شىڭ
(ءسابيت شىڭى)
— اۋ-ۋ-ۋ!..
القام-سالقام الىپ تاۋ قويناۋىنان باس العان ءبورى زارى ۇزىلەر ەمەس. بۇل — بۇلىڭعىر التايدىڭ بۇلا زارى.
بۇلىڭ-بۇلىڭ زامانالاردان بەرى پاڭ كەڭىستىكتى كەۋلەپ العان، ماڭ دالانى كەزىپ كەتكەن. بەيۋاقتا بوي تىتىرەتكەن جوقتاۋ جىرى سەكىلدى وقىستا عايىپتان ورالىپ، ۇزدىگە ۇليتىنى بار. ءوزىنىڭ ماڭگىلىكتىگىن، ۇلىلىعىن پاش ەتەتىن داۋىس: كەيدە جاس سابيدەي ۋىلدەيدى، كەيدە جىندى جەلدەي گۋىلدەيدى، كەيدە جىن-پەرىدەي گوي-گويلەيدى.
سول ءبىر جاز جايلاۋداعى جۇرتتى ەلەڭدەتىپ، قىزىل قاسقىر شىڭى ۇلىپ ەدى.
— قىزىل قاسقىر بۇگىن تاعى ۇلىدى...
— سولىعىن باسا الماي تۇر عوي، جارىقتىق!
ماكپۇن قاريا دا جىگىت اعاسى ومار ءسوزىن قوستاپ قويدى.
— قارا كۇز بەن كوكتەمدە ۇلۋشى ەدى، — دەدى موسقال جاقسىلىق.
— كەيدە جازدا جاعىن كەرەتىنى بار، — دەپ، جاسامىس ءارىن دە ءارىنى قوزعادى.
— كومەيى زور عوي، كاپىردىڭ! قورقاۋلىعى ۇستاپ تۇر دا، — دەپ جاقسىلىق جۇمباقتاي سويلەدى.
— “جامان ايتپاي، جاقسى جوق” دەگەن، — ءارىن دە ءقاۋىپ قىلدى.
— قوي، جاقا! قىزىل قاسقىرعا ءتىل بەزەمە! كيەلى شىڭ عوي، — دەپ قالدى ومار. — كوكتەگى ءبورىنىڭ كولەڭكەسى تۇسكەن وعان.
— ءاي، جىگىتتەر! اللا جار، التاي امان بولسىن! قىزىل قاسقىر دا سوندا تىنىش بولادى. تۇعىرىندا تەك تۇرادى... قىرىق كۇن شىلدەدە قورقاۋلىعى ۇستاماسىن! جالعىزدىقتان زار توككەن بولار. قۇسادان ۇلىعان شىعار. ايتەۋىر، پالە-قالاعا كورىنبەسىن! — دەپ ماكپۇن قاريا ساقالىن سيپادى.
— ءارىن، جىلقىعا اباي بولايىق! — دەدى ومار. — الگى قۇماش قويانشىقتى قىزبەيىتتەن شاقىرىڭدار.
— كەشە ماماش كەتكەن. قۇماش تا كەلىپ قالار، بوزبالالىق ىستىق-سۋىعى دا باسىلعان شىعار، — دەستى ءارىن مەن جاقسىلىق.
— قىزىل قاسقىر توي كەزىندە تىنىش بولسىن! — دەدى ومار. — سابەڭ دە ارۋاقتى ادام عوي، قىزىل قاسقىر سو كىسىنىڭ كەلەتىنىن سەزىپ تۇر دا... قامشىسى ءتيىپ، ساۋلەسى تۇسكەن دە كيە-لى شىڭعا؟!
وسى كەزدە تىستان دۇرىلدەگەن كولىك داۋىسى ەستىلدى. ىلە جۇك ماشيناسىنىڭ سالدىر-گۇلدىر دىبىسى جاقىنداپ، جىن قۋعانداي كەپ توقتادى. وتىرعاندار “ارەكەڭنىڭ ءجۇرىسى عوي” دەسىپ، اۋىزدارىن جيىپ العانشا، ارازعۇلدىڭ ءوزى دە كيىز ءۇيدىڭ ەسىگىنەن كورىندى.
— اسسالاۋماعالەيكۇم! ءتورت كوز تۇگەل ەكەن عوي، — دەپ، قىرىققا يەك ارتقان ارازعۇل سالدىرلاي كىردى.
وتىرعاندار ىعىسىپ، توردەن ورىن بەرىستى.
— ءيا، ويداعى ەل-جۇرت امان با؟ — دەدى ومار.
— ولاردى كىم الۋشى ەدى؟! جاتىر عوي... الگى سابەڭدى ايتساڭشى، ءۇش كۇننەن سوڭ وسىندا بولادى. شۇباراعاشتىڭ جونىنا وتىز ءۇي تىكتىرىپ، شاڭداتا شابىلىپ جاتىرمىز... ومار، — دەدى ارازعۇل ەسىنە الدەنە ءتۇسىپ كەتكەندەي، — الگى جيىرما شاقتى بيە دايىن با؟ جەلى باۋعا اۋدىڭ جىبەك ارقانى، سۋ جاڭا قايىس نوقتالار الىپ كەلدىم.
— و جاعىنا قام جەمە، ارەكە! ءبارى دە دايىن!
— ۋ-ۋح! مەڭجامال، تاعى ءبىر قۇيىپ جىبەرشى! قانىم كەۋىپ-اق قالىپتى. الگى كۇشالا قوسىلعان قىمىزىڭنان قۇيساڭشى!
— كۇشالالى قىمىز ىشسەڭ، قۇلاپ قالارسىڭ، كوك يت اۋزىڭدى جالار... — دەپ مەڭجامال دا شىمشىپ، قاعىتا قالجىڭدادى.
— ءاي، ومار! مىنا مەڭسۇلۋىڭا ايتساڭشى، مەنىڭ وزىمە جەكە قۇيىپ اكەلسىن! سوندىق ەڭبەگىم دە، باستىقتىعىم دا بار ەمەس پە؟!
— ارزانعۇل-اۋ! — دەپ مەڭجامال دا قۇرداسى ارازعۇلعا “ارزانعۇل” دەپ قالجىڭداي جاۋاپ قايىردى. — كۇشالا قۋىق مايسىزدى قۋالاپ كەتەدى، ودان دا ۇيرەنشىكتى “ارزان سۋىڭدى” ىشسەڭشى!
مەڭجامال سىڭعىرلاي كۇلدى. وتىرعان جىلقىشىلار دا قارق بولىستى. ارازعۇل قىزاراقتاپ قالدى.
