ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى پرەزيدەنتى رەتىندە 1991 جىلى 1 جەلتوقساندا سايلاندى. نازاربايەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن 16 جەلتوقسان كۇنى قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنە يە بولدى. ەلباسىمىز ەلىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا، دامۋىنا جانە وركەندەۋىنە وراسان ۇلكەن ەڭبەكگىن ءسىڭىردى.
نازاربايەۆتىڭ وتىز جىلدىق باسقارۋ تاريحىندا ونىڭ باسقارۋ قابىلەتىن كوپتەگەن پارتيالار مويىندادى. ول كىسىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان ورتالىق ازياداعى ەڭ تۇراقتى جانە ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاقستان پرەزيدەنتى رەتىندە نازاربايەۆ زاڭ ساراپشىلارىن جەكە ءوزى باسقارىپ، جاڭا كونستيتۋسيانى قۇردى، پارلامەنت پەن ۇكىمەت اراسىنداعى جانجالدى شەشتى. رەسەي مەن جۇڭگو سياقتى كورشىلەس ەلدەرمەن ءساتتى دەماركاسيا جۇرگىزدى. سونداي-اق ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايىمىز ءبىرشاما جىل بويى تۇراقتى بولدى. ءبىراق ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العان سوڭ، بۇرىنعىداي وداقتاس مەملەكەت بولىپ بىر-بىرىمىزگە كومەكتەسە الماعاننان كەيىن بىرتە-بىرتە بارىپ قۇلدىراپ كەتتىك. بۇل ماسەلە ەلىمىزدەگى حالىقتاردى اشتىققا تاياۋ جاعدايعا دەيىن جەتكىزدى. سول كەزدەرى قازاقستاندا ءوزىنىڭ دامۋىن جالعاستىرۋعا جەتەرلىكتەي قاراجات بولمادى، ازىق-تۇلىك جەتىسپەدى، حالاق اراسىندا ديەۆيانتتى قىلىقتار بايقالىندى. سونىمەن قوسا كاسىپ ورىندار دا توقتالدى، شيكىزاتتارىمىز كورشى ەلدەرگە وتپەي قالدى. سونداي-اق ەلىمىز ينفلياسيا سەكىلدى ءتۇرلى-تۇرلى ماسەلەلەرگە تاپ بولدى. وسى تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان كەيىنگى ۇشىراعان ەڭ قيىن شاقتان، ەكونوميكا ول بۇكىل مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمەن تىعىز بايلانىستى، ەگەر حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ناشار بولسا، وندا قانداي ساياساتتا جۇزەگە اسپايتىندى تولىعىمەن تۇسىنگەن ەلباسىمىز ءوزىنىڭ «ەڭ الدىمەن ەكونوميكا سوسىن ساياسات» دەگەن يدەياسىنا سۇيەنىپ وتىرىپ ەلىمىزدىڭ جاعدايىن قالىپىنا الىپ كەلۋگە جان سالىستى. ءسويتىپ بۇل قيىنشىلىقتارتان شىعۋ ءۇشىن ەلىمىز جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتى جۇرگىزۋ، ياعني نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋگە ءماجبۇر بولدى. ول ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشى كەزەڭ - 1991-1992 جىلدار، ەكىنشى كەزەڭ - 1993-1995 جىلدار ، ءۇشىنشى كەزەڭ - 1996-1998 جىلدار ارالىعىن قامتيدى. ەلىمىزدەگى حالىقتار