InfoHub Logo

جازۋشىلىقتىڭ ءبىر بەلگىسى — فانتازيانىڭ مولدىعىندا. قيالعا باي جازۋشى قۇلاعى قىلتيىپ تۇرعان بولماشى بىردەمەنىڭ ءوزىن دە بەرى سۋىرىپ الىپ وزىنشە تۇرلەندىرىپ، ادەمى دە نانىمدى كەيىپكە كەلتىرىپ مۇسىندەپ شىعارا الادى.

ءسابيت مۇقانوۆ قيالعا ادام ايتقىسىز باي جازۋشى ەدى. ءسابيت قيالىنىڭ اسىپ-توگىلىپ جاتاتىنى سونشالىق، كەيدە سوعان ءوزى دە يە بولا الماي قالاتىن-دى. «سىرداريا» رومانىندا قاۋىننىڭ ۇلكەندىگىن سۋرەتتەيمىن دەپ ىشىنەن ەسەك شىعارۋى سونىڭ ايعاعى. اياقتالماي قالعان «ءبىزدىڭ زاماننىڭ باتىرلارى» رومانىندا جۇڭگو شەكاراسىنان ءوزىمىزدىڭ ەلگە وتكەن ءبىر قازاقتىڭ دا ارەكەتى قىزىق-اق. ول تاۋدىڭ باسىنا شىعادى دا، وتىرا قالىپ سىرعاناي جونەلەدى. ءسويتىپ، امان-ەسەن تۋعان جەرىنە ورالادى.

ءسابيت اڭگىمەشىل كىسى بولاتىن. جانە قيالعا باي بولعاندىقتان، ءبىر ايتقان اڭگىمەسىن قايتا ايتقاندا قۇلپىرتىپ، مۇلدە ءوڭىن اينالدىرىپ، وزگەرتىپ جىبەرەر ەدى. جۇڭگو ساپارىنان ورالعاننان كەيىن «الىپتىڭ ادىمدارى» دەگەن كىتاپ جازدى. تۆورچەستۆولىق وسى ءبىر سامعاۋ ۇستىندە ول ەلدەگى كورگەن-بىلگەندەرىن كەز كەلگەن جەردە جۇرتتىڭ بارىنە ايتىپ بەرىپ جۇرگەن. ماسەلەن، مەن ءسابيتتىڭ جىلان تۋرالى اڭگىمەسىن ءۇش-تورت رەت ەستىدىم. ءبىرىنشى جولى: «جىلان دەگەنىڭنىڭ ادام ايتسا نانعىسىز ۇزىندارى بولا بەرەدى ەكەن عوي. بەس مەتر بار شىعار. وسى مەن وتىرعان جەردەن مىنا ءبىر قارايعانعا دەيىن شۇباتىلىپ جاتتى» — دەدى. ەكىنشى جولى: «وسى مەنىڭ اياعىمنىڭ باسىنان انا ءبىر تاسقا دەيىن جەتىپ قالاتىنداي. شاماسى، ون مەتر بار شىعار»، — دەدى. ءۇشىنشى جولى: «وسى جەردەن انا ءبىر اعاش تۇبىنە دەيىن شاماسى، ون بەس مەتردەي»، — دەدى. وسى اڭگىمەلەردىڭ ءبارىن تىڭداپ جۇرگەن تاحاۋي احتانوۆ ۇشىپ تۇردى دا، اعاش تۇبىنە دەيىن ادىمداي جونەلدى.

— جىلانىڭىز بۇل جولى وتىز مەتر بولىپ شىقتى، — دەدى ول قايتىپ كەلىپ.

ءسابيت ءسال دۇردىكتەۋ قالىڭ ەرنىن ۇيىرىڭكىرەپ راقاتتانا كۇلدى. ءبىز دە ءماز بولدىق.

ساياسي-الەۋمەتتىك ءمانى بار ايتىس-تالاستاردا الدىنا جان سالماي كەتەتىن شەشەن دە، سوزىنەن جارىقشاق تاپتىرمايتىن ويشىل، پىكىرلى مۇقانوۆ جايباراقات جاي اڭگىمەدە ەكىنىڭ بىرىندە ۇستالىپ قالا بەرەتىندى. ءبىراق سونداي كەزدەردە كوبىنەسە قاپيادا وپ-وڭاي جول تاۋىپ شىعىپ تا كەتۋشى ەدى.

بەرتىنىرەك جىلداردىڭ بىرىندە سەرىك قيرابايەۆتىڭ ۇيىندە قوناقتا بولعانىمىز بار. تورگە ءسابيت مۇقانوۆ جايعاستى. قالعاندارىمىز: جۇبان مولداعالييەۆ، مۇحامەتجان قاراتايەۆ، مەن، تاعى باسقالار. ءسابيت داستارقاندى ءوزى باسقارىپ بوكال كوتەردى. سودان كەيىن ءسوزدى قاراتايەۆقا بەردى. جاسى كەلگەندىكتەن بە، الدە ازداپ ىشكەن شامپاننىڭ بۋى بۋىنىنا ءتۇسىپ كەتتى مە، كىم ءبىلسىن، ءبىر كىسىدەن كەيىن ءسوزدى قاراتايەۆقا تاعى بەرگەنى. جۇرت دۋ كۇلدى. قاراتايەۆ بولسا: «سابە، مەن جاڭا عانا سويلەگەن جوقپىن با»؟ — دەپ جاتىر. ءسابيت داعدىسىنشا ءسال وتىرىپ قالدى دا:

— ەندى نە ايتار ەكەن دەپ، قاساقانا بەرىپ وتىرمىن، — دەدى تابان اۋزىندا ءسوز تاۋىپ. ءوزى دە كۇلدى. ءبىزدى دە كۇلكىگە جارىتىپ تاستادى.

