InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءار قۇستىڭ ءوز تۇمسىعى قاجەت ساباقتىڭ ماقساتى: 1. قۇستاردىڭ تۇمسىعىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىستىرۋ جانە ولار ءۇشىن
تۇمسىقتارىنىڭ قورەگىن اۋلاۋ ءۇشىن ماڭىزى زور ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ
2. سوزدىك قورىن ارتىرۋ، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ. قۇستار جونىندەگى تانىمدىق ءبىلىمىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى قۇستاردى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قۇستاردىڭ سۋرەتى، سحەما، قيىلعان قۇس سۋرەتى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، وقۋ، جۇمباق شەشۋ، سۇراق - جاۋاپ.

ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
Ӏ. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
وقۋشىلاردىڭ وقۋ-قۇرالدارىن شىعارىپ، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.

ӀӀ جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
وقۋشىلارعا ساباقتىڭ ءجۇرىسى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
- ءبىز وقىپ وتىرعان ءبولىم قالاي اتالادى؟
- جانۋارلار تىرشىلىگى
1. سحەما ارقىلى قۇستار تۋرالى ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ.
- بالالار تاقتادان نەنىڭ سۋرەتىن كورىپ تۇرسىڭدار؟
- قۇستار
زيانكەستەرمەن كۇرەسەدى
ەتى، جۇمىرتقاسى، مامىعى
قۇرت - قۇمىرسقامەن قورەكتەنەدى
جۇپ قۇرىپ، ۇيا سالىپ، جۇمىرتقادان بالاپان ورگىزىل، كوبەيەدى
ءۇي قۇستارى جابايى قۇستار

- قۇستاردىڭ جويىلىپ بارا جاتقان ءتۇرىن قىزىل كىتاپقا ەنگىزەدى جانە ولاردى ارنايى قورىقتارعا قورعاۋعا الىپ، سانىن مولايتادى. 1922 ج. قۇستاردى قورعاۋدىڭ حالىقارالىق كەڭەسى قۇرىلدى. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ “قىزىل كىتابىنا” قۇستاردىڭ 209 ءتۇرى مەن 83 ءتۇر تارماعى، ال قازاقستاننىڭ “قىزىل كىتابىنا” 56 ءتۇرى ەنگىزىلگەن. ولار: قاراقۇس، قوڭىر كەپتەر، قىزىلجەمساۋلى قاراشاقاز، قۇرتامىش شالشىقشى، كىشى اققۋ، كەزقۇيرىقتى سۋبۇركىت، كوكقۇس، لاشىن، سارى قۇتان، ساقالتاي، ءسۇيىر تۇمسىقتى شالشىقشى سۇڭقىلداق اققۋ ت. ب.

وسى قۇستارعا قاراي وتىرىپ اتا - بابالارىمىز اۋا - رايىن بولجاعان.
- كوڭىلدەنە سايراسا - كەلەر كۇن اشىق؛ - ۇندەرى تىنسا، كۇن كۇركىرەيدى؛
- جىل قۇستارى توپتانىپ قايتسا — كەلەر قىس قاتتى؛
- جىل قۇستارى توپ - توبىمەن ءبىر مەزگىلدە ورالسا، كوكتەم تەز كىرەدى؛
- جەر باۋىرلاپ ۇشسا، اۋا رايى بۇزىلادى؛
- كۇزدە ۇياسىن كۇن تۇسەتىن جاققا سالسا - قىس سۋىق، كولەڭكە بەتكە سالسا، جىلى بولماق؛
- قىستا ءۇي توڭىرەكتەي جينالىپ قيقۋلاسا، قاردى قازسا، كۇن سۋىتادى.
- قارىلعاش بىردە تومەندەپ، بىردە بيىكتەپ ۇشسا، داۋىل سوعادى؛
- قارىلعاش بيىكتەي ۇشسا، اۋا رايى جاقسارادى، تومەن قالىقتاسا، بۇزىلماق. ت. ب

1. تاپسىرما وتكەن ساباقتى قايتالاۋ بارىسىندا تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ الامىن.
تەست سۇراقتارى
1. جانۋارلار نەشە توپقا بولىنەدى
ا) 4
ءا) 2
ب) 6
2 سۇتقورەكتى جانۋارلار دەپ نەگە اتايدى؟
ا) تولدەرىن ۇنەمى قاسىنا ەرتىپ جۇرەدى
ءا) ولار تولدەرىن ەمىزىپ، سۇتپەن اسىرايدى
ب) دالادا جۇرەتىن بولعاندىقتان
3. بۋناقدەنەلىلەردى تاپ
ا) بالىق، باقا
ءا) قاسقىر، يت، تۇيە
ب) بالارا، كوبەلەك، شىبىن
4. قوسمەكەندى ءسوزى قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟
ا سۋدا جۇزەدى
ءا) ەكى مەكەنى بار
ب) قۇرلىقتا جۇرەدى
5. «جىرتقىشتار» دەپ قانداي جانۋارلاردى ايتامىز؟
ا) جانۋارلاردى تىرىلەي ۇستاپ جەيتىن
ءا) ولەكسەلەردى جەيتىن
ب) قۇرت - قۇمىرسقامەن قورەكتەنەتىن