وسىندايدا ساياساتتىڭ ارقاسىندا تولىقتاي ساۋدا جاساۋعا دەگەن ەركىندىگى بولدى. ءسويتىپ ەلدەگى ينفلياسيانىڭ ءوسۋ قارقىنى تومەندەدى، باعانىڭ ءوسۋى ءبىراز تەجەلدى. ۇلتتىق بانكتىڭ نەسيەگە الاتىن پايىزى دا ازايدى. ءبىراق بۇل ارەكەتتەر ەڭ سوڭىندا ەشقانداي ناتيجە بەرمەدى. سوندىقتان ءبىز داعدارىستان شىعار باسقا جولىن ىزدەستىرىپ جەكەشەلەندىرۋگە كوشتىك. بۇل جاعداي جايلى ەلباسىمىز ءوزىنىڭ قازاقستاننىڭ قازىرگى تاريحىنىڭ اسا كۇردەلى دە جارقىن ساتتەرىن بەينەلەيتىن توعىز تاراۋدان تۇراتىن «قازاقستان جولى» اتتى ەڭبەگىنەن كوپ مالىمەتتەر قالدىردى. ەڭ الدىمەن بۇنداعى ايتارلىقتاي ءبىر نارسە ول جەكەشەلەندىرۋ جاڭا ەكونوميكالىق - قوعامدىق قاتىناستاردى تۋىنداتاتىندىعى ەدى. ونى جاقسى ناتيجەگە جەتكىزەمىز دەگەن ماقساتپەن جۇمىسقا كىرىسكەن «مۇشكىل جەكەشەلەندىرۋ» ءۇمىتتى اقتالا المادى، وعان سەبەپشى رەتىندە جەكەشەلەندىرۋ قورلارىنىڭ بارلىق ازاماتتار اراسىندا مەنشىكتى ادىلەتتى تۇردە بولىسە الماۋىن ەسەپتەيمىز. سونىڭ بارىسىندا جەكەشەلەندىرۋ قوعامدى بولۋگە اپاردى. ءبىراق سونىمەن قاتار ول ورتا تاپتىڭ قالىپتاسۋىنا نەگىز قالادى. ال ورتا تاپ دەپ وتىرعانىمىز ەڭبەك سەرىكتەستىگىمەن، العىرلىعىمەن، باستاماشىلدىعىمەن ەرەكشەلەنەتىندەر. ولار ءدال سول ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ەڭ كوپ كۇشىن سىڭىرگەندەر. سودان سوڭ ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايدىمىزدى جاقسارتۋ ءۇشىن ەلباسىمىز ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدى ەنگىزۋگە كوپ نازارىن اۋداردى. سوناۋ قيىن شاقتا ۇكىمەت باسشىلارىمىز ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ ءۇشىن بۇل شەشىمدى قابىلداۋعا ءماجبۇر بولدى. جالپى ەلىمىزدە 1992 جىلدان باستاپ اق ۇلتتىق ۆاليۋتانى ەنگىزۋدى دايىنداۋ بويىنشا كۇپيا كوميسسيا قۇرىلدى. ءسويتىپ 1993 جىلىنىڭ 15ء-شى قاراشادا تەڭگە اينالىمعا ەنگىزىلدى. ول ءوز الدىنا دەربەس ۆاليۋتا قارجى جۇيەسىن، سالىق جانە كەدەن كوميتەتتەرىن قۇردى. ءسويتىپ ەلىمىزدەگى ينفلياسيا جاعداي جاقساردى، ەلىمىز شەت ەلدەر كوزىنشە تۇراقتى دەگەن اتاققا يە بولا باستادى. ءالى كۇنگە دەيىن تەڭگە ول ءوز تۇراقتىلىعىن جاقسى ۇستاپ كەلە جاتىر. جالپى ەكونوميكا سالاسىن دامىتۋدا ءبىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز كوپ تاجىريبەنى پراكتيكا جۇزىندە وزىنە جينايدى. ءسويتىپ نازاربايەۆ ءىرى شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىن، سونىڭ ىشىندە تاۋ-كەن، حيميا جانە مەتاللۋرگيا كاسىپورىندارىن باسقارۋدى تاجىريبەلى شەتەلدىك كومپانيالارعا بەرۋدى جۇزەگە اسىرادى، سودان كەيىن بۇل كاسىپورىنداردى جەكەمەنشىككە اينالدىردى. بۇل