سەكسەۋىل مىنەز
تامىز ايىنىڭ ورتا شەنىندە يەن ولكەنىڭ تۇكپىرىڭدە جاتقان تيتىمدەي ۇجىمنىڭ بارىپ كەل، شاۋىپ كەلىمەن جۇرگەن زووتەحنيك احمەتجان بەتپاقتىڭ ءشولىن ارالاپ كەلگەلى دەنەسىنىڭ قىزۋى كوتەرىلىپ، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، مىلجالانىپ جاتىپ قالدى: بۇل جەردە «ارالادى» دەگەن ارتىقتاۋ، ارينە، شارۋاشىلىق باسشىسىنىڭ شۇعىل تاپسىرماسىمەن تۇكپىردى جايلاعان قويشىنىڭ مالىن ساناپ قايتقان؛ قويشىنىڭ ءوزى ساناقشىنى كولىكپەن اۋىلعا جەتكىزىپ سالعان. «اۋىرىپ قالدى» دەگەندى ەسىتىپ، ۇيگە باس سۇققان جولداستارى وسىدان ءبىراز بۇرىن ەكى بەتى شيقانداي ديلى جىگىتتىڭ ساۋدىراعان قۇر سۇلدەرى قالعانىن كورىپ، جاعالارىن ۇستادى، و، توبالاپ، باسىنان قانداي قاتەر وتكەنىن سۋىرتپاقتاي سۇراپ ەدى، «ءشول-شول... قوجاباي، قوجاباي!..» دەگەننەن وزگە جارىتىمدى ءسوز ەستي المادى. قوي، ءبۇيتىپ جاتىپ بەتى ارمان قاراي اۋناپ كەتەر، اۋرۋحاناعا اپارايىق دەسىپ كەۋكەۋلەسكەن: بەتى جىلتىر بالەكەي كەلىنشەگى: «مونشاعا قاماپ قاپا قىپ ولتىرەسىڭدەر»، — دەپ بەرمەي قويدى. كەلىنشەكتىڭ «مونشا» دەپ تۇرعانى وسى سوۆحوزدىڭ تاقاۋدا ىسكە قوسىلعان ون ورىندىق شاعىن اۋرۋحاناسى، ارينە. كۇنى ىستىق قاپىرىق جەردە تەمىر بەتوننان قۇراستىرىپ سالعان ءۇي جازدا ءىشتى-تىستى اۋا وتكىزبەي قامالىپ، ونىڭ ۇستىنە جالدامالى قۇرىلىسشىلار ءشول داۋىلى سوققاندا، ىشىنە قۇم كىرمەسىن دەپ ەكى-ۇش تەرەزەسىن تارس بەكىتىپ سەمەنتپەن سىلاپ كەتىپتى: قىستا مۇزداي، جازدا مونشاعا ۇقساپ، جاعدايسىزداۋ سوعىپ تۇرعانى سودان.
كەلىنشەكتىڭ قولى جەڭىل، جەمگە بايلاپ وتىرىپ توقتىسىن سويىپ، جاس سورپامەن قالجالاپ احمەتجاننىڭ از كۇندە بەتىن بەرى قاراتتى. كۇنگە كۇيگەن ءبىر قابات تەرىسى سىپىرىلىپ ءتۇسىپ، ەرىنى شىت-شىت جالاقتانىپ، كوزىنىڭ استىنان كولەڭكە كەتپەي تاياعىنا سۇيەنىپ، يرەك-يرەك قوزعالىپ ەرتەڭدى-كەش ەسىك الدىنا شىعاتىن حالگە كەلدى. باس قۋىسىنا بىرەۋ قورعاسىن قۇيىپ كەتكەندەي ەڭسەسىن كوتەرە الماس ەدى: تومەن تۇقىرعان باسىن قايتا كوتەرسە داعى اۋەلگىدە اۋناقشىعان جانارى ءبىر نۇكتەگە توقتاماي، الىستى بولجاي الماي، تەز شارشايتىن. جىلىك مايى ءۇزىلىپ ابدەن سۇلەلەندى. بالەكەي كەلىنشەگى بۇعان كورسەتپەي كوزىن سىعىپ الىپ، قاباعىن اڭداپ، بايەك بوپ قىزمەت ەتەتىن، ءشول تۇكپىرىندە قانى قويۋلاپ ابدەن قاتايعانى ما، الدە قاي-قايداعى قاسىرەتتى ويلاپ كوڭىلى لايلاندى ما دەپ، كۇيەۋىنىڭ جۇزىنەن وسىناۋ قىمقۋىت تىرشىلىككە دەگەن تيتتەي قىزىعۋشىلىقتى ىزدەيتىن. ىزدەپ-ىزدەپ سەلت ەتكەن سەزىم سەرپىنىن تاپپاي قور بولاتىن. ەسىك الدىنا شىعىپ، شۋاققا ماڭداي توسەپ وتىرعاندا سۋىرتپاقتاپ سۇراسام، ىشكى سارايى اشىلىپ ايتىپ بەرەر دەپ دامەلەنەتىن.
كىسىنىڭ ويىن كوزىنەن تانيتىن احمەتجان قاسىنان شىرق اينالىپ شىقپاي جاۋتانداعان كەلىنشەگىن كەشە قاتتى ايادى. جانىن تىرناپ مازالامايتىن، قۇدايىنا قاراعان ءيمانجۇزدى قايتا. باسقا بىرەۋ بولسا «بەتپاقتىڭ بەتى قىزىل بيكەسى باسىڭدى اينالدىردى ما» دەپ، «دۋالاپ قويدى ما» دەپ، «اي بويىنا ساۋدىڭ اسىن ءىشىپ، اۋرۋدىڭ تىرلىگىنە كوشكەن نەعىلعان نەمەسىڭ» دەپ اۋكەكتەتىپ اۋرەلەپ، جانىن قينار ما ەدى. تۇمان اراسىندا شەلدەنىپ جاتقان سول وقيعاسى قۇرعىر بىرتە-بىرتە ەسىنە قايتا ورالا باستاعانى. كەشەلى بەرى ساناسى شايداي اشىلىپ، ارعى-بەرگىگە وي جىبەردى، وتكەن ءومىرىن كوز الدىنا كەلتىردى.
قيان شولگە شىعىپ كەتىپ، ەل شەتىنە ءانى جەتەمىن، مىنە جەتەمىن دەپ ۇمتىلۋمەن ابدەن دىڭكەلەگەن جولاۋشىنى از عانا كوزگە ەلەستەتىڭىزشى، سول جولاۋشى جانارىنا اجال قۇيىنى ەلەستەپ، ۇستىندەگى بار لىپاسىن سىپىرىپ ولۋگە قالعاندا الىستان مولدىرەگەن كول كورىنەر. ول بالقاش كولى، سول كولگە ەتپەتتەي جىعىلىپ باس قويعان الگى بەيباقتىڭ كۇن كۇيدىرگەن جون ارقاسى — بەتپاق دالاسىنا ۇقسار ەدى. ارناسى كەۋىپ جالاڭاشتانعان شۋ مەن سارىسۋ وزەنى الگى ەتپەتتەي جىعىلعان — ءتىرى ولىك بەيباقتىڭ قولى مەن اياعىنا كەلەدى؛ قۇر سۇلباسى قارتالارعا «اقپايتىن وزەن» بولىپ سىزىلعالى الدەقاشان. وزگە جەردىڭ كۇنى كوتەرىلە كەلە ىسيتىن بولسا، بەتپاقتىڭ كۇنى كوكجيەكتەن شەكە قىلتيتتى دەگەنشە سىرىڭكە شاققانداي لاپ ەتىپ، جانىپ جۇرە بەرەدى. سودان قاشان قۇمعا سىڭگەنشە قىزۋى ەش باسىلمايدى. اپتاپ ىستىقتان جەردىڭ بەتى قاق-قاق ءتىلىنىپ، تۋلاقشا كەۋىپ قالعان. قازاقستان جەرىنىڭ 40 پروسەنتىن قۇم الىپ جاتسا، سونىڭ تەڭ جارىمدايى وسى بەتپاق پەن مويىنقۇمنىڭ ۇلەسىنە تيەدى ەكەن. قاشان كورسەڭ مۇنار باسىپ، جۇرەك باسىن توڭازىتىپ، قۇبىلىپ جاتاتىن ىشكى ولكەنى «جاننان بەزگەن» قوجاباي عانا جايلاۋشى ەدى. وقيعا سول قوجابايدىڭ ءحالىن بىلەمىن، مالىن سانايمىن، جالاقىسىن جەتكىزەمىن دەپ ويدا جوقتا اتتانىپ كەتۋدەن باستالدى. اۋەلى «شاقىرىپ جاتىر» دەگەن سوڭ ۇجىم ديرەكتورىنىڭ كەڭسەسىنە كەلگەن. اياداي كابينەتتە ستولعا شەگەلەنىپ راسيا قۇلاعىمەن الىسىپ اۋدانعا اقپار بەرىپ وتىرعان باستىقتىڭ جاعىنان بوزداعى شىعىپ، اپپاراتقا ايعايلاي-ايعايلاي ءۇنى ءبىتىپ، قاقىلداي جوتەلىپ جان تەرى شىقتى. «وھە-وھە-وھە!.. ۆەتتەحنيگىم بالاسىن جەتەلەپ وقۋ ىزدەپ كەتتى، زووتەحنيگىم قاراتاۋ ەتەگىنەن ءشوپ شاپقىزىپ جاتىر، ءجىبى ءتۇزۋ ادام تاپپاي امالىم تاۋسىلدى، مالمەن مال بولىپ كەتكەن قوجابايعا بارىپ كەلىڭىز، قىرقىم باستالعالى تۇر، كۇيەك سالۋعا ساۋلىقتى، بويداق مالدى ىرىكتەيمىز، الگى ميلاۋ قويشى سارىارقاعا اۋىپ كەتتى مە — ەكى ايدان بەرى كوردىم دەگەن كىسى جوق، قۇم ءىشىن ءتىنتىپ تابىڭىز، مالىن ساناڭىز، سالەمىمدى جەتكىزىڭىز»،- دەپ جامان تۇتىكتى. تومىرىلىپ تەتكىگەن ەكەۋى اۋەلدە وتكەلسىز ەكى جاعادا تۇرعانداي ەدى. احمەتجان ۇنجىرعاسى تۇسكەن اۋىل باسشىسىن اياپ كەتتى: ماقۇل، بارايىن دەدى، قاي جاعىندا جۇرسەك تە، قاي جىرتىعىنا جاماۋ بولساق تا اينالدىرعانىمىز وسى شۇيكەدەي شارۋاشىلىقتىڭ پۇشپاعى ەمەس پە، بارىپ قايتايىن، قۇم ءىشىن سەندەلىپ ءسۇزىپ قايتايىن دەپ ۋادەسىن بەردى. قايىس بەلبەۋىن قاتايتا تارتىپ، شولاق مىلتىعىن اسىنىپ شىعىپ بارا جاتقاندا ۇجىم ديرەكتورى داۋىستاپ كىدىرتتى: — «احا، ەھە-ەھە-ەھە!.. بۇل ەلگە جاقىندا كەلگەن ادامسىز، سول قوجابايدى العاش كورگەندە، ايدالادا ءجۇرىپ جىن يەكتەگەن دەلق ۇلى ەكەن دەپ شوشىپ قالماڭىز، ول ءوزى جاسىندا جىرشى بولعان دەي مە، جازۋعا اعىپ تۇر دەي مە، ايتەۋىر، وسى ولكەگە بۇرىندارى كەلىپ ورنىعىپ قالعان ىسىنە ۇقىپتى ءمۇساپىر مۇسكىن جان، ءىش قويماسىن اشا تۇسسە — قۇپياسى كوپ ادام، ايتەۋىر، ءجۇز شايىسىپ، تۇسىنىسپەي قالىپ جامانشىلىققا كيلىگىپ جۇرمەڭىز... ەھە-ەھە-ەھە!.. ساۋ بولىڭىز!» — دەپ ەكىۇشتىلاۋ ەتىپ شىعارىپ سالدى، العاشىندا، يا جاستىقپەن، يا تۇسكى اس كەزىندەگى اشەيىن سالعىرتتىقتان «قۇپيا قويماسى كوپ»، «مالمەن ماڭىراسىپ تىلدەسەدى» دەگەن ءسوزدى پارۋايىنە ىلمەپتى؛ قوس اياقتى جۇيرىگىن وت الدىرىپ دارىلداعان كۇيى تارتا بەرىپتى. «وسى تۇرعان جەر عوي، كەشكە دەيىن جەتىپ جىعىلارمىن» دەگەنىنە قاراماي كەلىنشەگى بوكتەرگىگە جانتورسىق بايلادى، قالتاسىنا «تاڭدايىڭا باسارسىڭ» دەپ سىقپا قۇرت سالدى؛ ويىنان ويى، دەمىنەن دەمى ءۇزىلىپ ايرىلماي، ناقا قيامەت قايىم ساپارىنا شىعارىپ سالىپ تۇرعانداي سىقسىڭداپ، قيماي جىلاپ قالىپ ەدى.
بەتپاقتىڭ ءشولى الاشۇبار، بورپىق قۇمى مەن ايتاقىر تازى الماسىپ، ولىمدەي جىم-جىرت تىنىشتىققا ءسىڭىرىپ ساعاتتار بويى زاۋلاعاندا ەش وزگەرىسسىز بەزىرەيدى دە جاتتى. سونا ءبىر كۇشىگەن كوتەرىلگەن كوكجيەكتەن اسسام، سوناۋ ءبىر قۇس ساڭعىرعان سەكسەۋىلدى تۇسپالداسام سورتاڭعا، شاڭعا ورانعان قوجابايدىڭ قوراسىن، كۇيكى قونىسىن كورىپ قالارمىن دەپ دامەلەنگەلى قاشان. نەشەمە سەكسەۋىلدى بەتكەيدەن ءوتتى، قانشاما كوكجيەكتى كەكتەدى، قۇدايىم-اۋ، مىنا تۋلاق دالا موينىنا قۇرىق تۇسىرمەس قاشاعانداي الا قاشىپ جەتكىزە مە، جەتكىزبەي مە... جەتكىزە مە، جەتكىزبەي مە؟.. ارى-بەرىدەن موتوسيكلدىڭ مايى سارقىلىپ، شوڭقايمانىڭ استىنان كانيستر سۋىرىپ، ماي قۇيىپ الۋعا ەرىكسىز كىدىردى.
احمەتجان سارىارقادا ءتۋىپ-وستى، استاناداعى زووتەحنيكالىق-مالدارىگەرلىك ينستيتۋتتى ءبىتىردى، شالعايداعى شەت اۋدانعا كەلگەلى ءبىر جارىم جىل، اۋداننىڭ بايشىكەش باستىق ادامدارى: «بەتپاقتىڭ سەن قونجياتىن باسشى ورىنى جوق، باسىڭ جاس، ءومىردى كور»، — دەپ سوزبەن پىسپەكتەپ وسىلاي قاراي ىعىستىرعان. مۇندا فەرمانىڭ زووتەحنيگى بولىپ، اياداي مەكەمەنى مەڭگەرىپ قۇر سوزگە اۋىز تولتىرىپ ءجۇرىپ جاتتى: اۋزىنىڭ سالىمى مول قايتا، ىسىلداعان ەسپە قۇم اراسىنان ارشىعان پيازداي ادەمى قىزبەن تانىستى، ءا دەگەننەن-اق ءسوزى جاراسىپ، بويى ۇيرەنىپ، ارتىنشا ۇيلەنىپ ۇلگەردى.
جاستايىنان ءشول شيمايىن، كارتا سىزىعىن ءتاۋىر-اق اجىراتاتىن سەكىلدى ەدى، الىستان شالىنىپ دامەلەندىرگەن توبەشىك تاقاپ كەلگەندە، ولەكسە اڭدىعان كۇشىگەنگە اينالىپ ۇشا جونەلەدى، شوككەن تۇيەشە ماڭقيىپ جاتقان مۇنارت باۋراي قۇم شاعىلعا اۋىسىپ قاشا بەرەدى. تاعى بىردە ەنتىك باسىپ توقتاعاندا بايقادى، باتىس بەتكە قان قىزىل كۇن دومالانىپ بارىپ قاپتى، تۋ سىرتىنداعى سالبىراڭقى كۇڭگىرت ءپىشىن جانسىز ولكەگە ۇرەيلەنە كوز سالدى. «قوجاباي قويشىنى جەر جۇتتى ما بۇل!» - دەپ داۋىستاپ جىبەردى.
ەسىنە ەمىس-ەمىس ۇمىت بولۋعا اينالعان وقيعا ورالدى وسى مەزەت. ەلەۋسىزدەۋ جاعداي انشەيىن. ستۋدەنت كەزىندە گازەت بەتىندە ماقالاسى ءجيى-جيى كورىنەتىن، قالامى قۋاتتى، جازارى بار ءجۋرناليستى كوپ ەستۋشى ەدى. سول كىسىنىڭ تۇستىك وڭىرىنەن توگىلدىرىپ جازعان ءتىلدى، ءنارلى وچەركتەرىن ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن. بىرەۋ اڭعاردى، بىرەۋ اڭعارمادى — كۇندەردىڭ كۇنىندە گازەتكە «جەرگىلىكتى ءتىلشىمىز ماشينا اۆارياسىنان وپات بولدى» دەگەن شاعىن نەكرولوگ باسىلدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، نەشەمە جىل بۇرىن وقىعان سول قايعىلى حال ءالسىن-الى ەسىنە ءتۇستى. قۇم ىشىندە قويماي ىزدەگەن ادامى باياعى جۋرناليستپەن اتتاس پا، اعايىن با، سايىن ساحارادا ساعىمعا اينالىپ ۇشىپ جۇرگەن جاقسىنىڭ ارۋاق رۋحى ما – وپات بولعان ازاماتتىڭ ەسىمى دە – «قوجاباي» سەكىلدى.
قاراپ تۇرسا الداعى بەدىرەيگەن ولكەنىڭ ۇسقىنى جامان. بەتپاقتىڭ تەرەڭ تۇڭعيىعىندا ءتىلسىز ايقاي تۇنىپ تۇرعانداي ما. ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ مىلجالانىپ موتوسيكلگە وت بەردى. كۇدىگىن كوڭىلىنەن قۋىپ، ەتى قىزىنىپ، جىلدامدىقتى بارىنشا كۇشەيتتى. كەشتى قۋىپ قۇيرىقتى جۇلدىزشا اعىپ ءوتتى، الدەن ۋاقىتتا توق ىشەگى ۇزىلگەندەي بولىپ سولق ەتىپ كىدىرگەنى. جانار مايى تاۋسىلىپ تاقىرعا وڭباي وتىرىپتى. ساۋدىراعان ءولى تەمىردى سۇيرەتىپ مىقشىڭداپ ءجۇرىپ، قۋراعان سەكسەۋىلدىڭ تۇبىنە تىكتەدى، جىلىپ كەتكەن شالاپتان جۇتتى، قاۋسىرمالاپ كەلە جاتقان ءتۇن قۇشاعىنا ءسىڭدى. يەن ءدۇزدىڭ الگىدە عانا جەردى جالاپ ورتەپ تۇرعان جالىنى ساپپا باسىلعان. تاڭعا دەيىن قويشى قوسىن تابا الماسا قاتالاعان شولگە ۇرىنادى، كۇننەن قورعالايتىن كولەڭكەسى، تاڭداي جىبىتەتىن سۋسىنى جوق ولكەدە كىسى قاتتى السىرەپ، ەلۋ ەكى گرادۋستىق ىستىققا ءتورت-اق ساعات شىدايدى، بەسىنشى ساعاتتا كوز الدىندا جالىن تۇتانىپ جان تاپسىرادى. وسى ويدان تۋعان ىشكى ۇرەي الدى-ارتىنا قاراتپاي دەدەكتەتىپ جالتاڭ كوز عىپ ءولتىرىپ بارادى. تابانى تەسىلگەندەي، تۇز سەپكەندەي اشىدى. ءىلبىپ كەلە جاتىپ قالعىدى. تاڭ الدىندا بولار-اۋ الىستان جىلت ەتىپ وت شالىندى، جانارىن ۋقالاپ قايتا ۇڭىلگەن، ەندى قايتىپ ەشتەمە كورىنبەدى. شەكەسى قىلتيىپ شىعىپ كەلە جاتقان كۇنگە بەتتەپ ءجىعىلىپ-سۇرىنىپ، ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ، ءال دارمەنى سارقىلعانشا سۇيرەتىلگەنىن بىلەدى. كىرەسىلى-شىعاسىلى قيمىلىندا كەلىنشەگىنىڭ ءتامپىش تاناۋ سۋرەتىن تاۋىپ الىپ، سول سۋرەتكە ۇمتىلىپ ىلگەرىلەي دامىلسىز ەڭبەكتەدى، اقىرىندا ماڭداي الدىنداعى كۇن دە، سۋرەت تە ساعىمعا جۇتىلدى. الدەكىم ىستىق قازانعا سالىپ قۋىرىپ جاتىر ەكەن دەيدى، بەتىنە تۇز سەبەزدەپ جاۋىپ تۇرعانداي ما، الاقانشىقتانعان بورانعا تاپ بولعانى ما: قينالىپ بارىپ كوزىن اشقان.
