سەكسەننىڭ اسقارىندا ايتىلعان ءسوز
ەرتەدە، جاپان دالادا، مىجىرايعان ەكى شىم ءۇيدىڭ بىرىندە شىر ەتىپ دۇنيەگە ءبىر نارەستە كەلدى. نارەستەنىڭ ءتىلى شىعا باستاعاننان-اق اكەسى وعان «قۇداي ءبىر، پايعامبار حاق، قۇران شىن» دەپ ۇيرەتتى. ودان ءارى ساۋاتى جەتپەدى، مولداعا بەردى. مولدا «الىپتە جوق بي استىندا ءبىر نوقات، تي ۇستىندە ەكى نوقات، سي ۇستىندە ءۇش نوقات» دەپ ۇيرەتتى. ءسويتىپ، ءبىر جىلدا ازار دەگەندە ارابشا حات تانىپتى. بالا ون جاسىنان اسقان سوڭ، ءبىر جىل ورىس مەكتەبىندە وقىدى. مەكتەپتىڭ، ۇستازداردىڭ بەرگەن ءبىلىمى وسى عانا. سىزدەر ءقازىر سول بالانىڭ سەكسەن جاسىن تويلاپ وتىرسىزدار. تويلارىڭىز قۇتتى بولسىن. سەكسەنگە ول ءجاي كەلگەن جوق جانە باسقالار كەلگەن جولمەن كەلگەن جوق. سونى قاردى ومبىلاي، توتەلەي ءجۇرىپ جەتتى.
ونداعان جىلدار بويى ول ۇلى لەنين پارتياسىنىڭ، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى. ونداعان جىلدار بويى عالىمداردىڭ، اكادەميكتەردىڭ قاتارىندا. وسىلاردىڭ ۇستىنە جازۋشى. كوز كورمەسە بۇعان نانۋ ءتىپتى قيىن، كورگەن سوڭ نانباسقا بولمايدى. ال، وسى دارەجەگە قالاي جەتتى؟— دەگەن سۇراق تۋادى. جەتۋىندە ەكى-اق سەبەپ بار. ءبىرىنشى سەبەپ: اۋەل باستا نارەستەنىڭ باسىنا تابيعات ءوزى ءبىر قاسيەتتى ءداندى سالىپ جىبەرىپتى. سول ءداننىڭ قۋاتى، قۇدىرەتى جەتكىزدى. ءبىراق، ءدان قانشا قۇدىرەتتى بولسا دا وزدىگىنەن ماردىمدى ەشتەمە بىتىرمەيدى. باپ تىلەيدى. باپتاۋشى — زامانى، سوۆەت زامانى، سوۆەت توپىراعى، سوۆەت اۋەسى بولدى. زاماندى باستاۋشىم، باپتاۋشى ۇلى لەنين پارتياسى بولدى. مىنە، سونىمەن مەن ادامشىلىقتىڭ نەداۋىر جوعارى ساتىسىنا كوتەرىلدىم. الدىما قاراسام، وزىمنەن وزىقتاردى كورەم، ءوزىمدى-وزىم كەمسىنەم. ارتىما قاراسام، وزىمنەن كەيىن قالعانداردى كورەم، شۇكىرلىك ەتەم. شۇكىرلىك كەرەك. ءناپسى تويمايدى، بولعان سايىن بولا بەرسەم دەيدى. اعار بولا بەرسە، توزباسا، ولمەسە ادام دۇنيەگە سىيماس ەدى، دۇنيەنىڭ ءوزىن جەپ بىتىرەر ەدى. سوندىقتان توزۋ، ءولۋ زاڭى بار. بۇل زاڭعا باعىنبايتىن ەشكىم، ىشتەمە جوق.
ماعان ارناپ جىلى سوزدەر ايتىلىپ جاتىر. جىلى ءسوز جان سەمىرتەدى. سەمىزدىك كەيدە كەيبىر ادامداردى ەسىرتەدى. ساياسات مايدانىندا بولسىن، ادەبيەت مايدانىندا بولسىن، جالپى عىلىم، ءبىلىم، ونەر مايدانىندا بولسىن ەسىرگەن ادام اقىلىنان اداسادى. ات جالىن تارتىپ مىنگەلى قۇلاعىمنان ءبىر سىبىر كەتكەن ەمەس. ءامان: «ەسىرمە، ەسىرمە» دەپ تۇرادى. سوندىقتان مەن ەسىرە المادىم. دەگەنمەن، كوپتىڭ قوشەمەتى كوڭىلدى كوتەردى، ءتىپتى ۇيتقىتادى، سونىمەن بىرگە مويىنعا ۇلكەن مىندەت ارتادى. وسى مىندەتتى اتقارۋعا قۋات قانشاما جەتەر، ءومىر قانشاعا جەتەر — كەلەشەك كورسەتەدى، ال اتقارۋ جولىندا ايانبايتىنىما سەنە بەرىڭىزدەر.
