ش. قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنىڭ ادەبي - كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى
تاقىرىبى: ش. قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنىڭ ادەبي - كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى
ماقساتى. وقىتۋ: اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىنىڭ مازمۇنى مەن ماعىناسىنا تالداۋ، ادەبي - كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرىن مەڭگەرتۋ، ۇزىندىلەر جاتتاۋ، مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: قازاق ادەبيەتى بويىنشا بىلىمدەرىن، ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن ارتتىرۋ، اقىن - جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرىن تالداۋ، مازمۇنى مەن ماعىناسىنا تۇسىنىك بەرۋ.
تاربيەلىك: تۋعان ەلىمىزدى، ادەبيەت - تاريحىن باعالاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
جاڭا ماتەريالدى وقىپ، ۇيرەنۋ ساباعى
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
1. ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتى
2. ءۇي تاپسىرماسى. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى، حح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى قازاق ادەبيەتىندەگى قازاقتىڭ باس اقىنى ابايدىڭ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارى تۋرالى سۇراقتار.
اباي.
1. اباي – دانا، اباي – دارا. (قازاقتىڭ باس اقىنى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، اۋدارماشى، فيلوسوف، قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ تاريحىندا وقشاۋ تۇرعان ۇلى تۇلعا، رەفورماتور).
2. اباي ەڭبەكتەرىن وقىپ، ءتالىم - تاربيە العان شىعىس كلاسسيكتەرى. (نيزامي، ساعدي، حوجا حافيز، ناۋاي، فيزۋلي، فيردوۋسي ت. ب.).
3. ابايدىڭ پوەمالارىن اتاپ بەرىڭىز. (ەسكەندىر، ماسعۇت، ءازىم اڭگىمەسى. سوڭعىسى «مىڭ ءبىر ءتۇن» ەرتەگىسىنەن الىنعان، اياقتالماي قالعان پوەماسى).
4. ابايدىڭ «قارا سوزدەرى» نەمەسە «عاقلياسى». (بۇل ءومىرىنىڭ سوڭىندا جازىلعان تۋىندىلارى. بۇل قارا سوزدەر – كوركەم اڭگىمە ەمەس، الايدا ولاردى دانالىق سوزدەر، ماقالا، عىلىمدىق، فيلوسوفيالىق شولۋلار دەپ قاراستىرۋعا بولادى. قارا سوزدەردىڭ جالپى سانى – 45).
5. «قازاق حالقىنىڭ وتكەنىن زەرتتەگىسى كەلەتىن عالىمنىڭ بىردە - ءبىرى بۇل كىتاپتى جاناپ وتە المايدى....» – دەگەن قاناتتى سوزدەردىڭ اۆتورى جانە بۇل ءسوز قازاق ادەبيەتىندەگى قاي شىعارماعا ارنالعان. (اكادەميك قانىش ساتبايەۆ «اباي جولىنىڭ» ەنسيكلوپەديالىق سيپاتى تۋرالى).
شاكارىم.
1. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەك جولى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. (شاكارىم 1858 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ اعاسى قۇدايبەردىنىڭ بالاسى، بەس جاسىندا وقۋعا بەرىلىپ، ەكى جىلداي وقيدى. جەتى جاسقا كەلگەندە اكەسى قۇدايبەردى قايتىس بولادى دا، بالا شاكارىم اتاسى قۇنانبايدىڭ تاربيەسىندە، اعاسى ابايدىڭ قامقورلىعىندا بولادى).
2. شاكارىم قانداي تىلدەردى مەڭگەرگەن. (اراب، پارسى، تۇرىك، ورىس تىلدەرىن).
3. شاكارىمنىڭ «جاستارعا» ولەڭىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋ. (بۇل ولەڭدە اقىن ءوزىنىڭ عيبراتتى سوزدەرىن ءبىرىنشى كەزەكتە جاستارعا ارنايدى. ءجاسوسپىرىم زامانداستارىن ەسكىدەن ارىلىپ، جاڭامەن جالعاسۋعا ۇندەيدى. ىزگىلىك جولىنا ءتۇسۋدىڭ، ارامدىق پەن الداۋدىڭ، قۋلىق پەن سۇمدىقتىڭ زيانىن، ءبىلىم مەن عىلىم ۇيرەنۋدىڭ شەكسىز پايداسى تۋرالى تۇسىندىرەدى. سول ارقىلى ءوز زامانىنىڭ بەينەسىن جاسايدى. وزىنە دە، وزگەگە دە ابايدى جولباسشى، اقىلشى كوسەم ەتىپ ۇسىنادى).
4. اقىن «تالاپ پەن اقىل» دەگەن ولەڭىندە:... تالاپقا التى ءتۇرلى نوقتا تاقتىق... – دەپ نەلەر تۋرالى ايتادى. (ىنساپ، راقىم، ار، ۇيات، سابىر، ساقتىق). سوزدىكپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى ءۇشىن اتالعان سوزدەردىڭ ماعىناسى تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ.
