ا.بايتۇرسىنوۆ. بالىقشى مەن بالىق (ەرتەگى)
جەزقازعان قالاسىنداعى
№10 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
كۋساينوۆا گاۋحار اليبەكوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ا. بايتۇرسىنوۆ. بالىقشى مەن بالىق (ەرتەگى)
ساباقتىڭ ماقساتتارى: 1) وقۋشىلاردى ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ «بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىنىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرۋ.
2) وقۋشىلاردىڭ وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋىن، ەستە ساقتاۋ، سالىستىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3) جاقسى مەن جاماندى اجىراتا بىلۋگە، ءار نارسەنىڭ قاناعاتى بولاتىنىن ۇقتىرۋ، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىس – ءتاسىلى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ستراتەگيالارى
ستراتەگيالار: اۆتور ورىندىعى، ەكى ءتۇرلى تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى، ۆەنن سالىستىرۋى
ءتۇرى: ەرتەگى ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
جاقسى بالا ەڭبەكشىل
ەر ازامات بولادى.
قيىندىقتى جەڭىپ كىل،
قۇشاعى گۇلگە تولادى.
ەڭبەكشىل وسىنداي،
بولايىقشى دوسىم – اي.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
بۇگىن بىزدە ەرتەگىلەر ەلى قوناقتا. ولاي بولسا، بالالار، ەرتەگىلەر ەلىندە بولاتىن «ەرتەگى ساباعىمىزعا» قوش كەلدىڭىزدەر!
بالالار، «التىن بالىق» تۋرالى ەرتەگى تىڭداعىلارىڭ كەلە مە؟
ەرتەدە وتە كەدەي بالىقشى بالا بولىپتى. ول ۇستاعان بالىعىن تاماق قىلىپ ءوزىنىڭ ەڭبەگىمەن كۇنەلتكەن ەكەن.
ءبىراق سوڭعى ۋاقىتتاردا ونىڭ قۇرعان تورىنا ەشقانداي بالىق تۇسپەي بالا ابدەن قينالعان ەكەن. ءبىر كۇنى بالانىڭ قۇرعان تورىنا اناۋ – مىناۋ ەمەس التىن بالىق ءتۇسىپتى. بالا قاتتى قۋانىپ بالىقتى قۋىرىپ جەمەكشى بولعاندا التىن بالىق: ەي، بالاقاي ەگەر مەنى بوساتساڭ مەن ساعان كۇندە تاڭەرتەڭ ءبىر سىيلىق جاساپ تۇراتىن بولامىن دەپ سويلەپ قويا بەرىپتى.
قارنى اش بالا بالىقتى بوساتقىسى كەلمەپتى. سوندا بالىق: ول جاي عانا سىيلىق ەمەس. سىيلىقتار سەنى بار باقىتىڭا جەتكىزەتىن بولادى. ول ءۇشىن سەن تاپسىرمالار ورىنداپ وتىرۋىڭ قاجەت – دەيدى. بالا ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ بالىقتىڭ قويعان شارتىنا كونىپتى. تاڭەرتەڭ ۇيقىسىنان تۇرعان بالا ەسىكتىڭ الدىندا قۇلىپتاۋلى ساندىقتى كورەدى. ونىڭ ءىشى تولعان اقشا ەدى. ساندىق اشىلۋ ءۇشىن مىنانداي تاپسىرما بار ەكەن: «وقۋ مەن ەڭبەك - ەگىز» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
كانە، بالالار، بالىقشى بالاعا كىم كومەكتەسە الار ەكەن؟(وقۋشىلاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى)
وتە جاقسى جاۋاپ بەرىپ بالاعا كومەكتەسكەندەرىڭە راحمەت.
كەلەسى كۇنى ەسىكتىڭ الدىندا سىرتىندا سۋرەتى بار ۇلكەن كىتاپ (كىتاپ، مۇقاباسىندا ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ سۋرەتى) تۇرادى. ەگەر بۇل كىتاپتىڭ تاپسىرماسى ورىندالسا، بالا ءبىلىمدى بولادى ەكەن. وقۋ، ءبىلىم، ەڭبەك ادامدى بار باقىتقا جەتكىزەدى.
