شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى، اقىندىق جولعا ءتۇسۋى، شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبى، حالىق مۇڭىن جىرلاۋداعى جانە قازاق ادەبيەتىندەگى وشپەس ورنى تۋرالى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
ءا) تاربيەلىك: شورتانباي شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبىن اشا وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىلاردى شورتانباي اقىنداي ءادىل، باتىل بولۋعا، ەلىنە ادال، جاناشىر بولۋعا، ادام بويىنداعى جاعىمسىز قاسيەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: ۇلى اقىننىڭ شىعارمالارىن وقىتا وتىرىپ، شورتانبايدىڭ شىعارماشىلىعىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا ءتۇسۋ. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ. ستو تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن پايدالانا وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىلارعا ءوز ويلارىن اشىق، جۇيەلى ايتۋعا، ەركىن دە، تەرەڭ ويلاپ، ۇزدىكسىز جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ستو تەحنولوگيالارىنىڭ ادىستەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: شورتانبايدىڭ ومىرىنە، شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى ينتەرنەت جەلىسىنەن الىنعان دەرەكتەر، شورتانبايدىڭ سۋرەتتەرى، ولەڭدەرى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
س. قيرابايەۆۇ. اسىل، «قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ». الماتى «مەكتەپ»، 2006 جىل؛
سادىربايەۆ س. شورتانبايدىڭ اقىندىعى؛
قيرابايەۆ س. ادەبيەتىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرى (شورتانباي اقىن). الماتى، 2000 جىل.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح.
ساباقتىڭ ءجۇرۋ ءتارتىبى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: ءبىلىم الۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ. نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: س. ارون ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى.
«ساندار سويلەيدى»
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 1815 جىلى الماتى وبلىسى قاراقىستاق اۋىلىنىڭ بۇلاق دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 14 جاسىندا ەڭ العاشقى “ءتۇس” دەگەن ولەڭىن شىعارعان.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 25 جاسىندا اقىن اتاعى شىعىپ، ەلگە تانىمال بولعان.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 60 جىل بويى ايتىسقا قاتىسىپ، جەڭىلىپ كورمەگەن اسا كورنەكتى جىراۋ.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 83 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 19 عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ، حالىق مۇڭىن جىرلاعان “زار زامان” اقىندارىنىڭ ءبىرى.
«ويلان، تاپ» سەمانتيكالىق كارتا.
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
ءبىلىم الۋشىلارعا شورتانبايدىڭ سۋرەتىن كورسەتىپ، «وي قوزعاۋ» ءادىسىن پايدالانا وتىرىپ، سۇراقتار قويۋ:
1. تاقتادا بەينەلەنگەن اقىندى تانيمىز با؟
2. اقىنىمىز قاي عاسىر، قاي زامان اقىنى؟
3. بۇل اقىننىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەمىز؟
ءىۇ. ماعىنانى تانۋ.
جاڭا ساباق، جوسپارى:
1. “مىنا زامان، قاي زامان؟”
2. شورتانباي – حالىق مۇڭىن جىرلاۋشى اقىن.
رەسەيدىڭ ەل بيلەۋ جۇيەسىن كەزىندە قاتتى سىناعان اقىننىڭ ءبىرى – شورتانباي قاناي ۇلى. ول 1818 جىلى وسى كۇنگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان اۋدانىنداعى قاراتاۋ - قارناز دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن.
شورتانبايدىڭ وتباسى 1835 جىلدارى، ونىڭ 17 جاسىندا، سارىارقا جەرىنە قونىس اۋدارادى. ارقاعا كەلگەن سوڭ، ول ءوزىنىڭ سويلەر سوزگە شەشەندىگىنىڭ، ءدىلمارلىعىنىڭ ءارى حات تاني بىلەتىن زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا وسى ەلدىڭ ىشىنە ءسىڭىسىپ كەتەدى.
شورتانبايدىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر از. ونىڭ ءومىرىنىڭ كوپشىلىك بولىگى سارىارقا جەرىندە وتەدى. ءوزىنىڭ ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا اقىن بۇقار جىراۋ، شال اقىننىڭ مۇرالارىن اسا قىزىعۋشىلىقپەن وقىپ، زەرتتەگەن. سونىمەن قاتار ورىنباي، شوجە، اسان اقىندارمەن ايتىسقا ءتۇسىپ، كۇش سىناسقان.