5. شاكارىمنىڭ پوەمالارىن اتاڭىز. (قالقامان - مامىر، ەڭلىك - كەبەك، نارتايلاق - ايسۇلۋ بۇل پوەمالار قاي - قايسىسى دا قازاق اراسىندا ەرتەرەكتە بولعان تاريحي وقيعالاردى ارقاۋ ەتەدى. ءبارىنىڭ نەگىزگى سيۋجەتى عاشىقتىق توڭىرەگىندەگى وقيعالار تۋرالى بولعانىمەن، ولاردى تەك قانا ماحاببات تراگەدياسى دەپ قاراۋعا بولمايدى. شاكارىمنىڭ پوەمالارى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك، فيلوسوفيالىق تەرەڭ استارىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەكى جاستىڭ باسىنداعى جايدى بايانداي وتىرىپ، اقىن ودان الدەقايدا اۋقىمدى تۇجىرىم جاسايدى).
ءۇي تاپسىرماسىنا تالداۋ، مەڭگەرتۋ، پىسىقتاۋ. سۇراق - جاۋاپ.
اباي، شاكارىم شىعارمالارىنىڭ ءوزارا ۇندەستىگى.
جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتى.
شاكارىم ليريكالىق ولەڭدەرىمەن قاتار، «قالقامان - مامىر»، «ەڭلىك - كەبەك»، «نارتايلاق - ايسۇلۋ» پوەمالارىن، كوركەم پروزا سالاسىندا بىرنەشە شاعىن اڭگىمەلەر، «ءادىل - ءماريا» دەپ اتالاتىن رومان، شىعىس اقىنى ءفيزۋليدىڭ شىعارماسى نەگىزىندە «ءلايلى - ءماجنۇن» داستانىن جازعان. ورىس اقىنى ا. س. پۋشكيننىڭ «دۋبروۆسكيي»، «بوران» اتتى شىعارمالارىن ءوز ورنەگىمەن اۋدارىپ شىققان.
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ولەڭدەرى: «دۇنيە مەن ءومىر»، «اقىندارعا»، «كارىلىك تۋرالى»، «ادامدىق بورىشىڭ»، «ەڭلىك - كەبەك» داستانى.
اقتوبە وبلىسى، مۇعالجار اۋدانى،
«ا. جۇبانوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى» مم - ءنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ا. ا. ميرمانوۆ
ش. قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنىڭ ادەبي - كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى جۇكتەۋ
ماقساتى. وقىتۋ: اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىنىڭ مازمۇنى مەن ماعىناسىنا تالداۋ، ادەبي - كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرىن مەڭگەرتۋ، ۇزىندىلەر جاتتاۋ، مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: قازاق ادەبيەتى بويىنشا بىلىمدەرىن، ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن ارتتىرۋ، اقىن - جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرىن تالداۋ، مازمۇنى مەن ماعىناسىنا تۇسىنىك بەرۋ.
تاربيەلىك: تۋعان ەلىمىزدى، ادەبيەت - تاريحىن باعالاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
جاڭا ماتەريالدى وقىپ، ۇيرەنۋ ساباعى
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
1. ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتى
2. ءۇي تاپسىرماسى. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى، حح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى قازاق ادەبيەتىندەگى قازاقتىڭ باس اقىنى ابايدىڭ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارى تۋرالى سۇراقتار.
اباي.
1. اباي – دانا، اباي – دارا. (قازاقتىڭ باس اقىنى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، اۋدارماشى، فيلوسوف، قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ تاريحىندا وقشاۋ تۇرعان ۇلى تۇلعا، رەفورماتور).
2. اباي ەڭبەكتەرىن وقىپ، ءتالىم - تاربيە العان شىعىس كلاسسيكتەرى. (نيزامي، ساعدي، حوجا حافيز، ناۋاي، فيزۋلي، فيردوۋسي ت. ب.).
3. ابايدىڭ پوەمالارىن اتاپ بەرىڭىز. (ەسكەندىر، ماسعۇت، ءازىم اڭگىمەسى. سوڭعىسى «مىڭ ءبىر ءتۇن» ەرتەگىسىنەن الىنعان، اياقتالماي قالعان پوەماسى).
4. ابايدىڭ «قارا سوزدەرى» نەمەسە «عاقلياسى». (بۇل ءومىرىنىڭ سوڭىندا جازىلعان تۋىندىلارى. بۇل قارا سوزدەر – كوركەم اڭگىمە ەمەس، الايدا ولاردى دانالىق سوزدەر، ماقالا، عىلىمدىق، فيلوسوفيالىق شولۋلار دەپ قاراستىرۋعا بولادى. قارا سوزدەردىڭ جالپى سانى – 45).