باسىندا كونتۋلاققا اينالعان، ساماي شاشىن اق شالعان، بىتەۋ باس، ءبىتىمدى بىرەۋ وتىر: قولتىعىنان دەمەگەن، بەتىنە سۋ بۇرىككەن سەكىلدى. تاسكەرەڭ مىلقاۋداي، ەشتەمە دەمەستەن مۇنى ارقاسىنا ىرعىتىپ سالىپ الا كەپ جونەلىپتى. قىسىلىپ قالا بەرىپتى. الدەن ۋاقىتتا جەتى قانات جولىم ءۇيدىڭ ىشىندە كوزىن اشتى، ماڭايىنا نازار جىقتى. جانارىندا جانسىز ءبىر جاتتىق بار كەيۋانا كىسى كىرىپ-شىعىپ داستارقان جايىپ، شاي جاساپ، تۇيە جانتاقشا دومالانىپ ءجۇر. ماناعى تاسكەرەڭ، ۇندەمەس ءتور الدىندا ۇزىننان سۇلاپ ۇيىقتاپ جاتىر. «شارق ۇرىپ ىزدەپ جۇرگەن ماۋباسىم وسى بولدى»، — دەپ ىشتەي ساۋلەلەندى، — ءالى دە تاتار ىرزىعىم تاۋسىلماپتى، جاسىمدا كوپ اۋىرعاسىن با — ساۋشىلىعىم مىقتى ەمەس ەدى، و دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشىپ قايتىپپىن: كەشەگى كوزىمە شالىنعان وسى موندىباستىڭ قيسىق قوسىنى بولدى. يەن ولكەدە كوڭىلسىز تىرشىلىك، كۇڭگىرت ءومىر سۇرگەن قويشىمەن تىلدەسەتىن شىعارمىن؟» دەپ دامەلەندى. ازداپ بويىنا ءدات قۋات دارىدى، كەمپىردىڭ قولىنان شاي الىپ سوراپتادى. مىنا دومالانىپ اس-سۋ ازىرلەپ جۇرگەن كەمپىر تىرشىلىگى، انا ءتىرى ولىكتەي قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتقان ءۇي يەسىنىڭ كەلەڭسىز پورىمى بۇعان مۇلدە ۇعىمسىز. از-ازداپ جان شاقىرىپ، تىلگە كەلەدى عوي باياعى. «شەشە، وتاعاسىنى وياتپايسىز با؟» — دەيدى. «ويباي، وزىنە عانا بەلگىلى ۋاقىتىسى بار، ءوز ۋاقىتىسىمەن تۇرادى، ۋاقىتىسىمەن مال باعادى، سىرتتان كيلىككەندى سۋقانى سۇيمەيدى»، — دەپ كەيۋانا ات-تونىن الا قاشتى.
ەسىك الدىنداعى قوتاندا قورالى قوي ۇيەزدەپ جاتقان، الدەن ۋاقىتتا ۇيىعان تىنىشتىق قالپىن بۇزعانداي بولىپ تۇساق ماڭىرادى، ءۇي يەسى جاستىقتان باسىن جۇلىپ الدى. السىزدەۋ عىپ داۋىستاعانعا، ءيا، ماڭىراعانعا ۇقساس الدەبىر دىبىس شىعاردى، سىرتتاعى مال جاۋاپ قاتا جامىرادى، مۇنى ەستىگەن وتاعاسى ەتىگىن كيە سالىپ سىرتقا ەمپەڭدەي ۇمتىلدى. احمەتجان قاراپ وتىرىپ تەگى قايران. سان ساۋالدى مۇنىڭ قاباعىنان وقىعان كەيۋانا: «تاڭقالاتىن دانەمە جوق، بالام، انا شال قويلاردىڭ «شولدەدىك» دەگەن داۋسىن تانىپ، سويلەسىپ، سوعان جۇگىرىپ بارادى»، — دەدى، — كەشەگى كۇنىمدە بايقامايدى ەكەم، سويلەسەتىن كىسىدەن قىسى-جازى جىراق جۇرگەسىن بە، الدە جيىرما-وتىز جىل ۇزبەسىز مال باققاسىن با — قويدىڭ ءتىلىن ادامشا تۇسىنەتىن قاسيەت تاپتى، ءتىپتى باز بىردە ۇيدە وتىرىپ-اق قوراداعى قارا قوشقارمەن ماڭىراسىپ، ءمان-جاي ءبىلىسىپ، ۇعىسىپ وتىرادى، كورەسىڭدى كورمەي، كورگە تۇسپەسسىڭ دەگەن وسى ەكەن عوي...» كەمپىر ءسوزىن تىڭداپ وتىرعان احمەتجاننىڭ جۇرەگى اتشا تۋلاپ، ىشكى سارايىن ۇرەي كەۋلەپ، و، توبا، سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە دەپ، قايداعى تۇمان اراسىندا قالعانداي تومىرىلىپ وتىرىپ قالدى.
كەش باتىپ قاس قارايدى. كەيۋانا وندىق شامدى جاقتى. كەشكى استىڭ قامىندا، بىرەسە وشاق جانىندا جۇرەلەپ وتىرىپ وت بىقسىتادى، بىرەسە قامىر جايادى، ماڭىراعان بىرەر مالعا سۋ بەرىپ قايتادى. قيمىلىندا، اجارىندا ۇلكەن سابىر، سىنباعان قايرات بار. ءۇي يەسى الگىدە مالدى ورگىزىپ كەتكەن. شايدان سوڭ احمەتجاننىڭ دەنەسى مىلجالانىپ، ەزىلىپ، تاعى دا توسەگىنە قيسايعان ەدى، مىزعىپ كەتىپتى، كەمپىر اس ءتۇسىرىپ اكەلىپتى. سىرتتاعى ماڭىراعان دىبىستى ەستىپ ەلەڭدەپ قالىپ ەدى، كەيۋانا كىسى: «وتار قىر استىندا قالعان ەكەن، سول وتاردى ءيتى مەن قوشقارعا تابىستاپ جالعىز جاياۋلاپ كەلە جاتقان وتاعاسى عوي بۇل»، — دەگەنى: اپىرماۋ، نە كەرەمەت، نە قاسيەت بۇل؟.. — دەپ ويلاعان احمەتجان، — سوندا قوجاباي مالىمەن ماڭىراسىپ تىلدەسەتىن بولعانى ما، ول سىردى، سول ءسوزدى مىنا شۇيكەدەي كەمپىر قالاي ۇعىپ وتىر؟» قول شايىپ، اسقا وتىرىستى. ءۇي يەسىن سوزگە تارتىپ احمەتجان قالتاسىنا قول سالعان: — وتاعاسى، كەيىنگى كەزدە ورتالىققا سوعىپ ايلىعىڭىزدى المايتىن بولىپسىز، مىناۋ تيەسىلى جالاقىڭىز، مىناۋ ۇجىم ديرەكتورىنىڭ سالەم حاتى»، — دەپ ەكى كونۆەرتتى الدىنا تاستادى. قوجاباي ءۇنسىز-تۇنسىز تاباقتاعى جىلىكتى الىپ، پىشاعىمەن شۇقىلاپ ءمۇجي باستادى، مىنا ءتۇرى دۇنيەدەگى جاڭالىق، قىزىق، اقشا، الىس-بەرىس دەگەنگە مۇلدە جات بولىپ كەتكەن وگەي ءومىردى ەلەستەتتى. كىسى جۇرەگىن پىشىنىنەن تانىپ وقيتىن سەزىمى وتكىر مە، الدە بۇل بىلمەيتىن وزگەشە قاسيەتى بار ما، ءتىلىنىڭ ۇشىنا كەلگەن ءسوزدى ايتقىزبادى. «جاقسىنىڭ ءجۇزى ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن ايتىپ تۇرادى، ءجۇزىڭ جىلى بالا ەكەنسىڭ»، — دەپ تۇڭعىش رەت ءتىل قاتتى قوجاباي. ءۇنى الىس، وگەي ولكەدەن شىققانداي كومەكەيدەن، كۇڭگىرلەپ ەستىلدى. جاقىننان باستالىپ، الىس قيىرعا ءسىڭىپ جوعالاتىن كۇن كۇركىرى مە، جەر استىنان ۋىلدەپ كوتەرىلگەن قۇم داۋىلىنىڭ سارىنى سەكىلدى مە، ايتەۋىر، بۇرىن-سوڭدى ەستىپ-بىلمەگەن وعاشتاۋ دىبىس.
