شەڭبەر جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى
ءپانى: الگەبرا
كلاسى: 7 - كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «شەڭبەر جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا شەڭبەر تۋرالى، ونىڭ سەنترى، ءراديۋسى، حورداسى، ديامەترلەرىنىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، تەرەڭدەتە ءتۇسۋ؛ جارتى شەڭبەر تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ، العان بىلىمدەرىن قولدانىپ، ەسەپتەر شىعارىپ ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
1. بىلىمدىلىك: شەڭبەر جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى تۋرالى العان بىلىمدەرىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارىپ ۇيرەنۋ، ەسەپتەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: تاقىرىپتى مەڭگەرۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى ويىندار ارقىلى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، بايقاعىشتىق، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكادا ۇشتاستىرۋ.
3. تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە، جىلدامدىققا، ۇقىپتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا، ماقساتقا جەتۋگە، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتا قولدانىلاتىن ادىستەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، كىتاپپەن جۇمىس، كورنەكىلىكپەن جۇمىس، توپتاستىرۋ
كورنەكىلىگى: ءۇشبۇرىشتار، باعالاۋ جەتونى، پلاكاتقا سالىنعان فيگۋرالار، لوتو، وبرۋچ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
• وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ؛
• ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ؛
• نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ؛
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ءۇشىن وقۋشىلارمەن «لوتو» ويىنى ويناتىلادى. ءار لوتو بوشكەسىنىڭ رەت سانى بويىنشا ءبىر سۇراقتان جاسىرىلادى.
1) ءۇشبۇرىشتار تاراۋىن قايتالاۋ.
1. قانداي فيگۋرانى ءۇشبۇرىش دەپ اتايدى؟
2. ءۇشبۇرىشتىڭ ەلەمەنتتەرىن اتاڭىز؟
3. ءۇشبۇرىشتىڭ پەريمەترى دەگەنىمىز نە؟
4. ءۇشبۇرىش تۇرلەرى بويىنشا نەشە توپقا بولىنەدى؟
5. قانداي ءۇشبۇرىشتار تەڭ ءۇشبۇرىشتار دەپ اتالادى؟
2) ءۇشبۇرىشى تۇرلەرى بويىنشا توپتاستىرۋ
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن حابارلاۋ.
وقۋشىلارعا جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ، ماقساتىن بايانداۋ.
ءىV. جاڭا ساباق.
تۇيىق قيسىق سىزىقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاراپايىم ءتۇرى شەڭبەر بولىپ تابىلادى.
انىقتاما. جازىقتىقتا بەرىلگەن نۇكتەدەن بىردەي قاشىقتىقتا جاتاتىن نۇكتەلەردىڭ جيىنىن شەڭبەر دەپ اتايدى.
بەرىلگەن نۇكتەنى (و) شەڭبەردىڭ سەنترى دەيدى. شەڭبەر سىزۋ ءۇشىن سيركۋل پايدالانىلادى. N
1 - سۋرەت 2 - سۋرەت 3 - سۋرەت
1 - cۋرەتتە سەنترى و نۇكتەسى بولاتىن شەڭبەر كورسەتىلگەن. ا، ۆ، س نۇكتەلەرى شەڭبەردىڭ بويىندا ورنالاسقان جانە وا=OB=OC.
انىقتاما. شەڭبەردىڭ سەنترىن ونىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن نۇكتەمەن قوساتىن كەسىندىنى شەڭبەردىڭ ءراديۋسى دەپ اتايدى جانە R نەمەسە r دەپ بەلگىلەيدى. وا= R
سەنترى و نۇكتەسىندە، ءراديۋسى r بولاتىن شەڭبەردى ω (و؛ r) دەپ بەلگىلەيدى. 1 - سۋرەتتە ۆ مەن س نۇكتەلەرى شەڭبەردىڭ ەكى بولىككە بولەدى. ول بولىكتەردىڭ ءارقايسىسى شەڭبەردىڭ دوعاسى نەمەسە جاي عانا دوعا دەپ اتالادى. دوعالار – BQC جانە ساۆ نەمەسە BQC ساۆ
«» - دوعانىڭ بەلگىسى.
2 - سۋرەتتە M جانە N نۇكتەلەرى شەڭبەردىڭ بويىندا جاتپايدى.
