شىعارما جازۋعا ۇيرەتۋ جولدارى
بايانداما
تاقىرىبى: شىعارما جازۋعا ۇيرەتۋ جولدارى
جوسپارى:
كىرىسپە. شىعارما دەگەن نە؟
نەگىزگى ءبولىم: ا) شىعارماعا جوسپار قۇرۋ؛
ءا) كوركەم شىعارمامەن جۇمىستا وقۋشى شەبەرلىگىن شىڭداۋ؛
ب) شىعارما جازۋعا دايىنداۋ جولدارى مەن ادىستەرى
قورىتىندى.
قازىرگى تاڭدا وقىتىلاتىن پاندەر بالالاردىڭ بولاشاعى، تاڭدايتىن ماماندىعىنا قاراي باعىتتالۋدا، ياعني ماقساتى ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. جەكە تۇلعا، دارىندى شىعارماشىلىق تۇلعا قالىپتاستىرۋ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدەگى مەملەكەتتىك ءىستىڭ ەڭ ماڭىزدىسى بولىپ وتىر. كاسىپكە دايىنداۋ، ماقساتتى ءبىلىم بەرۋ – جەكە تۇلعا دامۋىن جۇزەگە اسىراتىن ماسەلەلەر. «وسى شىعارما جازۋ نەگە كەرەك؟» «قالايدا جازدىرۋ كەرەك پە؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
شىعارما دەگەنىمىز – وقۋشىلاردىڭ تىلدىك جانە ادەبيەتتىك بىلىمدەرى مەن ءوزىنىڭ تانىم، تۇيسىك، كوزقاراسىنىڭ تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ ءوز ويىن جۇيەلى، ادەبي ءتىل قالىبىندا بەرە بىلۋگە ماشىقتاندىراتىن جازباشا تاجىريبەلىك جۇمىستىڭ ءبىرى. قازاق ادەبيەتى پاندەرىنەن شىعارما جازدىرۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتى وسى مازمۇننان تۋىنداماق.
1. شىعارمادان بالانىڭ تىلدىك مادەنيەتى، سوزدىك قورى، تەوريالىق ءبىلىمى، ادەبي ۇعىم - تۇسىنىگى، جازۋعا يكەمى مەن ويلاۋ دەڭگەيى بايقالادى.
2. شىعارما – وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە ءوزىن كورسەتە الۋىنىڭ بەلگىسى، داعدىلى جۇمىستىڭ كورىنىسى. وقۋشىنىڭ اۋىزشا ءسوز ساپتاۋىن قالىپتاستىرۋدى ءبىز قيىن دەيمىز، ال ويىن جازباشا تۇسىرۋگە قالىپتاستىرۋ ودان دا قيىن. ولاي بولسا، بۇل – جۇيەلى تۇردە ءجۇرىپ وتىراتىن ۇزاق ۇدەرىستىڭ تۇپكى ناتيجەسى.
ناتيجە قاي جۇمىستا دا ناتيجەلىلىگىمەن باعالى. الدىنداعى وقۋشىسى اق قاعازعا ءوز ويىن، كوزقاراسىن، پىكىرتالاسىندا تۋعان شەشىمىن ءتۇسىرىپ، ءتىپتى وزىندىك ستيل ايشىعىن تانىتىپ جاتسا، ءمۇعالىم جۇمىسىنىڭ شىنىمەن ناتيجەسى بولعانى عوي. جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋدە ولاردىڭ پانگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ ۇلكەن ءرول اتقارادى. شىعارما جازۋ ءۇشىن جانە وعان جوسپار قۇرۋ ادىستەرى وقۋشىلاردىڭ وي - قابىلەتتەرىن ارتتىرا تۇسەتىنى بەلگىلى. ادەبيەت ساباعىنان شىعارما جازۋ - ادەبيەتتى وقىتۋ پروسەسىنىڭ ساپاعا اينالعان ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. ءمۇعالىمنىڭ پەداگوگتىك شەبەرلىگى ەڭبەگىن ايقىندايتىن، وقۋشىنىڭ ادەبيەتتىك ۇعىمىن، ءبىلىمىن بايقايتىن، سىنايتىن كورسەتكىش.
مەكتەپتە شىعارما جازۋدى 7 - 8 - سىنىپتاردا باستاعان ءجون دەپ ويلايمىن. ءبىز كوبىنەسە 10 - 11 - سىنىپتاردا شىعارما جازۋعا ۇيرەتە باستايمىز. سوندىقتان وقۋشىلار شىعارما جازۋدا كوپتەگەن قيىندىقتارعا كەزدەسەدى. وقۋشىلار اراسىندا ءالى دە شىعارما جازىپ، جوسپار قۇرا المايتىن، ءوز ويىن جەتكىزە بىلمەيتىن، ورا شولاقتارى ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى. وسىنداي كەمشىلىكتەردى مەكتەپ ءبىتىرۋشى وقۋشىلاردىڭ جازعان شىعارمالارىنان ءجيى بايقايمىز. قازىرگى ۋاقىتتا جازۋ جۇمىسىنا قويىلاتىن تالاپتار كۇشەيدى. مەكتەپ بىتىرەتىن وقۋشىلار كامەلەتتىك اتتەستات الۋ ءۇشىن جازاتىن شىعارما جۇمىسىنا بەرىلگەن نۇسقاۋدا بىلاي دەلىنگەن:
«ەمتيحاندىق جازبا جۇمىس – مەكتەپ وقۋلىعىن نەمەسە بەلگىلى ءبىر بيبليوگرافيالىق - سىن ماقالانى قايتالاپ، بولماسا ءمۇعالىمنىڭ وي پىكىرىن ءوڭىن اينالدىرىپ جازىپ بەرۋ ەمەس. وقۋشىنىڭ كوركەم ادەبيەتتى وقىعاندا العان اسەرىن، جازۋشىنىڭ ومىرىمەن، شىعارماشىلىق جولىمەن تانىسقاندا بىلگەن، جالپى ادەبيەت ءپانىن وقۋدا كوڭىلىنە تۇيگەن، تانىعان، وزىندىك ويلارى مەن سەزىمىن دۇرىس جازىپ بەرۋىن تالاپ ەتەتىن ۋاقىت جەتتى. ەمتيحاندىق شىعارما ساپالى بولۋمەن قاتار، وندا اڭگىمە ەتىلىپ وتىرعان ماسەلەنى تەرەڭ ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ەموسيونالدىق جاقتان ايقىن دا انىق باياندالۋى جانە ناقتى پىكىرى ادەبي كوركەم تىلمەن بەرىلۋى قاجەت» دەلىنگەن.