— مەن تۋرالى الىپقاشتى ءسوزدى كوپ ەستىگەن شىعارسىڭ، جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى، ارتىقتاۋ ايتىلسا دا «مالمەن مال بولعان»، «كەشەگى ءبىر جىلدارى كەلىپ قالىپ قويعان» دەگەن قاۋەسەتتىڭ جانى بار. («مەن ەشقاشان ونداي اڭگىمەنى ەستىگەن ەمەسپىن»، — دەپ بۇل شىرپىرى شىعادى.) ەستىمەسەڭ — ەستيسىڭ، بۇل كۇندە جۇرت اۋىزىمەن وراق ورىپ، تىلىمەن جاۋ قايىرىپ ۇيرەنگەن. اكەمنىڭ ازداعان ساۋاتى بار ەكەن، سونىڭ ارقاسىندا بەتپاق ءىشىن جايلاعان ءبىر بايدىڭ ەسەپ-قيسابىن جۇرگىزەتىن پريكازچيگى بولىپ ىستەپتى. سوۆەت وكىمەتى ورناعان سوڭ باي جارىق كورگەن ەگەۋقۇيرىق سەكىلدى تىراقايلاپ قاشىپ، بۇل بايدىڭ «قۇيىرشىعى» اتالىپ ەل ىشىندە قالىپ قويىپتى. بەتپاق تۇكپىرىندە ورتاقتىڭ ءىسىن ۇيىستىرامىن دەپ قۇيىمشاعى تەسىلگەن جالاڭاش بەلسەندى بولىپتى. سودان الاقۇيىن شاپقىلاپ ءجۇرىپ داۋلەت جيا الماپتى، وكپەسىنە سۋىق ءوتىپ سۇلەلەپ جاتىپ، و دۇنيەگە وتەتىننەن از كۇن بۇرىن الدىنا كەلتىرىپ: «بالام»، — دەپ باسىمنان سيپادى، — ساعان ميراسقا قالدىراتىن جالعىز مەدال مەن كەرشولاق بەستى عانا، اكە داۋلەتى بالاعا جۇقپايدى، ءوز بەتىڭشە كۇنىڭدى كور، كىسى اقىسىن جەمە، وتىرىك ايتپا، عايبات سويلەمە»، — دەپ ىقىلىق اتىپ اقتىق باتاسىن بەردى. اكە اماناتىن موينىما قارىز قىلماي، قارا بۇقارادان بويىمدى تارتپاي ميداي ارالاسىپ تەرىمدى توكتىم، بەلىمدى بۇكتىم، ەڭبەك ەتتىم، سول بەينەتىمنىڭ ارقاسى بولار — اۋىل ۇلكەندەرى قارجى جيناپ استاناعا وقۋعا اتتاندىردى، جۋرناليستيكانى ءبىتىردىم. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ الدى عوي، قاعازعا كوپ ءۇڭىلىپ وچەرك، اڭگىمە جازامىن، ولارىم جۋرنال، گازەتكە المە-ال جاريالانىپ جاتادى. تيراجى مول شاعىن گازەتتە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەيمىن. وسى قىزمەتىمە كوز الارتقان ءزابىرشىل، وسەكشىل جولداستارىم سول ەكى ارادا «نەسىن ايتاسىڭ، ول باياعى تۇگەنشە دەگەن بايدىڭ قالىپ قويعان كولەڭكەسى»، دەپ ۇستىمنەن ارىز جازىپتى. جىلىگىمە ەندى ماي جۇگىرىپ، قاز-قاز تۇرىپ كەلە جاتقانىمدا جاۋاپتاپ، قازبالاپ ءار مەكەمەگە سۇيرەلەدى كەپ، ارى-بەرىدەن تىنىسىم تارىلىپ ارىز بەرىپ قىزمەتتەن كەتتىم. جىلاپ-ەڭىرەپ ەلگە جەتتىم، باياعى اۋىل شالدارىنا باردىم، كورگەن قورلىعىمدى ايتتىم، ولار ارا ءتۇسىپ، شىندىقتى ايتىپ: «مۇنىڭ اكەسى ىرگەلى بايدىڭ قۇيىرشىعى ەمەس، جاي عانا ەسەبىن جۇرگىزەتىن مالايى بولعان، اكەسى ءۇشىن بالاسى جازىقتى ەمەس»، — دەپ كۋالاپ قاعاز جازىپ بەردى. ازاماتتىق سىن اسۋدان وتكەندەي بولىپ يىعىم قوقىرايىپ قالدى، موينىم بوسادى، ايتسە دە قاۋلاپ، جەتىلىپ كەلە جاتقان اتاق-ابىرويىما كوكتەي شالعى تۇسكەندەي بولدى، ەسىمىمە الدەبىر كۇدىك قوڭىراۋ ءىلىنىپ، بەتىمە شىركەۋ ءتۇستى. گازەتتەگى بۇرىنعى بەلدى ورىنعا قويمادى، شالعاي تۇكپىردەگى وبلىسقا ءتىلشى ەتىپ جىبەردى. مەيلى دە، ەل ءىشى كەڭ عوي، شىركىن: جولداستارمەن باسىمىز قوسىلا كەتسە — بوزا ىشەمىز، قارتا وينايمىز، قىزدى اۋىلدى توڭىرەكتەيمىز، ءسويتىپ ءجۇرىپ قازاقتىڭ ءبىر قىلىقتى قارا قىزىنا كوڭىلىمدى قيىلىپ ايتىپ ءجۇرىپ، قولىما قوڭدىردىم. (بۇل كەزدە شۇيكەدەي كەمپىر داستارقان جاڭالاپ شاي جاعالاتتى.) سوعىس اياقتالىپ قالعان كەز، ەرتە كوكتەمگى كوككە قادالعان ارىقتاي قادالىپ جازىپ جونەلتكەن ماقالام گازەتكە باسىلۋدى قويدى، تاقىرىبى كونە مە، الدە ءسوزى كومەسكى مە دەپ ءقاۋىپ ويلاپ، تاعى دا شيراتا جازىپ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جانە ءۇش ماقالا جولدايىن: گازەت بەتى مەنى ۇمىتقان سەكىلدى. قوي، بولماس دەپ، قاسىما كەلىنشەگىمدى الىپ، باياعى بوزبالا داۋرەن وتكەن استاناعا بارامىن عوي. جاس باستىق تاسىپ كەلگەن كوڭىلىمدى سۋ سەپكەندەي باسقانى: «سوعىسقا بارۋدان قاشىپ، ءتىلشى اتىن جامىلىپ شەت تۇكپىردە ءجۇرىپسىز»، — دەيدى-اي، باياعى بوزا ىشكەن، اۋىل قىدىرىسقان جورالارىم ۇستىمنەن جىڭىشكەلەپ قاعاز تۇسىرگەن بە قالاي: ارعى كومەكەيىن اشىپ ايتپايدى. ويباي-اۋ، سول كەزدەردە ۆوەنكوم بوساتىپ قويا بەرگەن سوڭ ەلگە شىقپاپ پا ەدىم: جاس كۇنىمدە قوس ساۋساعىم ديىرمەن باقالاعىنا ءتۇسىپ مايىپ بولىپ مولاقتانىپ بىتكەن، مىنەكەي، اسكەري كىسىلەر «مىلتىق اتۋعا جارامايدىمەن» بوساتقان... وسىلايشا دالباسالاپ اراشا ىزدەپ، ويعا-قىرعا جۇگىرەمىن، تابانىمنان توزامىن. «ترۋد ارمياعا نەگە الىنباعانسىڭ؟» — دەيدى الگى جاس جىگىت ءتۇسىن سۋىتا ءتۇسىپ. «يت بىلە مە ونى»، — دەيمىن. «ەندەشە ءبىز بىلەمىز»، — دەيدى كۇمىلجىڭكى كولەڭكەلى كۇيگە ءتۇسىپ باستىعىم، — ءتىلشى اتىن جامىلىپ ترۋدارميادان قاشقانسىز، جان باسپاعان بەتپاقتىڭ ىشىنە بارىپ، جان باعىپ جاتىپ العانسىز».
قويشى، ايتەۋىر، باياعى كوزتانىس ۆوەنكومعا بارىپ، كەرەكتى قاعازىن الىپ اقتالعانىم ەسىمدە، ايتسە دە قىر سوڭىمنان سىپساڭ ءسوز كولەڭكەشە ىلەسىپ قالماي قويدى؛ كىسىگە جامانشىلىق جاساعان ەمەسپىن، ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماپپىن، ەندەشە كولەڭكە كەسىردىڭ قىر سوڭىمنان قالماي قويعانى نەسى دەپ كەي-كەيدە ماڭدايىمدى توقپاقتايمىن. كەي-كەيدە ويلانامىن: كىسى تەك قانا ءبىرجاقتى ادالدىقپەن، اقكوڭىل مىنەزبەن كۇن كورە المايدى بىلەم. مەنىڭ جولداس-جورانىڭ الدىندا اعىنان جارىلىپ، اقتارىلىپ ايتقان ىشكى دۇلەي سىرىم اينالىپ كەلىپ، الا كۇشىك بولىپ ءوزىمدى قاۋىپ، بالاعىما جارماسىپ جاتاتىنى قالاي؟ جاقسى مىنەزىمدى جۇرت جايداقتىققا جوريتىنى نەلىكتەن؟
وسى ويمەن سۇلەلەنىپ جۇرگەنىمدە كەلىنشەگىم قاتتى اۋىردى، كۇز سالقىنى ەرتە ۇرعان قاۋىن پالەگىندەي كورە كوزگە سارعايىپ سولىپ بارا جاتتى. دارىگەردەن دارىگەرگە سۇيرەلەپ شارشادىم. اقىرىندا بىلگىش پروفەسسور ۇزاق قاراپ ويىن سارىقتى:
«كەلىنشەگىڭە قالانىڭ اۋاسى، تۇرمىس-سالتى جاقپايدى، يا قىزمەتتى ويلايسىڭ، يا ايەلىڭنىڭ ساۋشىلىعىن ويلايسىڭ، ەكىنىڭ ءبىرى»، — دەدى. قالادان ءبىرجولاتا ىرگە كوتەرۋگە كەڭەس بەردى.
