كورۋگە كەتتى. كورىپ، قايتىپ حانعا كەلدى. «اپىرىم-اي، حان-اي! ايتسا ايتقانداي كوركەم ەكەن، ءسىزدىڭ قاتىنىڭىز ونىڭ قولىنا سۋ قۇيۋعا جارامايدى ەكەن».

         حان ايتتى:

— اپىرىم-اي، كوركەم مەنىڭ قاتىنىم با دەسەم!»

حان جۇرتىن جيدى، اقىل سۇرادى. «بۇل جىگىتتىڭ قاتىنىن قايتىپ الامىن؟» – دەدى. جۇرت ايتتى: «الماي نەسى بار؟ ءسىز شاقىرىپ الىپ ايتىڭىز: «شەشەم مەنىڭ اۋرۋ ەدى، ايۋ مەن جولبارىستىڭ ەكەۋىنەن ەكى شەلەك ءسۇت ساۋىپ اكەل»، – دەڭىز. سوندا ول بارار، سودان ول قايتىپ كەلمەس. سوندا ءسىز قاتىنىن الارسىز»، – دەدى.

حان ايتتى: «جارايدى، جۇرتىم!» حان جىگىت كەلسىن دەپ شاقىردى، جىگىت كەلدى، حان ايتتى: «ە، جىگىتىم، نە قىلىپ جۇرگەن جانسىڭ؟ قايدان كەلدىڭ، قايدان تۇردىڭ، ەلىڭ بار ما، جۇرتىڭ بار ما؟» – دەدى.

         جىگىت ايتتى: «الديار، تاقسىر! ەلىم دە جوق، جۇرتىم دا جوق، قايدان كەلىپ، قايدان تۇرعانىمدى بىلمەيمىن»، – دەدى. «بىلمەسەڭ مەنىڭ شاھارىمدا تۇر، ادام ساعان زورلىق قىلماس. مەنىڭ شەشەم اۋرۋ، سەنى ءبىر جۇمىسقا جۇمسايمىن»، – دەدى. جىگىت: «بارايىن»،– دەدى. پاتشا: «بارساڭ، ايۋ مەن جولبارىستىڭ ەكەۋىنەن ەكى شەلەك ءسۇت ساۋىپ اكەل، اكەلمەسەڭ، باسىڭدى الامىن»، – دەدى.

         — جارايدى، – دەپ، جىگىت ۇيىنە جىلاپ كەلدى.

         — نەگە جىلايسىڭ؟ – دەدى قاتىنى.

         جىلاماي قايتەيىن، حان ءبىر قيىن جۇمىسقا جۇمسادى. ايۋ مەن جولبارىستان ەكى شەلەك ءسۇت ساۋىپ اكەل، اكەلمەسەڭ، باسىڭدى الامىن، – دەدى.

         قاتىنى ايتتى: «قورىقپاي، حانعا بارىپ، حاننان قىرىق كۇن مۇرسات سۇرا»، – دەدى.

         جىگىت جۇگىرىپ حاننىڭ ۇيىنە كەلدى.

         — الديار! جۇمساعان جۇمىسىڭىزعا بارايىن، قىرىق كۇن مۇرسات بەر، – دەدى.

         جارايدى، ال، – دەدى حان. جىگىت ۇيىنە كەلدى. قاتىنى:

         — مۇرسات بەردى مە؟ – دەدى. جىگىت ايتتى:

         — بەردى، – دەدى.

         قاتىنى ايتتى: «شاھارعا بار، موينىندا ارقانى بار، ارقاسى جاۋىر، ءبىر شابدار ات ساتىپ ال».

         جىگىت شاھارعا كەلدى، ءبىر شابدار اتتى ءبىر جىگىت ساتامىن دەپ، جەتەكتەپ ءجۇر ەكەن.

         اتىڭدى ساتامىسىڭ، اعەكە؟ – دەدى.

         — ساتامىن، نە بەرەسىڭ؟

         — قايدان بىلەيىن، ءوزىڭ سۇرا.

         — ەكى ءجۇز سوم بەر.

         — ءجۇز ەلۋ سوم بەرەيىن.

         ءجۇز ەلۋ سوم بەرىپ، ارقاسى جاۋىر، شابدار اتتى الىپ ۇيىنە كەلدى. قاتىنى ايتتى: «سەن قىرىق كۇن ۇيدە وتىر، ورازاڭدى ۇستا، مەن شابدار اتتى الىپ كەتەمىن، سەمىرتىپ اكەلەمىن»، – دەدى.