ارينە، مۇنداي تالاپتى ورىنداپ شىعۋ – ءبىر كۇننىڭ نەمەسە ءبىر ايدىڭ، ءبىر جىلدىڭ ءىسى ەمەس، بۇكىل ورتا مەكتەپ كولەمىندە العان ءبىلىمنىڭ ۇزاق مەرزىمدە قول جەتكەن ناتيجەسى بولۋ كەرەك. ەمتيحان ۋاقىتىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارما جازۋدا جىبەرەتىن، ءجيى كەزدەسەتىن شىعارمانى قالاي باستاۋ كەرەك ەكەنىن بىلمەۋ، ءبىرىنشى بەتتى باستاعاندا الدىمەن جوسپار، ودان كەيىن تاقىرىپتى جازۋ سياقتى كەمشىلىكتەردى بولدىرماس ءۇشىن شىعارمانى قالاي جازۋ تۋرالى ارنايى نۇسقاۋدى نەگىزگە الۋ ءجون.
وندا بىلاي دەلىنگەن:
1) ءبىرىنشى بەتتىڭ ورتاسىنا جۇمىس يەسىنىڭ اتى - ءجونى جازىلادى.
2) ەكىنشى بەتكە ەكى جول تومەنىرەك اشىق جانە ايقىن ەتىپ تاقىرىپ جازىلادى. ەگەر تاقىرىپ ءۇزىندى بولىپ كەلسە، وندا ونىڭ استىنا اۆتوردىڭ اتى جازىلادى.
3) تاقىرىپتان ەكى جول تومەنىرەك شىعارمانىڭ جوسپارى جازىلادى.
مەكتەپتەگى شىعارما جۇمىسى وقۋشىنىڭ دۇنيەگە كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋدا يگى ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز. ولاي بولسا شىعارمانىڭ نەگىزگى ماقساتى – وسى. مەكتەپتە شىعارما جازۋ جۇمىسىنىڭ قاي ءتۇرى بولسا دا وتە كۇردەلى وي ەڭبەگى، شىعارماشىلىق ءىس. وقۋشىنىڭ اقىل - وي قابىلەتىن دامىتىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدا شىعارما جۇمىسى وراسان زور مىندەت اتقارادى. سوندىقتان مۇنداي كۇردەلى اقىل - وي ەڭبەگىن «شىعارماشىلىق» نەمەسە «شىعارماشىلىق ەمەس» دەپ اتاۋ ىڭعايسىز.
شىعارمانىڭ ءوزىن بىرنەشە توپقا بولۋگە بولادى:
1. وقۋشىنىڭ ءوز تاجىريبەسىنە، العان اسەرىنە بايلانىستى.
2. ەركىن تاقىرىپقا جازىلعان شىعارما.
3. ادەبي تاقىرىپقا جازىلعان شىعارما.
سوندا وقۋشىنىڭ ومىردەن كورگەن، باقىلاعان ءوز تاجىريبەسى، ءوز ومىرىنە بايلانىستى، وسى نەگىزدە جازعان شىعارمالارى ءبىرىڭعاي جۇيەلەنەدى.
شىعارماشىلىق تالاپتى ورىنداۋ، وقۋشىنىڭ العان تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرىپ، وعان قاجەتتى ماتەريالداردى سارالاپ، تاقىرىپقا تىكەلەي بايلانىسى جوق جاناما ماسەلەلەردەن اۋلاق بولۋ جازۋ جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ايعاعى ەكەنىن مەكتەپ تاجىريبەلەرىنەن كورۋگە بولادى. جوعارى سىنىپتاعى شىعارما جۇمىستارىنىڭ شىعارماشىلىق تولعانىسپەن جازىلۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن جازۋ جۇمىسىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن ءبىلۋ شارت. سوندىقتان شىعارمانىڭ قۇرىلىسىنا نازار اۋدارعانى مىنا سىزبا جۇيەنى ەستە ساقتاۋ كەرەك:
1. اڭگىمە تۇرىندەگى شىعارمالاردىڭ سىزباسى
I. كىرىسپە (ەكسپوزيسيا)
II.نەگىزگى ءبولىم:ا) وقيعانىڭ بايلانىسى
ءا) وقيعا شيەلەنىسىنىڭ جەتكەن جەرى
ب) شەشىلۋى
III. قورىتىندى (ەپيلوگ)
2. تالداۋ تۇرىندەگى شىعارمالاردىڭ سىزباسى
I. كىرىسپە (تاقىرىپقا جۇكتەلەتىن مىندەت)
II. نەگىزگى ءبولىم:ا) تاقىرىپ كوتەرگەن ماسەلە
ۆ) ۇسىنىلعان دالەلدەر
س) دايەكسوز تۇرىندەگى مىسالدار
د) وزىندىك ويلار
III. قورىتىندى (ەپيلوگ)
ارينە، وقۋشى شىعارماسىندا وسى سحەمانى ورىنداۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق شىعارمانى تالداي ءبىلۋ ءۇشىن وسى جولداردى ءبىلۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. شىعارما جازۋ ءۇشىن وقۋشى مىنانى بىلگەن ءجون:
1. شىعارمانىڭ تاقىرىبىن ابدەن ويلاپ الىپ جازۋ كەرەك.
2. جوسپار تاقىرىپقا ساي، ناقتى جاسالىنۋى ءتيىس.
3. ەپيگراف تاقىرىپ پەن نەگىزگى يدەيانى اشۋعا سايكەس الىنۋى كەرەك.