سۋرەتپەن جۇمىس، سۋرەت ارقىلى جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ
قۇستار شايناي المايدى. سەبەبى ولاردىڭ تىستەرى جوق. سونداي - اق بۇلاردىڭ تۇمسىقتارى دا بۇل ءۇشىن بەيىمدەلمەگەن. تاماقتارى قورىتىلۋ ءۇشىن ولار مايدا تاستاردى جانە ءىرى قيىرشىقتاردى جۇتادى. تاستار ءىرى ازىقتاردى مايدالاپ، ءتىستىڭ ءرولىن اتقارادى.

توقىلداق — تۇمسىعى قاشاۋ سياقتى، اعاشقا ورمەلەگىش قۇستار. توقىلداقتار اعاش بويىمەن ورمەلەپ قوزعالعاندا، قاتتى قۇيرىق قاناتتارى دەنەسىنە تىرەۋ بولادى. قاشاۋ سياقتى تۇمسىعىنىڭ جاردەمىمەن ولار اعاشتاردىڭ قابىقتارىن سىندىرىپ، ونىڭ، اراسىنداعى ناسەكومدارمەن جانە ولاردىڭ ليچينكالارىمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ ءتىلى ۇزىن دا، ۇشىندا تۇكتەرى بولادى. توقىلداقتار ناسەكومداردان باسقا قاراعايدىڭ تۇقىمدارىمەن دە قورەكتەنەدى. قورەكتەرىن ىزدەۋ كەزىندە جاساعان قۋىستارعا ۇيالارىن سالا - دى. ۇياسىندا 3 — 5 جۇمىرتقا بولادى. ورمان شارۋاشىلىعىندا توقىلداقتاردىڭ پايداسى ۇلكەن. ولار كۇن سايىن بىرنەشە ءجۇز زياندى ناسەكومداردى قىرادى. توقىلداقتار اسىرەسە جاز ايلارىندا پايدالى، ويتكەنى، ولار بۇل كەزدە ناسەكومدارمەن قورەكتەنەدى. قىستا توقىلداقتار كوپشىلىگىندە قىلقاندى اعاشتاردىڭ داندەرىمەن قورەكتەنەدى. سوندىقتان دا حالىق “توقىلداق — توعاي دارىگەرى” دەپ اتايدى.

ءبىرقازان - ولار كاسپيي جانە ارال تەڭىزدەرىن، بالقاش، ساسىقكول كولدەرىنىڭ الابىن مەكەندەيدى. دەنە تۇرقى 1، 8 م - دەي، سالماعى 13 كيلوگراممعا دەيىن جەتەدى. تۇمسىعى وتە ۇزىن، تومەنگى جاق سۇيەگىنىڭ استىندا سوزىلمالى تەرى قاپشىعى بولادى.. ءبىرقازان – توپتانىپ جۇرەتىن قۇستار. ولار قورەكتەرىن (بالىقتاردى) كوبىنە سۋ قۇزعىندارىمەن بىرلەسىپ اۋلايدى. سۋدا جاقسى جۇزگەنمەن، سۇڭگي المايدى، جەمىن سۋعا باسى مەن موينىن باتىرىپ جىبەرىپ ۇستايدى. ءبىرقازان – جىل قۇستارى، ناۋرىز ايىندا ۇشىپ كەلىپ، ءونىپ - ءوسىپ، قاراشا ايىندا جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى.
سارى الا قاز – قازاقستاننىڭ بارلىق جەرىندە كەزدەسەدى جانە ۇيالايدى. تاۋلى سۋ قويمالارىن مەكەندەيدى. وسىمدىك (ءدان داقىلدارمەن، تارى، بيدايمەن) جانۋار (شايان، بۋناقدەنەلەرمەن) قورەكتەنەدى.

سىبىرلاق اققۋ – سولتۇستىك كاسپييدە، تۇركىستان مەن شىمكەنتتىڭ وڭتۇستىگىندە قىستايدى. نەگىزىنەن سۋ استىنداعى وسىمدىكتەردىڭ بولىگىمەن، ۇساق-تۇيەك جانۋار تەكتەس ازىقتارمەن دە قورەكتەنە الادى.
جالپاق تۇمسىقتى ۇيرەك – سۋلى - باتپاق القاپتاردىڭ بارىندە ۇيالايدى. جانۋار تەكتەس ازىقتارمەن (شايان، قوڭىز، ورمەكشى، شاباق، بيتتەرمەن) قورەكتەنەدى.