         — جارايدى، – دەپ بايى قالدى. قاتىنى شابدار اتتى جەتەكتەپ كەتتى. قىرىق كۇن بولدى دەگەندە شابدار اتتى جەتەكتەپ قايتىپ كەلدى. شابدار اتتى سەمىرتىپتى، بايىنا ايتتى:

         — ەر مەنەن توقىم اكەل.

         شابدار اتتى ەرتتەپ كەل.

         الدىڭعى ايىلىن بوس تارت.

         ارتقى ايىلىن بەرىك تارت.

         شابدار اتقا ءمىن!

         توعايداعى ايۋدى ايداپ كەل،

         توعايداعى جولبارىستى ايداپ كەل.

         توعايعا بارعاندا، شابدار اتتى بوربايعا سالىپ قال، شابدار اتتىڭ داۋىسىن ەستىگەن سوڭ، ايۋ مەن جولبارىس ءبىر جەرگە جيىلار. سوندا الدىڭا سالىپ ايداپ كەل، الدىڭنان حان كىسى جىبەرەر: «قويسىن، ايداماسىن، شەشەم جازىلدى»، – دەپ ايتار. سوندا سەن بولماي، ۇيىنە ايداپ كەل، – دەدى.

         جىگىت شابدار اتتى ەرتتەدى، الدىڭعى ايىلىن بوس تارتتى، ارتقى ايىلىن بەرىك تارتتى. شابدار اتقا ءمىندى، ءبىر توعايعا كەلدى. شابدار اتتى بوربايعا سالىپ قالدى. شابدار اتتىڭ شىڭعىرعان داۋىسىن ايۋ مەن جولبارىس ەستىدى، ءبىر جەرگە جيىلدى. جىگىت الدىنا سالىپ ايدادى. جولدا كورىنگەن مالدى دا، جاندى دا جايپادى. الدىنان حان كىسى جىبەردى: «شەشەم جازىلدى، ايداپ كەلمەسىن»، – دەپتى. جىگىت ءتىلىن المادى، ۇيىنە ايداپ كەلدى، ەكى تەمىر شەلەكتى قولىنا الدى، ايۋدان ءبىر شەلەك، جولبارىستان ءبىر شەلەك ءسۇتتى ساۋدى، حاننىڭ ۇيىنە كەرەك بولسا، «ءما» دەپ اكەلدى. «كەرەگى جوق، توگىپ تاستا»، – دەدى حان. جىگىت شەلەكتەگى ءسۇتتى توگىپ تاستادى، ايۋ مەن جولبارىستى جولعا سالىپ قۋىپ جىبەردى. جىگىت ۇيىنە كەلدى.

         حان ەلىن، جۇرتىن جيدى: «اقىل تاۋىپ بەرىڭدەر، قايتىپ مەن جىگىتتى ءولتىرىپ قاتىنىن الامىن؟» – دەدى. جۇرت ايتتى: «ولتىرمەڭىز، ءبىر قيىن جۇمىسقا جۇمساڭىز، سونى بارىپ الىپ كەلسە، كەلدى، كەلمەسە، قاتىنىن الارسىز»، – دەدى. جىگىتتى حان شاقىردى: «ءاي، جىگىتىم، ءبىر جۇمىسقا جۇمسايىن، بارامىسىڭ؟» – دەدى. «بارامىن»، – دەدى. «بارساڭ، مەن سەنى ورتەيمىن، سەكسەن اربا سەكسەۋىل اكەل»، – دەدى. جىگىت ايتتى: «جارايدى، بارمايمىن». حان ايتتى: «بارماساڭ، باسىڭدى الامىن». جىگىت ۇيىنە كەلدى، جىلادى. قاتىنى: «جىلاما، ءۇش كۇن مۇرسات سۇرا»، – دەدى. حان ءۇش كۇن مۇرسات بەردى. «سەن، جىگىتىم، بار، سەكسەن اربا سەكسەۋىل الىپ كەلىڭىز دەپ، حانعا ايت»، – دەدى قاتىن. جىگىت باردى، ايتتى، حان سەكسەن اربا سەكسەۋىل العىزدى. ءبىر جەرگە ءۇيدى. قاتىن جىگىتكە ايتتى: «وت جاعار، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىن تۇمان ەتەرمىن، سەن سەكسەۋىلدىڭ ۇستىنە شىعىپ تۇر. سوندا كوك كەپتەر بولىپ، سەنى كوتەرىپ الىپ كەتەرمىن».