انىقتاما. شەڭبەردىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن ەكى نۇكتەنى قوساتىن كەسىندىنى ونىڭ حورداسى دەپ اتايدى. ۆس - حوردا
انىقتاما. شەڭبەردىڭ سەنترى ارقىلى وتەتىن حوردانى ديامەتر دەپ اتايدى. اD - ديامەتر. اD=او+وD=2r. ديامەترگە كەرىلەتىن دوعا جارتى شەڭبەر بولادى. راديۋستارى تەڭ شەڭبەرلەر ءوزارا تەڭ بولادى. بىردەي قاسيەتى بار نۇكتەلەردەن تۇراتىن فيگۋرانى نۇكتەلەردىڭ گەومەتريالىق ورنى دەيدى. شەڭبەر نۇكتەلەردىڭ گەومەتريالىق ورنى بولىپ تابىلادى.
V. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
№228.
4 - سۋرەت
وسى نۇكتەلەردىڭ قايسىسى 1) شەڭبەردىڭ ىشىندە، 2) شەڭبەردەن تىس، 3) شەڭبەردىڭ بويىندا جاتىر؟ و نۇكتەسى شەڭبەردىڭ بويىندا جاتادى دەۋگە بولا ما؟
شەشۋى: 1) ا، و، ە؛ 2) ۆ، D؛ 3) F. و نۇكتەسى شەڭبەر بويىندا جاتپايدى.
№229. ەگەر 4 - سۋرەتتە ا نۇكتەسى ارقىلى ءتۇزۋ جۇرگىزسە، ول ءتۇزۋ مەن شەڭبەر قيىلىسا ما؟ ەگەر قيىلىسسا نەشە نۇكتە پايدا بولادى؟
شەشۋى: قيىلىسادى. ەكى نۇكتە پايدا بولادى.
1 - كارتوچكا
№225. شەڭبەردى گەومەتريالىق نۇكتەلەردىڭ ورنى دەۋگە بولا ما؟ نەلىكتەن؟
جاۋابى: ويتكەنى جازىقتىقتاعى ءبىر نۇكتەدەن قاشىقتىقتارى بىردەي بولاتىن نۇكتەلەردىڭ گەومەتريالىق ورنى شەبەر بولادى.
2 - كارتوچكا
№226. سەنترى و نۇكتەسىندە جانە ءراديۋسى 3، 5سم بولاتىن شەڭبەر سىزىڭدار. ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشپەن راديۋسىن جانە ديامەترىن جۇرگىزىڭدەر.
3 - كارتوچكا
№227. سەنترى س نۇكتەسىندە جانە ديامەترى اۆ=8سم بولاتىن شەڭبەر سىزىڭدار. ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشپەن راديۋسىن جانە ديامەترىن سىزىپ كورسەتىڭدەر.
Vءى. «ويلان تاپ!» ويىنى – ماتەماتيكالىق ديكتانت.
1. شەڭبەردىڭ سەنترى ارقىلى وتەتىن حوردانى... دەپ اتايدى.
2. شەڭبەردىڭ سەنترىن ونىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن نۇكتەمەن قوساتىن كەسىندىنى شەڭبەردىڭ... دەپ اتايدى.
3. جازىقتىقتا بەرىلگەن نۇكتەدەن بىردەي قاشىقتىقتا جاتاتىن نۇكتەلەردىڭ جيىنىن... دەپ اتايدى.
4. ديامەترگە كەرىلەتىن دوعا... بولادى.
5. شەڭبەردىڭ بولىكتەرىن...... دەپ اتايمىز.
Vءىى. سەرگىتۋ ءساتى
سۋرەتتە قانشا ءۇشبۇرىشتار بار؟
جاۋابى: 12
Vءىىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
سۇراقتار:
1. سونىمەن شەڭبەر دەگەنىمىز نە؟
2. شەڭبەردىڭ ەلەمەنتتەرىن اتاڭىز؟
ءىح. ۇيگە تاپسىرما: №230، 231، 232 ەسەپتەر.