5. «قازاق حالقىنىڭ وتكەنىن زەرتتەگىسى كەلەتىن عالىمنىڭ بىردە - ءبىرى بۇل كىتاپتى جاناپ وتە المايدى....» – دەگەن قاناتتى سوزدەردىڭ اۆتورى جانە بۇل ءسوز قازاق ادەبيەتىندەگى قاي شىعارماعا ارنالعان. (اكادەميك قانىش ساتبايەۆ «اباي جولىنىڭ» ەنسيكلوپەديالىق سيپاتى تۋرالى).
شاكارىم.
1. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەك جولى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. (شاكارىم 1858 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ اعاسى قۇدايبەردىنىڭ بالاسى، بەس جاسىندا وقۋعا بەرىلىپ، ەكى جىلداي وقيدى. جەتى جاسقا كەلگەندە اكەسى قۇدايبەردى قايتىس بولادى دا، بالا شاكارىم اتاسى قۇنانبايدىڭ تاربيەسىندە، اعاسى ابايدىڭ قامقورلىعىندا بولادى).
2. شاكارىم قانداي تىلدەردى مەڭگەرگەن. (اراب، پارسى، تۇرىك، ورىس تىلدەرىن).
3. شاكارىمنىڭ «جاستارعا» ولەڭىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋ. (بۇل ولەڭدە اقىن ءوزىنىڭ عيبراتتى سوزدەرىن ءبىرىنشى كەزەكتە جاستارعا ارنايدى. ءجاسوسپىرىم زامانداستارىن ەسكىدەن ارىلىپ، جاڭامەن جالعاسۋعا ۇندەيدى. ىزگىلىك جولىنا ءتۇسۋدىڭ، ارامدىق پەن الداۋدىڭ، قۋلىق پەن سۇمدىقتىڭ زيانىن، ءبىلىم مەن عىلىم ۇيرەنۋدىڭ شەكسىز پايداسى تۋرالى تۇسىندىرەدى. سول ارقىلى ءوز زامانىنىڭ بەينەسىن جاسايدى. وزىنە دە، وزگەگە دە ابايدى جولباسشى، اقىلشى كوسەم ەتىپ ۇسىنادى).
4. اقىن «تالاپ پەن اقىل» دەگەن ولەڭىندە:... تالاپقا التى ءتۇرلى نوقتا تاقتىق... – دەپ نەلەر تۋرالى ايتادى. (ىنساپ، راقىم، ار، ۇيات، سابىر، ساقتىق). سوزدىكپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى ءۇشىن اتالعان سوزدەردىڭ ماعىناسى تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ.
5. شاكارىمنىڭ پوەمالارىن اتاڭىز. (قالقامان - مامىر، ەڭلىك - كەبەك، نارتايلاق - ايسۇلۋ بۇل پوەمالار قاي - قايسىسى دا قازاق اراسىندا ەرتەرەكتە بولعان تاريحي وقيعالاردى ارقاۋ ەتەدى. ءبارىنىڭ نەگىزگى سيۋجەتى عاشىقتىق توڭىرەگىندەگى وقيعالار تۋرالى بولعانىمەن، ولاردى تەك قانا ماحاببات تراگەدياسى دەپ قاراۋعا بولمايدى. شاكارىمنىڭ پوەمالارى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك، فيلوسوفيالىق تەرەڭ استارىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەكى جاستىڭ باسىنداعى جايدى بايانداي وتىرىپ، اقىن ودان الدەقايدا اۋقىمدى تۇجىرىم جاسايدى).
ءۇي تاپسىرماسىنا تالداۋ، مەڭگەرتۋ، پىسىقتاۋ. سۇراق - جاۋاپ.
اباي، شاكارىم شىعارمالارىنىڭ ءوزارا ۇندەستىگى.
جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتى.
شاكارىم ليريكالىق ولەڭدەرىمەن قاتار، «قالقامان - مامىر»، «ەڭلىك - كەبەك»، «نارتايلاق - ايسۇلۋ» پوەمالارىن، كوركەم پروزا سالاسىندا بىرنەشە شاعىن اڭگىمەلەر، «ءادىل - ءماريا» دەپ اتالاتىن رومان، شىعىس اقىنى ءفيزۋليدىڭ شىعارماسى نەگىزىندە «ءلايلى - ءماجنۇن» داستانىن جازعان. ورىس اقىنى ا. س. پۋشكيننىڭ «دۋبروۆسكيي»، «بوران» اتتى شىعارمالارىن ءوز ورنەگىمەن اۋدارىپ شىققان.
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ولەڭدەرى: «دۇنيە مەن ءومىر»، «اقىندارعا»، «كارىلىك تۋرالى»، «ادامدىق بورىشىڭ»، «ەڭلىك - كەبەك» داستانى.
اقتوبە وبلىسى، مۇعالجار اۋدانى،
«ا. جۇبانوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى» مم - ءنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ا. ا. ميرمانوۆ
ش. قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنىڭ ادەبي - كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاسۋشانىڭ اشىلۋى جانە زەرتتەۋ تاريحى.