— كەلىن، قاراعىم، ارازعۇلعا قۇي! ات ۇستىندە جۇرگەن ازامات قوي، — دەپ ماكپۇن قاريا جۋىپ-شايعان بولدى.
— اتتەڭ، اعا ايتتى، ايتپەگەندە قىمىز ەمەس، قىسىردىڭ زارىنە زار بولار ەدىڭ، — دەپ مەڭجامال قۇرداستارىمەن قاتتى وينايتىندىعىنا باسىپ، تاعى قىرشىپ الدى.
ارازعۇل ءسوز تابا الماي قالدى.
— ءاي، ومەكە! ومەكە! — دەپ، — مىنا مەڭسۇلۋدىڭ جونىنان تاسپا تىلەتىن ۋاقىت بولىپتى. ابدەن ەركەلەتىپ جىبەرىپسىڭ، مەنىڭ ايەلىم بولعاندا، — دەدى.
— ساعان مەندەي ايەل قايدان بۇيىرسىن! مۇرىننىڭ قىزى قول-جاۋلىققا جۇرمەيدى، — دەپ مەڭجامال دا قايىرىپ تاستادى.
— باسە، باسە! جەڭگەمىز-اي! — دەدى ءارىن دە رازى-قوش بولىپ.
اڭگىمەنى ارازعۇل ەستىمەگەنسىپ، وقىس وزگە سوزگە ويىستى.
— ومەكە، — دەدى شيرىعىڭقىلاۋ داۋىسپەن، — شىناربوزدى ۇستات! سابەڭنىڭ تاقىمىنا تارتامىز.
بۇل ءبىر كۇتپەگەن ءسوز ەدى. كۇرشىم وڭىرىنە قازاقتىڭ اتاقتى جازۋشىسى ءسابيت مۇقانوۆ كەلەدى ەكەن دەگەلى، قالعۇتىنىڭ شۇباراعاشتاي ورتا جايلاۋى جىنىككەلى ءبىر جەتى بولعان. ەل دۇرلىگىپ، ەر ءتۇرىلىپ جاتقان. ءتىپتى التايدىڭ قاراجال مەن قىزبەيىت، سارىتاۋ مەن بۇلانباي سەكىلدى قالىڭ قاراعايلى، سالقىن كولەڭكەلى جوندارىنا شىعانداپ كەتكەن ءۇش مىڭداي جىلقىنى دا ورتا جايلاۋ — سالقىن شوقى مەن قىزىل كەزەڭ بيىكتەرىنە ءتۇسىرتىپ، بيىك-بيىك باسىنا بايىرقالاتقان-دى.
تاپ وسىنى سەزگەندەي، قىزىل قاسقىر شىڭى دا ۇلي قالدى عوي...
ال ارازعۇلدىڭ مىنا ءسوزى ءتىپتى تۇرپىدەي. كەنەت ومار:
— بۇل — كىمنىڭ ۇسىنىسى؟ — دەدى جۇلىپ العانداي.
— مەنىڭ... مەنىڭ ۇسىنىسىم، — دەدى ارازعۇل دا ايبارلانا.
وزگە جۇرت سىلتىدەي تىنعان.
— سابەڭدەي جازۋشىنىڭ تاقىمىنا شىناربوزدان باسقا جىلقى تار كەلمەيتىن شىعار، — دەپ ومار ارازعۇلعا تەسىلە قارادى.
— تار كەلەدى، — دەدى ارازعۇل دا قاسارىسا.
— تۇسىنىكتى.
— ەي، ومار! — دەپ ارازعۇل زىلدەنە ءتۇستى. — كىمنىڭ ۇسىنىسى ەكەنىندە شارۋاڭ قايسى؟! مەن ايتتىم، بولدى ەمەس پە؟! دەپەڭ — ديرەكتور دا بىلەدى.
— وندا شىنارعا قولقا سالما! كۇيلى جانۋار ءقادىرلى قوناقتى اۋدارىپ كەتەر. مىنەزدى جىلقى. ءمىندى مال. جۇگەن-قۇرىق تيمەگەلى ءۇش جىلدان استى. اساۋسىپ كەتكەن. باسقا مالدى كورەلىك!
— سولاي-سولاي!.. — دەسىپ قالدى وزگە جىلقىشىلار دا.
— ومار اعانىكى ءجون، — دەدى ءارىن دە.
— جوق! — دەپ بارق ەتە قالدى ارازعۇل. — ەي، ۋپراۆ مەن بە؟ ومار ما؟
— وۋ-ۋ، ارەكە! — دەپ داۋسىن سوزعان ماكپۇن قاريا اڭگىمەگە ەرىكسىز ارالاستى. — شىناربوز جۇيرىك جانۋار عوي... قازاقتا جۇيرىككە قادىرمەندى قوناق تا، قىلىقتى ۇرعاشى دا بۇت ارتپاعان. ال سابەڭە ەرتەڭ مىنگىزگەن سوڭ، ونى بوس جىبەرۋگە تۋرا كەلەدى. كۇزدە پىشاققا ىلىنەدى. ومار سونى مەگزەپ وتىر، سوعىم مەن سىيدىڭ مالى ەمەس دەپ...
قاريا ءسوز سىڭايىن جۇمسارتتى.
— ەي، شال! سەن جايىڭا وتىر. و جاعىن مەن دە بىلەم. كەششە ەمەسپىز،— دەپ ارازعۇل بەت قاراتپاس كۇيىنە ەنىپ، كارىنە ءمىنىپ الدى. — قازىنى كەرتىپ جەگەن سوڭ، تىلدەرىڭ شىعايىن دەگەن ەكەن. بۇل — سوۆحوزدىڭ جىلقىسى. كىمگە مىنگىزەم، كىمگە سىيعا بەرەم دەسە، ءوزى بىلەدى. سىيىتقا تارتقالى جاتقان جوقپىز عوي. قول تيگىزبەيتىن، تۇلدانعان مال ەمەس... سابەڭمەن بىرگە ۇلكەن كىسى دە كەپ قالۋى مۇمكىن دەگەن ءسوز بار... كىم بىلەدى؟!
— سوۆحوزدىكى ەمەس — حالىقتىكى... — ومار تاعى شابىنان ءتۇرتىپ الدى.
