قۇستار كلاسىن قايتالاۋ
قۇستار كلاسىن قايتالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وتكەن تاقىرىپتارىن قايتالاتا وتىرىپ، حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا قۇستار تۋرالى ماقال - ماتەل، جۇمباق ارقىلى قورىتىندىلاۋ؛
2) وقۋشىلاردىڭ ءوز بىلىمدەرىنە، ىزدەنىستەرىنە، شىعارماشىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ؛
3) وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كورنەكىلىكتەر ارقىلى كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ساياحات ساباق.
كورنەكىلىكتەر: «قازاقستان تابيعاتى» پلاكاتى، مەشىننىڭ «انىقتاما بيۋروسى»، پەرفوكارتا، جۇمباقتار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ
ۇيالامىن قاراۋعا شۇرەگەيگە،
قۇستىڭ ءبىرى تۋعان دا،
ءبىرى وگەي مە؟!
بۇگىن كەپتەر اتقاندار.
ەرتەڭ ەردىڭ
كەۋدەسىنە تاپانشا تىرەمەي مە؟- دەپ ساباعىمىزدى جەرلەس اعامىز قادىر مىرزا ءالىنىڭ «قىزىل كىتاپ» پوەماسىنىڭ ۇزىندىسىمەن اشقالى وتىرمىن.
بۇگىنگى ساباعىمىز قۇستار كلاسىن قايتالاۋ بولاتىن. سوندىقتان دا سۇراقتارعا زەر سالىپ، مۇقيات تىڭداڭىزدار. بالالار، الدىمەن تەوريالىق سۇراقتارعا توقتالايىق.
مەشىننىڭ انىقتاما بيۋروسىنا قوش كەلدىڭىزدەر!
بالالار، مەشىننىڭ انىقتاما بيۋروسىنا توقتالايىق. (7 مينۋت)
قوي جىلى مەشىنگە مىناداي امانات تاپسىرىپتى. «مىنا ءنومىر نەنى بىلدىرەتىنىن بىلگىڭ كەلسە، جەتىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنان بىلەرسىڭ» - دەپتى. مەشىن ەندى، سىزدەرگە كومەك سۇراي كەلىپتى. قانە، كىم كومەكتەسەدى؟ ول ءۇشىن مىنا نومىرلەردى تەرە وتىرىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىز جانە جالپى ماعلۇمات بەرەسىز.
ءى. 1. 4. 6. 4. 9.- قۇستىڭ الدىڭعى اياعى قالاي اتالادى؟
قانات - قۇستىڭ قاڭقاسى تۋرالى ماعلۇمات بەر.
ءىى. 1. 4.. 3. 6.- قۇستا ءتىستىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن مۇشەسى؟
قارىن - قورەكتەنۋى تۋرالى ماعلۇمات بەر.
ءىىى. 8. 4. 1. 5. 6. 4. 2. 4. 0. – قۇس اياعىن نومىرلەۋدى نە دەپ اتايدى؟
ساقينالاۋ - قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى ماعلۇمات بەر
ءىۇ. /. 3. 2. 1. 7. 8. 3. – جىلما - جىل كوكتەمدە كەلىپ، كۇزگە قاراي وڭتۇستىككە ۇشىپ كەتەتىن قۇستار قالاي اتالادى؟ جىل قۇسى
جاقسى، بالالار، مەشىنگە كومەك كورسەتتىڭدەر، ول ەندى بىلەتىن بولدى.
پەرفوكارتامەن جۇمىس.
1. ءۇي قۇستارى
2. جىرتقىش قۇستار
3. سۋ قۇستارى
4. سانيتار قۇستار
5. اشىق دالا قۇستارى
وسى قۇستار تۋرالى نە بىلەسىز، پايداسى، زيانى، تاماقتانۋى، كۇتىمى، ۇيا سالۋ كەزەڭى تۋرالى، ەكولوگيالىق ماڭىزى تۋرالى تولتىرىپ شىعاسىز. (3مينۋت)
ال، بالالار، قۇستار تۋرالى تولىقتاي قامتىدىق. ەندى، قۇستاردىڭ ءرولى ەتنوپەداگوگيكادا قانداي سوعان توقتالايىق.
