InfoHub Logo

ءپان: بيولوگيا
7 سىنىپ.
سايىس ساباق: "بيولوگ" اتاعى كىمگە بۇيىرادى؟
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بيولوگيا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا وتىرىپ، بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلىنى، قورشاعان ورتانى، تابيعاتتى قورعاۋعا باۋلۋ جانە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ.
بارىسى:
ارمىسىزدار، "بيولوگ اتاعى كىمگە بۇيىرادى؟ اتتى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! سايىسىمىزدىڭ شارتى مىناداي:
1. تانىستىرۋ.
2. ءيا، جوق.
3. ساندار سىرى.
4. ويىمداعى جۇمباق.
5. كىم كوپ بىلەدى؟
6. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
7. جارىسپا، جارىسقان سوڭ قالىسپا.
8. قورىتىندىلاۋ.

1. تانىستىرۋ. سايىسىمىزدىڭ ءبىرىنشى شارتى تانىستىرۋعا كەزەك بەرسەك.
2. ءيا، جوق. 3 توپقا 5 سۇراق بەرىلەدى. سول سۇراقتارعا ءيا، نەمەسە جوق دەپ جاۋاپ بەرۋى ءتيىس.

ا)« العىر» توبىنا
1. ءتىرى تابيعات جۇيەسى 5 دۇنيەدەن تۇرادى (ءيا).
2. ءنارۋىز، ماي، كومىرسۋ، نۋكلەين قىشقىلدارى - اعزالىق زاتتار (ءيا).
3. باكتەريالار لاتىنشا "ۋ" دەگەن ءسوز (جوق).
4. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ نەگىزگى قاسيەتى: زات الماسۋ، قورەكتەنۋ، تىنىسالۋ، قاجەتسىز زاتتاردى ءبولۋ، تىتىركەنگىشتىك، قوزعالۋ، كوبەيۋ، ءوسۋ، دامۋ جانە تىرشىلىگىن جويۋ (ءيا).
5. باكتەريا جاسۋشالارىنا ەنبەيتىن ۆيرۋس - باكتەريوفاگ دەپ اتالادى (جوق).

ءا)« تاپقىر» توبىنا
1. يممۋنيتەت - اعزانىڭ اۋرۋ قوزدىرعىشتارىن قابىلدامايتىن قاسيەتى (ءيا).
2. ۆيرۋستار جاسۋشادان تىسقارى تىرشىلىك ەتە الادى (جوق).
3. ميكروبيولوگيا ۇساق، كوزگە كورىنبەيتىن اعزالاردى زەرتتەيتىن عىلىم (ءيا).
4. اۋرۋ تۋعىزاتىن باكتەريالار مەن ادامداردىڭ جاپپاي اۋىرۋىن "ىندەت" دەپ اتايدى (ءيا).
5. جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋدىڭ نەگىزگى جولى - تازالىق ەرەجەلەرىن ساقتاماۋ (جوق).

ب) «ەپتىلەر» توبىنا
1. باكتەريالار قورەكتەنۋىنە قاراي 2 - گە بولىنەدى (ءيا).
2. ساپروفيتتەر - جانۋارلاردىڭ ولەكسەلەرى مەن وسىمدىكتەردىڭ قالدىقتارىندا مەكەندەيدى (ءيا).
3. ساڭىراۋقۇلاق - وسىمدىكتەرگە جاتادى (جوق).
4. ساڭىراۋقۇلاقتاردى زەرتتەيتىن عىلىم - الگولوگيا دەپ اتالادى (جوق).
5. جالعان تۇلكىجەم - ۋلى ساڭىراۋقۇلاق (ءيا).