وسى مەزەت الىستان يت ۇلىدى، ءۇي ىرگەسىنەن جىلقى وقىراندى. — ۇلىعان يت ەمەس، بەتپاقتىڭ بولتىرىگى عوي، ەنەسىن ىزدەپ سۇراۋ سالعانى، — دەدى احمەتجاننىڭ ەلەڭدەگەنىن سەزىپ، — سوڭدا قالاي، قاسقىردىڭ ءتىلىن دە ايىرىپ تۇسىنە الاسىز با؟ — دەپپىن شايىما شاشالىپ. — تۇسىنەمىن، — دەيدى ءۇي يەسى.
— قوراڭىزعا قاسقىر شاپپاي ما سوندا؟
— نەگە شاپسىن، كەرىسىنشە، باۋىر باسىپ قورىعىشتاپ جۇرەدى، قاسقىر ءوزىنىڭ جاتاعىنا جاقىن قوراعا تۇسپەيتىنىن بىلمەۋشى مە ەڭ، مەن اڭعارسام، وسىدان جارتى كۇنشىلىك جەردەگى رازاق قويشىنىڭ قوراسىنا بۇگىن تۇندە مىنا جىلاڭقاي بولتىرىكتىڭ ەنەسى شاۋىپتى عوي، قانشا مالىن قانداعانىن بۇگىن كەشكىلىك قاسقىرلاردىڭ ۇلىپ تابىسقانىنان بىلەمىن...
الگى سوزدەن قاتتى اسەرلەنگەن احمەتجاننىڭ كوڭىلى ءبىر جەرگە ورنىقپاي كوپكە دەيىن كوز ىلمەدى، ءۇي ورتاسىنداعى مايى تاۋسىلىپ ءسونىپ بارا جاتقان شام انا جاتقان قوجابايدىڭ باسى تاۋداي بولىپ باستالىپ، ىلديعا؛ ونان ءارى شولگە قۇلاعان وزەندەي ءۇزىلىپ تاۋسىلۋعا اينالعان ارمان قيالىنا ۇقسايدى. شىنىمەن الدىن ويلاۋدان گورى ارتىن كوبىرەك ويلاۋ، جۇرتتان وڭاشالانۋ، وقشاۋ تىرشىلىك كەشۋ — ءومىردىڭ جۇتاڭ تارتۋى ما ەكەن.
ىشىنەن قيلى-قيلى ويى ارىلماي جاتىپ شامالى مىزعىپ، شارشاپ ويانىپتى. ءۇي يەسى تۇرىپ الدەقاشان مالىن ورگىزىپ كەتىپتى. ەسىك الدىندا شۇيكە كەمپىر شاپپا شوتپەن سەكسەۋىل بۇتاپ وتىر. باسىنىڭ ىشىنە قورعاسىن قۇيىپ قويعانداي، موينىنا تاس بايلاعانداي تالتىرەكتەي ءجۇرىپ ەسىككە بەتتەدى، تابالدىرىقتان سىرتقا اتتادى. كوكجيەك ساعىم كوتەرىپ دىرىلدەي باستاپتى. «كۇن ءوتىپ قانىڭ قويۋلاپ قالعان عوي، ءالى-اق ءتاۋىر بولىپ كەتەسىڭ»، — دەپ كەيۋانا ءاجىم تورلاعان جانارىنىڭ قۇيرىعىن جاۋلىعىمەن ءسۇرتتى... — جالعىز بالانىڭ ميىن شايپاۋ كەلىن اتالا عىپ قۇرتتى، الگى كەلىن كوپ وقۋعا ءتۇسىپ، كوشە كورىپ بەتى اشىلىپ قالعان نەمە ەكەن. اۋىلدىڭ مەكتەبىن موندىباس بوپ ءجۇرىپ ازەر بىتىرگەن بالانى ماستەكشە ەرتتەپ ءمىنىپ الدى، «كۇنگە شىقسام قان قىسىمىم كوتەرىلەدى» دەي مە، مالمەن مال بولعان اتا-اناڭنان قورقامىن، جانىم تۇرشىگەدى» دەي مە، ايتەۋىر، اۋدان ورتالىعىندا تۇرادى، جۇدىرىقتاي نەمەرەمىزدى دە كورسەتۋدى قويدى، بالامىز مويىن ۇسىنىپ، كونىپ، ماقۇلعا جۇگىنىپ ازەر جان ساقتاپ ءجۇر دەيدى، اۋزىنا اششى سۋ السا، اعات سويلەسە — دەرەۋ سىم ۇشىمەن حابار قىلىپ توركىنىن شاقىرتاتىن كورىنەدى... وي-وي-بو-و-وي، كەلىن جۇمساپ قولىمدى جىلى سۋعا مالامىن دەپ جۇرگەندە جەتكەن جەرىم وسى ما» — دەپ، «اھ» ۇرىپ قامىعىپ جىلاي باستادى. كەمپىردىڭ ىستىق كوز جاسى جۇرەگىن ورتەدى، بۇل دەرەۋ قولىنان شاپپا شوتتى الىپ سەكسەۋىل تومارىن تومپەشتەدى. تۋ سىرتىنان بۇزاۋ موڭىرەگەندەي بولىپ ەدى، اينالىپ قاراپ كوزىنە ەشتەمە تۇسىرە المادى. كەمپىر قولىنا قاۋعا شەلەگىن الىپ قۇدىق باسىنا بۇكشەڭدەي جونەلدى. «استاۋعا سۋ تولتىرىپ قويماسام اڭقاسى كەۋىپ، ىڭىپ كەلگەن بوكەندەر ءتۇتىپ جەيدى»، — دەيدى — ءاي، — بۇزاۋ دەپ جورىعانى قۇم شاعىلدان مويىن قىلتيتىپ توپىرلاسقان ءبىر ءۇيىر بوكەن ەكەن، سولاردىڭ دىبىسىن شالىپ كەيۋانا تىپىرشىپ تۇرەگەلىپتى. كومەكتەسىپ، ارقان تارتىسىپ جىبەرۋدى ويلاعان، جىعىلىپ-تۇرىپ كەلە جاتقان مۇنى «قايت!.. قايت!.. — دەپ قولىمەن جاسقادى: — بوكەندەر بوتەن ادامنان شوشىنىپ، توسىلىپ تۇرعانى سودان»، — دەدى دە مىقشىڭداپ تەرەڭ شىڭىراۋدان سۋ تارتا باستادى.
احمەتجان كەرى بۇرىلىپ ۇيگە ەنىپ، كەرەگەنىڭ كوزىنەن باسپالادى. كەمپىر ءۇش-تورت شەلەكتى استاۋعا توڭكەردى دە، تاڭدايىن قاعىپ، بۇل ەستىمەگەن وزگەشە وگەي دىبىس شىعاردى، وقشىرايىسىپ تۇرعان بوكەن قۇلجاسى اياعىن ساناپ باسىپ قۇدىققا بەتتەدى، ءۇيىرى سوڭىنان ىلەستى. بوكەن قۇلجاسى سىرباز ەكەن، باسقالارى استاۋعا باس قويعاندا سىرت كوزدى، جات ءيىستى تۋ سىرتىمەن سەزگەندەي-اق قۇلاعىن قايشىلاپ تىپىرشىپ قاراۋىلدا قالدى. وزگەلەرى ءشول باسىپ بولعان سوڭ سوڭىنان بارىپ باسىن ءيدى. احمەتجان ساۋىرى توڭكەرىلگەن تۋشانى اتىپ العىسى كەلدى، شولاق مىلتىعىن كەشەلەرى قاي تۇكپىردە قالدىرعانىن ەسىنە تۇسىرە المادى. وسى مەزەت بەلىن باسىپ اھىلاپ-ۇپىلەپ كەيۋانا ۇيگە كىرگەن، كىسىنىڭ ويىن كوزىنەن وقيتىن بالەسى بار ما؛ — بوكەنگە مىلتىق كەزەسەڭ، وجار شالدىڭ شاتاعىنا قالاسىڭ، «شەتكە شىققانىن، جۇگىرە المايتىنىن ىرزىعىمىزعا ءۇيىر يەسى — قۇلجانىڭ ءوزى-اق قيادى»، — دەيتىن شال، ايتەۋىر، شال اڭدى قولمەن ۇستاسا دا قىزىلسىز قالدىرمايدى»، — دەدى. قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا كونىن جىبىتكەن تاعىلار ساعىمعا ءسىڭىپ جوعالىپتى. «تابيعات شەبەر!» — دەپ بۇل وتىرىپ تاڭدايىن قاققان، جان جانۋاردى جاقىن ەتەتىن دە، جات ەتەتىن دە ءوزىمىزدىڭ ىشكى پيعىلىمىز ەكەن عوي؛ بىرتە-بىرتە تابيعاتتان اۋلاقتاتىپ، اجىراتىپ بارا جاتقان ءوزىمىزدىڭ تەرىس وي، قوماعاي، تويىمسىز، اڭقۇمار-قانقۇمار، جەگى قۇرت مىنەزىمىز بالكىم. اۋەل باستا ادام مەن اڭ جەردەن كىندىگى ۇزىلمەگەن، ەمشەكتەس، ەگىز جاراتىلعان ءتول ەمەس پە. انا موندىباس قوجاباي قويشىنىڭ تابيعات اياسىنان تىنىشتىق ىرزىق ىزدەۋى، بەدىرەيگەن بەزبۇيرەك ولكەنىڭ وگەيى ەمەس، ءوز بالاسىنا اينالۋى، اق، ادال نەسىبەسىن تەرىپ جەۋى — سول تابيعات قولتىعىنا كەپ تىعىلۋدان».