— ەي، ومار! اۋزىمدى قىشىتا بەرمە! سەنىڭ زاڭ-زاكونشىل ەكەنىڭ ءمالىم. باياعى قالجىر مەن قالعۇتىنى كولحوز زامانىندا باسقارعان ابدىكە بولاتوۆتىڭ ءتۇسىن تۇستەپ، جوعىن جوقتاپ، “كەدەي كوك” دەپ وتىرمىسىڭ؟ جوعىڭدى اسىرارمىن! — دەپ زىلدەنە، زىركىرەي جونەلدى ارازعۇل: — ول زامان وتكەن... ءقازىر مەنىڭ كۇنىم. ابدىكەنىڭ “ايرانعا جاڭا تويعان كەدەي بايعۇس، بابىڭدى ەپتەپ ءجۇرىپ الدىم تاۋىپ” دەگەن سايقىمازاق ولەڭىندەگىدەي، سەن مەنى مازاق قىلا المايسىڭ. سەن مەنى تاقىرعا وتىرعىزا المايسىڭ... بايقا! پارتيا مەن ءوزىڭ بىلەتىن “كگب” دەگەن جەر بار...
ارازعۇل وتىرعان جىلقىشىلاردىڭ اۋزىن اشتىرىپ، جۇرەكتەرىن شايلىقتىرىپ تاستاعىسى كەلدى بىلەم... ومار ءبىراق ىققان جوق. سابىرلى كۇيدە سالماقتى سويلەدى.
— ارازعۇل! مەنى ۇركىتەم دەپ اۋرە بولما! ۇركە قوياتىن وڭاي-وسپاق جىلقى ەمەسپىن... ۇركىنشىلىكتى دە، بۇلىنشىلىكتى دە باستان كەشكەن قازاقپىن. سەنىڭ دوڭايباتىڭ وزىڭە داڭ، وزگەگە تاڭ بولعانىمەن، ماعان زاڭ ەمەس... ونى ءوزىڭ بىلەتىن الگى “جەر” دە جاقسى بىلەدى. ءبارى دە جىپكە ءتىزۋلى... ولار ءبىراق سەنەن سۇڭعىلا. مەنىكى: “مال اشۋى — جان اشۋى”. قالعانىن ءوزىڭ ءبىل.
— “مال اشۋى” دەيتىندەي، بۇل سەنىڭ اتاڭنىڭ مالى ەمەس... سەنىڭ مالىڭ — باباڭنىڭ باسى قالعان مارقاكولدە، اقنايمان، قوجامبەت ىشىندە... بۇل — كۇرشىم — بۋرا، سارىجومارت، وتەي مەكەنى. ەسىڭدە بولسىن!
— ە-ە-ەح! مەندە مال قالدى ما؟! بولسا — اتام جىلقىشىعا ءبىتىپتى... ول دا قولدى بولعان. ودان نە قايىر؟! جالىنان سيپاعاننىڭ جامباسىندا، كەكىلىنەن تاراعاننىڭ قاپتالىندا كەتىپتى... ءجا! تاجىكەلەسىپ قايتەمىز. ديىرمەن اينالىپ شۇمەگىن تابار، ات اينالىپ قازىعىن تابار، ەر اينالىپ ەرىن جاستار. ەڭ كوبى — شىناربوزدىڭ شىلبىرىن ۇستاپ قالارمىز... جىگىتتەر، ارازعۇلدىڭ الاسۇرعان جانى جاي تاپسىن! اۋدان مەن وبلىس جاق تا جەرگە قاراپ قالماسىن! ءبىر قىلقۇيرىقتى نە، ءتايىرى، ءقادىرلى قوناق، ۇلكەن كىسى كەلە جاتقاندا، — دەگەن وماردىڭ ءسوز لامىنەن كەكەسىن ءبىلىندى. —شىناربوزدى شىنجىرلاپ تۇرىپ اكەپ بەرىڭدەرشى!
— ءپالى، مۇنىڭ ەندى ەردىڭ ءسوزى! حا-حا-حا!.. — ارازعۇل اقتارىلعان كۇي تانىتىپ، ايارلانا كۇلدى. — سەن وستىمەسەڭ، ومار بولامىسىڭ! بىپ دەمە! قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسىنىڭ جامباسىن ءبىر تيگىزەمىز دە، قويا بەرەمىز. الاتاۋدان التايعا كەلە جاتقان سابەڭنىڭ الدىندا ءبىزدىڭ دە، باسشىلاردىڭ دا مەرەيى ءبىر ءوسىپ قالسىن! جازۋشى اتاۋلى كۇندە كەلىپ جاتقان جوق. ءبىز اتىن ەستىمەسەك، ولاردى كورگەنىمىز بار ما؟ بارىنەن بۇرىن باسشىلار ءدان رازى بولسا، بولدى ماعان. ۇلكەن كىسى دە كەلسە ەكەن!؟
— ە-ە، ارازعۇل-اي! بۇلكىلدەگەن كومەيىڭ بەلگىلى بولدى... — ماكپۇن دا وماردىڭ ويىن ءدوپ باستى. — كوكەيىڭ ۇلكەن كىسىدە عوي!
— ەندى شە، قۋ شال؟! ءومىر بويى “ۋپراۆ” بوپ ءوت دەگەن وكىمەت جوق. بالكىم مەن دە... — دەپ بارىپ ارازعۇل توقتاپ قالدى. — ومار، كەلەر جىلى وسكەمەندە ۇلكەن توي بولادى. الامان بايگەگە “ۆولگا” تىگىلەتىن كورىنەدى. بۇكىل قازاقستاننان جۇيرىكتەر كەلەدى. شىناربوزدى سوندا سىنارسىڭ. سەنىڭ باعىڭدى سوندا كورەرمىن... باپ شابا ما؟ ب ا ق شابا ما؟
— ءبىر اللا بىلەدى!
— اللا ەمەس، ادام بىلەدى... ءبارىن دە پارتيا بىلەدى دە! — دەپ ارازعۇل تۇزەتىپ قويدى. — سونىڭ ارقاسى، ءوستىپ توي-تويلاپ جۇرگەنىمىز.
ومار ۇندەمەدى، باسقالار دا ءلام دەسپەدى.
ارازعۇل جاباعىنىڭ سالقىن ەتىنەن قاربىتا اساپ جاتىپ:
— شال، — دەدى ماكپۇنگە، — كۇن بۇزىلماس. نە بىلگەنىڭ بار؟
— ازىرگە تىنىش قوي.
— ءيا!.. — دەدى ارازعۇل اڭگىمەنىڭ سۋىي باستاعانىن سەزىپ.