4. تاقىرىپقا بايلانىستى ماتەريالدى ىرىكتەگەن كەزدە ەڭ نەگىزگىسىن الۋ قاجەت.
5. شىعارمانىڭ رەتى مەن جۇيەسىن ساقتاۋ جانە تاقىرىپتان اۋىتقىماۋ كەرەك.
6. ايتاتىن نەگىزگى پىكىرلەرى شىعارمانىڭ نەگىزگى بولىمىندە بولاتىنىن ەستە ساقتاۋ كەرەك.
7. كەلتىرىلەتىن مىسالدار، سالىستىرۋلار نەگىزگى پىكىرگە بايلانىستى بولۋ كەرەك.
8. قورىتىندى وي نەگىزگى پىكىرلەردىڭ توڭىرەگىندە جازىلۋى جانە ايتىلاتىن وي ايقىن، سويلەم ورامدى، تۇسىنىكتى بولۋى قاجەت.
9. ءار سويلەمدى داپتەرگە جازار الدىندا ستيلدىك قاتە جىبەرمەۋدى ويلاۋ كەرەك.
10. ۇمىتىپ كەتپەس ءۇشىن بايقاعان ەملەلىك قاتەلەر مەن تىنىس بەلگىلەرىن بىردەن قويىپ، ساۋاتتى جازۋعا، داپتەردىڭ سىرتقى كورىنىسىنە ءمان بەرۋ كەرەك.
مىنە، وسى تالاپتاردى ءمۇعالىم وقۋشى شىعارما جازار الدىندا ۇنەمى ەسكەرۋى كەرەك. قازىرگى كەزدە مەكتەپتەگى تاجىريبەگە قاراساق، وقۋشىلاردىڭ شىعارما جۇمىسىن تەكسەرۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار.
1. وقۋشى شىعارماسىنداعى كەمشىلىكتەردى ءمۇعالىم ءوزى تۇزەتەدى.
2. ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن وقۋشىنىڭ وزىنە تەكسەرتۋ.
كۇندەلىكتى تاجىريبەدەن قاراپ وتىرساق مۇعالىمدەر ءقازىر وسى ەكى جولدى قاتار پايدالانادى. شىعارما جۇمىسىن تەكسەرۋ كەزىندەگى ولقىلىقتار ەمتيحان كەزىندە وتە ءجيى كەزدەسەدى. شىعارما جۇمىسىن تەكسەرگەندە قاتەلەردىڭ ءتۇرى شارتتى بەلگىلەر ارقىلى كورسەتۋ دۇرىس دەپ ويلايمىن. مۇنىڭ وزىندىك جۇيەسى بار.
/ - ەملە قاتەسى بەلگىلەنەدى.
V – تىنىس بەلگىسىنەن كەتكەن قاتە.
Z – ابزاس كەرەك دەگەن بەلگى.
Z – ارتىق قويىلعان ابزاس.
؟ – كۇماندى، ەكى ۇشتى، وسى سويلەمدى ويلان دەگەن بەلگى.
؟! – پىكىردى نەمەسە فاكتىنى بۇرمالاۋدان كەتكەن كەمشىلىك.
! – وسى جەرگە ەرەكشە كوڭىل اۋدار.
- ءسوز قالدىرىپ كەتسە، تۇسىنىكسىز سويلەمدەردى بەلگىلەيدى.
- ستيلدىك جاعىنان دۇرىس قۇرىلماعان، جوندەپ جاز دەگەن بەلگى.
- اۋىستىرۋدى كەرەك ەتەتىن، بىرنەشە قايتالانعان سوزدەر مەن سويلەمدەر.
ارينە، وسى بەلگىلەردى قويىپ، وقۋشىنىڭ داپتەرىن قايتارۋعا بولمايدى، ءمۇعالىم وسى شىعارما جونىندە رەسەنزيا جازىپ قايتارسا، بۇل بەلگىلەردىڭ وقۋشىعا بەرەتىن اسەرى وتە مول. سوندىقتان شىعارماداعى كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن، وقۋشىلاردىڭ وسى شارتتى بەلگىلەردى بىلگەنى دۇرىس بولار ەدى. سوندا ول وقۋشىنىڭ ويىندا ماڭگى قالادى دەپ ويلايمىن. بۇل شارتتى بەلگىلەر دە مۇعالىمگە وتە قولايلى. سەبەبى ول ءمۇعالىمنىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى. شىعارماداعى كەمشىلىكتەردى جازىپ كورسەتكەننەن شارتتى بەلگىنى قويا سالۋ ءمۇعالىم ءۇشىن دە جەڭىل. ەندى وسى شىعارمانى ءمۇعالىم تەكسەرگەندە نەنى ەسكە الۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارايىقشى.
1. داپتەردىڭ سىرتقى كورىنىسىنە نازار اۋدارۋ كەرەك.
ا) تازالىعى
ءا) ارىپتەردىڭ دۇرىستىعى
2. لوگيكالىق جاعىنان
ا) تاقىرىپ پەن يدەيانىڭ اشىلۋىن؛
ءا) پىكىردىڭ مولدىعىن؛
ب) دالەلدىڭ دۇرىستىعى؛
3. پىكىردىڭ جۇيەلىگى
ا) جوسپاردىڭ جۇزەگە اسۋى؛
ءا) ءاربىر ءبولىمنىڭ مولشەرى
4. گرامماتيكالىق ساۋاتتىلىعى
ا) ەملەلىك جاعىنان
ءا) سينتاكسيستىك جاعىنان
5. ءستيلى
ا) سويلەمدەردىڭ دۇرىستىعى
ءا) كوركەمدىگى
مىنە، وسى قاتەمەن جۇمىستى دا ۇنەمى وقۋشىلارعا ەسكەرتىپ وتىرعان ءجون. وسى ايتىلعانداردى باسشىلىققا العاندا شىعارما جۇمىسى ويداعىداي بولادى. جۇيەلى الىنعان ءبىلىم وقۋشىنىڭ دا، ءمۇعالىمنىڭ دە ۇزدىكسىز ەڭبەگىن كورسەتەدى.