ح. باعالاۋ
- «5» - «4» - «3»
كلاسى: 7 - كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «شەڭبەر جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا شەڭبەر تۋرالى، ونىڭ سەنترى، ءراديۋسى، حورداسى، ديامەترلەرىنىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، تەرەڭدەتە ءتۇسۋ؛ جارتى شەڭبەر تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ، العان بىلىمدەرىن قولدانىپ، ەسەپتەر شىعارىپ ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
1. بىلىمدىلىك: شەڭبەر جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى تۋرالى العان بىلىمدەرىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارىپ ۇيرەنۋ، ەسەپتەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: تاقىرىپتى مەڭگەرۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى ويىندار ارقىلى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، بايقاعىشتىق، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكادا ۇشتاستىرۋ.
3. تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە، جىلدامدىققا، ۇقىپتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا، ماقساتقا جەتۋگە، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتا قولدانىلاتىن ادىستەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، كىتاپپەن جۇمىس، كورنەكىلىكپەن جۇمىس، توپتاستىرۋ
كورنەكىلىگى: ءۇشبۇرىشتار، باعالاۋ جەتونى، پلاكاتقا سالىنعان فيگۋرالار، لوتو، وبرۋچ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
• وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ؛
• ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ؛
• نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ؛
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ءۇشىن وقۋشىلارمەن «لوتو» ويىنى ويناتىلادى. ءار لوتو بوشكەسىنىڭ رەت سانى بويىنشا ءبىر سۇراقتان جاسىرىلادى.
1) ءۇشبۇرىشتار تاراۋىن قايتالاۋ.
1. قانداي فيگۋرانى ءۇشبۇرىش دەپ اتايدى؟
2. ءۇشبۇرىشتىڭ ەلەمەنتتەرىن اتاڭىز؟
3. ءۇشبۇرىشتىڭ پەريمەترى دەگەنىمىز نە؟
4. ءۇشبۇرىش تۇرلەرى بويىنشا نەشە توپقا بولىنەدى؟
5. قانداي ءۇشبۇرىشتار تەڭ ءۇشبۇرىشتار دەپ اتالادى؟
2) ءۇشبۇرىشى تۇرلەرى بويىنشا توپتاستىرۋ
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن حابارلاۋ.
وقۋشىلارعا جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ، ماقساتىن بايانداۋ.
ءىV. جاڭا ساباق.
تۇيىق قيسىق سىزىقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاراپايىم ءتۇرى شەڭبەر بولىپ تابىلادى.
انىقتاما. جازىقتىقتا بەرىلگەن نۇكتەدەن بىردەي قاشىقتىقتا جاتاتىن نۇكتەلەردىڭ جيىنىن شەڭبەر دەپ اتايدى.
بەرىلگەن نۇكتەنى (و) شەڭبەردىڭ سەنترى دەيدى. شەڭبەر سىزۋ ءۇشىن سيركۋل پايدالانىلادى. N
1 - سۋرەت 2 - سۋرەت 3 - سۋرەت
1 - cۋرەتتە سەنترى و نۇكتەسى بولاتىن شەڭبەر كورسەتىلگەن. ا، ۆ، س نۇكتەلەرى شەڭبەردىڭ بويىندا ورنالاسقان جانە وا=OB=OC.
انىقتاما. شەڭبەردىڭ سەنترىن ونىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن نۇكتەمەن قوساتىن كەسىندىنى شەڭبەردىڭ ءراديۋسى دەپ اتايدى جانە R نەمەسە r دەپ بەلگىلەيدى. وا= R
سەنترى و نۇكتەسىندە، ءراديۋسى r بولاتىن شەڭبەردى ω (و؛ r) دەپ بەلگىلەيدى. 1 - سۋرەتتە ۆ مەن س نۇكتەلەرى شەڭبەردىڭ ەكى بولىككە بولەدى. ول بولىكتەردىڭ ءارقايسىسى شەڭبەردىڭ دوعاسى نەمەسە جاي عانا دوعا دەپ اتالادى. دوعالار – BQC جانە ساۆ نەمەسە BQC ساۆ
«» - دوعانىڭ بەلگىسى.
2 - سۋرەتتە M جانە N نۇكتەلەرى شەڭبەردىڭ بويىندا جاتپايدى.