— ءارىن، — دەدى ومار، — انا قۇماش كەلسە، ماماشقا دا ايت، اباي بولسىن! شىناربوز ساياق جۇرسە، تيمەڭدەر! ساياقتىڭ اتى — ساياق. قاشاعان تۇياق... ءبىر رەت قۇرىق كوتەرىپ ۇركىتىپ الساق، قالىڭ جىلقىعا جولاماي، قارا ءۇزىپ كەتۋى كادىك! سوندىقتان الگى البىرت قۇماش جاقىنداماسىن. بۇگىن ەندى كەش. جىلقى ۇيىرلەرىنىڭ تەكە ءمۇيىزىن كورىپ، سالقىن شوقى ماڭىنا جيىپ قايتىڭدار. شىناردىڭ ساياقتارىن دا جىلقىعا جاقىنداتىپ تاستاڭدار. جاقاڭ ەكەۋىڭ باس-كوز بولىڭدار. بەسىن اۋا بيىككە اتتانىڭدار!
— ەرتەڭ جىلقى باسىنا مەن دە بارام. ماعان دا ات دايىنداڭدار! — دەدى ارازعۇل.
— ونىڭ جاراسى جەڭىل، — دەدى جاقسىلىق.
— قاراعىم، ءارىن! سەنىڭ داۋسىڭدى ساعىندىق. ءبىر ءان سالشى. جىلقىشىلار اۋلىنا ويداعى قالعۇتىدان قىمىز ءىشىپ، دەمالىپ قايتام عوي دەپ كەلىپ ەدىم، — دەپ ماكپۇن قاريا كەرەگەگە قاراي شالقايىپ وتىردى.
— سال! سال ءانىڭدى ءارىن! جان جادىراسىن! — دەدى ارازعۇل لەپىرە. — ەل سەنى ءانشى دەيدى عوي. اقىن دەيدى. ايتشى، كانە؟!
— ءارىن ءانشىنىڭ ءانشىسى عوي... تەك اۋىلدا جىلقىشى اتانىپ جۇرگەنى بولماسا، ايتپەسە الماتىنىڭ قاق تورىنەن ءان شىرقايتىن-اق ءجونى بار، — دەدى ومار. — “التايدىڭ امىرەسى” دەۋگە لايىق ازامات.
— “ۇلكەن ادامنىڭ الدى — جارىق” دەگەن ءسوز بار، بالكىم الگى جازۋشىنىڭ الدىندا ءان شىرقاسا، جولى اشىلار، — دەدى ماكپۇن قاريا.
— ءوزىم-اق جەتەكتەتىپ جىبەرەم، — دەپ قالدى ارازعۇل، كەنەت قىسىلىپ قاپ: — مەڭكە، قىمىزىڭدى سونىلاتشى! — دەدى.
— اي، اعالار-اي! ماقتاۋىمدى شۇباراعاشتان اسىرىپ جىبەردىڭىزدەر-اۋ! ماعان ەندى الماتى مەن ءان قايدا؟! — دەپ ءارىن وكىنىشىن سەزدىرىپ تە الدى. — ءجا، “جايباساردان” باستايىق!
ءارىن داۋسىن قوڭىرلاتىپ، دومبىرانى باياۋلاتىپ اكەتتى.
باستايىن “جايباساردى” جاياۋلاتىپ،
جانىمدى قوزعايتۇعىن باياۋلاتىپ.
كۇرشىمدى كۇندىز كەشىپ، تۇندە بارسام،
تاستادىڭ كوڭىلىمدى قاياۋلاتىپ...
ات تۇياعىن تاي باسار،
ءاز جۇرەكتى ماي باسار،
ءانىم جەتپەس ەتەككە
اتاندىم-اۋ جايباسار.
جانىم قۇربان-اي،
بولدىڭ ارمان-اي!
* * *
كوكتىم كوكتە سىڭار سىرعاداي جۇزگەن كۇمىس اي باتىپ كەتكەن. ول قىزىل قاسقىردىڭ تاس تۇعىرلى تۇلعاسىن تۇنىمەن ارمانسىز ايمالاعان ەدى. اي نۇرىنا مالىنعان، اي نۇرىنا بالقىعان الىپ شىڭ بالبىراي ءيىپ، باياعى ءبىر بۇلا كۇيىنە ەندى.
بۇلا كۇيىندە بۋلىعا وياندى...
شىعىس ءوڭىر شاڭىت تارتىپتى. باتىس ءوڭىر بۇلىڭعىر قالپى. مامىرلاعان مۇنارلى اسپان تورىندە شولپان عانا سونبەپتى.
شىڭ باسىندا سابيدەي شالىقتاي ويانعان قىزىل قاسقىردى باياعى ءبىر جالعىزدىق تورىدى. تورىققان تاعى جارقىراعان جالعىز جۇلدىزعا موينىن سوزدى. ارانداي اۋزىن اشتى. قورقاۋ كومەيىنەن كۇشتى ءبىر ءۇن شىقتى. بۇل ءۇن — جوقتاۋ ءۇنى ەدى... ول الدەنەنى جوقتاي ۇلىدى. وزىندەي تاڭعى ءولىارادا جالعىز قالىپ، جالعىز جارقىراعان شولپانعا مۇڭىن شاقتى.
قىزىل قاسقىر شىڭىنىڭ قاباعات داۋسىن قامىس قۇلاعى شالىپ قالعان شىناربوز ەلەڭ ەتتى. ءتانى تىكسىنىپ قالدى. ءبورى ءۇنى بويىن مۇزداتىپ جىبەردى. جۇيرىك جانۋار كىسىنەپ قويا بەردى.
شىڭ ءبىراق شىلپ ەتكەن جوق. داۋسىن ماياشا سوزدى.
— اۋ-ۋ-ۋ-ۋ-ۋ!..
شىعار كۇنگە شەكەلەي قاراعان شىناربوز دا قايىرا كىسىنەدى. تاڭعى سامالعا تاناۋىن توسقان تارلاننىڭ كۇمبىرلەگەن ءۇنى الىسقا كەتتى. ونىڭ قوڭىراۋلاتقان داۋسى سالقىن شوقى بيىگى مەن قىزىل كەزەڭ ءيىنى اراسىندا سىنالاعان شىڭنىڭ زور ۇنىندەي، كۇرشىم ءوڭىرىنىڭ شۇباراعاشتاي ورتا جايلاۋىندا جاڭعىرىعىپ قالمادى. تۇنگى جۇلدىزداي كوك تورىنە ءسىڭىپ كەتتى.
قۇلىن كۇنىنەن بويىنا ءسىڭىستى ءبورى داۋىسىنا تارلان بەستى دەگەنمەن ءىش الدىرمادى. قابىرعاسىن كەرەگەدەي كەردى، موينىن ۋىقتاي ءيدى. سۇقسىرداي ءسۇمبىل تارتتى. شاقپاقتانعان بۇلشىق ەتتەرىن بوس تاستاپ، شەكەلەگەن قالپى ءدۇر سىلكىندى. سەرىدەي پاڭ، سۇلۋداي كەربەز تارتتى. تۇياعىمەن تاس ۋاتار قۋاتتى. دالانىڭ قۇلانىنداي، تاۋدىڭ تارپاڭىنداي كەمەل-دى.