ەندى وسى جۇمىسقا بالانى قالاي دايىنداپ اكەلۋ كەرەك؟
الدىمەن وقۋشى ساباققا قىزىعۋ كەرەك. اسىرەسە ادەبيەت ساباعىنىڭ كىرىسپە جانە قورىتىندى كەزىندە وقۋشى بەلسەندىلىگى باسىمىراق بولاتىن جۇمىستار ۇيىمداستىرعان ءجون.
1. بالانى جۇمباق، رەبۋس شەشۋگە ۇيرەتۋ كەرەك، ونىڭ دا وزىندىك قۇپيا كىلتى بار جۇمىس.
2. ءبىر دىبىستان باستالاتىن سوزدەردەن تۇراتىن سويلەمدەر جاسىرىن بەرۋگە بولادى.
3. شاعىن اڭگىمەدەن مازمۇندى، يدەيانى، تاقىرىپتى تاپتىرۋ، ويلانتۋ.
4. كەيىپكەر تۋرالى وي قوزعاۋ، وزىندىك پىكىرىن قالىپتاستىرۋ، ءوز كوزقاراسىن ايقىنداۋعا، قورعاي بىلۋگە ۇيرەتۋ ارقىلى جازۋ جۇمىسىنا توسەلدىرۋگە بولادى. دەگەنمەن مىنانى دا ەسكەرگەن ءجون. اۋەلى بالانى مازمۇنداما جازۋعا ۇيرەتۋ كەرەك.
- كەي بالا تىڭداعان مازمۇنىنى سول كۇيىندە قاعازعا تۇسىرە الادى.
- كەي بالا مازمۇندى تۇتاس بەرە المايدى، جەكەلەگەن بولىمدەرىن ناقتى، ادەمى بەرەدى، ال كەيبىر جەرلەرىن اتتاتا، شالاعايلاۋ جازۋى مۇمكىن.
- كەي بالا ءتىپتى مازمۇندى ەسىنە ساقتاي المايدى، نە جۇيەلى جەتكىزە المايدى، نە سويلەم قۇراي المايدى.
- كەيبىر بالا مازمۇندامانىڭ ءوزىن تۇرلەندىرە، اسەرلەندىرە، ءتىپتى كەيدە ءوز ويىن، پىكىرىن قوسىپ تا جازۋى مۇمكىن. مىنە، بۇل – شىعارما جازا الارلىق قابىلەتىن تانىتقان بالا. ەندى ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىز ەكى ءتۇرلى باعىت الادى.
1) جازا المايتىن بالانى جازا بىلۋگە جەتكىزۋ؛
2) جاقسى جازاتىن بالانى اڭگىمەلەۋگە، شاعىن ءماتىن قۇراستىرۋعا، شىعارماعا پىكىر جازۋعا باۋلۋ؛
مازمۇنىن بىلگەن بالا ءوز بەتىنشە اڭگىمە قۇراي الادى. اڭگىمە جازعان بالا شىعارما جازا الادى دەگەن ءسوز. ەندى بالانى شىعارماعا قالاي دايىنداۋ كەرەكپىز؟
شىعارماعا دايىنداۋ:
1. ءسوز ۇيرەتۋ
*ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءبىلدىرۋ
*سوزدەردى تاڭداي ءبىلۋ
*ءار شىعارمانىڭ ءار بولىمىنە لايىقتى سوزدەر قولدانىسىن مەڭگەرۋ
2. وي تاستاۋ
*سوزدەن يدەيا تۋدىرۋ
*يدەيانى ءتۇسىندىرۋ
*يدەيا مەن تاقىرىپ بايلانىسىن ءبىلۋ
شىعارماعا قويىلار تالاپ ءار ءتۇرلى، ءتىپتى كوپ بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ماقسات – بىرەۋ: نەگىزگى تاقىرىپ نە، سونى باستى تاقىرىپ ەتۋ كەرەك. جوسپارلاۋ سونىڭ اينالاسىندا عانا بولۋ كەرەك.
جوسپار – شىعارما ايناسى. تاقىرىپقا ساي جوسپار قۇرۋ، جوسپارعا سايكەس شىعارما جازا ءبىلۋ، جوسپاردا كورسەتىلگەن تاقىرىپشالاردى اشا ءبىلۋ – وقۋشىلارعا ۇلكەن سىن. كەيدە وقۋشىلاردىڭ جوسپارى تاقىرىپتى مۇلدە اشپايدى، وعان ەش قاتىسى جوق بولىپ شىعادى. كەي جاعدايدا شىعارمالارىنىڭ مازمۇنى جوسپارعا مۇلدە قاتىسسىز بولىپ شىعادى.
تاقىرىپ، جوسپار، شىعارما – بۇل ۇشەۋى بىرىمەن - بىرگە بىرىكتىرىلىپ تۇراتىن وزەكتەس ماسەلەلەر. وقۋشىلارعا مازمۇندامادان گورى شىعارما جازىپ ۇيرەتۋ شاكىرتتەرىمىزدىڭ وزىنشە ەڭبەك ەتىپ، ەركىنشە تالاپتانۋىنا، ءوز پىكىرىن، ويىن ساراپقا سالۋىنا اسەرىن تيگىزەرى ءسوزسىز. «تالاپتىعا نۇر جاۋار» دەگەن حالقىمىز، وزىنشە تالاپتانعىسى كەلگەن ءاربىر شاكىرتتەرىمىزگە جول - جوبا، باعىت بەرۋ، ۇشقىر قيالدارىمەن بيىككە سامعاي بەرۋىنە تىلەكتەس بولىپ قالۋ ءاربىر ۇستازدىڭ بورىشى بولعاندىقتان جۇمىسىمىزدى وسى ابىرويلى مىندەت تۇرعىسىنان كورسەتۋدى ماقسات تۇتىپ كەلەمىز. ۇستاز بەن وقۋشى اراسىنداعى وسىنداي شىعارماشىلىق بايلانىستىڭ تۇراقتىلىعى عانا تابىستى جەتىستىككە جول سالادى.