اۋەلگىدە قوجاباي قونىسى كوڭىلسىز، سالقىن تىرشىلىكتىڭ كۋاسىندەي كورىنىپ ەدى، كۇڭگىرت ومىردەي سەزىلىپ ەدى؛ سويلەسكەلى، بىلىسكەلى، تىلدەسكەلى كوڭىلىنە توقتىق ءبىتىپ، جانى بايىپ، جارىلقانىپ قالدى. جىلدام وڭالدى. قيان اسۋدا مايى تاۋسىلىپ، قاڭسىپ قالعان موتوسيكلىن، جالتاڭ كوز بوپ جاۋدىرەگەن كەلىنشەگىن ويلادى، كەشقۇرىم ىشكى بايلاۋىن ايتتى: «قوجەكە، كوردىم، ءبىلدىم، ەندى از عانا مالىڭىزدىڭ ەسەبىن السام، ديرەكتوردىڭ اماناتىن ايتسام — قايتامىن، كولىك بەرىڭىز»، — دەدى. سىرتقى شارۋادان شارشاپ ورالعان قوجابايدىڭ پىشىنىندە بۇل بىلمەيتىن ۇلكەن سابىر، ىشىندە تۇتانباعان وت جاتقانداي تومەن قاراپ وتىردى-وتىردى دا، تىنىشتىق قالپىن بۇزىپ: «مەيلىڭ، بالا، — دەدى، — ايتسە دە جاڭا الگىندە مال جايعاپ ءجۇرىپ، قاسقىرلاردىڭ بولتىرىكپەن ۇلىپ تابىسقانىن ەستىدىم، رازاق قويشى مىلتىق اتىپ، مال الدىرماپتى، ارلان اشۋلى سەكىلدى، جالعىز جىبەرە المايمىن، قاسقىرلار قاشان اڭ قاعۋدان ءساتتى ورالعانشا وسىندا بولاسىڭ»، — دەدى.
«ويباي، قوجەكە، نەسىنە قورقامىن، ايدالاداعى اش قاسقىرلار قاشان تويىنادى دەپ جول توسىپ ءشانيىپ جاتا بەرگەنىم جىندىنىڭ تىرلىگىندەي ەمەس پە؟..» «سەن ءۇشىن بەتپاقتىڭ سىرى ۇعىمسىز بىردەمە»، — دەدى قوجاباي قانىن ىشىنە تارتىپ، — اشىنعان قانشىق قارساقتى كومەككە شاقىرسا دا جالعىز جولاۋشىنى ءتۇسىرۋدى بىلەدى». وسىنى ايتىپ كورەر كوزگە ماڭىراعانداي كومەيىنەن تارعىل-تارعىل كومەسكى ءۇن شىعاردى، ەسىكتەن كورىپ وتىر، قوتانداعى ۇرىككەن مال ساباسىنا ءتۇسىپ قايىرا جۋسادى، قوشقاردىڭ جاۋابى ەستىلدى.
«بولماس-بولماس، — دەپ قوجاباي كەرزى ەتىگىن سۇعىنا باستادى، — قورا ىشىنە بەتپاقتىڭ ەشكىەمەرى ەنىپ كەتىپتى عوي، وسىندايدا جۇمساي قوياتىن بالا دا جوق». ەشكىەمەر — ۇلكەندىگى قويانداي قۇم كەسىرتكەسى، اشىقسا، ءيا، شولدەسە، ارانى اشىلىپ قوراعا كىرىپ كەتەدى، جەلىندەپ جۇرگەن قوي، ەشكىنى اڭدىپ جاتىپ، ۇزىن قۇيرىعىمەن ارتقى اياعىنا سارت ورالىپ تۇسايدى دا، ەمشەككە تىستەي قاتادى؛ سودان قاقتاپ ساۋىپ، ءسۇتىن ەمىپ تاۋىسقانشا مالدى تىرپ ەتكىزبەيدى. قويشى قورانىڭ ىشىنە مىسىقتابان ساقتانا باسىپ باردى دا، اياق استىنان جىن قۋعانداي اپىر-توپىر بولدى دا قالدى، جالماۋىز كەسىرتكەنى قورا سىرتىنا تاياقتاپ قۋىپ سالدى.
ۇستارامەن قىرعىزعان باسىن كوستەڭدەتىپ سيپالاپ ۇيگە كەلگەن سوڭ دا تىنشىمادى، ىشىنە كۇن قوناقتاعانداي ساۋلەلەنىپ، نۇرلانىپ وتىردى دا: «قاسقىردىڭ ۇنىنەن ءبىلدىم، بوكەن ىشكەرى قۇمعا اۋىپتى عوي، ەندەشە كوپ ۇزاماي لاق ميزام تۇسەدى»، — دەپ وز-وزىنەن اعىتىلا جونەلدى، — بالا، سەنىڭ كومەگىڭ قاجەت بوپ تۇر، بۇرسىگۇنى تۇيەمەن، اتپەن ەلگە قاراي قونىس اۋدارامىز. كوكەيىڭدەگى ساۋالدى كوزىڭنەن وقىپ وتىرمىن. الگىدە بەتپاق ءبورىسى بىر-بىرىمەن ۇلىپ تابىسىپ جاتتى، بۇل قۋانىشتىڭ بەلگىسى، قۇمعا قۇلاعان بوكەننىڭ جاياسى توڭكەرىلىپ، تۇياعى ومبىلاپ، ءناشايى نەمەلەرى قاسقىرعا جەم. قۇم ءىشى ەندى جايىلعان مالعا جۇق بولمايدى، ءمىنىس اتىنىڭ ءىشى كەتەدى... (وسى مەزەت كەمپىرى شوققا قاقتالعان مايى تامعان توستىك اكەلدى، وتاعاسى سۇرىلەنىپ قالعان توستىكتى كەمىردى.) انەۋگۇنگى ءۇزىلىپ قالعان اڭگىمەسىن ءارى جالعادى.
— سونىمەن ۇلكەن قالادان اۋەلدە كەتكىم كەلمەي قىزمەتتەن قىزمەت اۋىستىرىپ جۇيكەلەپ ءجۇرىپ، عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينستيتۋتىنا ورنالاسقانمىن. كەلىنشەگىمنىڭ دەنساۋلىعى كەم. «ءبىر كۇن اۋرۋ، ءبىر كۇن ساۋ» دەگەندەي بىردەمە. قازاق ۇلىستارىنىڭ روسسياعا ءوز ەركىمەن قوسىلۋىنا ارناپ تام-تۇمداپ ماقالا جازىپ كورىنىپ جۇرگەم، كەسىرىنەن ساقتاسا عىلىمي اتاق قورعاپ الۋ جايىن دا ويلاستىرا باستاعام. توبەمنەن تاس تۇسكەندەي وقيعا بولدى. ورتالىق بەدەلدى گازەتتە ۇلكەن ءبىر سىن ماقالا باسىلىپتى: الگى ماقالا جەل كۇنگى ورتتەي سۋماڭداپ جازىقتىنى دا، جازىقسىزدى دا شارپىدى، اقىر اياعىندا «سىڭارجاقتارمەن كۇرەس» دەگەندى ۇران قىلىپ، ءجون-جوسىقسىز مەنى مىنەپ، سىناپ جەلپىلدەۋشى كوبەيدى. باياعى ءبىر وتكەن-كەتكەندى قازىپ زەرتتەپ، جازىپ جۇرگەن عالىم كىسى تەكتەن-تەك جازاعا ۇشىرادى، كەشە عانا مىنا اعاڭمەن اۋىز جالاسىپ، ويى جاراسىپ جۇرگەن جىگىتتەر كورەر كوزگە ۇستىمنەن جالالى حات ءتۇسىردى، مىنبەردە سۋىرىلىپ سىناپ سويلەدى. قىزمەتتەن بوسادىم. قالا تۇرمىسىنا ۇيرەنىسە الماي اۋىرىپ، جۇدەپ جۇرگەن كەلىنشەگىمنىڭ كوزى اتىزداي: «شىنىمەن ايىپتى عىپ، قاراڭعى ۇيگە قامايدى ما»، — دەيدى. «قوساق اراسىندا كۇيىپ قۇرىعانىڭ با بۇل»، — دەيدى. ايتەۋىر قوسۇرەي سوزبەن جۇرەگىمدى جارالاپ جەپ قويدى.
مىنا ءبىر سۋرەتتى كوز الدىڭا ەلەستەتشى: ءيا، بالانىڭ بىلدىرىنان، ءيا، كەلىم-كەتىم قوناقتىڭ دابىرىنان ادا-كۇدە، الاڭسىز جىم-جىرت، سالبىراڭقى سارى ۋايىم، تىنىشتىق جايلاعان ءۇي ءىشى. قاشان كەلسەڭ دە قۋانىشسىز، كۇلكىسىز سالقىن سىز ەڭسەڭدى ەزىپ، جىگەرىڭدى قۇم قىلادى. اۋىز ءۇي، اسحانا مۇزداي، اياداي بولمەنىڭ جارتىسىن العان ۇلكەن توسەكتىڭ ۇستىندە كيىمشەڭ كۇيدە، شەكەسىن سىعىپ ورامالمەن تاڭىپ العان، تانا كوز كەلىنشەگىم جاتادى. بۇل دۇنيەنىڭ قىزىعىنان جەرىپ، و دۇنيەنىڭ كۇڭگىرت قۇشاعىنا جۇتىلىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى.
