سالاۋاتتى جاس ۇرپاق - قوعام بايلىعى
سالاۋاتتى جاس ۇرپاق - قوعام بايلىعى
اشىق تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: جاستارعا سوت ءۇردىسىن كورسەتە وتىرىپ، ولار قوعامنىڭ بولاشاعى ەكەندىگىن، سول بولاشاقتىڭ تاعدىرى وسى جاستاردىڭ قولدارىندا ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.
تاربيەلىگى: وسى سوت ۇردىسىندە ەتنوپەداگوگيكانىڭ ەلەمەنتتەرىن پايدالانا وتىرىپ، ەرتەدەگى بيلەرىمىزدىڭ، ۇلكەن اقساقالدارىمىزدىڭ وسيەتتەرىن ەكى ەتپەي ورىنداۋعا، يماندىلىققا، مۇسىلماندىققا جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا، جاستارمەن ءومىردىڭ قيىن ماسەلەلەرىن بىرىگە وتىرىپ شەشە بىلۋگە، باسقا دا دوستارىنا كومەكتەسە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: جاستارعا ءومىردى، قورشاعان قوعامدى، ادامزات بالالارىن جاقسى كورىپ، ولاردى ۇعىنا بىلۋگە، موينىنا ارتىلعان جاۋاپكەرشىلىكتى دەر كەزىندە شەشە بىلۋگە، شەشۋ جولدارىن بىرلەسە ىزدەۋگە داعدىلاندىرۋ. وسكەلەڭ ۇرپاقتى دەموكراتيالى قوعامدا ءومىر سۇرۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سوت پروسەسى
تاربيە ساعاتىنىڭ كورنەكىلىگى: تاربيە ساعاتىنا قاتىستى سلايدتار، تەحنيكالىق قۇرالدار.
ءمۇعالىم ءسوزى: مۇنداي ماسەلەنى كوتەرمەسكە، مۇنى ايتپاسقا بولا ما...
ءومىر ادامعا ءبىر - اق رەت بەرىلەدى. ادامنىڭ تاعدىرى اللانىڭ قولىندا، ول ءوزىنىڭ ازدى - كوپتى كەشكەن تىرلىگىندە پەشەنەگە جازعانىن كورىپ، سەزىنەدى دەگەنىمىزبەن، قازىرگى جاستارعا ىندەت بولىپ تارالعان «سۋيسيد» دەگەن پالە قايدان شىقتى؟ ونىڭ سىرىن قايدان ىزدەيمىز؟ نەگە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جاستار ءولىمى كوبەيىپ بارادى؟ قالاي عانا ولار ءوز ومىرلەرىنە جەڭىلدىكپەن قول سالا سالادى؟ ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟ بۇكىل الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ جۇرتشىلىققا جاريالاعان جانتۇرشىگەرلىك مالىمەتتەرىنەن قازاقستاندا سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا ءبىر جىل ىشىندە 15، ال قىزىلوردا قالاسىندا جاسوسپىرىمدەر 2 اي ىشىندە 10 سۋيسيد وقيعالارىنىڭ كوبەيە تۇسكەندىگىن، وزىنە - ءوزى قول سالۋعا كوبىنەسە ولاردىڭ زاڭ بۇزۋى، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك الدىندا ۇرەيلەنۋى، شىدامسىزدىعى، توزىمسىزدىگى، قورقاقتىعى، بۇگىنگىدەي نارىقتىق قاتال قيىندىقتارىنىڭ الدىندا قارسى تۇرا الماۋلارى سەبەپكەر بولىپ وتىرعاندىعىن ءبىلىپ وتىرمىز. ءوزىمىز تاربيەلەپ جۇرگەن جاستاردىڭ اراسىندا پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستى باستان كەشىرىپ جۇرگەندەرىن ءجيى كەزدەستىرەمىز. ەندەشە ادام تاعدىرىنا كەلگەندە جاۋاپكەرشىلىكتى تەك ۇستازدار مەن دارىگەرلەرگە جۇكتەپ قانا قويماي، جۇمىلا موينىمىزعا الۋىمىز كەرەك. ونىڭ بىردەن - ءبىر جولى – جاستار تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قاراماي، ولارعا وزدەرىن سۇيەتىن جاندار بار ەكەندىگىن سەزىندىرىپ، جەر بەتىندە ۇستاپ قالىپ، ولىمنەن گورى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن باتىرلىق كوبىرەك كەرەك ەكەن دەگەن ويلارىن نىعايتساق دەيمىن.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ وزدەرىڭىزگە بەلگىلى ەلىمىزدىڭ دامۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى « قازاقستان – 2030» ستراتەگياسىندا حالىق دەنساۋلىعىن ساقتاۋ باستى باعدار رەتىندە قاراستىرعانىن بىلەسىزدەر. ياعني، مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى اتقاراتىن شارالارىنىڭ ءبىرى حالىق دەنساۋلىعىن نىعايتۋ. ادامنىڭ اقىل – ويىن، دەنساۋلىعىن ساقتاۋ باستى باعدار رەتىندە قاراستىرىپ وتىر. ياعني، مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى اتقاراتىن شارالارىنىڭ ءبىرى حالىق دەنساۋلىعىن نىعايتۋ. ادامنىڭ اقىل – ويىن، دەنساۋلىعىن، قابىلەتىن دامىتۋ ماسەلەلەرىنە تىكەلەي قاتىسى بار ماڭىزدى ەڭبەكتەرىندە شىعىستىڭ ايگىلى ويشىل – عالىمى ءال – فارابي: «جاس جەتكىنشەكتەرىڭىزدى كورسەتىڭىز، مەن سىزدەردىڭ بولاشاقتارىڭىزدى ايتىپ بەرەيىن»، – دەگەن ەكەن. ولاي بولسا، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز نەگە بايلانىستى.
ءححى عاسىردا قوعام تەك جالاڭ ادامدار توبىنان عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە دەنساۋلىعى مىقتى، رۋحاني دۇنيەسى باي، جانى مەن ءتانى كىرشىكسىز تازا، تانىمدىق بەلسەندىلىگى مەن وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتاسى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتى ەرەكشە تۇلعالاردان تۇرۋى ءتيىس. ولاي بولسا، ءبىز «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن» ناسيحاتتاۋ، كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ الدىن الىپ «ءححى عاسىر – سالاۋاتتى قوعام عاسىرىن» قۇرۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرعان قويىلىم سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋعا، جاستارىمىزدىڭ ومىردە كەزدەسەتىن قيىندىقتارعا مويىماي، ءاربىر اتقان تاڭدى قىزىعا دا قۋانا اق تىلەكپەن قارسى الىپ، تازا دا دۇرىس جولمەن جۇرەيىك
ەي، ۇرپاعىم، ەسىڭدى جي، ازباڭدار
قيىرشىق قۇمداي ۇگىتىلىپ توزباڭدار.
بويىڭداعى قۋاتىڭدى جوعالتىپ
جاقسى ۇمىتپەن، سەنىمىڭنەن تايماڭدار
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاڭدار
بولاشاققا نىق قاداممەن باستاڭدار!!! - دەگىم كەلەدى
سوت پروسەسىنە قاتىسۋعا سوتتالۋشى «سۋيسيد»، 8 «ۆ» سىنىبىنىڭ وقۋشىلارى قاتىسادى.
سوت ءتورايىمى: اۋباكىر ارايلىم
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: سماتوۆ باعلان
سۋيسيد: نۇرلان اينۇر
1 سوت ساراپشىسى: عابيت قىزى جاننۇر
2 سوت ساراپشىسى: باتىرباي جادىرا
قورعاۋشى: قاسىمحان جانسايا
حاتشى: ساليما
جەكە ايىپتاۋشىلار: ءابسامات ەرنار، قىدىرباي دينارا، ءابسادىق ءاقبيبى
1 كورىنىس: «تولە بي اۋىلىنداعى وقيعا»
2 كورىنىس: «سۋيسيدكە دايىندالعان جاس جىگىتتىڭ تاعدىرى»
سوت ءتورايىمى: بۇكىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىن وسى ساۋال قاتتى مازالاپ ءجۇر، سەبەبى قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەرمەن ءبىر قازاندا بىتە قايناسپايتىن شىنايى ءومىر وسىنداي ساۋال الدىمىزدان كولدەنەڭ شىعىپ ءجۇر. سوڭعى كەزدەرى جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستى، ياعني سترەستى، دەپرەسسياعا، جان دەرتىنە ۇشىراۋىن باستارىنان كەشىپ جۇرگەندەرىن ءجيى كەزدەستىرەمىز.
ءومىر ادامعا ءبىر اق رەت بەرىلەدى. ال بىتپەس تىرشىلىكتىڭ تاۋقىمەتىنە قارسى كۇرەس، ءوز نەسىبەڭدى ايىرىپ جەسەڭ، سونىڭ ءوزى باقىت. ءبىراق «سوقتىقپالى، سوقپاقتى» ءومىردىڭ قيىندىعىنا كەز - كەلگەن ادام شىداي الا ما؟
شىداۋى كەرەك دەپ جۇباتۋ ءسوزدى ايتۋ جەڭىل بولعانمەن، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ جۇيكەسى مىقتى ەمەس، ال جۇيكەسى جۇقالار بۇگىنگى تىرشىلىگىنەن گورى باقيلىق دۇنيەنى دۇرىس كورىپ، «سول جاققا» مەزگىلسىز اتتانىپ جاتادى، ولاردى كىنالاۋ ورىنسىز شىعار. دەگەنمەن...
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى سىزگە ءسوز بەرەمىن.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، سوت تالقىلاۋىن سوتتالۋشىنىڭ جاۋابىنان باستاپ، ودان سوڭ سوت ساراپشىلارىنان سۇراۋدى ۇسىنامىن.
سوت ءتورايىمى: سوتتالۋشى، قارسىلىعىڭىز بار ما؟
سۋيسيد: جوق
سوت ءتورايىمى: وندا ءسوزدى سوتتالۋشى «سۋيسيد» سىزگە بەرەمىز.
سۋيسيد: (قارا كيىنگەن، ءوزىن ەركىن ۇستايدى، كەردەڭدەي باسىپ، كەكىرەيە سويلەيدى).
- مەن ءسۋيسيدپىن.
«سۋيسيد» لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «ءوزىن - ءوزى ءولتىرۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ۇعىمعا 19 عاسىردا فرانسۋز سوسيولوگى ە. ديۋركگەيم انىقتاما بەرگەن.
مەنىڭ جاقىن دوستارىم: دەپرەسسيا، ياعني جان دەرتىنە جانە سترەسس، ياعني، پسيحولوگيالىق كۇيزەلىس. وسى دوستارىمنىڭ كومەگىمەن، مەن جاستاردى پسيحولوگيالىق ىندەتكە جەتەلەيمىن. ءبىزدىڭ الدىعا قويعان ماقساتىمىز: «ادامنىڭ ءوز - وزىنە قولداناتىن اياۋسىز جازا، ءوز «مەنىنە» اشىلعان سوعىسى». قازىرگى بوسبەلبەۋ جاستار جوقشىلىققا، قيىنشىلىققا توزە المايدى. بوس ۋاقىتتارى كوپ، ساباق وقىمايدى، پايدالى زاتتارمەن اينالىسپايدى، نە جەيمىن - نە كيەمىن دەپ قايعىرمايدى، باسىنا تۇسكەن پروبلەمالاردى جەڭگىسى كەلمەيدى، سوندىقتان ولار مەنىمەن تەز دوستاسادى. مەن ولاردى ءوز دوستارىممەن تانىستىرامىن. دوستارىم ولاردى جازاعا يتەرمەلەيدى، ال مەن ولاردىڭ تۇبىنە جەتەمىن.
دەپرەسسياعا، سترەسكە شالدىققان ادام، وزىنە كوڭىلى ەشقاشان تولمايدى. وسىنى پايدالانىپ، بۋىنى بەكىپ، ءومىر تۋرالى وزىندىك دۇنيەتانىمى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاستاردى جەلكەسىنەن الىپ، جولىنان تايدىرامىن، ءۇمىتىن ۇزەمىن، باسقا تۇسكەن قيىندىقپەن كۇرەسۋىنە جول بەرمەيمىن. ومىردەن تۇڭىلدىرەمىن. تاماشا ەمەس پە؟ حا - حا
سوت ءتورايىمى: توقتاتىڭىز!
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، پروسەسسكە ساراپشىلاردى شاقىرۋدى ۇسىنامىن.
سوت ءتورايىمى: قارسىلىعىم جوق..
ءبىرىنشى سوت ساراپشىسى: ەلىمىزدە كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا 750 - دەن استام فاكتىسى مەن 1146-دان استام ارەكەتتەنۋى بولعان. بۇل جونىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋرورى اسحات داۋىلبايەۆ پرەمەر - مينيستر سەرىك احمەتوۆكە كامەلەتكە تولماعان جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سۋيسيدكە يتەرمەلەيتىن فاكتورلاردى تومەندەتۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قولدانۋ قاجەت ەكەندىگى ايتىلعان اقپاراتتىق حات جىبەردى. ءوزىن - ءوزى جازىم ەتكەن جانە وعان ارەكەتتەنگەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ورتاشا جاسى 14-تەن 17-گە دەيىنگى ارالىقتى قۇرايدى. ياعني ولاردىڭ جۇيكەلىك جاعدايى ءالى تۇراقتانباعان كەزەڭگە ءدال كەلەدى. ءبىز جاساعان تالداۋ كامەلەتكە تولماعانداردىڭ وزىنە - ءوزى قول سالۋعا كوبىنەسە ولاردىڭ زاڭ بۇزۋى، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك الدىنداعى ۇرەيلەنۋى، قانداي دا ءبىر ارەكەت جاساعانى ءۇشىن اتا - اناسىنان دا نەمەسە وقۋ ورنىندا جاساعان ارەكەتى ءۇشىن قورقۋى سەبەپ بولاتىنىن كورسەتتى. سونداي - اق جاسوسپىرىمدەردى وزىنە - ءوزى قول سالۋعا جەتكىزۋدىڭ باسقا دا فاكتىلەرى انىقتالدى. ستاتيستيكا بويىنشا جىل سايىن الەمدە 1 ميلليون ادام وزىنە - ءوزى قول سالادى ەكەن، سوندا الەمدە 20 سەكۋندتا ءبىر ادام ولەتىنى انىقتالدى.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، ساراپشىعا سۇراق قويۋعا بولا ما؟
سوت ءتورايىمى: قويىڭىز.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ساراپشى جولداس، ءسۋيسيدتىڭ شىعۋ سەبەپتەرىن ايتا الاسىز با؟
ءبىرىنشى سوت ساراپشىسى: ونىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار:
- نارىق ەكونوميكاسىنا بايلانىستى ەڭ وزەكتى ماسەلە ماتەريالدىق تۇرمىستىق قيىنشىلىقتار؛
- تۇقىم قۋالاۋشىلىق فاكتىلەرى؛
- وتباسىلىق ۇرىس - كەرىس، اتا - انانىڭ اجىراسۋى، جالعىزدىق، ماحابباتتا جولى بولماۋ، جىنىستىق قاتىناستاعى ءالجۋازدىق؛
- دىمكاس دەنساۋلىق، پسيحيكالىق سىرقاتتىق، بەلسىزدىك پەن بەدەۋلىك.
قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشۋ، ىستەگەن ءىسىنىڭ ۇياتتىعىنان قورقىنىش؛
- وقۋ ورنىنداعى داۋلى ماسەلەلەر مەن ساتسىزدىكتەر؛
ءارتۇرلى سەكتالارعا كىرىپ، ودان شىعۋ جولىن تاپپاۋ؛
-«ءومىر سۇرۋدەن شارشادىڭ با؟» اتتى ارنايى سايتان ينتەرنەت سايتتار؛
- تەلەديداردان كورسەتىلىپ جاتقان قاراقشىلىق، جاۋىزدىق تۋرالى فيلمدەر؛
- اراق ءىشۋ، ناسىباي اتۋ، ناركوتيكتەر پايدالانۋ – وسىنىڭ ءبارى جاستاردىڭ ميىنا كەرى اسەر ەتۋى؛ ت.ب.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، رۇقسات بولسا، ەكىنشى ساراپشىنى شاقىرايىق..
سوت ءتورايىمى: قارسىلىعىم جوق..
ەكىنشى سوت ساراپشىسى: «وزىنە - ءوزى قول سالۋ» ءقازىر تورتكۇل دۇنيەنى قاتتى الاڭداتىپ وتىرعان ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ بارا جاتىر. كەز - كەلگەن ءولىمنىڭ سەبەبىنە كوز سالساق، ءوزىن - ءوزى قۇرباندىققا شالۋ الەمدە سەگىزىنشى ورىن الىپ تۇر. ال، جالپى ءولىم كورسەتكىشى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەنەدى ەكەن.
سۋيسيدكە قارسى كۇرەسپەسە، ول بۇكىلالەمدىك قاۋىپكە اينالدى. الەمدىك دەرت ءتورت قۇرلىق حالىقتىڭ 11 پايىزى ءوز - ءوزىن قۇرباندىققا شالۋعا دايىندىق جاسايتىنىن ايتتى. كوپ جاعدايدا ونىڭ شىعۋ توركىنى انىقتالماي، جۇمباق جاعدايدا قالادى. بۇل سىرقات ايەلدەرگە قاراعاندا، ەركەكتەردىڭ اراسىندا ءتورت ەسە جوعارى. ءقازىر الەم بويىنشا 15 - 24 ارالىعىنداعى جاستاردىڭ 80 پايىزى ءولىم تۋرالى كوبىرەك ويلايدى.
سونىمەن قاتار، بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى سۋيسيد كەدەي ەلدەردە عانا ەمەس، ءقازىر باي - قۋاتتى ەلدەردە ءورشىپ بارا جاتقاندىعىن ايتىپ وتىر. بۇل ىندەت مۇسىلمان، حريستيان، كاتوليك، بۋددا دىندەرىنە دە قاراماي، ءورشي تۇسۋدە. مۇنى، جاستار بىلە بەرمەس، كۇللى مۇسىلمان دىنىندە مۇنداي وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ وتە جات قىلىق بولعان.
ءى كورىنىس. «تولە بي اۋىلىنداعى وقيعا».
تولە بي - ءابسامات ەرنار
اۋىل اقساقالدارى – ەركەبۇلان، باعداۋلەت، قولقانات
اۋىل جىگىتى - وتەباي ماقسات
ءتور ورتاسىندا تولە بي بابامىز، قاسىندا اۋىل اقساقالدارى، اڭگىمە دۇكەن قۇرىپ، سويلەسىپ وتىر. ەسىك اشىلىپ، ەسىكتەن ءوڭى قاشىپ كەتكەن ءبىر ەگدە جىگىت اعاسى كىرەدى.
جىگىت اعاسى: اسسالاۋماعالەيكۋم، اعالار! مەن سىزدەرگە ءبىر جامانات حابار اكەلدىم، ايتۋعا اۋزىم بارماي تۇر.
تولە بي: تەزىرەك ايتساڭشى، نە بولىپ قالدى؟
جىگىت اعاسى: اناۋ اۋىلدىڭ شەتىندەگى، جارلى ەردەننىڭ بالاسى، كورشى اۋىلدىڭ ءبىر بويجەتكەنىمەن ۇيلەنبەكشى بولىپ، قۇدالىققا اكە - شەشەسىن جىبەرسە، ول جاق بۇلاردى مەنسىنبەي، رۇقساتىن بەرمەپتى، قىزعا دا ونىمەن كەزدەسۋگە تىيىم سالىپتى،- دەپ ەستىگەنبىز. سول جىگىت قوراسىنا بارىپ اسىلىپ ءولىپ قالىپتى. مىناۋ اۋىلعا ءبىر سۇمدىق وقيعا بولدى.
تولە بي: استافيراللاح! مۇنداي سۇمدىقتى كىم ەستىگەن.؟ و، ءتاڭىرىم، مىناۋ دەگەن جاستارعا جۇقپالى بولىپ كەتپەسە نە قىل دەيسىڭ. اللا تاعالام، ءوزى شىعارعان جانىن ءوزى الۋى ءتيىس ەدى عوي، سۇمدىق - اي! قاسيەتتى قۇران كارىمدە مۇنداي ادامگەرشىلىككە جات ارەكەتتەرگە تىيىم سالىنعان ەدى عوي.
اۋىل اقساقالدارى: ءوز جانىن ءوزى قالاي قيدى ەكەن؟
اۋىل اقساقالدارى: اكە شەشەسىن جەرگە قاراتىپ كەتتى - اۋ، مىنا بەيباق، ولاردى نەگە ويلامادى ەكەن.
تولە بي: ءجا، كىنالاۋعا ءبارىمىز دايىنبىز. دەر كەزىندە كومەك بەرە المادىق. دەگەنمەن دە، بۇل جاستارعا تەز تارالىپ كەتۋى مۇمكىن، سوندىقتان دا ءبىزدىڭ دىنىمىزگە جات قىلىق، جانازاسى شىعارىلماسىن، اۋىلدىڭ بەيىتتەرىنەن اۋلاق جەرگە اپارىپ، وقشاۋلاۋ جەرگە جەرلەڭدەر. ءبىر ءىرى قارانى قۇرباندىققا شالىپ، ازاماتتىڭ جاساعان جات قىلىعىنا تاڭىرىمنەن كەشىرىم سۇراپ، قۇدايى تاماق تاراتىڭدار.
جىگىت اعاسى: قۇپ تاقسىر! (جىگىت اعاسى شىعىپ كەتەدى.)
ەكىنشى ساراپشى: مىنە، ءتورايىم حانىم، وسىنىڭ بارىنە مىنا وتىرعان «سۋيسيد» كىنالى، جاستارعا ايتارىم، ەكى ءومىر جوق. ادامعا ءومىر ءبىر - اق رەت بەرىلەدى. ءاربىر اتقان تاڭعا قىزىعىپ، اق تىلەكپەن قارسى الىپ، ءبىلىمدى دە، ساۋاتتى جاستار بولىپ وسۋگە شاقىرامىن. ءبىزدى جارقىن ءومىر كۇتىپ تۇر، سونى ۇمىتپايىق....
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: قورعاۋشى حانىم، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە وسى جامان ادەتتەر جانە مىنا سۋيسيد دەگەن پالە قايدان كەلدى؟ – دەپ ويلايسىز؟.
قورعاۋشى: سىزدەر مىنا ايىپتالۋشىعا ءبارىن جابا بەرمەڭىزدەر. سوڭعى كەزدەرى قوعامىمىزدا دەموكراتيالىق ۇدەرىستەرمەن بىرگە ەرىپ كەلگەن جامان اۋرۋلار مەن ادەتتەر، دەنى ساۋ ادامنىڭ تۇسىنە كىرمەيتىن كىسى شوشىرلىق قىلمىستىق ارەكەتتەر ءورشىپ بارادى. قوعامدى ىشىنەن ءىرىتىپ بارا جاتقان ناشاقورلىق، ماسكۇنەمدىك، وعان كەلىپ قوسىلعان سپيد اۋرۋى سەكىلدى زارداپتاردان قالاي قۇتقارۋعا بولادى. وسىنداي دەرتتەردىڭ سالدارىنان ماشينانىڭ استىنا ءتۇسىپ، بالكوننان قۇلاپ، اسىلىپ ولگەندەر قانشاما؟. ول شىندىق. بىرەۋگە بار جالانى جابا بەرمەي، ودان دا جاستارعا: «ءوز ومىرلەرىڭدى وزدەرىڭ قىسقارتپاڭدار» دەپ كەڭەس بەرەيىك.
سوت ءتورايىمى: ەندى ايىپتاۋشىلار مەن كۋالاردىڭ ءسوزىن تىڭدايىق.
حاتشى: جەكە ايىپتاۋشى ءابسامات ەرنار شاقىرىلادى.
جەكە ايىپتاۋشى ءابسامات ەرنار ءوز دوس بالاسىنىڭ باسىنان كەشكەن وقيعاسىن باياندايدى.
سوت ءتورايىمى: تىنىشتىق ساقتاڭىزدار! ەندىگى ءسوز كەزەگىن سۋيسيدتەن ءجابىر كورگەن ايىپتاۋشىعا بەرەمىز.
حاتشى: كۋاگەر قىدىرباي دينارا شاقىرىلادى.
كۋاگەر دوس بالاسىنىڭ ءومىر جولىن باياندايدى.
2 كورىنىس. «سۋيسيدكە دايىندالعان جاس جىگىتتىڭ ءومىرى»
سۋيسيدكە دايىندالعان جاس جىگىت: وتەباي ماقسات
بۇزاقى بالالار: ەرنار، ەركەبۇلان، باعداۋلەت
ورتاعا جاس جىگىت شىعادى، ءتۇرى قايعىلى، ەش نارسەگە زاۋقى جوق دەل-سال. ءتۇرلى مۋزىكا ويناعان سايىن، باسىن ۇستاپ، قۇلاعىنا اركىمنىڭ داۋىستارى ەستىلىپ، مەڭ - زەڭ قالىپقا تۇسەدى.
سوت ءتورايىمى: وسىنداي قايعى - قاسىرەتتى باسىنان كەشكەن تاعى ءبىر كۋاگەرىمىز بار.
حاتشى: كۋاگەر ءابسادىقوۆا ءاقبيبى شاقىرىلادى.
كۋاگەر وزىنەن ۇلكەن باۋىرى جايلى باياندايدى.
سوت ءتورايىمى: ايىپتاۋشى، قورعاۋشى قوساتىندارىڭىز بار ما؟
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: جوق.
قورعاۋشى: جوق
حاتشى: سوت شەشىم شىعارۋىنا بايلانىستى، ءۇزىلىس جاريالانادى.
ءۇي تاپسىرماسى: « ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟» وقۋشى شىعارماشىلىعى وي - تولعاۋ.
1. سۇلتان ايجان
2. باتىرباي جادىرا
3. قاسىمحان جانسايا
4. قىدىرباي دينارا
حاتشى: تۇرىڭىزدار، سوت كەلە جاتىر.
سوت ءتورايىمى:
قىزىلوردا قالاسى № 197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ سوتى - سوتتالۋشى «ءسۋيسيدتى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 96 بابىنىڭ 3 بولىگىنىڭ 7 تارماعىمەن ايىپتاۋ جونىندە ءىس قارالىپ، ءوز جۇمىسىن اياقتادى.
بۇكىل قازاقستان رەسپۋبليكاسىن مازالاپ جۇرگەن، مۇسىلمان دىنىنە جات قىلىق «وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ»، قازىرگى بوسبەلبەۋ جاستاردى تەرىس جولعا يتەرمەلەگەنى، ءومىر سۇرۋگە، قيىنشىلىققا توزۋگە جول بەرىلمەي، ولاردى جولدان تايدىرعانى انىقتالدى.
ءسۋيسيدتىڭ بۇكىل الەمدىك قاۋىپكە اينالعاندىعى دالەلدەندى. جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر باستارىنا كۇن تۋعان كەزدە، پروبلەمادان شىعۋ جولىن تابا الماي، ومىردەن ءتۇڭىلىپ ءسۋيسيدتىڭ شىلاۋىنا ىلەسىپ، ءوز ومىرلەرىن وزدەرى قىسقارتقاندارى دالەلدەندى. سۋيسيد - الەمدىك ىندەت ەكەندىگى تانىلدى. جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ بارلىعى قاراستىرىلا وتىرىپ، سوت مىناداي شەشىمگە كەلدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتىنان:
سوت شەشىمى:
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 96 بابىنىڭ 3 بولىگىنىڭ 7 تارماعىنا ساي «سۋيسيد» ءتۇپ تامىرىمەن جويىلسىن!
2. اتقارۋ ءوندىرىسى ءبىر ءسات كىدىرىلمەي بىردەن ورىندالسىن.
(سوت زالىنان قولى ارتىنا قايىرىلىپ، ءسۋيسيدتى سوت پريستاۆتارى الىپ شىعىپ كەتەدى، جاستار ريزاشىلىق دەمەۋلەرىن ءبىلدىرىپ، «كوزى جويىلسىن!»، «بىزدەن الاستاتىلسىن!» دەگەن سوزدەرمەن شىعارىپ سالادى.
سوت ءتورايىمى: سوت وتىرىسىن جابىق دەپ جاريالايمىن.
اشىق تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: جاستارعا سوت ءۇردىسىن كورسەتە وتىرىپ، ولار قوعامنىڭ بولاشاعى ەكەندىگىن، سول بولاشاقتىڭ تاعدىرى وسى جاستاردىڭ قولدارىندا ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.
تاربيەلىگى: وسى سوت ۇردىسىندە ەتنوپەداگوگيكانىڭ ەلەمەنتتەرىن پايدالانا وتىرىپ، ەرتەدەگى بيلەرىمىزدىڭ، ۇلكەن اقساقالدارىمىزدىڭ وسيەتتەرىن ەكى ەتپەي ورىنداۋعا، يماندىلىققا، مۇسىلماندىققا جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا، جاستارمەن ءومىردىڭ قيىن ماسەلەلەرىن بىرىگە وتىرىپ شەشە بىلۋگە، باسقا دا دوستارىنا كومەكتەسە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: جاستارعا ءومىردى، قورشاعان قوعامدى، ادامزات بالالارىن جاقسى كورىپ، ولاردى ۇعىنا بىلۋگە، موينىنا ارتىلعان جاۋاپكەرشىلىكتى دەر كەزىندە شەشە بىلۋگە، شەشۋ جولدارىن بىرلەسە ىزدەۋگە داعدىلاندىرۋ. وسكەلەڭ ۇرپاقتى دەموكراتيالى قوعامدا ءومىر سۇرۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سوت پروسەسى
تاربيە ساعاتىنىڭ كورنەكىلىگى: تاربيە ساعاتىنا قاتىستى سلايدتار، تەحنيكالىق قۇرالدار.
ءمۇعالىم ءسوزى: مۇنداي ماسەلەنى كوتەرمەسكە، مۇنى ايتپاسقا بولا ما...
ءومىر ادامعا ءبىر - اق رەت بەرىلەدى. ادامنىڭ تاعدىرى اللانىڭ قولىندا، ول ءوزىنىڭ ازدى - كوپتى كەشكەن تىرلىگىندە پەشەنەگە جازعانىن كورىپ، سەزىنەدى دەگەنىمىزبەن، قازىرگى جاستارعا ىندەت بولىپ تارالعان «سۋيسيد» دەگەن پالە قايدان شىقتى؟ ونىڭ سىرىن قايدان ىزدەيمىز؟ نەگە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جاستار ءولىمى كوبەيىپ بارادى؟ قالاي عانا ولار ءوز ومىرلەرىنە جەڭىلدىكپەن قول سالا سالادى؟ ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟ بۇكىل الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ جۇرتشىلىققا جاريالاعان جانتۇرشىگەرلىك مالىمەتتەرىنەن قازاقستاندا سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا ءبىر جىل ىشىندە 15، ال قىزىلوردا قالاسىندا جاسوسپىرىمدەر 2 اي ىشىندە 10 سۋيسيد وقيعالارىنىڭ كوبەيە تۇسكەندىگىن، وزىنە - ءوزى قول سالۋعا كوبىنەسە ولاردىڭ زاڭ بۇزۋى، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك الدىندا ۇرەيلەنۋى، شىدامسىزدىعى، توزىمسىزدىگى، قورقاقتىعى، بۇگىنگىدەي نارىقتىق قاتال قيىندىقتارىنىڭ الدىندا قارسى تۇرا الماۋلارى سەبەپكەر بولىپ وتىرعاندىعىن ءبىلىپ وتىرمىز. ءوزىمىز تاربيەلەپ جۇرگەن جاستاردىڭ اراسىندا پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستى باستان كەشىرىپ جۇرگەندەرىن ءجيى كەزدەستىرەمىز. ەندەشە ادام تاعدىرىنا كەلگەندە جاۋاپكەرشىلىكتى تەك ۇستازدار مەن دارىگەرلەرگە جۇكتەپ قانا قويماي، جۇمىلا موينىمىزعا الۋىمىز كەرەك. ونىڭ بىردەن - ءبىر جولى – جاستار تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قاراماي، ولارعا وزدەرىن سۇيەتىن جاندار بار ەكەندىگىن سەزىندىرىپ، جەر بەتىندە ۇستاپ قالىپ، ولىمنەن گورى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن باتىرلىق كوبىرەك كەرەك ەكەن دەگەن ويلارىن نىعايتساق دەيمىن.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ وزدەرىڭىزگە بەلگىلى ەلىمىزدىڭ دامۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى « قازاقستان – 2030» ستراتەگياسىندا حالىق دەنساۋلىعىن ساقتاۋ باستى باعدار رەتىندە قاراستىرعانىن بىلەسىزدەر. ياعني، مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى اتقاراتىن شارالارىنىڭ ءبىرى حالىق دەنساۋلىعىن نىعايتۋ. ادامنىڭ اقىل – ويىن، دەنساۋلىعىن ساقتاۋ باستى باعدار رەتىندە قاراستىرىپ وتىر. ياعني، مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى اتقاراتىن شارالارىنىڭ ءبىرى حالىق دەنساۋلىعىن نىعايتۋ. ادامنىڭ اقىل – ويىن، دەنساۋلىعىن، قابىلەتىن دامىتۋ ماسەلەلەرىنە تىكەلەي قاتىسى بار ماڭىزدى ەڭبەكتەرىندە شىعىستىڭ ايگىلى ويشىل – عالىمى ءال – فارابي: «جاس جەتكىنشەكتەرىڭىزدى كورسەتىڭىز، مەن سىزدەردىڭ بولاشاقتارىڭىزدى ايتىپ بەرەيىن»، – دەگەن ەكەن. ولاي بولسا، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز نەگە بايلانىستى.
ءححى عاسىردا قوعام تەك جالاڭ ادامدار توبىنان عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە دەنساۋلىعى مىقتى، رۋحاني دۇنيەسى باي، جانى مەن ءتانى كىرشىكسىز تازا، تانىمدىق بەلسەندىلىگى مەن وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتاسى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتى ەرەكشە تۇلعالاردان تۇرۋى ءتيىس. ولاي بولسا، ءبىز «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن» ناسيحاتتاۋ، كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ الدىن الىپ «ءححى عاسىر – سالاۋاتتى قوعام عاسىرىن» قۇرۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرعان قويىلىم سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋعا، جاستارىمىزدىڭ ومىردە كەزدەسەتىن قيىندىقتارعا مويىماي، ءاربىر اتقان تاڭدى قىزىعا دا قۋانا اق تىلەكپەن قارسى الىپ، تازا دا دۇرىس جولمەن جۇرەيىك
ەي، ۇرپاعىم، ەسىڭدى جي، ازباڭدار
قيىرشىق قۇمداي ۇگىتىلىپ توزباڭدار.
بويىڭداعى قۋاتىڭدى جوعالتىپ
جاقسى ۇمىتپەن، سەنىمىڭنەن تايماڭدار
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاڭدار
بولاشاققا نىق قاداممەن باستاڭدار!!! - دەگىم كەلەدى
سوت پروسەسىنە قاتىسۋعا سوتتالۋشى «سۋيسيد»، 8 «ۆ» سىنىبىنىڭ وقۋشىلارى قاتىسادى.
سوت ءتورايىمى: اۋباكىر ارايلىم
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: سماتوۆ باعلان
سۋيسيد: نۇرلان اينۇر
1 سوت ساراپشىسى: عابيت قىزى جاننۇر
2 سوت ساراپشىسى: باتىرباي جادىرا
قورعاۋشى: قاسىمحان جانسايا
حاتشى: ساليما
جەكە ايىپتاۋشىلار: ءابسامات ەرنار، قىدىرباي دينارا، ءابسادىق ءاقبيبى
1 كورىنىس: «تولە بي اۋىلىنداعى وقيعا»
2 كورىنىس: «سۋيسيدكە دايىندالعان جاس جىگىتتىڭ تاعدىرى»
سوت ءتورايىمى: بۇكىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىن وسى ساۋال قاتتى مازالاپ ءجۇر، سەبەبى قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەرمەن ءبىر قازاندا بىتە قايناسپايتىن شىنايى ءومىر وسىنداي ساۋال الدىمىزدان كولدەنەڭ شىعىپ ءجۇر. سوڭعى كەزدەرى جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستى، ياعني سترەستى، دەپرەسسياعا، جان دەرتىنە ۇشىراۋىن باستارىنان كەشىپ جۇرگەندەرىن ءجيى كەزدەستىرەمىز.
ءومىر ادامعا ءبىر اق رەت بەرىلەدى. ال بىتپەس تىرشىلىكتىڭ تاۋقىمەتىنە قارسى كۇرەس، ءوز نەسىبەڭدى ايىرىپ جەسەڭ، سونىڭ ءوزى باقىت. ءبىراق «سوقتىقپالى، سوقپاقتى» ءومىردىڭ قيىندىعىنا كەز - كەلگەن ادام شىداي الا ما؟
شىداۋى كەرەك دەپ جۇباتۋ ءسوزدى ايتۋ جەڭىل بولعانمەن، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ جۇيكەسى مىقتى ەمەس، ال جۇيكەسى جۇقالار بۇگىنگى تىرشىلىگىنەن گورى باقيلىق دۇنيەنى دۇرىس كورىپ، «سول جاققا» مەزگىلسىز اتتانىپ جاتادى، ولاردى كىنالاۋ ورىنسىز شىعار. دەگەنمەن...
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى سىزگە ءسوز بەرەمىن.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، سوت تالقىلاۋىن سوتتالۋشىنىڭ جاۋابىنان باستاپ، ودان سوڭ سوت ساراپشىلارىنان سۇراۋدى ۇسىنامىن.
سوت ءتورايىمى: سوتتالۋشى، قارسىلىعىڭىز بار ما؟
سۋيسيد: جوق
سوت ءتورايىمى: وندا ءسوزدى سوتتالۋشى «سۋيسيد» سىزگە بەرەمىز.
سۋيسيد: (قارا كيىنگەن، ءوزىن ەركىن ۇستايدى، كەردەڭدەي باسىپ، كەكىرەيە سويلەيدى).
- مەن ءسۋيسيدپىن.
«سۋيسيد» لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «ءوزىن - ءوزى ءولتىرۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ۇعىمعا 19 عاسىردا فرانسۋز سوسيولوگى ە. ديۋركگەيم انىقتاما بەرگەن.
مەنىڭ جاقىن دوستارىم: دەپرەسسيا، ياعني جان دەرتىنە جانە سترەسس، ياعني، پسيحولوگيالىق كۇيزەلىس. وسى دوستارىمنىڭ كومەگىمەن، مەن جاستاردى پسيحولوگيالىق ىندەتكە جەتەلەيمىن. ءبىزدىڭ الدىعا قويعان ماقساتىمىز: «ادامنىڭ ءوز - وزىنە قولداناتىن اياۋسىز جازا، ءوز «مەنىنە» اشىلعان سوعىسى». قازىرگى بوسبەلبەۋ جاستار جوقشىلىققا، قيىنشىلىققا توزە المايدى. بوس ۋاقىتتارى كوپ، ساباق وقىمايدى، پايدالى زاتتارمەن اينالىسپايدى، نە جەيمىن - نە كيەمىن دەپ قايعىرمايدى، باسىنا تۇسكەن پروبلەمالاردى جەڭگىسى كەلمەيدى، سوندىقتان ولار مەنىمەن تەز دوستاسادى. مەن ولاردى ءوز دوستارىممەن تانىستىرامىن. دوستارىم ولاردى جازاعا يتەرمەلەيدى، ال مەن ولاردىڭ تۇبىنە جەتەمىن.
دەپرەسسياعا، سترەسكە شالدىققان ادام، وزىنە كوڭىلى ەشقاشان تولمايدى. وسىنى پايدالانىپ، بۋىنى بەكىپ، ءومىر تۋرالى وزىندىك دۇنيەتانىمى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاستاردى جەلكەسىنەن الىپ، جولىنان تايدىرامىن، ءۇمىتىن ۇزەمىن، باسقا تۇسكەن قيىندىقپەن كۇرەسۋىنە جول بەرمەيمىن. ومىردەن تۇڭىلدىرەمىن. تاماشا ەمەس پە؟ حا - حا
سوت ءتورايىمى: توقتاتىڭىز!
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، پروسەسسكە ساراپشىلاردى شاقىرۋدى ۇسىنامىن.
سوت ءتورايىمى: قارسىلىعىم جوق..
ءبىرىنشى سوت ساراپشىسى: ەلىمىزدە كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا 750 - دەن استام فاكتىسى مەن 1146-دان استام ارەكەتتەنۋى بولعان. بۇل جونىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋرورى اسحات داۋىلبايەۆ پرەمەر - مينيستر سەرىك احمەتوۆكە كامەلەتكە تولماعان جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سۋيسيدكە يتەرمەلەيتىن فاكتورلاردى تومەندەتۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قولدانۋ قاجەت ەكەندىگى ايتىلعان اقپاراتتىق حات جىبەردى. ءوزىن - ءوزى جازىم ەتكەن جانە وعان ارەكەتتەنگەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ورتاشا جاسى 14-تەن 17-گە دەيىنگى ارالىقتى قۇرايدى. ياعني ولاردىڭ جۇيكەلىك جاعدايى ءالى تۇراقتانباعان كەزەڭگە ءدال كەلەدى. ءبىز جاساعان تالداۋ كامەلەتكە تولماعانداردىڭ وزىنە - ءوزى قول سالۋعا كوبىنەسە ولاردىڭ زاڭ بۇزۋى، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك الدىنداعى ۇرەيلەنۋى، قانداي دا ءبىر ارەكەت جاساعانى ءۇشىن اتا - اناسىنان دا نەمەسە وقۋ ورنىندا جاساعان ارەكەتى ءۇشىن قورقۋى سەبەپ بولاتىنىن كورسەتتى. سونداي - اق جاسوسپىرىمدەردى وزىنە - ءوزى قول سالۋعا جەتكىزۋدىڭ باسقا دا فاكتىلەرى انىقتالدى. ستاتيستيكا بويىنشا جىل سايىن الەمدە 1 ميلليون ادام وزىنە - ءوزى قول سالادى ەكەن، سوندا الەمدە 20 سەكۋندتا ءبىر ادام ولەتىنى انىقتالدى.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، ساراپشىعا سۇراق قويۋعا بولا ما؟
سوت ءتورايىمى: قويىڭىز.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ساراپشى جولداس، ءسۋيسيدتىڭ شىعۋ سەبەپتەرىن ايتا الاسىز با؟
ءبىرىنشى سوت ساراپشىسى: ونىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار:
- نارىق ەكونوميكاسىنا بايلانىستى ەڭ وزەكتى ماسەلە ماتەريالدىق تۇرمىستىق قيىنشىلىقتار؛
- تۇقىم قۋالاۋشىلىق فاكتىلەرى؛
- وتباسىلىق ۇرىس - كەرىس، اتا - انانىڭ اجىراسۋى، جالعىزدىق، ماحابباتتا جولى بولماۋ، جىنىستىق قاتىناستاعى ءالجۋازدىق؛
- دىمكاس دەنساۋلىق، پسيحيكالىق سىرقاتتىق، بەلسىزدىك پەن بەدەۋلىك.
قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشۋ، ىستەگەن ءىسىنىڭ ۇياتتىعىنان قورقىنىش؛
- وقۋ ورنىنداعى داۋلى ماسەلەلەر مەن ساتسىزدىكتەر؛
ءارتۇرلى سەكتالارعا كىرىپ، ودان شىعۋ جولىن تاپپاۋ؛
-«ءومىر سۇرۋدەن شارشادىڭ با؟» اتتى ارنايى سايتان ينتەرنەت سايتتار؛
- تەلەديداردان كورسەتىلىپ جاتقان قاراقشىلىق، جاۋىزدىق تۋرالى فيلمدەر؛
- اراق ءىشۋ، ناسىباي اتۋ، ناركوتيكتەر پايدالانۋ – وسىنىڭ ءبارى جاستاردىڭ ميىنا كەرى اسەر ەتۋى؛ ت.ب.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: ءتورايىم حانىم، رۇقسات بولسا، ەكىنشى ساراپشىنى شاقىرايىق..
سوت ءتورايىمى: قارسىلىعىم جوق..
ەكىنشى سوت ساراپشىسى: «وزىنە - ءوزى قول سالۋ» ءقازىر تورتكۇل دۇنيەنى قاتتى الاڭداتىپ وتىرعان ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ بارا جاتىر. كەز - كەلگەن ءولىمنىڭ سەبەبىنە كوز سالساق، ءوزىن - ءوزى قۇرباندىققا شالۋ الەمدە سەگىزىنشى ورىن الىپ تۇر. ال، جالپى ءولىم كورسەتكىشى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەنەدى ەكەن.
سۋيسيدكە قارسى كۇرەسپەسە، ول بۇكىلالەمدىك قاۋىپكە اينالدى. الەمدىك دەرت ءتورت قۇرلىق حالىقتىڭ 11 پايىزى ءوز - ءوزىن قۇرباندىققا شالۋعا دايىندىق جاسايتىنىن ايتتى. كوپ جاعدايدا ونىڭ شىعۋ توركىنى انىقتالماي، جۇمباق جاعدايدا قالادى. بۇل سىرقات ايەلدەرگە قاراعاندا، ەركەكتەردىڭ اراسىندا ءتورت ەسە جوعارى. ءقازىر الەم بويىنشا 15 - 24 ارالىعىنداعى جاستاردىڭ 80 پايىزى ءولىم تۋرالى كوبىرەك ويلايدى.
سونىمەن قاتار، بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى سۋيسيد كەدەي ەلدەردە عانا ەمەس، ءقازىر باي - قۋاتتى ەلدەردە ءورشىپ بارا جاتقاندىعىن ايتىپ وتىر. بۇل ىندەت مۇسىلمان، حريستيان، كاتوليك، بۋددا دىندەرىنە دە قاراماي، ءورشي تۇسۋدە. مۇنى، جاستار بىلە بەرمەس، كۇللى مۇسىلمان دىنىندە مۇنداي وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ وتە جات قىلىق بولعان.
ءى كورىنىس. «تولە بي اۋىلىنداعى وقيعا».
تولە بي - ءابسامات ەرنار
اۋىل اقساقالدارى – ەركەبۇلان، باعداۋلەت، قولقانات
اۋىل جىگىتى - وتەباي ماقسات
ءتور ورتاسىندا تولە بي بابامىز، قاسىندا اۋىل اقساقالدارى، اڭگىمە دۇكەن قۇرىپ، سويلەسىپ وتىر. ەسىك اشىلىپ، ەسىكتەن ءوڭى قاشىپ كەتكەن ءبىر ەگدە جىگىت اعاسى كىرەدى.
جىگىت اعاسى: اسسالاۋماعالەيكۋم، اعالار! مەن سىزدەرگە ءبىر جامانات حابار اكەلدىم، ايتۋعا اۋزىم بارماي تۇر.
تولە بي: تەزىرەك ايتساڭشى، نە بولىپ قالدى؟
جىگىت اعاسى: اناۋ اۋىلدىڭ شەتىندەگى، جارلى ەردەننىڭ بالاسى، كورشى اۋىلدىڭ ءبىر بويجەتكەنىمەن ۇيلەنبەكشى بولىپ، قۇدالىققا اكە - شەشەسىن جىبەرسە، ول جاق بۇلاردى مەنسىنبەي، رۇقساتىن بەرمەپتى، قىزعا دا ونىمەن كەزدەسۋگە تىيىم سالىپتى،- دەپ ەستىگەنبىز. سول جىگىت قوراسىنا بارىپ اسىلىپ ءولىپ قالىپتى. مىناۋ اۋىلعا ءبىر سۇمدىق وقيعا بولدى.
تولە بي: استافيراللاح! مۇنداي سۇمدىقتى كىم ەستىگەن.؟ و، ءتاڭىرىم، مىناۋ دەگەن جاستارعا جۇقپالى بولىپ كەتپەسە نە قىل دەيسىڭ. اللا تاعالام، ءوزى شىعارعان جانىن ءوزى الۋى ءتيىس ەدى عوي، سۇمدىق - اي! قاسيەتتى قۇران كارىمدە مۇنداي ادامگەرشىلىككە جات ارەكەتتەرگە تىيىم سالىنعان ەدى عوي.
اۋىل اقساقالدارى: ءوز جانىن ءوزى قالاي قيدى ەكەن؟
اۋىل اقساقالدارى: اكە شەشەسىن جەرگە قاراتىپ كەتتى - اۋ، مىنا بەيباق، ولاردى نەگە ويلامادى ەكەن.
تولە بي: ءجا، كىنالاۋعا ءبارىمىز دايىنبىز. دەر كەزىندە كومەك بەرە المادىق. دەگەنمەن دە، بۇل جاستارعا تەز تارالىپ كەتۋى مۇمكىن، سوندىقتان دا ءبىزدىڭ دىنىمىزگە جات قىلىق، جانازاسى شىعارىلماسىن، اۋىلدىڭ بەيىتتەرىنەن اۋلاق جەرگە اپارىپ، وقشاۋلاۋ جەرگە جەرلەڭدەر. ءبىر ءىرى قارانى قۇرباندىققا شالىپ، ازاماتتىڭ جاساعان جات قىلىعىنا تاڭىرىمنەن كەشىرىم سۇراپ، قۇدايى تاماق تاراتىڭدار.
جىگىت اعاسى: قۇپ تاقسىر! (جىگىت اعاسى شىعىپ كەتەدى.)
ەكىنشى ساراپشى: مىنە، ءتورايىم حانىم، وسىنىڭ بارىنە مىنا وتىرعان «سۋيسيد» كىنالى، جاستارعا ايتارىم، ەكى ءومىر جوق. ادامعا ءومىر ءبىر - اق رەت بەرىلەدى. ءاربىر اتقان تاڭعا قىزىعىپ، اق تىلەكپەن قارسى الىپ، ءبىلىمدى دە، ساۋاتتى جاستار بولىپ وسۋگە شاقىرامىن. ءبىزدى جارقىن ءومىر كۇتىپ تۇر، سونى ۇمىتپايىق....
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: قورعاۋشى حانىم، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە وسى جامان ادەتتەر جانە مىنا سۋيسيد دەگەن پالە قايدان كەلدى؟ – دەپ ويلايسىز؟.
قورعاۋشى: سىزدەر مىنا ايىپتالۋشىعا ءبارىن جابا بەرمەڭىزدەر. سوڭعى كەزدەرى قوعامىمىزدا دەموكراتيالىق ۇدەرىستەرمەن بىرگە ەرىپ كەلگەن جامان اۋرۋلار مەن ادەتتەر، دەنى ساۋ ادامنىڭ تۇسىنە كىرمەيتىن كىسى شوشىرلىق قىلمىستىق ارەكەتتەر ءورشىپ بارادى. قوعامدى ىشىنەن ءىرىتىپ بارا جاتقان ناشاقورلىق، ماسكۇنەمدىك، وعان كەلىپ قوسىلعان سپيد اۋرۋى سەكىلدى زارداپتاردان قالاي قۇتقارۋعا بولادى. وسىنداي دەرتتەردىڭ سالدارىنان ماشينانىڭ استىنا ءتۇسىپ، بالكوننان قۇلاپ، اسىلىپ ولگەندەر قانشاما؟. ول شىندىق. بىرەۋگە بار جالانى جابا بەرمەي، ودان دا جاستارعا: «ءوز ومىرلەرىڭدى وزدەرىڭ قىسقارتپاڭدار» دەپ كەڭەس بەرەيىك.
سوت ءتورايىمى: ەندى ايىپتاۋشىلار مەن كۋالاردىڭ ءسوزىن تىڭدايىق.
حاتشى: جەكە ايىپتاۋشى ءابسامات ەرنار شاقىرىلادى.
جەكە ايىپتاۋشى ءابسامات ەرنار ءوز دوس بالاسىنىڭ باسىنان كەشكەن وقيعاسىن باياندايدى.
سوت ءتورايىمى: تىنىشتىق ساقتاڭىزدار! ەندىگى ءسوز كەزەگىن سۋيسيدتەن ءجابىر كورگەن ايىپتاۋشىعا بەرەمىز.
حاتشى: كۋاگەر قىدىرباي دينارا شاقىرىلادى.
كۋاگەر دوس بالاسىنىڭ ءومىر جولىن باياندايدى.
2 كورىنىس. «سۋيسيدكە دايىندالعان جاس جىگىتتىڭ ءومىرى»
سۋيسيدكە دايىندالعان جاس جىگىت: وتەباي ماقسات
بۇزاقى بالالار: ەرنار، ەركەبۇلان، باعداۋلەت
ورتاعا جاس جىگىت شىعادى، ءتۇرى قايعىلى، ەش نارسەگە زاۋقى جوق دەل-سال. ءتۇرلى مۋزىكا ويناعان سايىن، باسىن ۇستاپ، قۇلاعىنا اركىمنىڭ داۋىستارى ەستىلىپ، مەڭ - زەڭ قالىپقا تۇسەدى.
سوت ءتورايىمى: وسىنداي قايعى - قاسىرەتتى باسىنان كەشكەن تاعى ءبىر كۋاگەرىمىز بار.
حاتشى: كۋاگەر ءابسادىقوۆا ءاقبيبى شاقىرىلادى.
كۋاگەر وزىنەن ۇلكەن باۋىرى جايلى باياندايدى.
سوت ءتورايىمى: ايىپتاۋشى، قورعاۋشى قوساتىندارىڭىز بار ما؟
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: جوق.
قورعاۋشى: جوق
حاتشى: سوت شەشىم شىعارۋىنا بايلانىستى، ءۇزىلىس جاريالانادى.
ءۇي تاپسىرماسى: « ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟» وقۋشى شىعارماشىلىعى وي - تولعاۋ.
1. سۇلتان ايجان
2. باتىرباي جادىرا
3. قاسىمحان جانسايا
4. قىدىرباي دينارا
حاتشى: تۇرىڭىزدار، سوت كەلە جاتىر.
سوت ءتورايىمى:
قىزىلوردا قالاسى № 197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ سوتى - سوتتالۋشى «ءسۋيسيدتى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 96 بابىنىڭ 3 بولىگىنىڭ 7 تارماعىمەن ايىپتاۋ جونىندە ءىس قارالىپ، ءوز جۇمىسىن اياقتادى.
بۇكىل قازاقستان رەسپۋبليكاسىن مازالاپ جۇرگەن، مۇسىلمان دىنىنە جات قىلىق «وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ»، قازىرگى بوسبەلبەۋ جاستاردى تەرىس جولعا يتەرمەلەگەنى، ءومىر سۇرۋگە، قيىنشىلىققا توزۋگە جول بەرىلمەي، ولاردى جولدان تايدىرعانى انىقتالدى.
ءسۋيسيدتىڭ بۇكىل الەمدىك قاۋىپكە اينالعاندىعى دالەلدەندى. جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر باستارىنا كۇن تۋعان كەزدە، پروبلەمادان شىعۋ جولىن تابا الماي، ومىردەن ءتۇڭىلىپ ءسۋيسيدتىڭ شىلاۋىنا ىلەسىپ، ءوز ومىرلەرىن وزدەرى قىسقارتقاندارى دالەلدەندى. سۋيسيد - الەمدىك ىندەت ەكەندىگى تانىلدى. جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ بارلىعى قاراستىرىلا وتىرىپ، سوت مىناداي شەشىمگە كەلدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتىنان:
سوت شەشىمى:
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 96 بابىنىڭ 3 بولىگىنىڭ 7 تارماعىنا ساي «سۋيسيد» ءتۇپ تامىرىمەن جويىلسىن!
2. اتقارۋ ءوندىرىسى ءبىر ءسات كىدىرىلمەي بىردەن ورىندالسىن.
(سوت زالىنان قولى ارتىنا قايىرىلىپ، ءسۋيسيدتى سوت پريستاۆتارى الىپ شىعىپ كەتەدى، جاستار ريزاشىلىق دەمەۋلەرىن ءبىلدىرىپ، «كوزى جويىلسىن!»، «بىزدەن الاستاتىلسىن!» دەگەن سوزدەرمەن شىعارىپ سالادى.
سوت ءتورايىمى: سوت وتىرىسىن جابىق دەپ جاريالايمىن.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءو. اقىپبەك ۇلى. مەن تاڭدايتىن ماماندىق...
