InfoHub Logo

قازاق حالقىنىڭ باي تاريح بەتتەرى بۇكىل ورتالىق ازيا مەن ەۋرازيانىڭ تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى، ونىڭ اۋماعى ادامزات وركەنيەتىنىڭ ەجەلگى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. تاريح عىلىم رەتىندە جەكە ادامنىڭ دا، جالپى قوعامنىڭ دا رۋحاني دامۋىنىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلادى.

رۋحاني جاڭعىرۋ - بۇل جەكە تۇلعا ءۇشىن دە، بۇكىل قوعام ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى پروسەسس. بىرىنشىدەن، بۇل قوعامدىق سانانى، ۇلتتىڭ رۋحاني بايلىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. وكىنىشكە وراي، جاھاندانۋ سالدارىنان كوپتەگەن ەلدەردىڭ رۋحاني مادەنيەتى جىل سايىن السىرەپ كەلەدى.جاس ۇرپاق ءوز تاريحىن بىلمەيدى، ءسالت-داستۇردى سىيلامايدى دەگەن ءۇردىس بار. شىن مانىندە، بۇل وتە وكىنىشتى جاعداي، بۇگىندە بۇل نەگىزدەردى جاستاردىڭ ساناسىنا ءسىڭىرىپ، بىزدە بار نارسەنى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرۋ كەرەك. ءبىراق بۇل ساپالى ءبىلىمدى قاجەت ەتەدى.

"بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ" اتتى باعدارلامالىق ماقالاسى 2017جىلدىڭ 12 ساۋىرىندە جاريالاعانى بارىمىزگە ءمالىم. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ ۇلتتىق سانانىڭ جاڭعىرۋدىڭ التى باعىتىن بەلگىلەدى:

1) باسەكەگە قابىلەتتىلىك؛

2) پراگماتيزم؛

3) ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ؛

4) ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى؛

5) قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسيالىق ەمەس، ەۆوليۋسيالىق دامۋى؛

6) سانانىڭ اشىقتىعى.

ەلباسىمىز حالىقتىڭ تاعىلىمى مول تاريحى مەن ەرتە زاماننان ارقاۋى ۇزىلمەگەن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن الداعى وركەندەۋدىڭ بەرىك ءدىڭى ەتە وتى­رىپ، ءاربىر قادامىن نىق باسۋىن، بولاشاققا سەنىم­مەن بەت الۋىن قالايدى. "ءقازىر سالتانات قۇرىپ تۇرعان جاڭعىرۋ ۇلگىلە­ءرى­ءنىڭ قانداي قاتەرى بولۋى مۇمكىن؟ قاتەر جاڭعىرۋدى اركىمنىڭ ۇلتتىق دامۋ ۇلگى­ءسىن بارىنە ورتاق، امبەباپ ۇلگىگە الماستىرۋ رە­تىندە قاراستىرۋدا بولىپ وتىر. الايدا، ءومىردىڭ ءوزى بۇل پايىمنىڭ تۇبىرىمەن قاتە ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. ءىس جۇزىندە ءاربىر ءوڭىر مەن ءاربىر مەملەكەت ءوزىنىڭ دەربەس دامۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋدا. ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس. ابايدىڭ دانالىعى، اۋەزوۆتىڭ عۇلامالىعى، جامبىلدىڭ جىرلارى مەن قۇرمانعازىنىڭ كۇي­لەرى، عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن بابالار ءۇنى – بۇلار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا. سونىمەن بىرگە، جاڭعىرۋ ۇعىمىنىڭ ءوزى مەي­ءلىن­شە كونەرگەن، جاھاندىق الەممەن قابىسپايتىن كەيبىر داعدىلار مەن ادەتتەردەن ارىلۋ دەگەندى بىلدىرەدى" دەپ ەلباسى ءوز ماقالاسىندا باياندايدى.

قازىرگى تاڭدا 6 باعىت بويىنشا 13 ارنايى جوبا اسىرىلىپ جاتىر. مىسال رەتىندە "تۋعان جەر" جانە "اۋىل-ەل بەسىگى" جوبالارىن قاراستىرۋعا بولادى. "تۋعان جەر" جوباسى اياسىندا 2019 جىلى 90ملرد تەڭگەگە جۋىق قاراجات جينالدى. قارجىلاندىرۋدىڭ ەڭ كوپ كولەمى ماڭعىستاۋ، الماتى، اتىراۋ، قىزىلوردا جانە اقمولا وبلىستارىنا تيەسىلى. بۇل قازاقستانداعى بيزنەس وكىلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى ارتقانىن اڭعارتادى. سونداي-اق «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسى بويىنشا الداعى ءۇش جىلداعى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 90 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعانىن ايتتى. ونىڭ ىشىندە 2019 جىلى 30 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ، 711 جوبا جۇزەگە اسىپ، 53 ەلدى مەكەندە 452 ينفراقۇرىلىم سالىندى. قالعان جوبالار ەلىمىزدىڭ  تاريحىن، ادە­بيەتى مەن مادەنيەتىن، ءبىلىمى مەن عى­لى­مىن تەرەڭدەتۋ، زەرتتەۋ باعىت­تارى بويىنشا جالعاسادى.

"بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ" باعدارلاماسىنىڭ ەلىنىڭ وركەندەۋىنە ۇلكەن اسەرىن تيگىزىپ وتىر. شىنىندا دا، ءار ۇلتتىڭ ەرەكشەلىگى ونىڭ مادەنيەتتىندە، اتاپ ايتقانداق، رۋحاني بايلىعىندا جاتىر. ۇلتىمىز مىقتى مەن ۇلى بولۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ وركەندەۋىمىزگە ىقپال ەتەتىن داستۇرلەردى قۇرمەتتەۋىمىز كەرەك. ءسالت-داستۇرىمىز ءبىزدىڭ تاريحىمىزبەن تىعىز بايلانىستى. اينالادا بولىپ جاتقاننىڭ ءبارى - ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحى. سوندىقتان رۋحاني جاڭعىرۋ قازىرگى زامان تاريحىنىڭ ماڭىزدى ءپانى بولىپ تابىلادى.

ف.قوزىباقوۆا، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ تاريح كافەدراسىنىڭ دوسەنتى

شۋكتايەۆا ديلناز 1-كۋرس ستۋدەنتى

---