اق-قاراسى ايقىن الاقانداي جانارىنان شاراسىز، دارمەنسىز مۇشكىل مۇڭ وقيمىن؛ «كەتەيىكشى بۇل جەردەن» دەگەن ءۇنسىز سوزدەردى ەستيمىن. تۇلا بويىم تۇرشىگىپ قالش-قالش تىتىرەيمىن: ارى-بەرىدەن وز-وزىنەن سۋالىپ، جوقتىققا جۇتىلىپ بارا جاتقان كەلىنشەگىمنىڭ جاس تولى جانارى قىر سوڭىمنان قالماي، تۋ سىرتىمنان قادالا قاراپ تۇرعانداي سەزىلەدى. سول سىز ءۇي، سۋىق توسەك، دىمكاستى ايەلدەن باس ساۋعالاپ قاشقانداي ىشقىنىپ كەتەمىن.
سول كەلىنشەگىم ءبىر كۇنى: «بەت اجارى بەيتانىس كىسى سەنى ىزدەپ كەلىپ كەتتى»، — دەيدى. قوي دەيمىن، مەنى انىق سور اينالدىرعان شىعار، قوساق اراسىندا كوزتۇرتكى بوپ جۇدەگەنشە قارامدى باتىرايىن، كەلىنشەگىمنىڭ ساۋشىلىعىن ويلايىن، جەر تۇبىنە كەتىپ جىم-جىرت بولايىن دەپ بەكىندىم.
ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، «لاقتىرعان تاياق سورلىعا تيەدى» دەپ شىرق اينالدىرا بەرگەن سوڭ قانىما قارايدىم، جولداستىڭ دا، ءسىز-بىز سالەمنىڭ، سويلەسۋدىڭ دە قايىرى جوق بولىپ كورىندى. ءبۇيتىپ جوعارعى ءبىلىمدى وقىعان جىگىت اتالىپ كوزتۇرتكى بوپ ولگەنشە، قوساعىمدى جوعالتقانشا – كوز كورمەيتىن قيانعا بارىپ قوي باعايىن دەپ بەكىندىم. سول ءتۇنى ءۇيدى دە، مۇلىكتى دە تالاق قىپ تاستاپ، ءبىر تۇندە كوشىپ جونەلدىم.
ويلاپ وتىرعان شىعارسىڭ: ەڭ قۇرىعاندا وبلىس ورتالىعىنا، اۋدانعا تابان تىرەگەن بولارسىڭ-اۋ دەپ. تۇك تە ولاي ەمەس، ۇجىم باسشىلارىنىڭ دا كوزىنە تۇسكەنىم جوق، قازاعىمنىڭ «بىلىك، ءبىلىم، ورتا» دەگەن ءسوزى قاتىپ قالعان كوڭىلدى ەش جىبىتە المادى، قيان تۇكپىردە، شەت شالعايدا، قۇم ىشىندە «بەتپاق» دەگەن مازاسىزداۋ مال ۇجىمى ۇيىسىپ وتىر ەكەن، سونىڭ ادام اياعى ازەر جەتەتىن، يت بايلاسا تۇرعىسىز ونشاقتى ءۇيلى بولىمشەسىنەن ءبىر-اق شىقتىم، بولىمشەگە دە كوپ قارايلاعىم كەلمەدى، ءبىر قورا بويداق مالدى ساناپ الدىم دا، كۇزگە دەيىن ولمەسەم كورىنەرمىن، دەپ كىسى اياعى باسپاعان بەتپاقتىڭ كىندىگىنە اۋا كوشتىم. تاعدىردىڭ سالماعى تۇسكەن كىسى بولەكشە دەرتكە ۇرىنعان ادامداي ءتىل-اۋىزدان قالىپ، دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ كەتە مە، جىل وتكەن سايىن بەت اجارىم توزىپ، كۇلە سويلەۋدى ۇمىتىپ، ءجۇزىمدى كولەڭكەلەي ءاجىم تورلاپ، از ۋاقىتتا وزگەردىم دە شىعا كەلدىم. «مالمەن مالشا سويلەسەتىن»، «ماڭگى باس قوجاباي»، «كوزىندە كولەڭكە بار» دەپ جۇرگەنىنىڭ جانى بار.
«كوڭىلسىز، كۇڭگىرت تىرشىلىككە ەتىم ۇيرەنگەنى سونشا ماڭايداعى تابيعاتتى، جان-جانۋاردى عانا قارا تۇتتىم، سولارمەن سويلەسەتىن عادەت تاپتىم. ىشمەرەز، ءىشپىستى مىنەزىمنەن جالعىز ۇل دا بەزىپ كەتتى، اۋدان ورتالىعىندا تۇرادى، بولماشى كاسىپپەن كۇنەلتىپ ءجۇر دەپ ەمىس-ەمىس ەستيمىن، ايتەۋىر. كەلگەن كۇنى: «ورتالىققا بارماپسىز، جالاقىنى الماپسىز»، — دەپ كىنا قوياسىڭ... يەن دۇزدە، مەڭىرەۋ شولدە ماڭىراپ كۇلىپ، ۇلىپ سويلەسىپ جۇرگەن بەيباققا اقشانىڭ قاجەتى قانشا؟.. انا ۇل كەرەك بولسا الار ءبىر كۇنى جيناپ-تەرىپ، كوزىم جۇمىلسا — توپىراقپەن ءجۇزىمدى جاسىرار، ايتەۋىر».
قوجابايدىڭ الاسى كوبەيىپ سۇزىلگەن سۋىق كوزى وڭمەنىنەن ءوتتى، بەينە تاعدىرىنا زار ايتىپ وتىرعانداي سەزىلدى. احمەتجان اۋزىنا سالعان باۋىرساقتى ءارى شايناپ، بەرى شايناپ جۇتا السىنشى ەندى، جۇتقىنشاعى بىتەلىپ، جانارىنان جاس ىرشىدى، ەسى اۋىڭقىراپ تۇرەگەلدى، سىرتقا بەتتەدى.
«بالانىڭ جۇرەگىن ۇشىردىڭ عوي، بەيباق» دەگەن كەمپىردىڭ ءۇنى ەستىلدى. سوڭىنان دابىرلاپ قوجاباي ىلەسە شىعىپ كەلەدى: «مىنا مالعا بۇگىن بالە كورىنگەن شىعار، باۋىرعا قاراي ىعىسىپ كەتكەنىن قارا»، — دەپ، ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، جۇگىرە جونەلدى.
احمەتجان شەكەسىنەن شىپ-شىپ شىققان تەردى جەڭىمەن ءسۇرتىپ تۇرىپ كەيۋاناعا ءتىل قاتتى؛ «شەشە-اۋ، مىنا ماڭقيعان تورتكوز توبەت نەعىپ ولەكسە بولىپ جاتىر، قايىرماي ما كەتكەن مالدى؟» — دەپ قىنجىلىس بىلدىرگەن. «بۇل بايعۇستا كىنا جوق، — دەپ كەمپىر يتاياققا اس قۇيدى، كۇنى بويى مال قايىرىپ، بەينەت كەشىپ كەلگەن وسى بەيباق، وجار اعاڭ اتىن اق سورپا عىپ وسى ءوڭىردىڭ شيە ءبورىسى مەن قارساعىن ساناپ جۇرگەن جوق پا؟» «تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن» دەگەن كىسىشە احمەتجان اڭ-تاڭ. «قايدان بىلەيىن، اۋىپ كەتپەي تۇرعاندا كوسەمىن تابامىن، قاسيەتىن ۇعامىن، قايشىلاسقان كۇيەگىن باعامىن، ۇلىپ، ۇرگەنىن ۇيرەنىپ قالامىن دەپ، ءۇش كۇننەن بەرى سۇركىلگە ءتۇسىپ ءجۇر ەمەس پە. انا مالدىڭ بار اۋىرتپالىعى تورتكوز توبەت پەن قارا قوشقارعا تۇسكەلى قاشان».
«ساعان وتىرىك، ماعان شىن، بىلتىرلارى تۇگى سىرتىنا تەپكەن، ازۋ ءتىسى ساقىلداعان الدەبىر ماقۇلىقتى سۇيرەتىپ اكەلدى، ىرگەگە تاس قىپ بايلاپ قويدى، الگى نەمە تۇنىمەن باجىلداپ جىلاپ، دۇنيەنى كوشىرگەنى، سويتسەك مالعا، جانعا ءتىسىن قايراپ، توڭىرەكتەپ تىنشىتپاي جۇرگەن قارساقتىڭ كوسەمى ەكەن، ەرتەسىنە قامشىمەن ءولىمشى قىپ ساباپ قويا بەرگەن ەدى — ءۇيىرىن كوز كورمەس جاققا اۋدارىپ اكەتتى مە، قۇلاعىمىز تىنشىدى سودان». كەيۋانا ۇنىندە قوساعىن كىنالاۋدان گورى قوستاۋ، ءىشتارتۋ باسىم سەكىلدى مە؛ كەيىسى، كىربىڭى، ءمىنى كوپ ءومىردىڭ ۇزاق جولىندا ەكەۋىن دە اداستىرماي الىپ كەلە جاتقان ادالدىق، ادامشىلىق پارقى بولار، ءسىرا.