تاپسىرما: كىتاپتىڭ سىرتىنداعى سۋرەتتەگى كىم؟ جانە ونىڭ «وقۋعا شاقىرۋ» ولەڭىن جاتقا ايتىپ بەر.(وقۋشىلاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى.) ءمۇعالىمنىڭ قوسىمشا تۇسىندىرمەسى: ا. بايتۇرسىنوۆ 1872 – 1937 جىلدارى ءومىر سۇرگەن. قوعام قايراتكەرى، اقىن، لينگۆيستىك اۋدارماشى، اعارتۋشى عالىم، ۇلت ۇستازى. قازاق تىلىندە تۇڭعىش الىپپەنى جازعان. بالالارعا ارناپ تا بىرنەشە ولەڭدەر جازعان. بۇل جولى دا بالىقشى بالاعا جاقسى كومەكتەستىڭدەر. وسىلاي كۇندە سىيلىق العان بالىقشى بالا باقشا مۇراتىنا جەتىپتى.
بۇگىن ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ: «بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىمەن تانىس بولامىز.
ەرتەگى – قيال مەن ارمانعا نەگىزدەلگەن شىعارما. ەرتەگىلەر اڭگىمە، ولەڭ تۇرىندە ايتىلادى، جازىلادى. وندا حالىقتىڭ ارمانى، ادەت – عۇرپى، مۇڭى باياندالادى.
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزۋ.
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ وي اشارى:«ازعا قاناعات ەتپەسەڭ، كوپتەن قۇر قالارسىڭ». سويلەمنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءقازىر مىنا سۋرەتكە نازار اۋدارىڭدار.
سۋرەت بالىقشى مەن بالىق جايىندا. سوندىقتان ءار توپقا تاپسىرما بەرىلەدى.
ستراتەگيا: «اۆتور ورىندىعى».
ءار توپتاپ ءبىر وقۋشى اۆتور ورىندىعىنا كەلىپ قۇراستىرعان ەرتەگىسىن ايتىپ بەرەدى.
ءى – توپ: سۋرەتكە قاراپ ءوز ويىنان ەرتەگى قۇراستىرىپ ايتادى.
ءىى – توپ: «ەگەر مەن بالىقشى بولسام...»
ءىىى – توپ: «ەگەر مەن بالىق بولسام...»
ءىV – توپ: وسى تاقىرىپقا سايكەس كەلەتىن سۋرەت سالادى.
ءار توپتان كەلىسىپ ءبىر وقۋشى شىعىپ، ءوز تاقىرىپتارىن قورعايدى.
2. ماعىنانى تانۋ.
1. ەرتەگىنىڭ مازمۇنىن ايتىپ بەرۋ.
- بۇل ەرتەگى سەندەردىڭ قۇراستىرعان ەرتەگىلەرىڭە ۇقساي ما؟ ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟
بالىقشى بالىقتىڭ ايتقانىمەن نەگە كەلىسپەدى؟
سەن بالىقشىنىڭ ورنىندا بولساڭ نە ىستەر ەدىڭ؟
«كوپ پايدادان دامەتىپ، از پايدادان ايىرىلۋ اقىلدىنىڭ ءىسى ەمەس» - دەگەن سويلەمنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
بالىقشى بالا تۋرالى ايتىلعان ەرتەگىدەن ايىرماشىلىعى نەدە؟
2. ۆەنن دياگرامماسىن قۇرايىق. ەكى ەرتەگىنى سالىستىرايىق
التىن بالىق
ورتاق قاسيەتى
بالىقشى مەن بالىق
«بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىنىڭ نەگىزگى يدەياسى، اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن ويى نە دەپ ويلايسىڭدار؟
3. وي تولعانىس:«ەكى ءتۇرلى تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى» ستراتەگياسىن پايدالانۋ. ياعني بالىقشى مەن بالىقتىڭ ءىس - ارەكەتىنە بايلانىستى.
وقۋشىلار ۆەرتيكال سىزىقپەن بولىنگەن بولىكتىڭ وڭ جاعىنا ءماتىندى وقۋ بارىسىندا قاتتى اسەر ەتكەن تۇستاردى جازادى.
قاتتى اسەر ەتتى
پىكىرىم
بولىكتىڭ سول جاعىنا: سول اسەر ەتكەن ۇزىندىلەر جايلى پىكىر جازادى.
كۇندەلىكتى تولتىرىپ بىتكەن سوڭ جۇپتا، توپتا تالقىلاۋ ۇيىمداستىرىلادى. توپتان ءبىر وقۋشى شىعىپ جاۋابى تىڭدالادى.
ءىV. ءماتىندى مانەرلەپ رولگە ءبولىپ وقيدى.