تاقىرىبى: شىعارما جازۋعا ۇيرەتۋ جولدارى
جوسپارى:
كىرىسپە. شىعارما دەگەن نە؟
نەگىزگى ءبولىم: ا) شىعارماعا جوسپار قۇرۋ؛
ءا) كوركەم شىعارمامەن جۇمىستا وقۋشى شەبەرلىگىن شىڭداۋ؛
ب) شىعارما جازۋعا دايىنداۋ جولدارى مەن ادىستەرى
قورىتىندى.
قازىرگى تاڭدا وقىتىلاتىن پاندەر بالالاردىڭ بولاشاعى، تاڭدايتىن ماماندىعىنا قاراي باعىتتالۋدا، ياعني ماقساتى ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. جەكە تۇلعا، دارىندى شىعارماشىلىق تۇلعا قالىپتاستىرۋ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدەگى مەملەكەتتىك ءىستىڭ ەڭ ماڭىزدىسى بولىپ وتىر. كاسىپكە دايىنداۋ، ماقساتتى ءبىلىم بەرۋ – جەكە تۇلعا دامۋىن جۇزەگە اسىراتىن ماسەلەلەر. «وسى شىعارما جازۋ نەگە كەرەك؟» «قالايدا جازدىرۋ كەرەك پە؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
شىعارما دەگەنىمىز – وقۋشىلاردىڭ تىلدىك جانە ادەبيەتتىك بىلىمدەرى مەن ءوزىنىڭ تانىم، تۇيسىك، كوزقاراسىنىڭ تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ ءوز ويىن جۇيەلى، ادەبي ءتىل قالىبىندا بەرە بىلۋگە ماشىقتاندىراتىن جازباشا تاجىريبەلىك جۇمىستىڭ ءبىرى. قازاق ادەبيەتى پاندەرىنەن شىعارما جازدىرۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتى وسى مازمۇننان تۋىنداماق.
1. شىعارمادان بالانىڭ تىلدىك مادەنيەتى، سوزدىك قورى، تەوريالىق ءبىلىمى، ادەبي ۇعىم - تۇسىنىگى، جازۋعا يكەمى مەن ويلاۋ دەڭگەيى بايقالادى.
2. شىعارما – وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە ءوزىن كورسەتە الۋىنىڭ بەلگىسى، داعدىلى جۇمىستىڭ كورىنىسى. وقۋشىنىڭ اۋىزشا ءسوز ساپتاۋىن قالىپتاستىرۋدى ءبىز قيىن دەيمىز، ال ويىن جازباشا تۇسىرۋگە قالىپتاستىرۋ ودان دا قيىن. ولاي بولسا، بۇل – جۇيەلى تۇردە ءجۇرىپ وتىراتىن ۇزاق ۇدەرىستىڭ تۇپكى ناتيجەسى.
ناتيجە قاي جۇمىستا دا ناتيجەلىلىگىمەن باعالى. الدىنداعى وقۋشىسى اق قاعازعا ءوز ويىن، كوزقاراسىن، پىكىرتالاسىندا تۋعان شەشىمىن ءتۇسىرىپ، ءتىپتى وزىندىك ستيل ايشىعىن تانىتىپ جاتسا، ءمۇعالىم جۇمىسىنىڭ شىنىمەن ناتيجەسى بولعانى عوي. جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋدە ولاردىڭ پانگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ ۇلكەن ءرول اتقارادى. شىعارما جازۋ ءۇشىن جانە وعان جوسپار قۇرۋ ادىستەرى وقۋشىلاردىڭ وي - قابىلەتتەرىن ارتتىرا تۇسەتىنى بەلگىلى. ادەبيەت ساباعىنان شىعارما جازۋ - ادەبيەتتى وقىتۋ پروسەسىنىڭ ساپاعا اينالعان ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. ءمۇعالىمنىڭ پەداگوگتىك شەبەرلىگى ەڭبەگىن ايقىندايتىن، وقۋشىنىڭ ادەبيەتتىك ۇعىمىن، ءبىلىمىن بايقايتىن، سىنايتىن كورسەتكىش.
مەكتەپتە شىعارما جازۋدى 7 - 8 - سىنىپتاردا باستاعان ءجون دەپ ويلايمىن. ءبىز كوبىنەسە 10 - 11 - سىنىپتاردا شىعارما جازۋعا ۇيرەتە باستايمىز. سوندىقتان وقۋشىلار شىعارما جازۋدا كوپتەگەن قيىندىقتارعا كەزدەسەدى. وقۋشىلار اراسىندا ءالى دە شىعارما جازىپ، جوسپار قۇرا المايتىن، ءوز ويىن جەتكىزە بىلمەيتىن، ورا شولاقتارى ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى. وسىنداي كەمشىلىكتەردى مەكتەپ ءبىتىرۋشى وقۋشىلاردىڭ جازعان شىعارمالارىنان ءجيى بايقايمىز. قازىرگى ۋاقىتتا جازۋ جۇمىسىنا قويىلاتىن تالاپتار كۇشەيدى. مەكتەپ بىتىرەتىن وقۋشىلار كامەلەتتىك اتتەستات الۋ ءۇشىن جازاتىن شىعارما جۇمىسىنا بەرىلگەن نۇسقاۋدا بىلاي دەلىنگەن:
«ەمتيحاندىق جازبا جۇمىس – مەكتەپ وقۋلىعىن نەمەسە بەلگىلى ءبىر بيبليوگرافيالىق - سىن ماقالانى قايتالاپ، بولماسا ءمۇعالىمنىڭ وي پىكىرىن ءوڭىن اينالدىرىپ جازىپ بەرۋ ەمەس. وقۋشىنىڭ كوركەم ادەبيەتتى وقىعاندا العان اسەرىن، جازۋشىنىڭ ومىرىمەن، شىعارماشىلىق جولىمەن تانىسقاندا بىلگەن، جالپى ادەبيەت ءپانىن وقۋدا كوڭىلىنە تۇيگەن، تانىعان، وزىندىك ويلارى مەن سەزىمىن دۇرىس جازىپ بەرۋىن تالاپ ەتەتىن ۋاقىت جەتتى. ەمتيحاندىق شىعارما ساپالى بولۋمەن قاتار، وندا اڭگىمە ەتىلىپ وتىرعان ماسەلەنى تەرەڭ ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ەموسيونالدىق جاقتان ايقىن دا انىق باياندالۋى جانە ناقتى پىكىرى ادەبي كوركەم تىلمەن بەرىلۋى قاجەت» دەلىنگەن.