شورتانباي زامانى – رەسەي پاتشالىعى وتارشىلدىعىنىڭ كۇشىنە ەنىپ، قازاق ولكەسىن ەمىن - ەركىن بيلەي باستاعان تۇسى ەدى. وسىنداي الاساپىران اۋىر زاماندا ءومىر سۇرگەن شورتانباي قاناي ۇلى – قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرا كەلگەن وتارشىلدىققا نارازىلىق بىلدىرگەن اقىنداردىڭ ءبىرى. شورتانباي ارقاعا كوشىپ كەلگەن كەزدەرى سارىارقانى ساۋدا - ساتتىق جايلادى، مال - مۇلىك بازارعا ءتۇستى، جارمەڭكەلەر جاندانا ءتۇستى، بازار نارقىن اقشا بيلەي باستادى.
“مىنا زامان، قاي زامان؟
ازۋلىعا – بار زامان،
ازۋسىزعا – تار زامان.
تارلىعىنىڭ بەلگىسى –
جاقسى جاننان تۇڭىلگەن،
جامان مالدان تۇڭىلگەن،
مۇنىڭ ءوزى – زار زامان...
شورتانبايدىڭ ادەبيەتتەگى ورنىن انىقتايتىن دا ءوز زامانىنىڭ سيپاتىن اشىپ ايتا العان شىنشىلدىعىندا. اقىن مۇراسى قازاق قوعامى تاريحىنداعى وسى ءبىر كۇردەلى ءداۋىردىڭ بەينەسىن كەسەك سومداعان سىنشىل سۋرەتكەرلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى.
اسىلىق اسقان زاماندا،
الۋان - الۋان جاۋ شىقتى،
ارام وراز حان شىقتى،
قايىرىمى جوق باي شىقتى.
ساۋىپ ىشەر ءسۇتى جوق،
ءمىنىپ كورەر كۇشى جوق،
اقشا دەگەن مال شىقتى...
شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى، اقىندىق جولعا ءتۇسۋى، شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبى، حالىق مۇڭىن جىرلاۋداعى جانە قازاق ادەبيەتىندەگى وشپەس ورنى تۋرالى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
ءا) تاربيەلىك: شورتانباي شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبىن اشا وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىلاردى شورتانباي اقىنداي ءادىل، باتىل بولۋعا، ەلىنە ادال، جاناشىر بولۋعا، ادام بويىنداعى جاعىمسىز قاسيەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: ۇلى اقىننىڭ شىعارمالارىن وقىتا وتىرىپ، شورتانبايدىڭ شىعارماشىلىعىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا ءتۇسۋ. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ. ستو تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن پايدالانا وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىلارعا ءوز ويلارىن اشىق، جۇيەلى ايتۋعا، ەركىن دە، تەرەڭ ويلاپ، ۇزدىكسىز جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ستو تەحنولوگيالارىنىڭ ادىستەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: شورتانبايدىڭ ومىرىنە، شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى ينتەرنەت جەلىسىنەن الىنعان دەرەكتەر، شورتانبايدىڭ سۋرەتتەرى، ولەڭدەرى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
س. قيرابايەۆۇ. اسىل، «قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ». الماتى «مەكتەپ»، 2006 جىل؛
سادىربايەۆ س. شورتانبايدىڭ اقىندىعى؛
قيرابايەۆ س. ادەبيەتىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرى (شورتانباي اقىن). الماتى، 2000 جىل.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح.
ساباقتىڭ ءجۇرۋ ءتارتىبى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: ءبىلىم الۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ. نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: س. ارون ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى.
«ساندار سويلەيدى»
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 1815 جىلى الماتى وبلىسى قاراقىستاق اۋىلىنىڭ بۇلاق دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 14 جاسىندا ەڭ العاشقى “ءتۇس” دەگەن ولەڭىن شىعارعان.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 25 جاسىندا اقىن اتاعى شىعىپ، ەلگە تانىمال بولعان.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 60 جىل بويى ايتىسقا قاتىسىپ، جەڭىلىپ كورمەگەن اسا كورنەكتى جىراۋ.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 83 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن.
ءسۇيىنباي ارون ۇلى 19 عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ، حالىق مۇڭىن جىرلاعان “زار زامان” اقىندارىنىڭ ءبىرى.