V. ۇيگە تاپسىرما: ەركىن جازۋ: ەرتەگى قۇراستىرىپ كەلۋ.
Vءى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
Vءىى. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
№10 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
كۋساينوۆا گاۋحار اليبەكوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ا. بايتۇرسىنوۆ. بالىقشى مەن بالىق (ەرتەگى)
ساباقتىڭ ماقساتتارى: 1) وقۋشىلاردى ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ «بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىنىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرۋ.
2) وقۋشىلاردىڭ وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋىن، ەستە ساقتاۋ، سالىستىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3) جاقسى مەن جاماندى اجىراتا بىلۋگە، ءار نارسەنىڭ قاناعاتى بولاتىنىن ۇقتىرۋ، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىس – ءتاسىلى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ستراتەگيالارى
ستراتەگيالار: اۆتور ورىندىعى، ەكى ءتۇرلى تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى، ۆەنن سالىستىرۋى
ءتۇرى: ەرتەگى ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
جاقسى بالا ەڭبەكشىل
ەر ازامات بولادى.
قيىندىقتى جەڭىپ كىل،
قۇشاعى گۇلگە تولادى.
ەڭبەكشىل وسىنداي،
بولايىقشى دوسىم – اي.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
بۇگىن بىزدە ەرتەگىلەر ەلى قوناقتا. ولاي بولسا، بالالار، ەرتەگىلەر ەلىندە بولاتىن «ەرتەگى ساباعىمىزعا» قوش كەلدىڭىزدەر!
بالالار، «التىن بالىق» تۋرالى ەرتەگى تىڭداعىلارىڭ كەلە مە؟
ەرتەدە وتە كەدەي بالىقشى بالا بولىپتى. ول ۇستاعان بالىعىن تاماق قىلىپ ءوزىنىڭ ەڭبەگىمەن كۇنەلتكەن ەكەن.
ءبىراق سوڭعى ۋاقىتتاردا ونىڭ قۇرعان تورىنا ەشقانداي بالىق تۇسپەي بالا ابدەن قينالعان ەكەن. ءبىر كۇنى بالانىڭ قۇرعان تورىنا اناۋ – مىناۋ ەمەس التىن بالىق ءتۇسىپتى. بالا قاتتى قۋانىپ بالىقتى قۋىرىپ جەمەكشى بولعاندا التىن بالىق: ەي، بالاقاي ەگەر مەنى بوساتساڭ مەن ساعان كۇندە تاڭەرتەڭ ءبىر سىيلىق جاساپ تۇراتىن بولامىن دەپ سويلەپ قويا بەرىپتى.
قارنى اش بالا بالىقتى بوساتقىسى كەلمەپتى. سوندا بالىق: ول جاي عانا سىيلىق ەمەس. سىيلىقتار سەنى بار باقىتىڭا جەتكىزەتىن بولادى. ول ءۇشىن سەن تاپسىرمالار ورىنداپ وتىرۋىڭ قاجەت – دەيدى. بالا ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ بالىقتىڭ قويعان شارتىنا كونىپتى. تاڭەرتەڭ ۇيقىسىنان تۇرعان بالا ەسىكتىڭ الدىندا قۇلىپتاۋلى ساندىقتى كورەدى. ونىڭ ءىشى تولعان اقشا ەدى. ساندىق اشىلۋ ءۇشىن مىنانداي تاپسىرما بار ەكەن: «وقۋ مەن ەڭبەك - ەگىز» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
كانە، بالالار، بالىقشى بالاعا كىم كومەكتەسە الار ەكەن؟(وقۋشىلاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى)
وتە جاقسى جاۋاپ بەرىپ بالاعا كومەكتەسكەندەرىڭە راحمەت.
كەلەسى كۇنى ەسىكتىڭ الدىندا سىرتىندا سۋرەتى بار ۇلكەن كىتاپ (كىتاپ، مۇقاباسىندا ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ سۋرەتى) تۇرادى. ەگەر بۇل كىتاپتىڭ تاپسىرماسى ورىندالسا، بالا ءبىلىمدى بولادى ەكەن. وقۋ، ءبىلىم، ەڭبەك ادامدى بار باقىتقا جەتكىزەدى.