1953 جىلدىڭ جازىندا الماتىعا شۆەد جازۋشىسى ارتۋر لۋندكۆيست كەلدى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ پرولەتار كوشەسىندەگى اينالاسىنىڭ ءبارى كۇيكى دە لاس، سيىقسىز ۇيدە تۇراتىن كەزى. سول ءۇيدى كورسەتۋگە ۇيالعان وداق باسشىلارى قازاقستان ورتالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءۇيىن دەمالىس كۇنگە سۇراپ الىپ، الىستان كەلگەن قوناعىن سوندا قابىلدادى. شەت جۇرتتىق جازۋشىنى ءبىرىنشى رەت كورۋىم. قورقام با، الدە ۇيالام با، ايتەۋىر كەيىنىرەك وتىرىپ قوناقتى الىستان باقىلادىم. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەدسەداتەلى جايمۇرزين ءابدىرايىم وتىرعانداردى تانىستىردى. سودان كەيىن قازاق ادەبيەتى تۋرالى، جالپى قازاقتار تۋرالى اڭگىمەنى ءسابيت مۇقانوۆ باستاپ كەتتى. قازاقتىڭ سۇيكىمدى ءدامى — قىمىزعا ايرىقشا توقتادى: پالەن پروسەنتى ماي، تۇگەن پروسەنتى سپيرت، پالەن پروسەنتى انا ۆيتامين، تۇگەن پروسەنتى مىنا ۆيتامين. پالەن پروسەنتى تەمىر قىشقىل. تۇگەن پروسەنتى انا قىشقىل، مىنا قىشقىل.

مۇنىڭ ءبارىن عىلىمي ءدال انىقتاما دەپ ءتۇسىنىپ، ءبىرىن قالدىرماي جازىپ الىپ وتىرعان ارتۋر ەسەپتەپ-ەسەپتەپ:

— مىنا ايتقاندارىڭىز جەتپىس توعىز پروسەنت بولىپ شىقتى. قالعانى نە سوندا؟ — دەپ سۇراماسى بار ەمەس پە!

ءسابيت مۇدىرگەن جوق.

— قالعانىنىڭ ءبارى عىلىم اشپاعان جاڭا ۆيتاميندەر.

وتىرعان جۇرت دۋ كۇلدى. ءسوز توركىنىن تۇسىنە باستاعان قوناعىمىزدىڭ دا ىشەك-سىلەسى قاتتى. مۇنىڭ ءوزى اراداعى الدە قايتەر ەكەن دەگەن سالقىندىقتىڭ ىنىنە سۋ قۇيىپ تاستادى. باقساق، شەتەلدىك ادامدار دا ءوزىمىز سەكىلدى ەكەن. اڭگىمە تۇزەلىپ كەتتى. ەكى جاقتان دا سۇراقتار كوبەيدى. وسىنداعىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاسى بولعاندىقتان، قورعالاڭقىراپ وتىرعان مەنىڭ ءوزىم دە ءار نارسەنى سۇراي باستادىم.

ارتۋر لۋندكۆيست كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارىنىڭ كابينەتىنە اينالا كوز جۇگىرتىپ، كىتاپ سورەلەرىندەگى قايمىجىق كىتاپشالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن الىپ قاراپ، تاڭىرقاي سۇرادى.

— ادەبيەت كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارى نەگە جوق؟ قازاق جازۋشىلارىنىڭ باسشىسى بار بولعانى كومسومول جاستار تۋرالى جازىلعان كىتاپشالاردى وقيتىن بولعانى ما؟

جايمۇرزين نە دەرىن بىلمەي قالدى. جاڭا عانا ەركىندىك جايلاعان كابينەتتە ءبىر ءسات اۋىر تىنىشتىق ورناي قالماسى بار ەمەس پە! بۇل قيىندىقتان ەندىگى ساتتە تاعى دا ءسابيت مۇقانوۆ الىپ شىقتى.

— قازاق جازۋشىلارىنىڭ باسشىسى كلاسسيكانى دا، قازىرگى زامانعى اۋىزعا الارلىق ءىرى تۋىندىلاردى دا جينايدى. وقيدى. جايمۇرزين جولداس جاڭادان عانا پرەدسەداتەل بولعان كىسى. كەلە سالىپ تاماشا ءبىر ماسەلە كوتەرىپ وتىر: ءبىز ءقازىر وسى كىسىنىڭ باستاماسىمەن اۋىل جاستارىن قامقورلىققا الدىق. مىنا كىتاپشالار سولارعا جىبەرىلمەك. قوناق يلانعانىن تانىتىپ باسىن شۇلعىدى. ىشتەي تىنىپ قالعان ءبىز دەمىمىزدى الدىق.

---