قىرىق كۇن شىلدەدە قارى كەتەتىن سالقىن شوقى بيىگىنىڭ سارىكۇيىگى ءتىلىن ءۇيىرىپ، ءتىسىن مايلاعان تارلان وسقىرىنىپ قويدى. شەكەلەي قاراعان جانۋار الىستاعى قۇزعىندىنىڭ قارلى شىڭدارىنىڭ تاساسىندا نارتتانا تولقىعان كۇن تابىنان جانارىن تايدىردى. ءوزى تۇرعان سالقىن شوقى بيىگىنەن باقان بويى تومەن، بۇيىردەگى قىزىل قاسقىر شىڭىنا شاعىر كوزىن توڭكەردى.
قىزىل قاسقىر شىڭى بولسا، بورىگە ءتان ۇلى ءبىر ۇلۋىن ۇزبەپتى...
قوس قۇلاعىن قاداداي تىككەن تارلان بوز سوندا عانا تەرەڭ ءبىر ۇرەيگە بوي الدىردى. ەت جۇرەگى ءبورى ۇنىنەن ءدىر ەتىپ، قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن سۋىق تەر بۇرق ەتىپ، سالقىن ءبىر سەزىم سىرعاقسي ارالاپ ءوتتى. جانۋار دا بولسا، تۇيسىكسىز ۇركىنىش شۇيدەسىن شىمىرلاتىپ، شاڭ قاپپاعان شاشاسىنا شەيىن تولقىنداي سوعىپ وتكەنىن سەزىندى.
شىناربوز شىڭعىرلاي كىسىنەپ جىبەردى.
— ي-ي-ي-ي-يح!..
قىزىل قاسقىر دا ۇلۋىن ۇزبەدى. سولىعىن باسپاستان سىبىزعىشا سوزدى. باياعى ءبىر ۇيالاستارىن جوقتاعانداي زار-لانا بەردى. شىڭ داۋىسى شىعار كۇنمەن الىسقا كەتتى. ءبورى داۋىسى بەسىك جىرىنداي، ءسابي ۋىلىندەي باسەڭسىمەي-اق قويدى. بار دۇنيە بۇلىقسي تەربەلدى. تارلاننىڭ تۇياق جۇرەكشەسى استىندا التاي كۇرەڭشەسى تولقىدى.
قىزىل قاسقىر شىڭى باياعى ءبىر بۇلىڭ-بۇلىڭ ءبورى كۇنگى بيىگىنەن ءۇن قاتتى...
اقيىق التايدا ءبورى اتاۋلىعا بورىدەي تيگەن زامان بولىپتى. كوك بورىلەردەي باس بورىلەر دە، قىزىل بورىلەردەي جاس بورىلەر دە ءتونىپ كەلگەن اجالدان امان قۇتىلا الماپتى. حاس بورىلەر حاراپ بولعان... سول شاقتا وسى قىزىل قاسقىر كۇر-كۇر ەتكەن كۇرشىم وزەنىن كەسىپ ءوتىپ، سالقىن شوقىنىڭ قاپتالىنداعى يىقتاس شىڭ باسىنا جەتىپ، ءدال بۇگىنگى تاڭ الدىنداعىداي ۇزاق ۇلۋىنا باسقان-دى. كوكتە كۇن قورعالاپ، تومەندە اي سورعالاپ، قىزىل بورىمەن بىرگە ءبورى اتاۋلىنى جوقتادى-اي!
اڭ دا بولسا، ارلان ءبورى ازالى كۇي كەشىپ، ءوز قانداستارىن جوقتاي-جوقتاي شىڭ باسىندا تاس بوپ قاتقان. سول ءبىر سۇم زاماننىڭ بۇلىڭ-بۇلىڭ كۇنىنەن ءبىر بەلگى بوپ قالعان قىزىل قاسقىر شىڭى قايسى ءبىر جىلدارى قۇز باسىندا قۇسادان ۇليتىنى بار. ۇيالاستارىن جوقتايتىنى بار.
قىزىل تاڭمەن ويانعان قىزىل قاسقىردىڭ ءۇنى تارلان بوزدىڭ شىمبايىنا باتتى بىلەم، ول بۇراۋ سالعان جانۋارداي شىڭعىرا كىسىنەدى. سوقپا ۇرەيگە بوي الدىرعان بۇلا بەستى كەنەت قۇيرىعىن ءبىر-اق شانشىدى. شىناربوزبەن ەرگەن ون شاقتى ساياق تا شاشاسىن شىققا شىلادى. بۇلار باياعى ءبىر بۋسانۋلى كۇيگە ەندى.
تاڭعى سالقىن دا سۋىلداي ەستى. شىڭ داۋىسى دا ۇدەي ءتۇستى. بوي سالعان بيىك شىڭ دا قۋىنا ۇلىدى. شولپان جۇلدىز باتقانشا جالعىزسىراي جوقتادى.
— اۋ-ۋ-ۋ-ۋ-ۋ!..
* * *
شىعار كۇنگە شىناربوز شەكەسىنەن قارادى. سۇيقىلتىم جال-قۇيرىعىن تاۋ سامالى تارادى.
بۇگىندە شولپان تۋا قىزىل قاسقىر شىڭى شىڭىراۋدان شىققان ۇندەي، زارلى دا زور داۋىسپەن ۇلىدى. بۇگىندە الىستاعى قۇزعىندى شىڭىنىڭ سۇڭگىدەي ۇشارىنان كۇن ساۋلەسى سىعالادى. شاڭىراقتاي كۇننىڭ شارايناسىنا قۇزعىندىنىڭ قارلى باسى سىنالادى.
كەشەگى ءتۇس اۋا باستالعان قۋعىننان ىمىرت جابىلا عانا تىنىس العان جۇيرىك وتكەن ءتۇن ءوزىن تاڭ اسىرعان-دى. تاڭعا تۇياعى جانىپ، شاشاسى كوتەرىلىپ، تىنىسى كەڭىپ، قارنى قابىسىپ، ءوز-وزىن جاراتىپ شىعىپ ەدى. ءدال ءقازىر ءدۇبىر جەتسە، جەل كەۋلەتەر شابىس تىلەۋلى-تىن.
