س. مۇقانوۆتىڭ «جىلقى» اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى
قاراعاندى وبلىسى، جەزقازعان قالاسىنىڭ
№10 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
داۋلەشوۆا اكنۋر بايانوۆنا
ساباق تاقىرىبى: س. مۇقانوۆتىڭ «جىلقى» اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى.
ساباق ماقساتى:
1. جىلقى جايىندا تولىق ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، ونى باعىپ باپتاۋدى ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ىنتاسىن، قىزىعۋشىلىعىن، باپكەرلىگىن، شاپشاڭدىعىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى زەيىندىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكقورلىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباق ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ماقتاۋ – ماداقتاۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: اۆتور پورترەتتى، ماقال – ماتەل.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- سالەمەتسىڭدەر مە؟ وتىرا قويىڭدار بالالار.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟ ارا مەن شىبىن. (مىسال)
رولدەرگە ءبولىپ وقۋ. مىسال كىمدەرگە بايلانىستى؟ شىعارمانىڭ قاي ءتۇرى؟ مىسال نە جايىندا؟ ارا مەن شىبىن نە ءۇشىن كەلىسە المادى؟ قوناق كۇتۋگە شىبىندار دايىن بولدى ما؟
جاڭا ساباق:
- بۇگىنگى وتىلەتىن تاقىرىبىمىز ءتورت تۇلىكتىڭ ءبىرى «جىلقى» ياعني بۇل ءماتىندى كىم جازعان ەكەن؟ س. مۇقانوۆ.
س. مۇقانوۆپەن 3 - ءشى سىنىپتان بەرى تانىسپىز. بۇل كىسى كىم؟ كانە ەسكە ءتۇسىرىپ وتەيىكشى.
س. مۇقانوۆ تۋرالى نە بىلەمىز؟
- س. مۇقانوۆ ( 1900 - 1973) قازاقتىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى. ول سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا تۋعان. جاستايىنان اۋىز ادەبيەتىمەن كەڭ سۋسىنداپ، ولەڭ جىردى جاتقا ايتىپ وسكەن. ءسابيت وزىنە ۇلى ابايدى اقىلشى ۇستاز تۇتقان.
- يا، دۇرىس ايتاسىڭ. بۇل كىسىنىڭ 3 - ءشى سىنىپتا قانداي اڭگىمەلەرىمەن تانىستىق؟
- «كوكشەنىڭ كورىنىسى» جانە «شىبىنسىز جاز»
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ولاي بولسا جوعارعى سىنىپتا انا ءتىلى ءپانىنىڭ ورنىنا ادەبيەت ءپانى بولادى. سوندا س. مۇقانوۆتىڭ مىناداي شىعارمالارىمەن تانىساسىڭدار «ءومىر مەكتەبى»، «بوتاگوز»، «اق ايۋ»، «بالۋان شولاق» شىعارمالارىمەن تولىعىراق تانىساسىڭدار. ءومىر مەكتەبى شىعارماسىنان «جىلقى» اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى بەرىپ وتىر ەكەن.
1. جىلقى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
2. جىلقى باعاتىن ادامدى قالاي اتايمىز؟
3. جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي اتالۋىن بىلەسىڭدەر مە؟
1. قۇلىن.
2. جاباعى.
3. تاي.
4. دونەن.
5. قۇنان.
6. بەستى.
7. ات.
وقۋلىقپەن جۇمىس: وقۋشىنىڭ جىلقى اڭگىمەسىن ءبولىپ – ءبولىپ وقۋى.
ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى: جىلقى دەگەن جانۋار مال اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى قايراتتىسى ەكەن. جىلقىلاردى انالىق مەيىرىم وتە كەرەمەت. سوڭىنان ەرگەن قۇلىنى، تايىنا تەبىندەگى قاردى تەۋىپ، اۋەلى ءوزى وتتاماي قۇلىندارىنا ءشوپ اشىپ بەرەدى. ولار ءبىراز تويعاننان كەيىن ءوزى وتتايدى.