سايىپ كەلگەندە، قوشەمەتتەرىڭىزدىڭ ءبارى ادەبيەت ءۇشىن. قازاق ادەبيەتى بۇنداي قوشامەتتەردى بۇرىن كورگەن ەمەس. تەك ءبىزدىڭ زامانىمىزدا عانا، سوۆەت زامانىندا عانا كورىپ وتىر. كورىپ قانا قويماي حالىقتىق داستۇرگە اينالدىرىپ جىبەردى.
ءداستۇر جاساۋ قيىننىڭ قيىنى. جەر استىن ۇڭگىپ جول سالۋدان جاقسى ءداستۇر جاساۋ قيىن. جاسالعان جاقسى ءداستۇردى بۇزۋ تاۋ بۇزۋدان قيىن. جاقسى ءداستۇر بۇگىنگى قاۋىمعا جاساپ بەرىپ كەتكەن داڭعىل جولى. سوۆەت ءداۋىرىنىڭ ادەبيەت جولىن الدىڭعىلار جاساپ كەتتى. كەيىنگىلەر سول جولدىڭ جالعاسىن جاساي بەرمەك. ادەبيەت دەگەنىمىز — حالىق ايناسى، اينا دۇرىس كورسەتسە قۇبا-قۇپ. قيسىق كورسەتسە قوقىستاردىڭ استىندا قالادى. ادەبيەت — ادام جانىنىڭ، ادام پيعىلدارىن تاربيەلەيتىن ەڭ كەرەكتى قۇرالدىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا بىرەگەيى. سول ادەبيەت تىلمەن جاسالادى. ءتىل ءار حالىقتىڭ، ءار ۇلتتىڭ ەڭ كوركەم، ەڭ ايقىن قۇدىرەتتى سيپاتى. ءتىل — كۇن شالماعان قاراڭعى كوڭىلدى شالادى، كۇن جىلىتپاعان، تاس كوڭىلدى جىلىتا الادى. «ونەر الدى قىزىل ءتىل» دەگەن قازاق. ولە-ولگەنشە ءتىل ءقادىرىن كوتەرە بەرەلىك. بۇرىن انا ءتىلىمىز بىرەۋ بولسا، ەندى ەكەۋ — قازاق ءتىلى مەن ورىس ءتىلى. بۇل ەكەۋىنىڭ ءبىرىن عانا بىلگەن ۇلت ءبىر اياعى، نە ءبىر قولى جوق دىمكاس ادام ءتارىزدى. سوۆەت جەرىندەگى ءاربىر ۇلت ءوزىنىڭ ونەر-بىلىم تابىستارىن ورىس ءتىلى ارقىلى دۇنيەگە تاراتادى. دۇنيەدە بولىپ جاتقان ونەر-بىلىم تابىستارىنا ورىس ءتىلى ارقىلى قول جەتەدى. بىزدە ءقازىر وسى ەكى ءتىلدىڭ ءبىرىن ۇستاپ، ءبىرىن تاستاپ جۇگەندەر بايقالادى. ولار وزدەرىنىڭ دىمكاس ەكەنىن سەزبەستەن تاناۋىن كوتەرەدى. سەزدىرۋ كەرەك ولارعا.
ۇلان-بايتاق سوۆەت ەلىنىڭ ءار جەرىنەن، الىستان، جۋىقتان كەلىپ، وسى، كەڭ سارايدا ۇلكەن توپتىڭ باس قوسۋىنا سەبەپكەر بولعانىما قۋانامىن، كورسەتكەن سىي-قۇرمەتتەرىڭىزگە، يگى تىلەكتەرىڭىزگە كوپتەن-كوپ راحمەت. بارىمىزگە باعىت بەرىپ ماسايراتىپ قويعان ۇلى لەنين پارتياسىنا كوپتەن-كوپ راحمەت!
دەكابر، 1982
You Might Also Like
-
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءوز حالقىمنىڭ تاريحى، تاعدىرى جايلى ويلانا باستاسام بولعانى بۇدان عاسىرلار بۇرىن ايتىلعان زارلى ولەڭ ەسىمە تۇسەدى.