سالقىن شوقىنىڭ سالباۋىر سايىنا ءتۇس الەتىندە مىڭ قارالى قىلقۇيرىقتىنى جيعاندا، شىناربوز موينىنا جىبەك ارقان ىلىنەرىن سەزبەگەن. جىڭىشكە جىبەك ارقان ءبىراق، قىلشا تاماقتان ەمەس، جۋان مويىننان ءتۇستى عوي. قويانشىق قۇماشتىڭ قيا تاستاعان شالماسى كەۋدەلەي تۇسكەننەن دە، اساۋسىپ العان اتپال جانۋار كۇش بەرمەي كەتتى ەمەس پە؟! جىبەك ارقان دا ەسكىرىپ توزعان با، جانۋاردىڭ تۇياعى استىندا ءۇزىلىپ قالدى. جۋان موينىندا عانا ءتوس استىن سوعىپ، ۇزىگى ءجۇر كولەڭدەپ... سول ۇرىككەننەن مول ۇرىككەن. ات قويعاندارعا شالدىرماي، شىعانداپ كەتتى.
ءقازىر، مىنە، تايشىن شاتىنىڭ قايقاڭىندا تۇر. جۇلدىزبەن جۋساپ، ايمەن الاعىزىپ، جەلمەن تاڭ اسىپ، تىنىعىپ تا العان. الامان شابىسقا ءازىر-اق! تارلان تاڭ دا قانتالاپ اتتى. تارلان جانۋار دا ءبىر ۇلى سۇرگىن بولارىن باعامدادى.
قۇلاعىنا ءدۇبىر كەلدى. بەستى جانۋار جەر تارپىدى. تۇياعى تاسقا ءتيىپ، جانارى جارقىل قاقتى. شاعىر كوزىن اۋدارىپ ەدى: بيىك تاۋلار بۇلىڭ-بۇلىڭ اۋدى، بۋرا ساعىم ىلىم-جىلىم اقتى.
جارىق دۇنيەگە جانارى قارىققان جانۋار كىسىنەپ تە جىبەردى. سول-اق ەكەن تۇنگى سالقىندا شىققا بوگىپ، تىنىشتىققا تۇنىپ تۇرعان تەرەڭ شات تىكسىنىپ قالىپ، كەنەت جاڭعىرىعا كىسىنەپ قويا بەردى.
تايشىننىڭ قايقاڭىندا ساياقسىعان سۇلۋ بەستى سىلكىنىپ-سىلكىنىپ سالدى. قيالاي تۇسكەن كۇن كوزىمەن تۇگى قار باسقان تۇلكىدەي قىلتىلداپ، جونى تەر ۇككەن توقىمداي جىلتىلداپ قويا بەردى. سۋرەتتەي ءمۇسىنىن اسەم بۇردى.
قارسى قايقاڭنان سالت اتتىلار كورىندى. شىناربوز قۇلاعىن قايشىلاپ، قىرىنداي جەلىپ جونەلدى. سالت اتتىلار دا قوس-قوستان ءبولىنىپ، قيالاي شاپتى.
شىناربوز دا بيىك شوقىلاردى جونداي جەلدى.
— قاپ! — دەدى ومار. — كەشە شىناربوزدىڭ شامىنا ءتيىپ-اق العان ەكەنسىڭدەر. وتكەن ءتۇن ءوزىن جاراتىپ شىعىپتى. ەندى بۇعالدىرىق تاستاۋ وڭاي بولماس.
— كەشە سەن ادەيى جىلقىعا بارماي قالدىڭ، — دەدى ارازعۇل. — ۇستاي الماسىن، ايتپەسە “ۇستاپ بەرمەڭدەر” دەگەنسىڭ عوي... بولماسا، ءبىر قىلقۇيرىقتى تاقىمعا تارتۋ — ءارىن مەن ماماش، قۇماشقا ءسوز بە ەدى؟!
— ەي، ارازعۇل! ءوزىڭ باردىڭ، ءوزىڭ كوردىڭ ەمەس پە؟! الدە ساۋسوقىر ما ەدىڭ؟ ال مەن بارماسام، شىناربوزدىڭ شىلبىرعا ىلىنگەنىن كورگىم كەلمەگەننەن... ۇيدە ماكپۇن قارتتاي قوناعىم بولدى.
— انە، ايتتىم عوي، سەنىڭ ويىڭ — بۇزىق... قايتسەڭ دە مەنى جەرگە قاراتۋ. مەنى ەمەس، بۇكىل ەلدى... جو-جو... جوق! باسشىلاردى ماسقارا قىلۋ — ويلاعانىڭ... بارىپ تۇرعان سۇمسىڭ، ومار! مىنا ءىسىڭ — جاۋدىڭ ءىسى.
— ءاي، ارازعۇل! نە دەسەڭ — و دە... جانۋار دا ساعان جاۋ عوي! ءبارى ساعان جاۋ! بارىپ تۇرعان اپەرباقاننىڭ ءوزى ەكەنسىڭ.
— ومار، شىنار قولعا تۇسسە — ءتۇستى، تۇسپەسە — ءىسىم سەنىمەن... ءتۇبىڭدى قازىپ، الگى “جەر” ارقىلى قازدىرىپ، كورەسىڭدى كورسەتەرمىن. دايىن بول! ءشۇۋ، جانۋار! ءشۇۋ! — دەپ شابا جونەلدى.
وسى كەزدە قاپتالداسا بەرگەن ءارىن:
— ومار اعا، وراعىتپاساق بولماس. كەشەگىدەي توتە سالساق، شىناربوز شالدىرار ەمەس. جوتالاي جەلىپ، الىستان ايقۇلاعىن عانا كورسەتەر ءتۇرى بار. بيىك جوندارمەن قاراۋىلداي شاۋىپ، ساي-سالاعا جولاعىسى جوق، — دەدى شوقىتا ءتۇسىپ.
— جاقسىلىقتار قالاي قۇلادى؟
— قيالاپ كەتتى.
— ماماش شە؟
— الدىن وراماق.
— سەن ماماشقا قوسىل. مەن ارازعۇلمەن ەرەيىن. ول ءبارىبىر ءسوز ۇقپاس. ءبىز سوڭىنان سالايىق. سەندەر قاراجالعا قاراي جىبەرمەڭدەر! قاراعايلى وڭىرگە تۇياعى تيسە، وندا ايىرىلعانىمىز. ەرەن جۇيرىك-اق ەكەن. بار ءمىنى — لاقپا قاشاعان. جۇيرىكتە ءبىر-اق ءبىر ءمىن بولادى عوي... مىنانىكى دە سول.
— كەشە قوسار اتپەن جەتكىزبەدى عوي، جانۋار! ەستى ەكەن، حايۋان! ۇنەمى قاراۋىل سالىپ، جەل جاعىمىزدى الدى دا وتىردى.