انىقتاما. شەڭبەردىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن ەكى نۇكتەنى قوساتىن كەسىندىنى ونىڭ حورداسى دەپ اتايدى. ۆس - حوردا
انىقتاما. شەڭبەردىڭ سەنترى ارقىلى وتەتىن حوردانى ديامەتر دەپ اتايدى. اD - ديامەتر. اD=او+وD=2r. ديامەترگە كەرىلەتىن دوعا جارتى شەڭبەر بولادى. راديۋستارى تەڭ شەڭبەرلەر ءوزارا تەڭ بولادى. بىردەي قاسيەتى بار نۇكتەلەردەن تۇراتىن فيگۋرانى نۇكتەلەردىڭ گەومەتريالىق ورنى دەيدى. شەڭبەر نۇكتەلەردىڭ گەومەتريالىق ورنى بولىپ تابىلادى.
V. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
№228.
4 - سۋرەت
وسى نۇكتەلەردىڭ قايسىسى 1) شەڭبەردىڭ ىشىندە، 2) شەڭبەردەن تىس، 3) شەڭبەردىڭ بويىندا جاتىر؟ و نۇكتەسى شەڭبەردىڭ بويىندا جاتادى دەۋگە بولا ما؟
شەشۋى: 1) ا، و، ە؛ 2) ۆ، D؛ 3) F. و نۇكتەسى شەڭبەر بويىندا جاتپايدى.
№229. ەگەر 4 - سۋرەتتە ا نۇكتەسى ارقىلى ءتۇزۋ جۇرگىزسە، ول ءتۇزۋ مەن شەڭبەر قيىلىسا ما؟ ەگەر قيىلىسسا نەشە نۇكتە پايدا بولادى؟
شەشۋى: قيىلىسادى. ەكى نۇكتە پايدا بولادى.
1 - كارتوچكا
№225. شەڭبەردى گەومەتريالىق نۇكتەلەردىڭ ورنى دەۋگە بولا ما؟ نەلىكتەن؟
جاۋابى: ويتكەنى جازىقتىقتاعى ءبىر نۇكتەدەن قاشىقتىقتارى بىردەي بولاتىن نۇكتەلەردىڭ گەومەتريالىق ورنى شەبەر بولادى.
2 - كارتوچكا
№226. سەنترى و نۇكتەسىندە جانە ءراديۋسى 3، 5سم بولاتىن شەڭبەر سىزىڭدار. ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشپەن راديۋسىن جانە ديامەترىن جۇرگىزىڭدەر.
3 - كارتوچكا
№227. سەنترى س نۇكتەسىندە جانە ديامەترى اۆ=8سم بولاتىن شەڭبەر سىزىڭدار. ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشپەن راديۋسىن جانە ديامەترىن سىزىپ كورسەتىڭدەر.
Vءى. «ويلان تاپ!» ويىنى – ماتەماتيكالىق ديكتانت.
1. شەڭبەردىڭ سەنترى ارقىلى وتەتىن حوردانى... دەپ اتايدى.
2. شەڭبەردىڭ سەنترىن ونىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن نۇكتەمەن قوساتىن كەسىندىنى شەڭبەردىڭ... دەپ اتايدى.
3. جازىقتىقتا بەرىلگەن نۇكتەدەن بىردەي قاشىقتىقتا جاتاتىن نۇكتەلەردىڭ جيىنىن... دەپ اتايدى.
4. ديامەترگە كەرىلەتىن دوعا... بولادى.
5. شەڭبەردىڭ بولىكتەرىن...... دەپ اتايمىز.
Vءىى. سەرگىتۋ ءساتى
سۋرەتتە قانشا ءۇشبۇرىشتار بار؟
جاۋابى: 12
Vءىىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
سۇراقتار:
1. سونىمەن شەڭبەر دەگەنىمىز نە؟
2. شەڭبەردىڭ ەلەمەنتتەرىن اتاڭىز؟
ءىح. ۇيگە تاپسىرما: №230، 231، 232 ەسەپتەر.
ح. باعالاۋ
- «5» - «4» - «3»
You Might Also Like
-
باسەكەلەستىككە قابىلەتتى تۇلعانى تاربيەلەۋدەگى مەكتەپ، قوعام جانە وتباسىنىڭ ءرولى
-
ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي قۇزىرلىلىعى – ناتيجەلى ءبىلىم بەرۋدىڭ نەگىزى