قوس تەبىنىڭ ورتالاۋ تۇسىنا تىگىلەدى. ولاي تىگىلۋ سەبەبى جىلقىشىنىڭ باققان مالىن قاراپ تۇرۋى وڭاي. قوس دەگەننىڭ نە ەكەنىن ايتايىن: كولەمى اربانىڭ دوڭعالاعىنداي كىشكەنتاي شاڭىراققا، اينالا قاداعان قازىقتاردىڭ سىرتىنان كيىز قورشالادى دا، ءتۇتىن شىعاتىن توقىمداي تۇندىك سالىنادى. ياعني ءبىر سوزبەن ايتقاندا كوشىپ – قونۋعا ىڭعايلى، تىگۋى، جىعۋى وڭاي باسپانا.
جىلقى مالىنىڭ وزگە مالدان ەتىنىڭ كۇشتىلىگى دە بار. جىلقى ەتى مەن ءسۇتى ەم. قىستا ەتىنىڭ كەرەمەتتىلىگى قانداي سۋىق، ۇسكىرىك بولسا دا قاتپايدى. قىمىزى وكپە اۋرۋىنا مىڭ دا ءبىر ەم. قازىرگى كەزدە وكپە اۋرۋى وتە كوپ ونى جىلقى سۇتىمەن ەمدەۋگە بولادى. ەتىنىڭ تاعى ءبىر كۇشتىلىگى جازدىگۇنى وزگە مالعا شىبىن قونسا دەنەسىندەگى جارا قۇرتتايدى. ونى ەمدەمەسە ىشىنە ءتۇسىپ ءولىپ قالادى. ال جىلقىنىڭ ەرەكشەلىگى تازا ەتىنە جەتكەنگە دەيىن ءولىپ ءتۇسىپ قالادى. تاعى ەرەكشەلىگى جىلقىنىڭ تەرىسىنىڭ يىسىنە جىلان جولامايدى.
ال دالاعا قونىپ قالعان جاعدايدا ات ابزەلدەرىن جايىپ تاستاۋ كەرەك. ال جىلان شاققان ادامعا اتتىڭ تەرىن ىشكىزسە مىڭ دا ءبىر ەم بولادى. جىلقى ءسۇتى مەن ەتىن بىلاي قويعاندا، تەرىسىنىڭ ءوزى اسىل. جىلقى مالى وزگە مالعا قاراعاندا تازالىقتى سۇيەتىن جانۋار. جىلقى مالى لاي ساسىعان سۋدى ىشپەيدى. ءجۇزىپ ءجۇرىپ تازا سۋدى ىشەدى جانە ءشوپتىڭ اسىلىن تەرىپ جەيدى. سوندىقتاندا جىلقى مالى قۋاتتى. ياعني بالالار ىشسە ءسۇتى، جەسە ەتى، مىنسە ءۇستى – جەل دەيتىنى وسىدان ەمەس پە!؟ ەر قاناتى – ات، دەگەن ماقالدى تەگىن ايتپاعان اتالارىمىز.
بۇرىنعى كەزدە اتا - بابالارىمىز قانداي شارۋاشىلىقپەن اينالىسقان؟
1) ءتورت تۇلىكتىڭ بارلىعىن بىرگە باقان با؟
2) ءتورت تۇلىك پىرلەرىن اتايىقشى. ولاي بولسا مۇندا نازار اۋدارايىق:
(ەلەكتروندى تاقتامەن، ياعني ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس)
داپتەرمەن جۇمىس: كىتاپتان سوزدىكتى تاۋىپ جازايىق.
شىعارماشىلىق جۇمىس:
1. اڭگىمە كىمنىڭ اتىنان باياندالعان؟
2. قوس دەگەنىمىز نە؟
3. جىلقى ەتىنىڭ قاسيەتى قانداي؟
4. جىلقى تەرىسى جونىندە نە دەلىنگەن؟
5. اڭگىمەدەن تابيعات كورىنىسىن بەرەتىن جولداردى تاۋىپ وقى.
6. ماتىننەن جىلقىنىڭ انالىق مەيرىمى جونىندە ايتىلعان تۇستى تاۋىپ وقى.
7. اڭگىمەدەن ماقان ءسوزىن تاۋىپ وقى.
8. ۇلكەندەر سەندەردى ەركەلەتىپ جاقسى كورگەندە نەگە «بوتام»، «قۇلىنىم»، «قوزىم» دەپ جاقسى كورەتىنىن ءتۇسىندىر
باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى وقۋ، مازمۇنداۋ.