ماڭايدى سالبىراڭقى بويكۇيەز تىنىشتىق باستى. كۇڭگىرلەپ، دابىرلاپ ءبىر قورا مالمەن تۇندەلەتىپ ءجۇز شايىسىپ ءجۇر مە، ءۇي يەسى كەشكى شايعا جۋىعاراقتا كەلىپ بولمادى. كەيۋانا ەكەۋى ەكى جەردە شوشايىپ شاي سوراپتادى. قۇم كىندىگىنەن سەكسەۋىل شوعىنا قاقتاعان تەستىكتەي بولىپ قىزارىپ اي تۋدى، ءتۇن سالقىنى مەن تىنىشتىعىن بۇزعىسى كەلمەي قوجاباي ايعا قاراپ، كەۋدەسىن كەرە كۇرسىنگەندەي بولدى. ەڭكىش جاۋىرىنى، كەلىدەي سوپاقشا باسى، شوقشا ساقالى، سىرت پورىمى — مىناۋ وگەي ولكەگە ايدان تۇسكەن ادامداي عىپ كورسەتتى. قۇدىق باسىنان شابدار ات كىسىنەدى، ايدان تۇسكەن ادام ۇستىنە بىرەۋ سۋىق سۋ شاشىپ جىبەرگەندەي تىتىركەندى، جاتا قالىپ تىڭ تىڭدادى. ءسويتتى دە، شۇعىلىنان: «اپىرماي، رازاق قويشىنىڭ قوڭىر ماستەگى ۇزاپ جايىلۋشى ەدى، كوكبورىگە قولدى بولدى-اۋ، ءسىرا، مىنا شابداردىڭ قۇلاعىن قايشىلاۋى بوتەن، — دەدى، — بەرىدەن سارىن سەزسە تاپ وسىلاي قايشىلايتىن...» ۇيگە ەنىپ، سۋىپ قالعان شايدان بىرەر سوراپتادى، «ەرتە تۇرىپ كوشۋگە قام قىلامىن»، — دەپ شەشىنىپ جاتىپ قالدى. احمەتجاننىڭ كوڭىلى ۇيقى-تۇيقى، كوپكە دەيىن كىرپىگى ايقاسپادى. الدەن ۋاقىتتا الىس قىر استىنان ايەل بالا سىڭسىپ جىلاعانداي ەستىلدى، باسىن جاستىقتان جۇلىپ الدى، «و، نەسى!» دەپ جانىنداعى وتاعاسىنى جۇلقىلادى. قوجاباي قوناعىنا قىرباي قاباق تانىتتى: «ە، بالامىسىڭ دەگەن، بۇل ءمالىننىڭ كۇيەككە تۇسكەندەگى سىڭسۋى، — دەپ قايتا قيسايدى: — ەلەڭدەمەي جاتا بەر، تورتكوز توبەت-اق قاتەر سەزسە قاراپ جاتپايدى، حابار بەرەدى...» احمەتجان كورەر تاڭدى كوزىمەن اتىردى، تۇنەمەسىنە سالقىن جەل ءتيدى مە، الدە استان ۇشىندى ما — دەنەسى سىرقىراپ اۋىرىپ تۇردى؛ كوزىنىڭ استى كولكىلدەپ ىسكەنىن سىنىق اينادان كوردى.
قوجاباي كەمپىرىنە: «بالاعا جاس بوكەننىڭ ءمۇيىزىن قايناتىپ بەر، تورتكوز توبەت مالعا يە، رازاق قويشىعا كوش دەپ ايتامىن، جىلاۋىق ءمالىننىڭ جاتاعىن شاشامىن»، — دەپ شابدارعا ءمىنىپ، جەلە جورتىپ، قىر اسىپ جوعالدى. احمەتجان قان كۇرەڭ سورپانى سوراپتاي وتىرىپ «وسى قوجابايدىڭ ەسى دۇرىس پا؟» دەپ ىشتەي كۇماندانا تۇسەدى، — كەشە عانا ميزام ءتۇستى، وت اۋىپ كەتتى دەپ وزىنشە ماڭىراپ وتىرعان، ەندى كەلىپ ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ قۇتسىز قونىستان ەرتەرەك قونىس اۋدارۋدىڭ ورنىنا «ءمالىننىڭ جاتاعى»، «رازاقتىڭ ماستەگى» دەپ باسى اۋعان جاعىنا بەزىپ جوعالدى: بار بول، بار بولعىر، ەسىم باردا ەلىمدى تابۋدى ويلايىن، ەل شەتىنە جەتەتىن كولىك سۇراپ الايىن...» دەگەنشە بولعان جوق، ءتۇس اۋا شابدارىن تەبىنە ءتۇسىپ، ىعىستىرىپ قايتىپ ورالدى. ماناعى «ەسى دۇرىس پا» دەگەن ويىنىڭ ۇشقارى ەكەنىن احمەتجان ۇزاماي ۇعىندى... راسىندا، تۇندەگى قاسقىرلار قوڭسىلاس قويشىنىڭ سەمىز ەسەگىن الىپ سوعىپ، مۇشەلەپ، جەپ كەتىپتى: بۇلار الدى-ارتىنا قاراماي كوشە جونەلسە عوي تابيعات سىرىنا تاسكەرەڭ، ولاق قويشى رازاق ءشول ىشىندە شىن قاتەردە قالماقشى ەكەن: اۋەلى كورشىلىك قاقىمەن رازاقتى كوشىرىپ كەپ ورالعانى وسى بولىپتى. ءمالىن بىلعاعان جەرگە مال جايىلىپ بەرەكە تاپپايتىنى ءمالىم، ول مۇندارلاردى قيىنعا، شولگە ۇركىتىپ سالىپتى... جۇرتتا سوڭعى رەت قازان كوتەرىپ، اس ىشۋگە جۇگىنگەنى سول، ەسىنە ۇمىتقانى ورالعانداي احمەتجان وقىستان ساۋال قويدى.
— قوجەكە، استانادا ستۋدەنت بولىپ جۇرگەنىمدە سول «گازەتتىڭ ءتىلشىسى كەنەتتەن قايتىس بولدى، مارقۇمنىڭ سەمياسىنا قايعىرىپ كوڭىل ايتامىز» دەگەن نەكرولوگ باسىلعان ەدى، ۇمىتپاسام سول ءتىلشىنىڭ ەسىمى دە...
ءۇي يەسى سۋىق جىميىپ مىرس ەتتى، سىرتتاعى ءولى تىنىشتىققا قۇلاق سالىپ، ءبىراز مۇلگىدى. سوسىن ەڭسەسىن كوتەرىپ الدى.
— كەشەلەرى ايتىپ ەم عوي: قاتار جۇرگەن جورالاردان كول زالال شەكتىم دەپ. بۇگىن ادال اسىڭدى ءىشىپ وتىرىپ، ەرتەڭ جۇرگەن جەرىنە تۇمانداي قاۋەسەت تاراتادى: قياناتشىل، قىزعانشاق، باقتالاس جورالاردان كوردىم كورەسىنى. ءتاۋىر گازەتتىڭ بەلدى قىزمەتىنەن بوساپ، ەڭ بولماسا تىلشىلىگى دە بۇيىرماي، اقىر سوڭىندا عىلىمي ينستيتۋتتان قۋعىزعان پىش-پىش سوزىنەن، بەرەكەسىز ىسىنەن شوشىندىم، كەلىنشەگىمنىڭ دەنساۋلىعىن ويلادىم. سولار-اق جازسىن، اتاق شىعارسىن، قالاماقى تاپسىن، سولار-اق سايا باقتا الشاڭ باسىپ جىرعاسىن، نەسىبەمدى قۋارعان قۋ دالادان تاۋىپ جەيىن دەپ كۇرت وزگەردىم، قيالىمدى، ۇشقىر ويىمدى ىشىمدە تۇنشىقتىردىم. ەلگە كەلىپ الدىما ءبىر قورا قوي سالىپ، ورنىعىپ العان سوڭ باياعى رەداكسياعا كەلىنشەگىم مەنەن جاسىرىپ تىلدەي تەلەگرامما جولداپتى.
ادام جانىنىڭ ىشكى دۇلەيىن ۇعۋعا نەتكەن ولاقپىز دەپ ويلادى احمەتجان مىنا اڭگىمەنى ەسىتىپ وتىرىپ.
ەكى يىعى سالبىراپ، نار شوككەندەي الاسارىپ ويعا مالتىپ وتىرعان كىسىنىڭ ءار تامىرىن، ءار ءلۇپىلىن ەندى عانا ايقىن كورىپ، كوزبەن ساناپ الاتىنداي سەزىلدى. ادام مەن تابيعات، تابيعات پەن ادام ەگىز جاراتىلعان كەرەمەتتىڭ ءوزى ەكەنىنە ەندى عانا كوزى جەتتى. وسىنشا قيىن تاعدىردىڭ ءسوزىن ءبىر ءپاس اڭگىمەدە وڭاي عىپ سىرتىنا شىعارىپ، ەندىگى بولاشاققا، بولار ىسكە مويىنسۇنىپ كونىپ، ادالدىقپەن اداسىپ تابىسقان، سان مارتە اداسىپ تابىسقان، تاقىستانعان دەگدار جاندى اعاسىنداي ەزىلە جاقسى كورىپ كەتتى، باۋىر تۇتا قارادى. جان جاراسىن جازار ەم تاپپادى. كەۋدەسى قۋىس قالعانداي سەزىنىپ، تيتىقتاي قۇلادى، شەكەسى سىعىپ اۋىردى، ساندىراقتادى... اعالادى... قوجابايلادى...
ەرتەسىندە قوجاباي كيىز ءۇيدى جىعىپ، تۇيەگە ارتىپ، ۇستىنە كيىزدەن قورشاۋ جاساپ، ىشىنە احمەتجاندى جاتقىزىپتى: مالدى، قالعان جۇكتى كەمپىرىنە تابىستاپتى. «ءبۇيتىپ قيان قۋىستا ءالجۋاز ناۋقاستى ساقتاي بەرسەم ءولتىرىپ الارمىن» دەگەن بولۋى كەرەك، ءبىر جارىم تاۋلىكتەي توتە جولمەن قارا نارىن جەلدىرتىپ ءجۇرىپ، ورتالىققا جەتكىزىپ سالىپتى. قوجابايعا قول ۇشىن بەرەمىن، كومەكتەسەمىن دەپ بارىپ بۇل بايعۇس موينىنا بايلاعان تاستاي ارتىق بەينەت بولىپتى. اپتا وتە ازەر دەپ ەسىن جيىپتى.
You Might Also Like
-
تەك — ۇزىلمەيدى. كىسى قازا بولعان كەزدە كەۋدەدەگى جان ۇشىپ ءمولدىر الەمگە اينالادى، باسقا كەيىپكە ەنەدى، وزگە تۇرگە اۋىسادى، ايتسە دە ماڭگى باقي ۇشتى-كۇيلى جويىلمايدى دەگەن ءسوز بار. بۋددا مونا...