— حاس جۇيرىكتىگىنىڭ سىرتىندا، قۇماي قاشاعاننىڭ ادەتى عوي. باعاناعى بايلاۋمەن دوڭگەلەك سازعا قاراي قاقپايلاڭدار! جاقاڭ مەن قۇماش تا بىلەدى. ولاردىڭ قيالاعانى دا ءجون. ال جول بولسىن!
— ءاۋمين! — دەپ ءارىن قيىستاي بەردى.
ومار دا ارازعۇلدىڭ سوڭىنان سالدى. استىنداعى بەدەۋ كوك بيەگە قامشى باستى.
شىناربوزدىڭ شاشاسىن شالماق شابىس ۇزاققا سوزىلدى. بىتەۋ تۇيىق دوڭگەلەك سازدىڭ بۇيەن سايىنا تىقسىرىپ كەلگەنمەن، جانى قىسىلعان جانۋار جالاما تەرىسكەيگە تۇياعىن تىك سالىپ، سىتىلىپ-اق كەتتى.
كۇن تۇستەن اۋدى. قىزىل كەزەڭ جالىنداعى كونە كوش جولى — قازىرگى “جاۋ جولى” اتانعان تار سوقپاق تا جانۋاردى قۇتقارىپ جىبەردى. جۇيرىك جانۋاردى تابيعاتتىڭ ءوزى دە قۇتقارۋعا كومەكتەسكەندەي ەدى... جانكەشتى جانۋار قۇلاما قيادا كوك جاساڭعا قۇيرىعىمەن وتىرا قالىپ، الدىڭعى ەكى اياعىن تىرەۋ قىلىپ، ادامشا سىرعاناپ كەتتى. قاشاعاننىڭ بۇل قىلىعىنا جاي ادام تۇگىلى، جىلقىشىلاردىڭ ءوزى تاڭعالىستى.
— تفۋ! — دەپ جىبەردى جاقسىلىق. — مىنا ءپاتشاعارعا داۋا جوق ەكەن...
— الدى-ارتىنان كەلىپ قالعان ەك، قيادا بۇلاي امالدايدى دەپ كىم ويلاعان؟! — دەدى ءارىن دە اڭتارىلىپ.
— شالما لاقتىرمادىڭدار ما؟ — دەدى ارازعۇل.
— بۇعالىق لاقتىرار جەرگە جاقىنداتتى ما، اكەڭنىڭ؟! — دەپ قۇماش تا بوقتاپ جىبەردى.
— جىلقى ادام تەكتەس... جانى قىسىلسا، ادام مەن اڭ جۇرگەن جەردەن جۇرە بەرەدى.
— وندايىن بىلسەڭ، ەرتەرەك قام جاساتپادىڭ با؟! — دەپ ارازعۇل ومارعا تاعى تاپ بەردى. — ءاي، ءبىر بارماعىڭ بۇگۋلى عوي... ءبارىبىر ۇستاتپاي قويمايمىن! جونەلىڭدەر، تۇگە!
ول ەكىلەنە داۋىس كوتەردى.
قۋعىن قايىرا جالعاستى...
لاقپا قاشاعان قىزىل كەزەڭ ءيىنىنىڭ جالامالى تەرىسكەي قابىرعاسىنان سىرعاناي ءتۇسىپ، قىرىقوشاققا قاراي باۋىرلاي بەت قويدى. ەپتى دە ەستى جۇيرىك ەبىن تاۋىپ كەتتى. قۋعىنشىلار دا قىزىل كەزەڭنىڭ ۇستىندەگى جاۋ جولىنان قاشاعانداي تىك تۇسە الماي، امالسىز الدىعا وزىپ بارىپ، مايتەرەككە سالبىراعان سالمادان قيالاي قۇلادى.
ءارىن مەن جاقسىلىق توبى ەكى ايىرىلىپ، قىزىل قاسقىر شىڭىنىڭ قيماسىنان استى. ءتۇس الەتىندە قارا تەرگە مالشىنىپ، بيىك-بيىك جالدى قۋالاي شاپقان شابىستان شاتقاياقتاپ قالعان ءمىنىس اتتارىن تىڭ كۇلىكپەن ايىرباستاعان جىلقىشىلار جەر اپشىسىن قۋىردى. شىناربوز دا ءبىراق شۇرق ەتپەدى. قۇلاعىنىڭ ءتۇبى تەرلەپ، جۇقا شابى اق كوبىكپەن شاربىلانىپ، ەتى قىزىپ، باۋىرىنان جاراپ العان جانۋار سىر بەرەر ەمەس ەدى. بارلىقپاي، بيىك باسىنداعى سالقىندى توسكە الىپ، جانارىن توڭكەرىپ، ءتورت اياعىن تەڭ تاستادى.
ەندىگى العان بيىگى — قىزىل قاسقىر...
قىزىل قاسقىر دا اڭقىلداعان ساۋمال سامالىمەن قارسى الدى. مارقاكول مەن مايقاپشاعاي وڭىرىنەن قۋالاي سوققان قوڭىر جەل قىزىل قاسقىر شىڭىن ماڭدايىنان سيپاپ تۇر ەكەن. سالقىن شوقى مەن قىزىل كەزەڭنىڭ اراسىنداعى قىساڭ اڭعارعا تابيعاتتىڭ ءوزى جونعان سىناداي قويا سالعان قىزىل قاسقىر شىڭى — قاراسۇر كەلگەن شىنى جارتاس ەدى.
شىنى شىڭنىڭ تاپ توبەسى — ات ارقانداي الاڭقاي. ال سول الاڭقاي تەرىسكەي قاپتالىنا قاراي تۋ بيەنىڭ ساۋىرىنداي جازىلىپ، كۇرەڭشە ءشوبى ءجۇزىن جاسىرىپ، توعىزباستاۋ ويىمەن قۇيىلىسىپ كەتەتىن. شىڭنىڭ كۇنگەيى — بيىكتىگى ءجۇز قۇلاشتاي تىپ-تىك، تاۋتەكە دە تايىپ كەتەر، تاۋ قىرانى دا ۇيا سالا الماس جىپ-جىلماعاي، جالاما جارتاس-تى. قاشاعانعا اينالعان جۇيرىك شىناربوز تاپ وسى شىڭ باسىنا شىعىپ، شاشاسىن كۇرەڭشەمەن تاراپ، ءبىر ءسات بايىرقا تاپقان.
كۇن ۇلى بەسىننەن اۋعان. اۋسىل ۋاق ەدى.
— ءتاڭىرى قولدادى! — دەدى اق تەر-كوك تەر بولعان ءارىن ومار مەن ارازعۇل جەتكەندە. — ەندى قايتەر ەكەن؟
— ەي، ومار! — ارازعۇل زىلدەنە قالدى. — ايتارىڭدى ءقازىر ايتىپ قال، مىنا قاشاعان تاعى سىتىلىپ كەتپەي تۇرعاندا... شىڭ باسىنان تايقىپ كەتەر تۇس بار ما؟ جاقسىلىقتى ءبىر جىگىتپەن جىبەرەيىك.