№10 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
داۋلەشوۆا اكنۋر بايانوۆنا
ساباق تاقىرىبى: س. مۇقانوۆتىڭ «جىلقى» اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى.
ساباق ماقساتى:
1. جىلقى جايىندا تولىق ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، ونى باعىپ باپتاۋدى ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ىنتاسىن، قىزىعۋشىلىعىن، باپكەرلىگىن، شاپشاڭدىعىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى زەيىندىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكقورلىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباق ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ماقتاۋ – ماداقتاۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: اۆتور پورترەتتى، ماقال – ماتەل.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- سالەمەتسىڭدەر مە؟ وتىرا قويىڭدار بالالار.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟ ارا مەن شىبىن. (مىسال)
رولدەرگە ءبولىپ وقۋ. مىسال كىمدەرگە بايلانىستى؟ شىعارمانىڭ قاي ءتۇرى؟ مىسال نە جايىندا؟ ارا مەن شىبىن نە ءۇشىن كەلىسە المادى؟ قوناق كۇتۋگە شىبىندار دايىن بولدى ما؟
جاڭا ساباق:
- بۇگىنگى وتىلەتىن تاقىرىبىمىز ءتورت تۇلىكتىڭ ءبىرى «جىلقى» ياعني بۇل ءماتىندى كىم جازعان ەكەن؟ س. مۇقانوۆ.
س. مۇقانوۆپەن 3 - ءشى سىنىپتان بەرى تانىسپىز. بۇل كىسى كىم؟ كانە ەسكە ءتۇسىرىپ وتەيىكشى.
س. مۇقانوۆ تۋرالى نە بىلەمىز؟
- س. مۇقانوۆ ( 1900 - 1973) قازاقتىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى. ول سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا تۋعان. جاستايىنان اۋىز ادەبيەتىمەن كەڭ سۋسىنداپ، ولەڭ جىردى جاتقا ايتىپ وسكەن. ءسابيت وزىنە ۇلى ابايدى اقىلشى ۇستاز تۇتقان.
- يا، دۇرىس ايتاسىڭ. بۇل كىسىنىڭ 3 - ءشى سىنىپتا قانداي اڭگىمەلەرىمەن تانىستىق؟
- «كوكشەنىڭ كورىنىسى» جانە «شىبىنسىز جاز»
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ولاي بولسا جوعارعى سىنىپتا انا ءتىلى ءپانىنىڭ ورنىنا ادەبيەت ءپانى بولادى. سوندا س. مۇقانوۆتىڭ مىناداي شىعارمالارىمەن تانىساسىڭدار «ءومىر مەكتەبى»، «بوتاگوز»، «اق ايۋ»، «بالۋان شولاق» شىعارمالارىمەن تولىعىراق تانىساسىڭدار. ءومىر مەكتەبى شىعارماسىنان «جىلقى» اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى بەرىپ وتىر ەكەن.
1. جىلقى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
2. جىلقى باعاتىن ادامدى قالاي اتايمىز؟
3. جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي اتالۋىن بىلەسىڭدەر مە؟
1. قۇلىن.
2. جاباعى.
3. تاي.
4. دونەن.
5. قۇنان.
6. بەستى.
7. ات.
وقۋلىقپەن جۇمىس: وقۋشىنىڭ جىلقى اڭگىمەسىن ءبولىپ – ءبولىپ وقۋى.
ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى: جىلقى دەگەن جانۋار مال اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى قايراتتىسى ەكەن. جىلقىلاردى انالىق مەيىرىم وتە كەرەمەت. سوڭىنان ەرگەن قۇلىنى، تايىنا تەبىندەگى قاردى تەۋىپ، اۋەلى ءوزى وتتاماي قۇلىندارىنا ءشوپ اشىپ بەرەدى. ولار ءبىراز تويعاننان كەيىن ءوزى وتتايدى.