ارينە، مۇنداي تالاپتى ورىنداپ شىعۋ – ءبىر كۇننىڭ نەمەسە ءبىر ايدىڭ، ءبىر جىلدىڭ ءىسى ەمەس، بۇكىل ورتا مەكتەپ كولەمىندە العان ءبىلىمنىڭ ۇزاق مەرزىمدە قول جەتكەن ناتيجەسى بولۋ كەرەك. ەمتيحان ۋاقىتىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارما جازۋدا جىبەرەتىن، ءجيى كەزدەسەتىن شىعارمانى قالاي باستاۋ كەرەك ەكەنىن بىلمەۋ، ءبىرىنشى بەتتى باستاعاندا الدىمەن جوسپار، ودان كەيىن تاقىرىپتى جازۋ سياقتى كەمشىلىكتەردى بولدىرماس ءۇشىن شىعارمانى قالاي جازۋ تۋرالى ارنايى نۇسقاۋدى نەگىزگە الۋ ءجون.
وندا بىلاي دەلىنگەن:
1) ءبىرىنشى بەتتىڭ ورتاسىنا جۇمىس يەسىنىڭ اتى - ءجونى جازىلادى.
2) ەكىنشى بەتكە ەكى جول تومەنىرەك اشىق جانە ايقىن ەتىپ تاقىرىپ جازىلادى. ەگەر تاقىرىپ ءۇزىندى بولىپ كەلسە، وندا ونىڭ استىنا اۆتوردىڭ اتى جازىلادى.
3) تاقىرىپتان ەكى جول تومەنىرەك شىعارمانىڭ جوسپارى جازىلادى.
مەكتەپتەگى شىعارما جۇمىسى وقۋشىنىڭ دۇنيەگە كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋدا يگى ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز. ولاي بولسا شىعارمانىڭ نەگىزگى ماقساتى – وسى. مەكتەپتە شىعارما جازۋ جۇمىسىنىڭ قاي ءتۇرى بولسا دا وتە كۇردەلى وي ەڭبەگى، شىعارماشىلىق ءىس. وقۋشىنىڭ اقىل - وي قابىلەتىن دامىتىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدا شىعارما جۇمىسى وراسان زور مىندەت اتقارادى. سوندىقتان مۇنداي كۇردەلى اقىل - وي ەڭبەگىن «شىعارماشىلىق» نەمەسە «شىعارماشىلىق ەمەس» دەپ اتاۋ ىڭعايسىز.
شىعارمانىڭ ءوزىن بىرنەشە توپقا بولۋگە بولادى:
1. وقۋشىنىڭ ءوز تاجىريبەسىنە، العان اسەرىنە بايلانىستى.
2. ەركىن تاقىرىپقا جازىلعان شىعارما.
3. ادەبي تاقىرىپقا جازىلعان شىعارما.
سوندا وقۋشىنىڭ ومىردەن كورگەن، باقىلاعان ءوز تاجىريبەسى، ءوز ومىرىنە بايلانىستى، وسى نەگىزدە جازعان شىعارمالارى ءبىرىڭعاي جۇيەلەنەدى.
شىعارماشىلىق تالاپتى ورىنداۋ، وقۋشىنىڭ العان تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرىپ، وعان قاجەتتى ماتەريالداردى سارالاپ، تاقىرىپقا تىكەلەي بايلانىسى جوق جاناما ماسەلەلەردەن اۋلاق بولۋ جازۋ جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ايعاعى ەكەنىن مەكتەپ تاجىريبەلەرىنەن كورۋگە بولادى. جوعارى سىنىپتاعى شىعارما جۇمىستارىنىڭ شىعارماشىلىق تولعانىسپەن جازىلۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن جازۋ جۇمىسىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن ءبىلۋ شارت. سوندىقتان شىعارمانىڭ قۇرىلىسىنا نازار اۋدارعانى مىنا سىزبا جۇيەنى ەستە ساقتاۋ كەرەك:
1. اڭگىمە تۇرىندەگى شىعارمالاردىڭ سىزباسى
I. كىرىسپە (ەكسپوزيسيا)
II.نەگىزگى ءبولىم:ا) وقيعانىڭ بايلانىسى
ءا) وقيعا شيەلەنىسىنىڭ جەتكەن جەرى
ب) شەشىلۋى
III. قورىتىندى (ەپيلوگ)
2. تالداۋ تۇرىندەگى شىعارمالاردىڭ سىزباسى
I. كىرىسپە (تاقىرىپقا جۇكتەلەتىن مىندەت)
II. نەگىزگى ءبولىم:ا) تاقىرىپ كوتەرگەن ماسەلە
ۆ) ۇسىنىلعان دالەلدەر
س) دايەكسوز تۇرىندەگى مىسالدار
د) وزىندىك ويلار
III. قورىتىندى (ەپيلوگ)
ارينە، وقۋشى شىعارماسىندا وسى سحەمانى ورىنداۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق شىعارمانى تالداي ءبىلۋ ءۇشىن وسى جولداردى ءبىلۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. شىعارما جازۋ ءۇشىن وقۋشى مىنانى بىلگەن ءجون:
1. شىعارمانىڭ تاقىرىبىن ابدەن ويلاپ الىپ جازۋ كەرەك.
2. جوسپار تاقىرىپقا ساي، ناقتى جاسالىنۋى ءتيىس.
3. ەپيگراف تاقىرىپ پەن نەگىزگى يدەيانى اشۋعا سايكەس الىنۋى كەرەك.