«ويلان، تاپ» سەمانتيكالىق كارتا.
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
ءبىلىم الۋشىلارعا شورتانبايدىڭ سۋرەتىن كورسەتىپ، «وي قوزعاۋ» ءادىسىن پايدالانا وتىرىپ، سۇراقتار قويۋ:
1. تاقتادا بەينەلەنگەن اقىندى تانيمىز با؟
2. اقىنىمىز قاي عاسىر، قاي زامان اقىنى؟
3. بۇل اقىننىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەمىز؟
ءىۇ. ماعىنانى تانۋ.
جاڭا ساباق، جوسپارى:
1. “مىنا زامان، قاي زامان؟”
2. شورتانباي – حالىق مۇڭىن جىرلاۋشى اقىن.
رەسەيدىڭ ەل بيلەۋ جۇيەسىن كەزىندە قاتتى سىناعان اقىننىڭ ءبىرى – شورتانباي قاناي ۇلى. ول 1818 جىلى وسى كۇنگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان اۋدانىنداعى قاراتاۋ - قارناز دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن.
شورتانبايدىڭ وتباسى 1835 جىلدارى، ونىڭ 17 جاسىندا، سارىارقا جەرىنە قونىس اۋدارادى. ارقاعا كەلگەن سوڭ، ول ءوزىنىڭ سويلەر سوزگە شەشەندىگىنىڭ، ءدىلمارلىعىنىڭ ءارى حات تاني بىلەتىن زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا وسى ەلدىڭ ىشىنە ءسىڭىسىپ كەتەدى.
شورتانبايدىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر از. ونىڭ ءومىرىنىڭ كوپشىلىك بولىگى سارىارقا جەرىندە وتەدى. ءوزىنىڭ ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا اقىن بۇقار جىراۋ، شال اقىننىڭ مۇرالارىن اسا قىزىعۋشىلىقپەن وقىپ، زەرتتەگەن. سونىمەن قاتار ورىنباي، شوجە، اسان اقىندارمەن ايتىسقا ءتۇسىپ، كۇش سىناسقان.
شورتانباي زامانى – رەسەي پاتشالىعى وتارشىلدىعىنىڭ كۇشىنە ەنىپ، قازاق ولكەسىن ەمىن - ەركىن بيلەي باستاعان تۇسى ەدى. وسىنداي الاساپىران اۋىر زاماندا ءومىر سۇرگەن شورتانباي قاناي ۇلى – قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرا كەلگەن وتارشىلدىققا نارازىلىق بىلدىرگەن اقىنداردىڭ ءبىرى. شورتانباي ارقاعا كوشىپ كەلگەن كەزدەرى سارىارقانى ساۋدا - ساتتىق جايلادى، مال - مۇلىك بازارعا ءتۇستى، جارمەڭكەلەر جاندانا ءتۇستى، بازار نارقىن اقشا بيلەي باستادى.
“مىنا زامان، قاي زامان؟
ازۋلىعا – بار زامان،
ازۋسىزعا – تار زامان.
تارلىعىنىڭ بەلگىسى –
جاقسى جاننان تۇڭىلگەن،
جامان مالدان تۇڭىلگەن،
مۇنىڭ ءوزى – زار زامان...
شورتانبايدىڭ ادەبيەتتەگى ورنىن انىقتايتىن دا ءوز زامانىنىڭ سيپاتىن اشىپ ايتا العان شىنشىلدىعىندا. اقىن مۇراسى قازاق قوعامى تاريحىنداعى وسى ءبىر كۇردەلى ءداۋىردىڭ بەينەسىن كەسەك سومداعان سىنشىل سۋرەتكەرلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى.
اسىلىق اسقان زاماندا،
الۋان - الۋان جاۋ شىقتى،
ارام وراز حان شىقتى،
قايىرىمى جوق باي شىقتى.
ساۋىپ ىشەر ءسۇتى جوق،
ءمىنىپ كورەر كۇشى جوق،
اقشا دەگەن مال شىقتى...
شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
– بەلگىلى ءبىر شارۋاشىلىققا، كاسىپكە بايلانىستى قولدانىلاتىن، جالپى حالىققا بىردەي تۇسىنىكتى بولا بەرمەيتىن، قولدانىلۋ ءورىسى شەكتەۋلى سوزدەر. قازاق ءتىلى كاسىبي سوزدەرگە باي.