مىنا سۋرەتتە «قازاقستان تابيعاتى» بەينەلەنگەن دەسە دە بولادى. تابيعاتتىڭ ءوزى تەرەڭ تۇڭعيىق. سونىڭ ءبىرازىن شارلاپ كورسەك قايتەدى؟
«نۋ ورمان». بۇندا نە بولىپ جاتقانىن، نە بارىن ءبىز سىرتىنان قاراپ بىلمەيمىز. ول ءۇشىن نۋ ورماننىڭ ىشىنە كىرۋىمىز كەرەك. ورماننىڭ ءبىر شەتىنەن باستاپ كىرەلىك. كىرىپ قانا قويماي، جۇمباقتاردى شەشە وتىرىپ، قيىندىقتاردان شىعامىز. (ءاربىر جۇمباقتاردى شەشكەن سايىن، تەرەكتەر الىنىپ وتىرادى.)
1. ءوزى سۋدا جۇزەدى،
القىمىندا دورباسى.
بالىقتاردى سۇزەدى،
جيعان - تەرگەن سوندا اسى. (ءبىرقازان)
2. ەرتە تۇرادى، جىر شىرقايدى. (قوراز)
3. قوس قاناتىن ءيىپ اپ،
جارعا كەلىپ قونادى.
قارا كيىم كيىپ اپ،
بالشىقتان ءۇي سالادى. (قارلىعاش)
4. ۇكىنىڭ بالاسىنداي،
بايعىزدىڭ اعاسىنداي. (جاپالاق)
5. اق سارايىن تالقانداپ، شىقتى بىرەۋ تالتاڭداپ. (بالاپان)
6. بۇل نە دەگەن شەبەر ەدى،
ورمانداعى اعاشتاردى،
تۇمسىعىمەن شەگەلەدى. (توقىلداق)
مىنە، بالالار، ورماننىڭ ارعى جاعىندا نە جاسىرىنىپ جاتقانىن بىلدىڭىزدەر. «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن قۇستار ەكەن.
ق. مىرزا ءالى «قىزى كىتاپ» پوەماسىندا بىلاي سۋرەتتەيدى.
مىلتىق كورسەم تورلەردەن ءىلىپ قويعان،
مەنىڭ مازام كەتەدى كۇدىكتى ويدان،
جۇرتپەن بىرگە ءماز بولىپ،
دۋ - دۋ ەتىپ،
قايتا المايمىن ودان سوڭ كۇلىپ تويدان.
اۋىلدا وسپە، مەيلى، قالادا وسپە
اناڭ سەنىڭ ءبارى ءبىر، دالا ەمەس پە؟
تەرەزەگە ۇستاعان اناۋ شىلتەر،
قۇسقا قۇرعان تورلاردى سالادى ەسكە.
وتىرا الماس، ۇل شىداپ،
قىزىڭ شىداپ.
جوعالعاندار ءتىزىمى - ۇزىن شۇباق،
قىزىل كىتاپ -
مەزگىلسىز كەتكەندەردىڭ،
باستارىنا قويىلعان قىزىل شىراق!- دەمەكشى. وسى «قىزىل كىتاپقا» باتىس قازاقستاندا قانشا قۇس (1996) ەنگىزىلگەن؟ 28 قۇس.
قانە، وسى قۇستاردىڭ ءبىرشاماسىن اتاپ شىعايىق.
1. قىزعىلت ءبىرقازان - روزوۆىي پەليكان
2. بۇيرا ءبىرقازان – كۋدرياۆىي پەليكان
3. سارى قۇتان – جەلتايا ساپليا
4. كىشكەنە اق قۇتان – مالاي بەلايا ساپليا
5. جالباعاي – كولپيسا
6. قاراباي – كاراۆاي
7. كادىمگى قوقيقاز – فلامينگو
8. قارا دەگەلەك – چەرنىي ايست
9. سۇڭقىلداق تاققۋ – لەبەد كليكۋن
10. كىشى اققۋ – مالايا لەبەد
11. اقباس ۇيرەك – ساۆكا ت. ب.
ءبىز قۇس اتاۋلىنىڭ بارلىعىن قورعاي ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل اركىمنىڭ تابيعاتقا دەگەن پارىزى.