قوس تەبىنىڭ ورتالاۋ تۇسىنا تىگىلەدى. ولاي تىگىلۋ سەبەبى جىلقىشىنىڭ باققان مالىن قاراپ تۇرۋى وڭاي. قوس دەگەننىڭ نە ەكەنىن ايتايىن: كولەمى اربانىڭ دوڭعالاعىنداي كىشكەنتاي شاڭىراققا، اينالا قاداعان قازىقتاردىڭ سىرتىنان كيىز قورشالادى دا، ءتۇتىن شىعاتىن توقىمداي تۇندىك سالىنادى. ياعني ءبىر سوزبەن ايتقاندا كوشىپ – قونۋعا ىڭعايلى، تىگۋى، جىعۋى وڭاي باسپانا.
جىلقى مالىنىڭ وزگە مالدان ەتىنىڭ كۇشتىلىگى دە بار. جىلقى ەتى مەن ءسۇتى ەم. قىستا ەتىنىڭ كەرەمەتتىلىگى قانداي سۋىق، ۇسكىرىك بولسا دا قاتپايدى. قىمىزى وكپە اۋرۋىنا مىڭ دا ءبىر ەم. قازىرگى كەزدە وكپە اۋرۋى وتە كوپ ونى جىلقى سۇتىمەن ەمدەۋگە بولادى. ەتىنىڭ تاعى ءبىر كۇشتىلىگى جازدىگۇنى وزگە مالعا شىبىن قونسا دەنەسىندەگى جارا قۇرتتايدى. ونى ەمدەمەسە ىشىنە ءتۇسىپ ءولىپ قالادى. ال جىلقىنىڭ ەرەكشەلىگى تازا ەتىنە جەتكەنگە دەيىن ءولىپ ءتۇسىپ قالادى. تاعى ەرەكشەلىگى جىلقىنىڭ تەرىسىنىڭ يىسىنە جىلان جولامايدى.
ال دالاعا قونىپ قالعان جاعدايدا ات ابزەلدەرىن جايىپ تاستاۋ كەرەك. ال جىلان شاققان ادامعا اتتىڭ تەرىن ىشكىزسە مىڭ دا ءبىر ەم بولادى. جىلقى ءسۇتى مەن ەتىن بىلاي قويعاندا، تەرىسىنىڭ ءوزى اسىل. جىلقى مالى وزگە مالعا قاراعاندا تازالىقتى سۇيەتىن جانۋار. جىلقى مالى لاي ساسىعان سۋدى ىشپەيدى. ءجۇزىپ ءجۇرىپ تازا سۋدى ىشەدى جانە ءشوپتىڭ اسىلىن تەرىپ جەيدى. سوندىقتاندا جىلقى مالى قۋاتتى. ياعني بالالار ىشسە ءسۇتى، جەسە ەتى، مىنسە ءۇستى – جەل دەيتىنى وسىدان ەمەس پە!؟ ەر قاناتى – ات، دەگەن ماقالدى تەگىن ايتپاعان اتالارىمىز.
بۇرىنعى كەزدە اتا - بابالارىمىز قانداي شارۋاشىلىقپەن اينالىسقان؟
1) ءتورت تۇلىكتىڭ بارلىعىن بىرگە باقان با؟
2) ءتورت تۇلىك پىرلەرىن اتايىقشى. ولاي بولسا مۇندا نازار اۋدارايىق:
(ەلەكتروندى تاقتامەن، ياعني ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس)
داپتەرمەن جۇمىس: كىتاپتان سوزدىكتى تاۋىپ جازايىق.
شىعارماشىلىق جۇمىس:
1. اڭگىمە كىمنىڭ اتىنان باياندالعان؟
2. قوس دەگەنىمىز نە؟
3. جىلقى ەتىنىڭ قاسيەتى قانداي؟
4. جىلقى تەرىسى جونىندە نە دەلىنگەن؟
5. اڭگىمەدەن تابيعات كورىنىسىن بەرەتىن جولداردى تاۋىپ وقى.
6. ماتىننەن جىلقىنىڭ انالىق مەيرىمى جونىندە ايتىلعان تۇستى تاۋىپ وقى.
7. اڭگىمەدەن ماقان ءسوزىن تاۋىپ وقى.
8. ۇلكەندەر سەندەردى ەركەلەتىپ جاقسى كورگەندە نەگە «بوتام»، «قۇلىنىم»، «قوزىم» دەپ جاقسى كورەتىنىن ءتۇسىندىر
باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى وقۋ، مازمۇنداۋ.
You Might Also Like