— قۇتىلار جەر قالدىردىق پا؟! ءوزىڭ باس بولىپ تۇرسىڭ عوي. ات ارقانداي عانا جەر... الاقانداي جەردە ۇستاي الماساق، ءوز وبالىمىز وزىمىزگە!
— ءجا-جا! جارايدى! جانۋار دا بايقاستاپ تۇر عوي، ەندى قۇتىلماسىن سەزەدى... ءوزى دە ءبىر وكپەسى جوق ولەكشىن ەكەن.
— جىگىتتەر قۇرىق كوتەرمەڭدەر! سويىل تيگىزبەڭدەر! بۇعالىق تا جەتەر... موينىندا كەشەگى ارقاننىڭ ۇزىگى دە ءجۇر، — دەدى ومار.
جىلقىشىلار جارتى ايداي يىلە قورشاپ، ءارىن مەن قۇماش شالما مەن بۇعالىقتارىن ىڭعايلاي ۇستاپ، ءبارى دە ات ۇستىندە جاقىنداي باستادى. ارالارىنان قاشاعان سىنالاي سىتىلىپ كەتپەس ءۇشىن، قۇرىق پەن قاق سويىلدارىن كولدەنەڭ تارتقان.
شىناربوز دا شىڭ باسىندا ءبىر تىقىردىڭ تايانعانىن سەزدى. ءوزىن ءبىراق ەركىن سەزىندى. سابىرلى كۇيمەن قامىس قۇلاقتارىن قايشىلادى. جىلقىشىلارعا وسقىرىنا قاراپ، كوك كۇرەڭشەنى تارپىپ-تارپىپ قويدى. شىڭ باسىنداعى شىم ارالاس شاعىل ويىلدى.
بەستى شىققان شىعان جۇيرىك ەكى كۇنگى شابىستان زار كۇيىنە كەلىپ ەدى. ءوزى وتتەنىپ، كوزى وتتانىپ العان-دى. شاشاسى شاڭ كورمەگەن كوك جاساڭ سارىتاۋ ءوڭىرىن شىڭ باسىنان شولىپ ءوتتى. كەڭ دۇنيە جارقىل قاققان جانارىندا اياداي كۇيدە ءبىر اۋناپ ءتۇستى: كۇن يەگىن ارتاتىن كوكمۇنار قۇزعىندىنىڭ قارلى شىڭدارى، جايىنداي جايداقتىڭ جونى، قابا جول قاراعايلى قاراجالدىڭ جالى، بوكتەرىنشەكتەي بوكەنباي بوكسەسى، جالقى ورىلگەن بۇرىمداي كۇرشىم وزەنى — ءبارى دە شىناربوزدىڭ سوم تۇياعى تيگەن، جۇمساق ەرنى سۇيگەن جەرلەر.
جىلقىشىلار دا جىلانداي جاي جىلجىپ، جاقىنداپ كەلەدى...
جۇيرىك جانۋار شەگىنەر جەر قالماعانىن بايقاستادى. وسقىرىنىپ قويدى. كەنەت ول قايقاڭ ەتىپ، قايىقتاي جالت بەردى. سول بەتىندە شىڭ ۇشارىنان ءبىر-اق شىقتى. قىزىل قاسقىر ەرنەۋىندە ءبىر ءسات قالت توقتادى. قۇلاشتاي بوپ ۇزىلگەن جىبەك ارقان قالدىعى سالبىراپ، موينىن اسەم بۇرىپ، جىلقىشىلارعا شاعىر كوزدەرىن توڭكەردى. وتتى جانارلارى لاپ ەتكەن شىرپىداي جارق-جۇرق ەتتى.
ول وقىس وسقىرىنىپ قالدى دا، شىڭ ۇشارىنان ءبىر-اق قارعىدى. قارعي قالىقتاپ بارا جاتىپ، اقىرعى رەت قۇلشىنا كىسىنەدى. شىڭعىرلاعان داۋىس قاراسۇر شىڭنىڭ قابىرعاسىنا سوقتىعىپ، قاڭعىرا جاڭعىرىعىپ قالدى.
— قاپ! قاشاعان نەمە-اي! نوقتا كيگىزبەي، قامشى تيگىزبەي كەتتى-اۋ! — دەدى ارازعۇل.
ونىڭ ءسوزىن ءبىراق ەشكىم ەستىمەگەندەي ەلەمەدى. ءۇنسىز كەلىپ، شىڭ باسىنان تومەنگە ەنتەلەدى. تومەندە — ءتۇپسىز شىڭىراۋ... كوكمۇنار سۇلەلەنەدى. قىرانداي قالىقتاعان قۇماي جۇيرىك عايىپ بوپتى.
جارتاستى ءجۇزىن قۇبىلاعا بۇرعان قايران قىزىل قاسقىر قاڭقيعان قالپى...
* * *
باعزى ءبورىنىڭ بۇلا زارى بۇگىندە ۇزىلگەن ەمەس...
قىزىل قاسقىر — بابالارىمىز ءبورى توتەمىنە تابىنعان زاماننان كەلە جاتقان التاي وڭىرىندەگى شىڭ اتاۋى. 30-جىلدارى قىزىل بەلسەندىلەر ونىڭ اتاۋىنان شوشىنىپ، “قىزىل سوراڭ” اتاتىپ جىبەرگەن. ال 1962 جىلى جازدا جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ پەن اقىن قاليجان بەكحوجين التايعا قوناققا كەلگەندە، كۇرشىم اۋدانىنىڭ شۇباراعاش جايلاۋىندا ۇلكەن توي بولىپ، شىڭدى “ءسابيت شىڭى” دەپ اتاعان.
You Might Also Like
-
جابىنى جاۋعا مىنبە جالدى ەكەن دەپ، جامانمەن جولداس بولما مالدى ەكەن دەپ. بالاسىن قازاناتتىڭ باقپاي قويما، جەم ءتۇسىپ اياعىنان قالدى ەكەن دەپ.
-
زاۋ بيىكتە كوك الەمنىڭ كوزىندەي بوپ قارا نوقات قالىقتايدى. قارا بارشىن قاناتىنىڭ استىندا الاتاۋ شۇبارتادى، الماتى مۇنارتادى. كوك جۇزىندە الاڭسىز جۇزگەن تاۋ قىرانى وتتى جانارىمەن ءنوپىر قالاعا قاراشى...