ىس-ارەكەتىنە كوپتەگەن حالىقتار قارسى شىقتى. الايدا، شەتەلدىك كاپيتالدىڭ كوپ مولشەرلى ينۆەستيسيانى ەنگىزىلۋى جالعاسقان كەزدە، الدىڭعى قاتارلى تەحنولوگيالار كەڭىنەن قولدانىلىپ، جۇمىس اۋقىمى كەڭەيە بەرگەن كەزدە- ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق تىرشىلىك ورنىقتى قالپىنا كەلتىرىلدى، الەۋمەتتىك ءتارتىپ تۇراقتىلىققا ءوتتى. ۇلتتىق كۇش-قۋاتتىڭ وسۋىمەن قازاقستان ۇلتتىق ەكونوميكا مەن حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالاسىنا قاتىستى نەگىزگى سالالاردىڭ شەتەلدىك باقىلاۋ ۇلەسىن بىرتىندەپ ءوزىمىزدىڭ قولىمىزعا قايتىپ الدى. 1993 جىلى قازاقستاننىڭ جان باسىنا شاققانداعى جالپى ىشكى ءونىمى شامامەن 1500 اقش دوللارىن قۇراسا، 2013 جىلى ول 13000 اقش دوللارىنان استى. تمد-دا ەكىنشى ورىنعا يە بولدى. مۇنداي ەكونوميكالىق جەتىستىكتەر كوبىنەسە مۇناي-گاز جانە مينەرالدى رەسۋرستاردى يگەرۋگە بايلانىستى. وسى سەبەپتى، وتكەن عاسىردان باستاپ، نازاربايەۆ ۇلتتىق ەكونوميكالىق ستراتەگيانىڭ باستى باعىتىن شيكىزاتتىق ەمەس سالاسىنا قاراي وزگەرتە باستادى. قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندەگى كەيبىر رەسەيلىكتەردىڭ سەپاراتيستىك تەندەنسياسىن توقتاتۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ مەملەكەتتىڭ جاڭا استاناسىن ورنالاستىرۋعا وڭتايلى قالانى انىقتاۋ ماقساتىمەن رەسپۋبليكانىڭ بۇكىل اۋماعى مۇقيات زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ تۋرالى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا تالاپ ەتتى. تالداۋ قورىتىندىلارى بارلىق نۇسقالاردىڭ ىشىنەن ەڭ قولايلىسى اقمولا قالاسى ەكەندىگىن كورسەتتى. رەسپۋبليكانىڭ جوعارعى كەڭەسى ەل پرەزيدەنتىنىڭ ايقىن دالەلدەرىمەن كەلىسىپ، ونىڭ استانانى اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن ماقۇلدادى. 1995 جىلى 15 قىركۇيەكتە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى تۋرالى” زاڭ كۇشى بار جارلىعى جاريالاندى. وسى ۋاقىتتان باستاپ رەسپۋبليكانىڭ پرەزيدەنتى رەزيدەنسياسىنىڭ تۇراتىن جەرى اقمولا جانە الماتى قالالارى بولىپ بەلگىلەندى. جوعارى مەملەكەتتىك ورگانداردى اقمولا قالاسىندا ورنالاستىرۋ جونىندەگى جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتىك كوميسسياسى قۇرىلىپ، وعان ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ بۇل ماقساتتاعى اتقاراتىن قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ قۇقىعى بەرىلدى. 1997 جىلى 3 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترىنىڭ كەڭسەسى اقمولاعا كوشتى. سول جىلعى 9 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى اقمولاعا رەسمي تۇردە اتتاندى. 