بۇركىت - قوماقتى بيىك تۇمسىعى جانە ۇزىن جالپاق قاناتى بار ءىرى جىرتقىش قۇس. نەگىزىنەن بالىقتارمەن جانە سۋ قۇستارىمەن قورەكتەنەدى. قويان، قۇمتىشقان جانە ونداترلاردى اۋلايدى.

دالا قىرانى – مىقتى تۇمسىعى جانە كۇشتى اياعى بار، تىلەرسەگى ساۋساعىنا دەيىن بارلىق جاعىنان قاۋىرسىندانعان، ءىرى جانە ورتاشا قۇستار. قۋاڭ دالالى، ءشولدى جانە شولەيتتى جەرلەردە مەكەندەيدى. نەگىزىنەن كەمىرگىشتەرمەن قورەكتەنەدى. باسقا سۇتقورەكتىلەردى، قۇستاردى، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردى اۋلايدى. قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن. تۋداعى بەينەسىن بايلانىستىرۋ ( قاناتىن جايعان قىران قۇس — بار نارسەنىڭ باستاۋىنداي، بيلىك، ايبىندىلىق بەينەسى. ۇلان - بايتاق كەڭiستiكتە قالىقتاعان قىران ق ر - نىڭ ەركiندiك سۇيگىش اسقاق رۋحىن، قازاق حالقىنىڭ جان - دۇنيەسiنiڭ كەڭدiگiن پاش ەتەدى).
اق سۇڭقار - ءشىل، كەپتەر، ۇزاق، قارعا، قۇرلاردى قورەكتەنەدى؛ قوياندارعا دا شابۋىل جاسايدى. وتە جاقسى ساياتشى قۇس. قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگىزگەن.

ӀӀ تاپسىرما. ماتىنمەن جۇمىس.
وقىپ مازمۇنىن ءتۇسىنۋ. وقۋشىلارعا وقىتۋ. «بەيىمدىلىك» سوزىنە تۇسىنىك بەرۋ.

بەيىمدىلىك - جانۋارلارعا تىرشىلىگىن ساقتاۋعا، جىرتقىشتان قۇتىلۋعا، كومەكتەسەتىن قاسيەت. بەيىمدىلىك جانۋارلاردىڭ سىرتقى تۇرىندە، تۇسىندە، جەكەلەنگەن مۇشەلەرىندەگى قۇرىلىسىندا كورىنەدى. تابيعات جاعدايى جەر بەتىنىڭ بارلىعىندا بىردەي ەمەس. سوندىقتان جانۋارلار تىرشىلىگىنە بەيىمدىلىك قاجەت.

ӀӀӀ تاپسىرما
«مەن ساعان، سەن ماعان» ويىنى ارقىلى ەكى قاتار جۇمباقتار ايتىپ، شەشىمىن تابۋ.
ӀV تاپسىرما
«بۇل قاي قۇس» ويىنى. وندا كونۆەرتتىڭ ىشىندە قيىلعان قۇس بولشەگىن قۇراستىرىپ، سول قۇس تۋرالى ايتۋ جانە ماقال ايتۋ.
مىسالى: اققۋ - كيەلى قۇس. ول سۋدا جۇزەدى ماقال: اققۋدى اتپا، دوسىڭدى ساتپا.
V تاپسىرما
ا) توقىلداق پەن ءبىرقازان، بۇركىتتىڭ ورتاق قاسيەتتەرىمەن، ايىرماشىلىقتارىن ايتۋ.
بۇركىت توقىلداق

ءا) ءار توپقا بەرىلگەن قۇستاردىڭ سۋرەتىنە قاراپ، اۋا - رايىن بولجاۋعا ارنالعان بولجامداردى ايتۋ.
VӀ تاپسىرما
«سەن بىلەسىڭ بە؟» ويىنى ارقىلى سۇراق - جاۋاپ جۇرگىزۋ.
1. قانداي قۇستاردى بىلەسىڭ؟
2. قانداي جابايى قۇستاردى بىلەسىڭ؟
3. سويلەيتىن قانداي قۇس؟
4. ءانشى قۇس دەپ قاي قۇستى ايتادى؟
5. قىزىل كىتاپقا ەنگەن قانداي قۇستاردى بىلەسىڭ؟ نە سەبەپتى قىزىل كىتاپقا ەنگىزگەن؟
VӀӀ تاپسىرما «قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز» تاقىرىبىنا شىعارما جازۋ جانە وقىتۋ.

ӀӀӀ ساباقتى قورىتۋ
- بۇگىن قانداي تاقىرىپتى وتتىك؟
- ءار قۇستىڭ ءوز تۇمسىعى قاجەت

ۇيگە تاپسىرما:
1ءماتىندى وقۋ تۇسىنگەنىن ايتۋ.
2 قۇستاردىڭ سۋرەتىن سالۋ
وقۋشىلاردى باعالاۋ، ماقتاۋ