4. تاقىرىپقا بايلانىستى ماتەريالدى ىرىكتەگەن كەزدە ەڭ نەگىزگىسىن الۋ قاجەت.
5. شىعارمانىڭ رەتى مەن جۇيەسىن ساقتاۋ جانە تاقىرىپتان اۋىتقىماۋ كەرەك.
6. ايتاتىن نەگىزگى پىكىرلەرى شىعارمانىڭ نەگىزگى بولىمىندە بولاتىنىن ەستە ساقتاۋ كەرەك.
7. كەلتىرىلەتىن مىسالدار، سالىستىرۋلار نەگىزگى پىكىرگە بايلانىستى بولۋ كەرەك.
8. قورىتىندى وي نەگىزگى پىكىرلەردىڭ توڭىرەگىندە جازىلۋى جانە ايتىلاتىن وي ايقىن، سويلەم ورامدى، تۇسىنىكتى بولۋى قاجەت.
9. ءار سويلەمدى داپتەرگە جازار الدىندا ستيلدىك قاتە جىبەرمەۋدى ويلاۋ كەرەك.
10. ۇمىتىپ كەتپەس ءۇشىن بايقاعان ەملەلىك قاتەلەر مەن تىنىس بەلگىلەرىن بىردەن قويىپ، ساۋاتتى جازۋعا، داپتەردىڭ سىرتقى كورىنىسىنە ءمان بەرۋ كەرەك.
مىنە، وسى تالاپتاردى ءمۇعالىم وقۋشى شىعارما جازار الدىندا ۇنەمى ەسكەرۋى كەرەك. قازىرگى كەزدە مەكتەپتەگى تاجىريبەگە قاراساق، وقۋشىلاردىڭ شىعارما جۇمىسىن تەكسەرۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار.
1. وقۋشى شىعارماسىنداعى كەمشىلىكتەردى ءمۇعالىم ءوزى تۇزەتەدى.
2. ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن وقۋشىنىڭ وزىنە تەكسەرتۋ.
كۇندەلىكتى تاجىريبەدەن قاراپ وتىرساق مۇعالىمدەر ءقازىر وسى ەكى جولدى قاتار پايدالانادى. شىعارما جۇمىسىن تەكسەرۋ كەزىندەگى ولقىلىقتار ەمتيحان كەزىندە وتە ءجيى كەزدەسەدى. شىعارما جۇمىسىن تەكسەرگەندە قاتەلەردىڭ ءتۇرى شارتتى بەلگىلەر ارقىلى كورسەتۋ دۇرىس دەپ ويلايمىن. مۇنىڭ وزىندىك جۇيەسى بار.
/ - ەملە قاتەسى بەلگىلەنەدى.
V – تىنىس بەلگىسىنەن كەتكەن قاتە.
Z – ابزاس كەرەك دەگەن بەلگى.
Z – ارتىق قويىلعان ابزاس.
؟ – كۇماندى، ەكى ۇشتى، وسى سويلەمدى ويلان دەگەن بەلگى.
؟! – پىكىردى نەمەسە فاكتىنى بۇرمالاۋدان كەتكەن كەمشىلىك.
! – وسى جەرگە ەرەكشە كوڭىل اۋدار.
- ءسوز قالدىرىپ كەتسە، تۇسىنىكسىز سويلەمدەردى بەلگىلەيدى.
- ستيلدىك جاعىنان دۇرىس قۇرىلماعان، جوندەپ جاز دەگەن بەلگى.
- اۋىستىرۋدى كەرەك ەتەتىن، بىرنەشە قايتالانعان سوزدەر مەن سويلەمدەر.
ارينە، وسى بەلگىلەردى قويىپ، وقۋشىنىڭ داپتەرىن قايتارۋعا بولمايدى، ءمۇعالىم وسى شىعارما جونىندە رەسەنزيا جازىپ قايتارسا، بۇل بەلگىلەردىڭ وقۋشىعا بەرەتىن اسەرى وتە مول. سوندىقتان شىعارماداعى كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن، وقۋشىلاردىڭ وسى شارتتى بەلگىلەردى بىلگەنى دۇرىس بولار ەدى. سوندا ول وقۋشىنىڭ ويىندا ماڭگى قالادى دەپ ويلايمىن. بۇل شارتتى بەلگىلەر دە مۇعالىمگە وتە قولايلى. سەبەبى ول ءمۇعالىمنىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى. شىعارماداعى كەمشىلىكتەردى جازىپ كورسەتكەننەن شارتتى بەلگىنى قويا سالۋ ءمۇعالىم ءۇشىن دە جەڭىل. ەندى وسى شىعارمانى ءمۇعالىم تەكسەرگەندە نەنى ەسكە الۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارايىقشى.
1. داپتەردىڭ سىرتقى كورىنىسىنە نازار اۋدارۋ كەرەك.
ا) تازالىعى
ءا) ارىپتەردىڭ دۇرىستىعى
2. لوگيكالىق جاعىنان
ا) تاقىرىپ پەن يدەيانىڭ اشىلۋىن؛
ءا) پىكىردىڭ مولدىعىن؛
ب) دالەلدىڭ دۇرىستىعى؛
3. پىكىردىڭ جۇيەلىگى
ا) جوسپاردىڭ جۇزەگە اسۋى؛
ءا) ءاربىر ءبولىمنىڭ مولشەرى
4. گرامماتيكالىق ساۋاتتىلىعى
ا) ەملەلىك جاعىنان
ءا) سينتاكسيستىك جاعىنان
5. ءستيلى
ا) سويلەمدەردىڭ دۇرىستىعى
ءا) كوركەمدىگى
مىنە، وسى قاتەمەن جۇمىستى دا ۇنەمى وقۋشىلارعا ەسكەرتىپ وتىرعان ءجون. وسى ايتىلعانداردى باسشىلىققا العاندا شىعارما جۇمىسى ويداعىداي بولادى. جۇيەلى الىنعان ءبىلىم وقۋشىنىڭ دا، ءمۇعالىمنىڭ دە ۇزدىكسىز ەڭبەگىن كورسەتەدى.