3. ساندار سىرى. بۇل كەزەڭدە ءار توپقا ءار ءتۇرلى ساندار بەرىلەدى. سول ساندارعا ءتيىستى جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ويلانۋعا 1 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
1) 5؛ 0، 0000002؛ 1892؛ 1899.
(5 دۇنيە؛ ۆيرۋس ولشەمى؛ يۆانوۆسكيي ۆيرۋستى اشتى؛ بەيەرنيك "ۆيرۋس" تەرمينىن عىلىمعا ەنگىزدى).
2) 1918 - 1919؛ 1683؛ 500 مىڭ؛ 1882.
(تۇماۋدىڭ ءۇش تولقىنى بارلىق جەر شارىن قامتىدى؛ باكتەريالار تۋرالى العاشقى دەرەك ليەۆەنگۋك؛ ساپالى سۇتتە 500 مىڭعا دەيىن باكتەريا بولادى؛ كوح تۋبەركۋلەز تۋدىراتىن باكتەريانى اشتى).
3 100 مىڭ؛ 1929؛ 1943؛ 1960.
(ساڭىراۋقۇلاقتىڭ 100 مىڭنان استام ءتۇرى بار؛ فلەمينگ تابيعي پەنيسيللين ءبولىپ الدى؛ پەنيسيلليندى مەديسيناعا تولىق ەنگىزۋ ماسەلەسى تولىق شەشىمىن تاپتى؛ انتيبيوتيك ولەانداميسين ءبولىپ الىندى).
4. ويىمداعى جۇمباق. بۇل كەزەڭدە توپتار اراسىندا ءار توپ ەكى - ەكىدەن كەلەسى توپقا كەز - كەلگەن جانۋار نەمەسە قۇستىڭ مىنەز - قۇلقىن، تىرشىلىگىن، دىبىس ەرەكشەلىگىن، قيمىل - قوزعالىسىن سيپاتتاۋ ارقىلى كەلەسى توپقا جاسىرۋ.
5. كىم كوپ بىلەدى؟ بۇل بولىمدە بيولوگيا پانىنە بايلانىستى جۇمباق جاسىرىلادى. ءار جاۋاپقا 10 ۇپاي.
العاشقى بۋىنى - زاتتىڭ ءتۇسى،
جىلپوس دەپ ۇق - ەكىنشىسى.
كولدىڭ ءسانى - سىمباتتى قۇس،
اتىن تاۋىپ ايقىداي ءتۇس.
(اققۋ)

ءبىرىنشى بۋىنى - جىلعا كىرمەي قالاتىن،
ەكىنشى بۋىنى - اۋەلەپ ۇشا الاتىن.
تاپتىڭ با، كانە بالاقاي،
سوندا بۇل قاي قۇس بولادى؟
(تۇيەقۇس)

تۇسكەندە سالقىن كۇز،
جينادىق التىن ءتىس.
(جۇگەرى)

سەمىز بۇزاۋ دەسەك تە،
بايلاۋلى تۇر كوشەدە،
جۇمباعىمدى شەش، ەسەپتە.
(قيار)

شەلپەك، توقاش، تابا نان
اناسى ءبىر ءبارىنىڭ
تۋا شاشى اعارعان
(بيداي)

ءبىر تەكتى، قۇرىلىسى ۇقساس، مەكەنى ءبىر،
الەمدە سان الۋان وسىمدىك بار،
سولاردى توپتاستىرىپ، جۇيەگە ساپ
عىلىمدا ءوز الدىنا اتايدى
(ءتۇر)

تۇرلەردى توپتاستىرۋ ول دا دۇرىس
ول توبىن وسىمدىكتىڭ دەيدى
(تۋىس)

بۇلاردى توپتاستىرماي تاعى بولماس،
تۋىستاس وسىمدىك توبى
(تۇقىمداس)

ال سونشا بولىكتەرگە شىن يە،
جىكتەۋدەگى ەڭ ءىرى توپ
(دۇنيە)

شاي قالدىعىندا بار ءارىپ
الماسقاندا جاڭا ءسوز بولادى.
شاقسا ادامدى قىزارىپ،
قۇرساعىنا قان تولدى ءتۇرلى
(ساما - ماسا)