تاپسىرما: كىتاپتىڭ سىرتىنداعى سۋرەتتەگى كىم؟ جانە ونىڭ «وقۋعا شاقىرۋ» ولەڭىن جاتقا ايتىپ بەر.(وقۋشىلاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى.) ءمۇعالىمنىڭ قوسىمشا تۇسىندىرمەسى: ا. بايتۇرسىنوۆ 1872 – 1937 جىلدارى ءومىر سۇرگەن. قوعام قايراتكەرى، اقىن، لينگۆيستىك اۋدارماشى، اعارتۋشى عالىم، ۇلت ۇستازى. قازاق تىلىندە تۇڭعىش الىپپەنى جازعان. بالالارعا ارناپ تا بىرنەشە ولەڭدەر جازعان. بۇل جولى دا بالىقشى بالاعا جاقسى كومەكتەستىڭدەر. وسىلاي كۇندە سىيلىق العان بالىقشى بالا باقشا مۇراتىنا جەتىپتى.
بۇگىن ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ: «بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىمەن تانىس بولامىز.
ەرتەگى – قيال مەن ارمانعا نەگىزدەلگەن شىعارما. ەرتەگىلەر اڭگىمە، ولەڭ تۇرىندە ايتىلادى، جازىلادى. وندا حالىقتىڭ ارمانى، ادەت – عۇرپى، مۇڭى باياندالادى.
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزۋ.
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ وي اشارى:«ازعا قاناعات ەتپەسەڭ، كوپتەن قۇر قالارسىڭ». سويلەمنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءقازىر مىنا سۋرەتكە نازار اۋدارىڭدار.
سۋرەت بالىقشى مەن بالىق جايىندا. سوندىقتان ءار توپقا تاپسىرما بەرىلەدى.
ستراتەگيا: «اۆتور ورىندىعى».
ءار توپتاپ ءبىر وقۋشى اۆتور ورىندىعىنا كەلىپ قۇراستىرعان ەرتەگىسىن ايتىپ بەرەدى.
ءى – توپ: سۋرەتكە قاراپ ءوز ويىنان ەرتەگى قۇراستىرىپ ايتادى.
ءىى – توپ: «ەگەر مەن بالىقشى بولسام...»
ءىىى – توپ: «ەگەر مەن بالىق بولسام...»
ءىV – توپ: وسى تاقىرىپقا سايكەس كەلەتىن سۋرەت سالادى.
ءار توپتان كەلىسىپ ءبىر وقۋشى شىعىپ، ءوز تاقىرىپتارىن قورعايدى.
2. ماعىنانى تانۋ.
1. ەرتەگىنىڭ مازمۇنىن ايتىپ بەرۋ.
- بۇل ەرتەگى سەندەردىڭ قۇراستىرعان ەرتەگىلەرىڭە ۇقساي ما؟ ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟
بالىقشى بالىقتىڭ ايتقانىمەن نەگە كەلىسپەدى؟
سەن بالىقشىنىڭ ورنىندا بولساڭ نە ىستەر ەدىڭ؟
«كوپ پايدادان دامەتىپ، از پايدادان ايىرىلۋ اقىلدىنىڭ ءىسى ەمەس» - دەگەن سويلەمنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
بالىقشى بالا تۋرالى ايتىلعان ەرتەگىدەن ايىرماشىلىعى نەدە؟
2. ۆەنن دياگرامماسىن قۇرايىق. ەكى ەرتەگىنى سالىستىرايىق
التىن بالىق
ورتاق قاسيەتى
بالىقشى مەن بالىق
«بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىنىڭ نەگىزگى يدەياسى، اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن ويى نە دەپ ويلايسىڭدار؟
3. وي تولعانىس:«ەكى ءتۇرلى تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى» ستراتەگياسىن پايدالانۋ. ياعني بالىقشى مەن بالىقتىڭ ءىس - ارەكەتىنە بايلانىستى.
وقۋشىلار ۆەرتيكال سىزىقپەن بولىنگەن بولىكتىڭ وڭ جاعىنا ءماتىندى وقۋ بارىسىندا قاتتى اسەر ەتكەن تۇستاردى جازادى.
قاتتى اسەر ەتتى
پىكىرىم
بولىكتىڭ سول جاعىنا: سول اسەر ەتكەن ۇزىندىلەر جايلى پىكىر جازادى.
كۇندەلىكتى تولتىرىپ بىتكەن سوڭ جۇپتا، توپتا تالقىلاۋ ۇيىمداستىرىلادى. توپتان ءبىر وقۋشى شىعىپ جاۋابى تىڭدالادى.
ءىV. ءماتىندى مانەرلەپ رولگە ءبولىپ وقيدى.
V. ۇيگە تاپسىرما: ەركىن جازۋ: ەرتەگى قۇراستىرىپ كەلۋ.
Vءى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
Vءىى. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
You Might Also Like