وتە ەرتە زاماندا ءدوڭ باسىندا، كيىز ءۇي شۋاعىندا اقساقالدار نەمەرەلەرىن قاستارىنا ەرتىپ، جينالىپ ناقىل ءسوز، مارجان سوزدەرىن توگىپتى. نەندەي ماقال، ناقىل سوزدەر ايتىلادى. سونى جادىمىزعا ساقتاپ الايىق.
1. قۇس پاتشاسى - بۇركىت،
اڭ پاتشاسى – ارىستان.
2. اققۋ كولىن اڭسايدى،
ادام تۋعان جەرىن اڭسايدى.
3. قاز كەلسە – جاز كەلەر،
قارعا كەلسە - قاتقاق كەلەر.
4. ساسقان ۇيرەك ارتىمەن سۇڭگىر.
5. اجالدى قارعا بۇركىتپەن وينار.
بالالار، «كول بويىندا اققۋلار سىزىلتىپ، ءان سالادى» دەپ كول جاعالايدى. كوكتەم كەزىندە كول بويىنداعى قۇستاردىڭ ادەمى ءانىن ەستىگەن بولاسىزدار؟ ەستىسەڭىز، قۇستاردى شاقىرىپ، داۋىستارىن سالايىق. (اۋديو دىبىستان قۇستارىن دىبىستارىن تىڭداپ، اتتارىن اتايىق.)
قورىتىندى: قۇستاردىڭ قۇرىلىسىن، مەكەن ەتۋ جايىن عانا ءبىلىپ قانا قويماي، ەتنوپەداگوگيكادا ماڭىزى زور ەكەنىن بىلدىك. تابيعاتتىڭ ءار سالاسىندا قۇستار مەكەن ەتەدى. سوندىقتان دا «قۇستار – تابيعات جارشىسى» دەپ اتاۋعا تولىق مۇمكىندىك بار.
ۇيگە: «قۇس كوركەم شىعارمادا»، «قۇس شارۋاشىلىعىنىڭ قازىرگى تاڭداعى پروبلەماسى» دەگەن تاقىرىپتارعا ءمانجازبا جازۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وتكەن تاقىرىپتارىن قايتالاتا وتىرىپ، حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا قۇستار تۋرالى ماقال - ماتەل، جۇمباق ارقىلى قورىتىندىلاۋ؛
2) وقۋشىلاردىڭ ءوز بىلىمدەرىنە، ىزدەنىستەرىنە، شىعارماشىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ؛
3) وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كورنەكىلىكتەر ارقىلى كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ساياحات ساباق.
كورنەكىلىكتەر: «قازاقستان تابيعاتى» پلاكاتى، مەشىننىڭ «انىقتاما بيۋروسى»، پەرفوكارتا، جۇمباقتار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ
ۇيالامىن قاراۋعا شۇرەگەيگە،
قۇستىڭ ءبىرى تۋعان دا،
ءبىرى وگەي مە؟!
بۇگىن كەپتەر اتقاندار.
ەرتەڭ ەردىڭ
كەۋدەسىنە تاپانشا تىرەمەي مە؟- دەپ ساباعىمىزدى جەرلەس اعامىز قادىر مىرزا ءالىنىڭ «قىزىل كىتاپ» پوەماسىنىڭ ۇزىندىسىمەن اشقالى وتىرمىن.
بۇگىنگى ساباعىمىز قۇستار كلاسىن قايتالاۋ بولاتىن. سوندىقتان دا سۇراقتارعا زەر سالىپ، مۇقيات تىڭداڭىزدار. بالالار، الدىمەن تەوريالىق سۇراقتارعا توقتالايىق.
مەشىننىڭ انىقتاما بيۋروسىنا قوش كەلدىڭىزدەر!
بالالار، مەشىننىڭ انىقتاما بيۋروسىنا توقتالايىق. (7 مينۋت)
قوي جىلى مەشىنگە مىناداي امانات تاپسىرىپتى. «مىنا ءنومىر نەنى بىلدىرەتىنىن بىلگىڭ كەلسە، جەتىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنان بىلەرسىڭ» - دەپتى. مەشىن ەندى، سىزدەرگە كومەك سۇراي كەلىپتى. قانە، كىم كومەكتەسەدى؟ ول ءۇشىن مىنا نومىرلەردى تەرە وتىرىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىز جانە جالپى ماعلۇمات بەرەسىز.