جانعا شيپا وسىمدىكتىڭ نارىنەن
"ر" ءارپىن "ب" ارپىنە اۋىستىر
جويۋ كەرەك، اۋلاق ونىڭ كارىنەن
قاي جاندىك، بىزگە سونى تانىستىر؟
(شىرىن - شىبىن)

6. ءسوزجۇمباق شەشۋ. ءار توپقا 3 ءتۇرلى ءسوزجۇمباق بەرىلەدى. بۇل ءسوزجۇمباقتار 3 دۇنيەنى قامتيدى. ويلانۋعا 3 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
ا) العىر
1. باكتەريالاردىڭ اۋادان سىڭىرەتىن گازى (ازوت).
2. وتتەك بار جەردە تىرشىلىك ەتەتىن باكتەريا (اەروبتى).
3. اشىتۋ باكتەريالارىنىڭ قاتىسۋىمەن الىناتىن زات (شاراپ).
4. باكتەريالار تالشىعىن ىدىراتاتىن ءونىم (زىعىر).
5. باكتەريانىڭ ءسۇتتى اشىتۋىنان الىناتىن ءونىم (ايران).
6. باكتەريالار كەزدەسەتىن ورتا (اۋا).
7. باكتەريالاردىڭ ىدىراۋىنان تۇزىلەتىن زات (قاراشىرىك).

ءا) تاپقىر
1. اق زەڭنىڭ باسقاشا اتاۋى (مۋكور).
2. ساڭىراۋقۇلاقتاردى زەرتتەيتىن عىلىم (ميكولگيا).
3. ساڭىراۋقۇلاقتاعى قورەكتىك قور زاتى (گليكوگەن).
4. قوزعالعىش سپورالار (زووسپورا).
5. ساڭىراۋقۇلاقتىڭ تارالۋىن ەتەتىن ارنايى قۇرىلىمدى جاسۋشا (سورا).
6. ءدارى الىناتىن ساڭىراۋقۇلاق (پەنيسيلل).
7. تومەنگى ساتىداعى ساڭىراۋقۇلاق (زەڭ).
8. زەڭ ساڭىراۋقۇلاعىنا جاتادى (اسپەرگيلل).

ب) ەپتىلەر
1. ۆيرۋستاردى زەرتتەيتىن عىلىم (ۆيرۋولوگيا).
2. اعزانىڭ اۋرۋ قوزدىرعىشتىعىن قابىلدامايتىن قاسيەتى (يممۋنيتەت).
3. باكتەريا جاسۋشاسىنا ەنەتىن ۆيرۋس (باكتەريفاگ).
4. ۆيرۋستىڭ لاتىنشا اتاۋى (ۋ).
5. ۆيرۋس تۋدىراتىن اۋرۋ (سارىاۋرۋ).

7. جارىسپا، جارىسقان سوڭ قالىسپا. بۇل كەزەڭدە لوگيكالىق سۇراقتار قويىلادى.
1. قايىڭدا 4 بۇتا بار. ءار بۇتادا 4 الما ءوسىپ تۇر. بارلىعى قانشا الما بولدى (قايىڭدا الما وسپەيدى).
2. بالا - اياعى جوق 9، باسى جوق 6، ورتان بەلى جوق 8 بالىق ۇستادى. بالىعى نەشە بالىق؟ (ەشقانداي بالىق ۇستامادى).
3. 9 باس، 22 اياق. نەشە تاۋىق، نەشە ەشكى (2 ەشكى، 7 تاۋىق).
9. 5 ادامعا 5 المانى ءبولۋ كەرەك؛ ءار ادام ءبىر المانى السا، ءبىر الما كارزەڭكەدە قالۋ ءۇشىن قالاي بولەمىز؟ (1 ادام 1 المانى كارزەڭكەسىمەن بىرگە الادى).

8. قورىتىندىلاۋ.
قۇرمەتتى وقۋشىلار! وسىمەن سايىس اياقتالدى، كەزەكتى قازىلارعا بەرەيىك. ماراپاتتاۋ.