         سەكسەۋىلدى حان ءۇيدى، جىگىت ۇستىنە شىقتى. سەكسەۋىلدى حان ورتەدى، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشى تۇمان بولدى، جىگىتتىڭ قاتىنى كوك كەپتەر بولىپ كەلدى دە بايىن كوتەرىپ الىپ كەتتى. قاتىنى بايىن ۇيىنە الىپ كەلدى. ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ساقتادى، ءۇش كۇن وتكەن سوڭ، تاڭ اتقان سوڭ، كۇلدىڭ ورنىنا ەنىپ جاتا قال دەدى.

         بايى ەرتەسىنە ەرتە تۇرىپ، كۇلگە كەلىپ، كۇلدىڭ ىشىندە جاسىرىنىپ جاتتى. تاڭەرتەڭ حان كەلدى. «ءتىرى مە ەكەن، ءتىرى ەمەس پە ەكەن، كەلمەس پە ەكەن، كورەيىن»، – دەيدى. جىگىت كۇلدىڭ ىشىنەن تۇرەگەلدى. «اسسالاۋماعالەيكۋم، الديار»، – دەدى. «الەيكۋماسسالام، جىگىتىم»، – دەدى حان.

         حان جۇرتىن جيىپ الىپ ايتىپتى: «سەكسەن اربا سەكسەۋىل اكەلىپ مەنى ورتەڭدەر، اكەمنىڭ قاسىنا بارارمىن، ءۇش كۇندە قايتىپ كەلەرمىن، ءۇش كۇندە كەلمەسەم، ارتىمدا قالعان جىگىتتەرىم، سەندەر كەلىڭدەر»، – دەپتى. سەكسەن اربا سەكسەۋىل اكەلىپتى، ءبىر جەرگە ءۇيىپتى، حاندى ورتەپتى، حان كۇيىپ كەتىپتى.

         شاردە ءتاۋىر، ماڭىزدى جىگىتتەر قالىپتى، قىز، قاتىن قالىپتى، جىگىت ءشاردى بيلەپتى، ولگەن حاننىڭ قىزىن الىپتى، ءوزى حان بولىپ تۇرىپتى. باستاپقى قاتىنى ءبىر ۇل تاۋىپتى. ۇلدى جىگىت توسىنە مىنگىزىپ جاتىپتى. جىگىت سولاي جاتىپ كۇلىپتى. باستاپقى قاتىنى سۇرايدى: «نەگە كۇلدىڭ، مىرزام؟» – دەيدى. «انشەيىن كۇلدىم». «جوق، ايت، ويىڭا بىردەمە تۇسكەن شىعار». جىگىت ايتتى: «ايتايىن ساعان! سەن ءسوزىمدى ەستى، جاس كۇنىمدە اكەدەن، شەشەدەن جەتىم قالعان ەدىم، ءسويتىپ جۇرگەنىمدە، ءبىر بايدىڭ سيىرىن جايدىم. جالشى بولىپ سيىر جايىپ جۇرگەندە، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ءبىر قاتىن كەلدى. قاتىنمەن امانداسىپ، ەسەندەستىم. «قايدا بارا جاتىرسىڭ؟» – دەدىم. قاتىن: «ءبىر ءتۇس كوردىم»، – دەدى. «نە ءتۇس، ايت؟» – دەپ سۇرادىم. قاتىن: «ۇيىقتاپ جاتىر ەدىم، تۇسىمدە باسىمنان اي تۋىپتى، اياعىمنان كۇن تۋىپتى، جۇرەگىمنىڭ تۇسىنان جۇلدىز تۋىپتى، وسى ءتۇسىمدى ىزدەپ كەلەمىن»، – دەدى. «ءتۇسىڭدى سات»، – دەدىم. ول قاتىن ماعان ءتۇسىن قۇنان وگىزگە ساتتى. ۇيگە كەلىپ، كەشكە تەمىردەن ەتىك، تاياق سوقتىرىپ، تەمىر ەتىكتەن تەڭگەدەي، تەمىر تاياقتان تەبەندەي قالعانشا ءجۇردىم، ءسويتىپ ءجۇرىپ سىزگە دۋشار بولدىم، سوعان كۇلدىم».

         ۇلكەن قاتىن ايتتى: «ونىڭ نەسى بار؟ باسىڭنان اي تۋعانى مەنى الدىڭ، اياعىڭنان كۇن تۋسا، حاننىڭ قىزىن الدىڭ، جۇرەگىڭنىڭ باسىنان جۇلدىز تۋسا، مىناۋ بالاڭ. ءتۇس قابىل بولدى»، – دەدى.

---