ەندى وسى جۇمىسقا بالانى قالاي دايىنداپ اكەلۋ كەرەك؟
الدىمەن وقۋشى ساباققا قىزىعۋ كەرەك. اسىرەسە ادەبيەت ساباعىنىڭ كىرىسپە جانە قورىتىندى كەزىندە وقۋشى بەلسەندىلىگى باسىمىراق بولاتىن جۇمىستار ۇيىمداستىرعان ءجون.
1. بالانى جۇمباق، رەبۋس شەشۋگە ۇيرەتۋ كەرەك، ونىڭ دا وزىندىك قۇپيا كىلتى بار جۇمىس.
2. ءبىر دىبىستان باستالاتىن سوزدەردەن تۇراتىن سويلەمدەر جاسىرىن بەرۋگە بولادى.
3. شاعىن اڭگىمەدەن مازمۇندى، يدەيانى، تاقىرىپتى تاپتىرۋ، ويلانتۋ.
4. كەيىپكەر تۋرالى وي قوزعاۋ، وزىندىك پىكىرىن قالىپتاستىرۋ، ءوز كوزقاراسىن ايقىنداۋعا، قورعاي بىلۋگە ۇيرەتۋ ارقىلى جازۋ جۇمىسىنا توسەلدىرۋگە بولادى. دەگەنمەن مىنانى دا ەسكەرگەن ءجون. اۋەلى بالانى مازمۇنداما جازۋعا ۇيرەتۋ كەرەك.
- كەي بالا تىڭداعان مازمۇنىنى سول كۇيىندە قاعازعا تۇسىرە الادى.
- كەي بالا مازمۇندى تۇتاس بەرە المايدى، جەكەلەگەن بولىمدەرىن ناقتى، ادەمى بەرەدى، ال كەيبىر جەرلەرىن اتتاتا، شالاعايلاۋ جازۋى مۇمكىن.
- كەي بالا ءتىپتى مازمۇندى ەسىنە ساقتاي المايدى، نە جۇيەلى جەتكىزە المايدى، نە سويلەم قۇراي المايدى.
- كەيبىر بالا مازمۇندامانىڭ ءوزىن تۇرلەندىرە، اسەرلەندىرە، ءتىپتى كەيدە ءوز ويىن، پىكىرىن قوسىپ تا جازۋى مۇمكىن. مىنە، بۇل – شىعارما جازا الارلىق قابىلەتىن تانىتقان بالا. ەندى ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىز ەكى ءتۇرلى باعىت الادى.
1) جازا المايتىن بالانى جازا بىلۋگە جەتكىزۋ؛
2) جاقسى جازاتىن بالانى اڭگىمەلەۋگە، شاعىن ءماتىن قۇراستىرۋعا، شىعارماعا پىكىر جازۋعا باۋلۋ؛
مازمۇنىن بىلگەن بالا ءوز بەتىنشە اڭگىمە قۇراي الادى. اڭگىمە جازعان بالا شىعارما جازا الادى دەگەن ءسوز. ەندى بالانى شىعارماعا قالاي دايىنداۋ كەرەكپىز؟
شىعارماعا دايىنداۋ:
1. ءسوز ۇيرەتۋ
*ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءبىلدىرۋ
*سوزدەردى تاڭداي ءبىلۋ
*ءار شىعارمانىڭ ءار بولىمىنە لايىقتى سوزدەر قولدانىسىن مەڭگەرۋ
2. وي تاستاۋ
*سوزدەن يدەيا تۋدىرۋ
*يدەيانى ءتۇسىندىرۋ
*يدەيا مەن تاقىرىپ بايلانىسىن ءبىلۋ
شىعارماعا قويىلار تالاپ ءار ءتۇرلى، ءتىپتى كوپ بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ماقسات – بىرەۋ: نەگىزگى تاقىرىپ نە، سونى باستى تاقىرىپ ەتۋ كەرەك. جوسپارلاۋ سونىڭ اينالاسىندا عانا بولۋ كەرەك.
جوسپار – شىعارما ايناسى. تاقىرىپقا ساي جوسپار قۇرۋ، جوسپارعا سايكەس شىعارما جازا ءبىلۋ، جوسپاردا كورسەتىلگەن تاقىرىپشالاردى اشا ءبىلۋ – وقۋشىلارعا ۇلكەن سىن. كەيدە وقۋشىلاردىڭ جوسپارى تاقىرىپتى مۇلدە اشپايدى، وعان ەش قاتىسى جوق بولىپ شىعادى. كەي جاعدايدا شىعارمالارىنىڭ مازمۇنى جوسپارعا مۇلدە قاتىسسىز بولىپ شىعادى.
تاقىرىپ، جوسپار، شىعارما – بۇل ۇشەۋى بىرىمەن - بىرگە بىرىكتىرىلىپ تۇراتىن وزەكتەس ماسەلەلەر. وقۋشىلارعا مازمۇندامادان گورى شىعارما جازىپ ۇيرەتۋ شاكىرتتەرىمىزدىڭ وزىنشە ەڭبەك ەتىپ، ەركىنشە تالاپتانۋىنا، ءوز پىكىرىن، ويىن ساراپقا سالۋىنا اسەرىن تيگىزەرى ءسوزسىز. «تالاپتىعا نۇر جاۋار» دەگەن حالقىمىز، وزىنشە تالاپتانعىسى كەلگەن ءاربىر شاكىرتتەرىمىزگە جول - جوبا، باعىت بەرۋ، ۇشقىر قيالدارىمەن بيىككە سامعاي بەرۋىنە تىلەكتەس بولىپ قالۋ ءاربىر ۇستازدىڭ بورىشى بولعاندىقتان جۇمىسىمىزدى وسى ابىرويلى مىندەت تۇرعىسىنان كورسەتۋدى ماقسات تۇتىپ كەلەمىز. ۇستاز بەن وقۋشى اراسىنداعى وسىنداي شىعارماشىلىق بايلانىستىڭ تۇراقتىلىعى عانا تابىستى جەتىستىككە جول سالادى.
You Might Also Like