ءى. 1. 4. 6. 4. 9.- قۇستىڭ الدىڭعى اياعى قالاي اتالادى؟
قانات - قۇستىڭ قاڭقاسى تۋرالى ماعلۇمات بەر.
ءىى. 1. 4.. 3. 6.- قۇستا ءتىستىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن مۇشەسى؟
قارىن - قورەكتەنۋى تۋرالى ماعلۇمات بەر.
ءىىى. 8. 4. 1. 5. 6. 4. 2. 4. 0. – قۇس اياعىن نومىرلەۋدى نە دەپ اتايدى؟
ساقينالاۋ - قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى ماعلۇمات بەر
ءىۇ. /. 3. 2. 1. 7. 8. 3. – جىلما - جىل كوكتەمدە كەلىپ، كۇزگە قاراي وڭتۇستىككە ۇشىپ كەتەتىن قۇستار قالاي اتالادى؟ جىل قۇسى
جاقسى، بالالار، مەشىنگە كومەك كورسەتتىڭدەر، ول ەندى بىلەتىن بولدى.
پەرفوكارتامەن جۇمىس.
1. ءۇي قۇستارى
2. جىرتقىش قۇستار
3. سۋ قۇستارى
4. سانيتار قۇستار
5. اشىق دالا قۇستارى
وسى قۇستار تۋرالى نە بىلەسىز، پايداسى، زيانى، تاماقتانۋى، كۇتىمى، ۇيا سالۋ كەزەڭى تۋرالى، ەكولوگيالىق ماڭىزى تۋرالى تولتىرىپ شىعاسىز. (3مينۋت)
ال، بالالار، قۇستار تۋرالى تولىقتاي قامتىدىق. ەندى، قۇستاردىڭ ءرولى ەتنوپەداگوگيكادا قانداي سوعان توقتالايىق.
مىنا سۋرەتتە «قازاقستان تابيعاتى» بەينەلەنگەن دەسە دە بولادى. تابيعاتتىڭ ءوزى تەرەڭ تۇڭعيىق. سونىڭ ءبىرازىن شارلاپ كورسەك قايتەدى؟
«نۋ ورمان». بۇندا نە بولىپ جاتقانىن، نە بارىن ءبىز سىرتىنان قاراپ بىلمەيمىز. ول ءۇشىن نۋ ورماننىڭ ىشىنە كىرۋىمىز كەرەك. ورماننىڭ ءبىر شەتىنەن باستاپ كىرەلىك. كىرىپ قانا قويماي، جۇمباقتاردى شەشە وتىرىپ، قيىندىقتاردان شىعامىز. (ءاربىر جۇمباقتاردى شەشكەن سايىن، تەرەكتەر الىنىپ وتىرادى.)
1. ءوزى سۋدا جۇزەدى،
القىمىندا دورباسى.
بالىقتاردى سۇزەدى،
جيعان - تەرگەن سوندا اسى. (ءبىرقازان)
2. ەرتە تۇرادى، جىر شىرقايدى. (قوراز)
3. قوس قاناتىن ءيىپ اپ،
جارعا كەلىپ قونادى.
قارا كيىم كيىپ اپ،
بالشىقتان ءۇي سالادى. (قارلىعاش)
4. ۇكىنىڭ بالاسىنداي،
بايعىزدىڭ اعاسىنداي. (جاپالاق)
5. اق سارايىن تالقانداپ، شىقتى بىرەۋ تالتاڭداپ. (بالاپان)
6. بۇل نە دەگەن شەبەر ەدى،
ورمانداعى اعاشتاردى،
تۇمسىعىمەن شەگەلەدى. (توقىلداق)
مىنە، بالالار، ورماننىڭ ارعى جاعىندا نە جاسىرىنىپ جاتقانىن بىلدىڭىزدەر. «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن قۇستار ەكەن.
ق. مىرزا ءالى «قىزى كىتاپ» پوەماسىندا بىلاي سۋرەتتەيدى.
مىلتىق كورسەم تورلەردەن ءىلىپ قويعان،
مەنىڭ مازام كەتەدى كۇدىكتى ويدان،
جۇرتپەن بىرگە ءماز بولىپ،
دۋ - دۋ ەتىپ،
قايتا المايمىن ودان سوڭ كۇلىپ تويدان.
اۋىلدا وسپە، مەيلى، قالادا وسپە
اناڭ سەنىڭ ءبارى ءبىر، دالا ەمەس پە؟
تەرەزەگە ۇستاعان اناۋ شىلتەر،
قۇسقا قۇرعان تورلاردى سالادى ەسكە.
وتىرا الماس، ۇل شىداپ،
قىزىڭ شىداپ.
جوعالعاندار ءتىزىمى - ۇزىن شۇباق،
قىزىل كىتاپ -
مەزگىلسىز كەتكەندەردىڭ،
باستارىنا قويىلعان قىزىل شىراق!- دەمەكشى. وسى «قىزىل كىتاپقا» باتىس قازاقستاندا قانشا قۇس (1996) ەنگىزىلگەن؟ 28 قۇس.
قانە، وسى قۇستاردىڭ ءبىرشاماسىن اتاپ شىعايىق.
1. قىزعىلت ءبىرقازان - روزوۆىي پەليكان
2. بۇيرا ءبىرقازان – كۋدرياۆىي پەليكان
3. سارى قۇتان – جەلتايا ساپليا
4. كىشكەنە اق قۇتان – مالاي بەلايا ساپليا
5. جالباعاي – كولپيسا
6. قاراباي – كاراۆاي
7. كادىمگى قوقيقاز – فلامينگو
8. قارا دەگەلەك – چەرنىي ايست
9. سۇڭقىلداق تاققۋ – لەبەد كليكۋن
10. كىشى اققۋ – مالايا لەبەد
11. اقباس ۇيرەك – ساۆكا ت. ب.
ءبىز قۇس اتاۋلىنىڭ بارلىعىن قورعاي ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل اركىمنىڭ تابيعاتقا دەگەن پارىزى.
وتە ەرتە زاماندا ءدوڭ باسىندا، كيىز ءۇي شۋاعىندا اقساقالدار نەمەرەلەرىن قاستارىنا ەرتىپ، جينالىپ ناقىل ءسوز، مارجان سوزدەرىن توگىپتى. نەندەي ماقال، ناقىل سوزدەر ايتىلادى. سونى جادىمىزعا ساقتاپ الايىق.
1. قۇس پاتشاسى - بۇركىت،
اڭ پاتشاسى – ارىستان.
2. اققۋ كولىن اڭسايدى،
ادام تۋعان جەرىن اڭسايدى.
3. قاز كەلسە – جاز كەلەر،
قارعا كەلسە - قاتقاق كەلەر.
4. ساسقان ۇيرەك ارتىمەن سۇڭگىر.
5. اجالدى قارعا بۇركىتپەن وينار.
بالالار، «كول بويىندا اققۋلار سىزىلتىپ، ءان سالادى» دەپ كول جاعالايدى. كوكتەم كەزىندە كول بويىنداعى قۇستاردىڭ ادەمى ءانىن ەستىگەن بولاسىزدار؟ ەستىسەڭىز، قۇستاردى شاقىرىپ، داۋىستارىن سالايىق. (اۋديو دىبىستان قۇستارىن دىبىستارىن تىڭداپ، اتتارىن اتايىق.)
قورىتىندى: قۇستاردىڭ قۇرىلىسىن، مەكەن ەتۋ جايىن عانا ءبىلىپ قانا قويماي، ەتنوپەداگوگيكادا ماڭىزى زور ەكەنىن بىلدىك. تابيعاتتىڭ ءار سالاسىندا قۇستار مەكەن ەتەدى. سوندىقتان دا «قۇستار – تابيعات جارشىسى» دەپ اتاۋعا تولىق مۇمكىندىك بار.
ۇيگە: «قۇس كوركەم شىعارمادا»، «قۇس شارۋاشىلىعىنىڭ قازىرگى تاڭداعى پروبلەماسى» دەگەن تاقىرىپتارعا ءمانجازبا جازۋ.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «جان قازىناسى - ادامگەرشىلىك نەگىزى» (پرەزەنتاسيا، فليپچارت)