1998 جىلى 6 مامىر كۇنى پرەزيدەنت جارلىعىمەن اقمولا قالاسىنىڭ اتى استانا بولىپ اتالدى. ءسويتىپ 2019 جىلى استانانىڭ رەسمي اتاۋى جانە دە وزگەرىسكە كەزىگىپ، نۇر- سۇلتان دەپ اتالادى. بۇرىن استانادا حالقىنىڭ 70% -دان استامى ورىس حالقى بولىپ تابىلادى، استانانىڭ كوشىرگەنەن كەيىن عانا بۇل جاعداي جاقساردى. سونىمەن بىرگە، سولتۇستىك قازاقستان مۇناي جانە گاز رەسۋرستارىنا باي، سوندىقتان قونىس اۋدارۋ وسىنداي ستراتەگيالىق رەسۋرستاردى دامىتۋ مەن پايدالانۋدى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. ودان باسقا نازاربايەۆ ءوز تاريحىمىز، مادەنيەتىمىز، ءتىلىمىزدى وتە جوعارى ورىنعا قويادى. ءجانا حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. قازاقستان بەيبىتشىلىك، حالىقارالىق جانە وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋ ماقساتىندا 2002 جىلى قۇرىلعان ۇقشۇ- نا مۇشە رەتىندە قاتىسادى. قازىرگى كەزدە ەلىمىزدەگى 140 ەتنيكالىق جانە 40 كونفەسسيالىق توپ وكىلدەرىنىڭ تاتۋلىق پەن تۇسىنىستىكتە ءومىر ءسۇرۋ ءسالتىن جالعاستىرۋ ءۇشىن ءدىننىڭ قوعامداعى ءمانىن نازاربايەۆ تولىقتاي تۇسىنەدى دە، پرەزيدەنتىمىز نۇر- سۇلتان قالاسىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر فورۋمىن وتكىزۋ باستاماسىن كوتەرەدى. اۋقىمدى شارانىڭ تابىسى I سەزدىڭ ءدىنارالىق فورۋمدى ءار ءۇش جىلدا ءبىر رەتتەن كەم ەمەس تۇراقتى نەگىزدە وتكىزىپ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ءتىپتى بۇل ارنايى فورۋمدى وتكىزۋ ءۇشىن نۇر- سۇلتان قالاسىندا «بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى» سالىندى.
قازىرگى قازاقستان ءتۇرلى-تۇرلى جاقسى باستاۋلار، باعدارلامالار جانە جوبالاردىڭ اياسىندا تۇراقتى دامۋدا. نازاربايەۆ نەگىزگىن قالاعان كۇشتى ستراتەگيا جانە ماقساتتىلىقتىڭ ارقاسىندا ءبىز جولىمىزدا تۇرعان ءار كەدەرگىنى جەڭىپ، بولاشاقتا ەلىمىزدى وسىنداي جولمەن ءتىپتى جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، قازاق اتىن جاقسى جاعىنان بۇكىل الەمگە ايگىلى ەتىپ تانىتتا الايتىنىمىزعا تولىقتاي سەنىمدىمىز!
ف.قوزىباقوۆا، ءال-فارابي ات. قازۇۋ تاريح كافەدراسىنىڭ دوسەنتى
جارقىن ادىرينا 1-كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
كۇندەردىڭ كۇنىندە ءامىر تەمىر ەل بيلەۋشى بولىپ، جورىققا شىعا باستاعان كەزىندە قوجا احمەت ياساۋي تۇسىندە ايان بەرىپتى. «سەن مەنىڭ باسىما عيمارات تۇرعىز، مەنىڭ ءارۋاعىم سەنى دەمەپ جۇرەدى»، &m...
-
جوتەلى ءبىر سايابىرسىعان ساتتە قۇلاق تۇرگەنى — اۋىزعى بولمە جاق. ويتكەنى سىرتتان بىرەۋلەر تىقىرلاتىپ ەنگەندەي بولدى. قىستىعا جىلامسىراپ، تەز-تەز سويلەپ جاتقان ءۇن، ارينە، اناسى كۇپاندىكى:
