ساحنا سىنى «ەڭلىك — كەبەك»
تاڭبالى تار زاماندا حالىق باسىنداعى قايعىلى كۇيلەردىڭ ءبىر كورىنىسىن باياندايتىن مۇڭ-زارى مول مۇرانىڭ بىرى-ەكى جاس ەڭلىك پەن كەبەك تۋرالى تاريحي اڭىز. ءارقيلى، جىر، اڭىز، پوەما نۇسقالارى ەكى عاسىرداي بويى حالىق ساناسىندا قونىس تەپكەن ەڭلىك پەن كەبەك تۋرالى حيكايانىڭ قايتا تۋىپ ءومىر كەشە باستاۋى حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى ۇلكەن ۇلى كەزەڭمەن بايلانىستى. ول، قازىرگى كەكسە تارتقان الەمگە ايگىلى تاماشا تالانت يەسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قالامىنان جالىن اتقان جاس شاعىندا ياعني جيىرما جاسىندا 1917 جىلى دۇنيەگە كەلدى. سول ساتتەرى قويشىنىڭ كۇرەسىنەن باسپانا تاۋىپ، ەل جۇرەگىندەگى ەسكى جارانى قوزعاعان «ەڭلىك — كەبەك» تراگەدياسى. 1926 جىلى ۇلتتىق تەاتر قۇرىلىپ، تۇڭعىش شىمىلدىعى اشىلعاندا، قازاق ونەرىنىڭ قازىرگى قارا شاڭىراعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ بەسىگىندە العاشقى «ءالديىن» تىڭداعان-دى.
«ەڭلىك — كەبەك» تۇپتەپ كەلگەندە تاريحي اڭىزدىڭ سۇرلەۋى عانا الىنىپ تۆورچەستۆولىق ىزدەنۋدەن تۋعان اۆتوردىڭ باسى اشىق ءتول شىعارماسى. فەودالدىق قىتىمىر زاماننىڭ كەلەڭسىز قۇرىلىسىن، قاتىگەز جەكسۇرىن قالپىن اشكەرەلەيتىن شىعارماداعى كەڭ پىشىلگەن كەسەك بەينەلەردىڭ ارەكەتى ءداۋىر شەجىرەسىندەي كوز الدىمىزدان وتەدى. ۇزاق جىلدار ساحنالارىمىزدا جۇرگەن «ەڭلىك — كەبەكتىڭ» قازاق دراماتۋرگياسىندا تاريحي ورنى دا ەرەكشە. بۇگىنگى ادەبيەتىمىزدىڭ دەربەس جانرىنا اينالعان، دراماتۋرگيامىزدىڭ العاشقى تەمىر قازىعى دا وسى «ەڭلىك — كەبەك» بولاتىن.
سوناۋ ءبىر بالعىن شاقتا تورلانعان كەستەگە قىرىق جىلدان كەيىن قايتا ورالۋ جازۋشى ومىرىندە سيرەك كەزدەسەتىن ماقتانىشتى جايلار. ادەبيەت دۇنيەسىنە تابيعي تالانتىمەن ەركىن كەلىپ، پروزا سالاسىندا ميۋالى ءوpic تانىتقان ۇلى سۋرەتشى، ەستەتيكالىق كوزقاراسى قالىپتاسقان ۇلكەن عالىمنىڭ قازاق دراماتۋرگياسىندا دا مول ۇلەسى بار.
مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قالامىنان تۋعان جيىرمادان اسا درامالىق دۇنيەلەردىڭ ىشىندەگى مىقتى شىعارماسىنىڭ ءبىرى وسى «ەڭلىك — كەبەك» تراگەدياسى. بۇرىنعى نۇسقاسىندا يدەيالىق كوركەمدىك جاعىنان ونشا وعاشتىق بولماسا دا سوڭعى وڭدەۋدە اۆتور شىعارمانى ىشتەي بايىتىپ جەكە كەيىپكەردىڭ الەۋمەتتىك ءۇنىن ايقىنداي، اقاۋلى جەرلەرىنە جاڭا سىر تارتىپ، كۇدىكتى، كومەسكى-اۋ دەپ تاپقانىن بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان قايتا قاراپ شىققان. ەسكى نۇسقادا ابىز تەك سارناۋ «كورىپ كەل اۋليە» بەلگىسىز ءبىر جۇمباق كۇيدە بولسا، ءقازىر ادالدىق قورعانىشى، داۋىرىندە جەتىم تارتىپ بارا جاتقان ادىلەتتىڭ ايعاعىنداي بولىپ كورىنەدى. بۇرىن كۇلكى مەن كەلەكەنىڭ نىساناسى بولعان جاپال قويشى حالىق وكىلى رەتىندە ەڭلىك پەن كەبەكتىڭ قايعىلى حالىنە ورتاق دارمەنى از بولعانمەن دانەكەر بولۋعا جان سالعان جاعىمدى كەيىپكە ەنگەن. سونداي-اق، باسقا كەيىپكەرلەرىندە ارا سالماعى ايقىندالىپ، مۇددە-ماقساتتارىمەن جەكە دارالانعان.
شىعارمادا «ءوز كۇشىگىن ءوزى جەگەن قاسقىرداي» زامان كەيپى جەسىر داۋى، رۋ تارتىسى، قيانات قايشىلىقتار بار شىندىعىمەن تانىلادى. ءبورى كورسە بىرىگىپ، اس كورسە ارازداساتىن قازاق دالاسىندا عاسىرلار بويى سالتانات قۇرعان «اقساقالدىقتىڭ» شىرقى بۇزىلىپ، كوبەسى بوساعاندىعىنا دا كۋا بولامىز. كەسەپات، قىرسىعىمەن كەر كەتكەن زاماننىڭ كەرى ازۋ قورقاۋلارىنىڭ قولىنان دەگەنىنە جەتە الماي قازا تاپقان قوس قىرشىن ەڭلىك پەن كەبەكتىڭ ايانىشتى ءحالى تەبىرەندىرمەي تۇرمايدى دراماتۋرگيالىق جەلىسى بەرىك تارتىلعان تۇتاس وقيعا ءتۇيىنى «ادام تاعدىرى — حالىق تاعدىرى» دەگەن بايلاۋدى اڭعارتادى. اۆتور شىعارمادا ءتالىم الارلىق ءسوز ونەرىنىڭ تاماشا ۇلگىسىمەن قازاق ءتىلىنىڭ بەرەكەلى قازىناسىن الدىمىزعا تارتادى. تۇنىق تەرەڭنىڭ تۇبىنەن تەرىلگەن مارجانداي زەردەلى ويدان تۋعان قۇنارلى ءسوز تىزبەكتەرى قۇلاق قۇرىشىن قاندىرا، حوش يىسىمەن بويىڭدى بالقىتادى. سۇيسىنە ايتساڭ شوقتىعىڭ شىعار، كەكتەنە ايتساڭ ايىزىڭ قانار ماقال-ماتەلگە اينالىپ كەتەرلىك ءسوز ورامدارى شىعارمانىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن جايىلىپ جاتىر. وسىنداي اسىل قازىنانىڭ قايتا جاڭعىرىپ ساحنادا كورىنۋى تەاتر كوللەكتيۆتەرىنىڭ عانا قۋانىشى ەمەس، جالپى مادەني ومىرىمىزدەگى زور تابىس دەپ ۇعامىز.
شىعارماداعى شىنايى ءومىر، ءداۋىر شىندىعىمەن استاسىپ، ادام جانىنىڭ قيلى سىرىن بايانداۋ تۆورچەستۆولىق، كوللەكتيۆتەن شابىت تۋدىرماي قويمايدى، «ەڭلىك — كەبەك» ساحنادا سامارقاۋ تارتا باستاعان كارى تارلانداردىڭ دا ءبۇيىرىن قىزدىرىپ، بەلىن ءبىر كوتەرىپ تاستاسا، جاس بۋىنداردىڭ دا جۇرەگىنەن ءوز جالىنىن تاۋىپ يگەرىپ اكەتتى. سپەكتاكلدى قويۋشى رەجيسسەرلار دا جالعان جالتىلدان اۋلاق اۆتور ويىن ورىستەتىپ شىعارماداعى ءاربىر كەيىپكەردىڭ تامىرىن ءدال تاۋىپ بويلارىنا ءتان بوياۋلارمەن ىشكى دۇنيەسىن اشا، قازاق حالقىنىڭ ەسكى ومىرىنە ءساتتى دە بايىپتى بارلاۋ جاساعان. ۇتىمدى ميزانسەنالار ءوزارا جىمداسىپ جاداعاي-شالعاي ارەكەتسىز، لوگيكالىق تۇرعىدان بەرىك تۇتاسىپ سپەكتاكلدە انسامبل بىرلىگى ساقتالعان.
جەكە ورىنداۋشىلارعا كەلسەك ءالعىسوزدى ابىزعا بەرەمىز. ءسوز بەرگەندە ابىزدىڭ اقساقالدىعى، اقىلگويلىگى ءۇشىن نەمەسە الپىسپەن ايقاسقان اكتەر جاسىمەن ساناسقاندىقتان ەمەس، جۇرتشىلىعىمىزعا تانىلعان تاماشا ساحنا سۋرەتشىسى قالىبەك قۋانىشبايەۆتىڭ تالانتىنا تاعى دا ءتانتى بولعاندىعىمىزدان بەرەمىز.
...ساحنا تورىندە زامان زارىن قوبىزدىڭ قوس شەگىنەن ءتونىپ وتىرعان قارت بابا نىسان ابىز (ق، قۋانىشبايەۆ) سىرلاسىن دا، مۇڭداسىن دا وسى ءبىر زارلى ۇننەن تاپقانداي اۋىر كۇرسىنىپ قوبىزىنا ءتىل قاتتى. اپپاق قۋداي اعارعان ساقال مەن شاش، ءاجىم باسقان يناباتتى ءجۇز، مەيىرىم توككەن ويلى كوز تالاي ءومىر تالقىسىنىڭ تاقسىرەتىن تارتقانداي ءوز كەسىمىن ايتىپ وتىر.
تۇنىعىم لاي بولدى،
ۋا، تۇنىعىم لاي بولدى
قۋعىنشىم قۇماي بولدى
قۇتىلار قايران جوق،
سور قامار سىڭاي بولدى.
الدانار جوق، ارمان كوپ
كارىڭ ءقايتىپ كۇن كورەر.
جاراستىق جوق، جالىن جوق،
جارىم ءقايتىپ كۇن كورەر،
بارارى جوق، بايلاۋ جوق
ەرىم ءقايتىپ كۇن كورەر.
ءبارىنىڭ دە ءنارى جوق
ەلىم ءقايتىپ كۇن كورەر...
كۇيىنە كۇرسىنۋ ارالاس ايتىلعان وسى سوزدەر قارت اقىلگويدىڭ تۇرمىستان تۇيگەن، زامان قالپىنان تۇڭىلە از ۋاقىتىنا بەرگەن باعاسى. اياق جەتەر جەردە ابىزعا باس ءيىپ اقىل سۇرامايتىن پەندە كەم دە كەم. كەك قۋعان باتىر دا، داۋ قۋعان بي دە، ءبارى دە ابىز الدىنان وتەدى. تاۋ اراسىنداعى لاشىقتا ادامگەرشىلىكتىڭ بار قاسيەتىن بويىنا جيعان قارت بابا قايمىعارى جوق، بار شىندىقتى بەتكە ايتىپ وتىرادى. كوبەيلەر، كەلىپ ماتاي بەتىن قايتارعاندى ماقتان ەتە باستاعاندا، ابىز — قۋانىشبايەۆ تاعى ءبىر بۇلىنشىلىكتىڭ بولارىن سەزگەندەي سىرت اينالادى. قاجىعان قايرات، قايتقان بەت، ەل بىرلىگى، ەر تىرلىگىن اڭساعان جارالى جان كەرى قوبىزىنا تايانىپ ءۇنسىز قاپتى. ونىڭ كوز الدىنا قايىرىمسىز باسشى باستاعان زاماننىڭ قارالعى كوشى ءتۇپسىز تۇڭعيىققا تارتىپ بارا جاتقانداي. ءجۇز جابىرقاۋ تارتقان، «ادىلەت قايدا، ادىلەت، كۇناكەرى كىم ونىڭ» دەپ ىشتەي زار شەككەن جاننىڭ قامىققان كوڭىلى مەن قانسىراعان جۇرەگىنىڭ، حابارشىسىنداي قارت ساقالى ءسال عانا ءدىرىل قاعادى. ابىز بەتىن بايقاعان بيلەر ايىبىن موينىنا العانداي ءيىلىپ ىزەت بىلدىرەدى دە، حوش ايتىسىپ شىعىپ كەتەدى. از ءۇنسىز وتىرعان ابىز وي سارابىنان وتكىزگەن از بايلاۋىن قايعىلى سارىنمەن:
ارەكە دەگەن كوك اۋرۋ، سەنى تيار تالقى جوق،
ءىشتى جەگەن جەگىنىڭ، جەرگە كىرەر قالپى جوق.
بارار جەرىڭ باتپاق سور، كۇن تۇزەلەر تارپى جوق، —
دەپ باياندايدى. بۇل ويشىل اقىن جانىنىڭ جالىنان تۋعان ەل مۇڭىنداي ەستىلەدى. كەك قۋىپ جاۋسىراعان ەسەنگە راي بەرمەگەن ابىز كەبەكتىڭ دوس كوڭىلىنە سۇيسىنە ءجۇزى جادىراپ قامقور اقىل بەرەدى. «ۇرىنار-اۋ جاس قىرشىن» دەگەن ءقاۋىپ تە بار ويىندا. اق نيەت، ادال جانىمەن كەبەككە تىلەك ايتقان قارت بابانى كەلەسى كورىنىستە تاعى كەزدەستىرەمىز. مىنە، بيلەر سايىسى بىتىسپەي اياقتالدى. ەڭلىك پەن كەبەك تاعدىرى شەشىلدى، ولاردى ەندى اجال كۇتىپ تۇر. وكتەم باسا كىرگەن ابىز اشۋ-ىزا ارالاس ايىپتاپ سويلەگەنمەن تىڭدار قۇلاق، سەزەر جۇرەك قالماعان جۇرتتا. «ەرىنىڭ جانى، ءبورىنىڭ اۋزىنا تۇسكەن سۇمدىق زامان» دەيدى اشىنعان ابىز. ءتۇڭىلۋدىڭ اقىرعى ءتۇيىنى شەشىلدى. ابىز ەندىگى ءۇمىت تالشىعىن نايمان جۇرتىنان ىزدەۋگە جەدەل باسىپ شىعىپ كەتەدى. زۇلىمدىق قۇربانى بولعان قوس قىرشىنعا (سوڭعى كورىنىستە) اق شاپانىن ايقارا جاپقان ابىزعا قارالى قازا قايرات بەرگەندەي ولمەس، وشپەس ادىلدىكتىڭ سىرىن كۇڭىرەنە، تولعاپ كەلەشەك ۇرپاققا تاپسىرادى.
ابىزدىڭ قاتال زامانعا ايتقان ۇكىمى، كەيىنگىگە وسيەتى ءقازىر ىسكە استى. ابىز ارمانى ورىندالدى. ادىلەت سالتانات قۇردى. قورىتا كەلگەندە، قالىبەك قۋانىشبايەۆتىڭ ابىزى تەتىگى جوق تەرەڭ پاراساتتى ويدىڭ يەسى، ادامعا دەگەن مەيىرىم ماحابباتتىڭ ۇياسى، ارمان ادىلەتتىڭ بالاما بەينەسى، اۆتوردىڭ فيلوسوفيالىق ويىمەن استارلاسقان جاندى رەڭ تاپقان مونۋمەنتالدى وبراز. قازاق تەاترىنىڭ تاريحىنان ەرەكشە ورىن الاتىن داۋسىز ەسكەرتكىش.
سپەكتاكلدە تالاي توسقاۋىلدان ءوتىپ ابدەن اككى بولعان كارى تۇلكى قارامەندە (ارتيست ا. نۇربەكوۆ) سىرتتاي باقساق جازىقسىزعا جانى اۋىراتىنداي قامقورشى كورىنەدى. سەبى تيەر دەپ كەبەكتىڭ ارقا سۇيەپ شاقىرتقانى دا وسى. سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولعانسىپ بىلتەلى ويىن بىلدىرمەي وتكىزەتىن ايلالى سۇمنىڭ ءمۇلايىم كەيپىن اكتەر قالتقىسىز ۇققان. ول كەمەڭگەرسىپ ەكى بيگە ءمىن تاعا سويلەگەنمەن ءبىتىسىپ باۋىرلاسىڭدار دەپ ەلجىرەپ تە وتىرعان جوق. ساقالدى سىيلاۋ ادىرا قالىپ، ساپ تۇزەگەن قول ءقادىرلى ەكەندىگىن قارامەندە بىلگەننەن داۋعا ءوز باسى عانا كەلگەن. بۇل دا ءبىر كەڭگىربايعا كەزىندە كەتكەن ەسەنىڭ بىقسىعان قولامتاسى سونبەگەندىگىن سەزدىرەدى. قارامەندەنىڭ «شىق نايماننىڭ قارسىسىنا» دەگەن ۇنىندە كەڭگىربايدى قايراۋ مەن تابالاۋدىڭ تابى جاتىر.
قيسىق-قىڭىرلىعىمەن اتى شىققان ەسپەمبەت (س.قوجامقۇلوۆ) جان سالا تىرەسكەنمەن سالماعى وزىنە تۇسكەندە تايقىپ شىعاتىن تابانسىزدىعىن دا اڭعارتادى.
وسى شۇبار توپتان ەرەكشە نازار اۋداراتىن ك. ءادىلشينوۆتىڭ كوبەيى. توبىقتىنىڭ مايتالمان سۋ توگىلمەس جورعاسى العىر شەشەننىڭ كەيپىن اكتەر بايسالدى وي يەسى ءسوز سايىسىنىڭ تالاي كورىنىسىن كورگەن ءارى اقىلدى، ءارى زىميان قۋ ەتىپ كورسەتەدى. شەشۋشى كەزەڭگە كەلگەندە كوبەيدىڭ دە اقىلى ءوز باسىنان اسپاي توقتاپ قالادى. اكتەر بوگدە قيمىل، بوس داۋرىقپادان اۋلاق كوبەيدىڭ ءسوز سۇرلەۋىن قۇلپىرتا ۇتىمدى شتريحتارمەن ءمىنسىز ءمۇسىن جاساعان.
«ەڭلىك — كەبەكتە» ءبىر قۋانارلىق جاي قارت بۋىندار مەن ەڭ جاس بۋىنداردىڭ ورتاق ءتىل تاۋىپ، ءبىر وركەستر قۇرامىنداي تۇتاسا تۋىسىپ كەتكەندىگى. جاس ارتيستەردىڭ بويىنان ءارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان جەكە قاسيەتتەرىن، ويىن، مانەرلەرىندە بىر-بىرىنە ۇقساماۋلارىن بايقادىق. كەيىپكەر حاراكتەرىن جاساۋداعى ءادىس، اۆتور تەكستىنىڭ استارىنا وي جىگەرىن، سوعان ساي، ارەكەت، الەۋمەتتىك وي ىزدەۋ، ءداۋىر رۋحىن ساقتاۋعا ىنتالانۋ سياقتى كوپ-كوپ قۋانىشتى كورىنىستەرگە تاپ بولدىق. ارينە بۇل جاقسى ونەگە العان اسەر توپتىڭ نىشانى.
وسىلاردىڭ ءبىرى كەبەك رولىندە ويناعان ى. نوعايبايەۆ. سان جاعىنان ى. نوعايبايەۆ جاساعان كەيىپكەرلەر كوپ ەمەس. ءبىراق سول ازىنىڭ ءوزى ساحنادا بارىنشا شىنشىلدىعىمەن كورىنىپ ءجۇر. مەكتەپ قابىرعاسىندا كوبىنەسە گوركيي دراماتۋرگياسىندا تاربيەلەنگەندىكپەن تاپقان زور قاسيەت وسى بولۋ كەرەك. بۇل جولى ى. نوعايبايەۆ قازاقتىڭ وتكەن ءومىرىن سۋرەتتەيتىن شىعارمامەن ءبىرىنشى رەت كەزدەسىپ وتىر. ەسەن اۆتور ماتەريالىندا دا جان-جاقتى سىر تاپقان تاماشا وبراز. ەسەن باتىر، باتىر بولعاندا دا ول پاسىق ايلانىڭ باتىرى ەمەس. دۇشپانىنا مەيلىنشە ءادىل قارا كۇشتىڭ يەسى. ونىڭ ەكى ماقساتى بار. جەسىرىن «جاتقا» جىبەرمەۋ، بۇرىن كەبەككە كەتكەن كەكتى قايتارۋ، ونىڭ ۇرانى دا وسى. ەسەن ءوز زامانىنىڭ ادەت عۇرپىنىڭ ق ۇلى. ەڭلىكتىڭ وزىنە تەڭ ەمەستىگىن سەزسە دە ونى نامىس جىبەرمەيدى. باتىرعا ءتان اڭقاۋلىق تا، سەنگىشتىك تە بار. العاش ابىزبەن كەزدەسكەن ەسەن-ى. نوعايبايەۆ ءوزىنىڭ بار شىنىن اقتان جارىلىپ باياندايدى. ابىزدان بەتى قايتقانمەن ءوز سەرتىنەن تايمايدى. باتىرلار ءداستۇرىن مىقتى ساقتاعان ەسەننىڭ ارمانى جاۋمەن جەكپە-جەك كەزدەسۋ. ونىڭ ساحناداعى سولەكەت ءجۇرىس-تۇرىسى. ەڭلىكتىڭ كەبەككە كەزدەسكەندەگى ەبەدەيسىز قيمىلدارى، ءسات سايىن قۇلپىرىپ وتىرعان ءتىل داۋىس بوياۋلارى جاس اكتەردىڭ ويناۋىنداعى ءوز ناقىستارىمەن كەمەلىنە كەلگەن كەسەك بەينەگە اينالدى. ونىڭ ساحناداعى سولەكەت ءجۇرىس-تۇرىسى. ەڭلىكتىڭ-كەبەككە ەسەن وبرازىنىڭ بۇلاي ءساتتى شىعۋى جاس اكتەردىڭ وبرازدىڭ ءنارى مەن ىشتەي ەتەنە باۋىرلاسىپ كەتكەندىگىندە جاتىر. ەسەن ارقىلى جاس اكتەر تالانتىنىڭ بىزگە بەلگىسىز تاعى ءبىر قىرىنا كۋا بولدىق.
شىعارمانىڭ نەگىزگى كىلتى، اسا جاۋاپتى وبراز — ەڭلىك. اكتريسا ب. ريموۆا مەن ش. جانداربەكوۆانىڭ ويىندارىندا ءاربىر تۆورچەستۆو ادامدارىنا تەڭ وزىندىك ورنەك بوياۋ بار. وبرازدىڭ ءون بويىن ەكەۋى ەكى جۇيەدە مەڭگەرىپ، قۇيار ارناسى ءبىر، تەڭدىگى مەن ماحابباتى ءۇشىن كۇرەس. نەگىزگى نىسانا وسى.
ب. ريموۆا ءبىرىنشى كورىنىستەن-اق تابيعاتپەن تىلدەسكەن كەڭ دۇنيەنىڭ ەركەسى.«تاۋ تاعىسى كوك شۇلان» قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن. ونىڭ ەركەكشە كيىنىپ شىرەنە ساداق تارتۋى ەرگە لايىق كەيىپ بەرەدى. وندا جاۋعا قارسى بىلەك تە، جار سۇيەتىن جۇرەك تە بار. تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتى دا شەكسىز. ەل-جۇرتىمەن قوشتاسۋ كورىنىسىندەگى تراگەديالىق سازدا ايتىلعان ءان جان-جۇيەڭدى بوساتادى. ات قۇيرىعىن كەسىپ، ازاتتىق اڭساعان قىز بۇل جولدان تايىنار ەمەس. ءور تىلەكتىڭ يەسى. اۆتور تەكستىنە ەل اڭىزىنا زەر سالساق ەڭلىك وسى جۇيەلەس بولۋى كەرەك.
ش. جانداربەكوۆانىڭ وزىنشە ءتۇسىنىپ، ءوز وي سارابىنان وتكىزگەن ەڭلىگى دە بىزگە جات ەمەس. ەڭلىك باعدارلاس كوپ قىزدى ويناعان تالانتتى اكتريسا بۇل جولى دا مول مۇمكىنشىلىگىن تانىتادى. ونىڭ بايانى، ءشىرىنى، اقتوقتىسى دا ەڭلىك راۋىشتەس كەلەدى دە تاعدىرلارىندا كەيبىر ۇقساستىق بار. ارينە بۇدان ەڭلىك سولاردىڭ كوشىرمەسى دەگەن ۇعىم تۋماسقا كەرەك. كوپ ىزدەنۋدەن تۋعان ەڭلىكتىڭ ساحناداعى كورىنىسى باتىرلىق كەيىپتەن گورى نازىك ليريكامەن ءۇشتاسادى. قىزعا ءتان قىلىق، ماحاببات سەزىم دۇنيەسى باسىم جاتادى.
كەبەك (ن. جانتۋرين) كەزى كەلگەندە توبىقتىنىڭ جوعىن جوقتاپ، سويىلىن سوققان باتىر. زامان عۇرپىنىڭ كوبى وعان جات. سۇيگەنىن الۋعا قانداي قيىنشىلىققا بولسا دا قارسى تۇرۋعا بار. تاۋ كەزىپ تايانىش تاپپاعان كەبەك تۇيىقتان شىعار جول تابا المايدى. قورعان تۇتقان ەلى دە ودان بوي تارتادى. اقىرىندا كەبەك لاجسىز قولعا تۇسەدى. اكتەرگە جامان وينادىڭ دەپ داۋ ايتۋ دا قيىن. ءبىراق ءالى دە ۇياڭدىق بار سياقتى. «ساۋىق قۇرام، ءان سۇيەم، سايات قۇرام، اڭ سۇيەم، جار سۇيەم» دەگەن كەبەكتىڭ ءالى دە بولسا وسى مىنەزدەرى جەتىسپەيدى.
جاپال قويشى رولىندەگى ەڭ جاس ارتيست ت. جايلىبەكوۆتىڭ زور تابىسىن اتاماسقا امالىمىز جوق. ونىڭ ساحناداعى ءاربىر كورىنىسى قىرعىن كۇلكى تۋعىزۋمەن بىرگە، جۇرتشىلىقتىڭ سىي-قۇرمەتىنە يە بولدى. جاسقا ءتان قاعىلەز مىنەزى ەڭلىكتىڭ كەبەككە دەگەن قامقور كوڭىلى ءوز بويىنا شاق ارمان-تىلەگى ءار قيمىل ارەكەتىنەن ومىرلىك وزەك تاۋىپ جاتىر.
رەجيسسەرلەردىڭ كوپ ەڭبەك ەتكەندەرىن جوعارىدا اتاپ وتتىك. ءبىراق كەيبىر ميزانسەنالار وعاش كوزگە تۇسەدى. بيلەر سايىسىنداعى ەكى ءبيدىڭ بوساعاداعى قولايسىز مىنبەدە وتىرىپ، تالاسقان قورازشا ءبىرى اۋزىن جاۋىپ ۇلگىرمەي ەكىنشىسىنىڭ تارپا باس سالۋى ونشا ورىندى ەمەس. ولار ايتارىن دايىنداپ كەلسە دە، ءسوز اڭعارىن بايىپتاي اڭدىسا وتىرىپ، بايسالدى سويلەۋى كەرەك ەمەس پە. سول سياقتى ەڭلىك پەن كەبەكتىڭ ءبىر-بىرىنىڭ اتىن ەستىگەندە ساداقتارى قولدارىنان ءتۇسىپ كەتۋى تالاي شىعارمالاردا كەزدەسىپ، ىسقاياق بولعان ادىستەر. جاپالدىڭ ەڭلىك پەن كەبەك سويلەسىپ تۇرعاندا جارتاستىڭ و جاعىنان ءبىر، بۇل جاعىنان ءبىر، شىعىپ جىلتىڭ قاعىپ جۇرت نازارىن اۋدارا بەرۋىندە قانشالىقتى ءمان بار. جاپالدىڭ قورجىندى تاستى قايتا-قايتا قۇشاقتاي سۇيە بەرۋى دە ونشا تەرەڭ ويعا قۇرىلماعان دۇنيە. ارينە مۇنىڭ ءبارى تىلەك رەتىندە، ورىندالۋى دا، وڭدەلۋى دە وڭاي جايلار. سپەكتاكلدى جابدىقتاعان سۋرەتشى ۆ. ۆ. گولۋبوۆيچتىڭ دە ەڭبەگى زور. تابيعات كورىنىسىن باي دا كوركەم بەرگەن. كومپوزيتور د. ماپۋسين كەيىپكەرلەردىڭ حاراكتەرىنە، پسيحولوگيالىق جان-جۇيەسىنە ءتان اندەردى قازاقتىڭ مۋزىكاسىنان ىرىكتەپ الا بىلگەن.
قورىتا كەلگەندە، ايتارىمىز «ەڭلىك — كەبەك»، ۇلى وكتيابردىڭ قۇرداسى، سول تۋدىرعان ءتول ساحنادا قايتا كورىنۋى اكتەردىڭ دە، تەاتر كوللەكتيۆىنىڭ دە قىرىق جىلدىق توي الدىنداعى جۇرتشىلىققا ۇسىنعان تارتۋى.
1957
You Might Also Like
-
قازاقستان كينو ونەرىنىڭ كەيىنگى جىلدارداعى جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنعان ەڭبەكتەرىنە زەر سالساق ءومىرىمىزدىڭ ءارتۇرلى سالاسىن قوزعاپ، تاريحي جايلار، بۇگىنگى ءومىر كورىنىستەرىنەن ەلەس بەرەر شىعارمالاردىڭ ...
-
قازاق دراماتۋرگتەرى وتكەن داۋىردەگى ارداگەر ۇلدارىنىڭ كوركەم بەينەسىن جاساۋعا تالاي ساپار شەكتى. ولاردىڭ شاما-شارقىنا قاراي بەلگىلى «ولجامەن» ورالعاندارى دا ساۋساقپەن ساناعانداي. وسىلار...
