تۇل
بەتون ءۇيدىڭ قوڭىراۋى شولپى سىلدىرىنداي سىڭعىر ەتە قالدى. قولىنا ىستىق كوفەنى الا بەرگەن سەرافيما ءدىر ەتە ءتۇستى. تاڭ اتپاستان بەيساۋات جۇرگەن “كىم بولدى ەكەن؟” دەپ ەلەڭدەپ تە ەدى، ءبىراق قارادان-قاراپ ءدىر ەتە تۇسكەنىنە ءوزى دە تاڭىرقادى... دەگەنمەن ءومىر بويى الدەبىرەۋدى ەلەڭدەي كۇتىپ كەلە جاتقان اڭسار سەزىم سىرعىعان سىناپتاي سوعىپ ءوتتى. ول دا سوقتىقپالى دەرت سەكىلدى وينامالى ەدى.
اۋىر دەنەسىن جەڭىل قوزعاعان ايەل تەمىر ەسىكتىڭ “كوزىنەن” قارادى. قابات ءۇيدىڭ كىرەبەرىس الاڭقايىندا ەكى ادام تۇر. ونىڭ ۇزىن بويلى، قارا كيىمدى قارتى كەلەسى قاباتقا كوتەرىلەر باسپالداقتىڭ قاشاعاشىنا سۇيەنىپتى. قاسىنداعى نەمەرەسى بولسا كەرەك، تىم جاس كورىندى.
قوڭىراۋ تاعى سىلدىر ەتتى.
— بۇل كىم؟ — دەدى سونيا.
— ا...ا...ا... قاراعىم!.. — دەگەن قارت ادامنىڭ داۋىسى قارلىعىڭقىراپ شىقتى. — مەن — اكەڭنىڭ ءبىر تانىسى ەدىم...
وتكەن تۇندە عانا اكەسىمەن سويلەسكەن-دى، ءبىراق ەشتەڭە دەمەپ ەدى. مۇنىڭ ويىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەندەي:
— قاراعىم! سەن مەنى تانىمايسىڭ. اكەڭە دە كوپ بولدى، حابارلاسقان ەمەسپىن. سەن قام جەمە! مەنىڭ وزىڭە دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزىم بار... اكەڭە ەمەس. سول ءۇشىن قۇلقىن سارىدەن كەپ تۇرمىن. عاپۋ ەت! — دەدى ارعى جاقتان.
بۇل ەرىكسىز ەسىك اشتى.
— كىرىڭىز!
— راحمەت! — قارا كيىمدى، ەڭكىش كەلگەن ۇزىن بويلى قارت تابالدىرىقتان اتتار-اتتاماستان: — سەن سىرتتا كۇتە تۇر! — دەدى قاسىنداعى جاس جىگىتكە. “شاماسى نەمەرەسى بولار” دەپ توپشىلادى سونيا دا.
بار-جوعى ەكى بولمەلى پاتەردىڭ قوناق بولمەسىندەگى كرەسلو ۇستىنە كەپ وتىرسا دا، قارا پالتوسىن يىعىنان تاستامادى. ءوڭىرىن عانا اشىپ قويدى. كىرشىكسىز اق كويلەگى مەن قارا كوستيۋمى كورىندى.
سونيا “كوفە ىشەسىز بە؟” دەپ ەدى، باسىن يزەدى. سوندا عانا بايقادى: قارا قۇلاقشىنىن ۋماجداي قىسقان قارتتىڭ سالالى ساۋساقتارى دىرىلدەپ، ەتى قاشقان يىقتارى دا قارا پالتو استىندا سەلكىلدەپ كەتىپتى. الدە كارىلىكتەن، الدە جۇيكەدەن؟
كوفە قۇيىپ جاتىپ سونيا وزىنە ەرتە مە، كەش پە بىرەۋ كەلەتىندەي بوپ تۇراتىن ۇرى سەزىمىنە ءساپ سالدى. ول سەزىمگە تاپ باسىپ سەنبەسە دە، جالعىزدىقتان ەلەگىزگەن ساتتە بوي الدىراتىن. ىشكى ءبىر ينتۋيسياسى سەزدىرەتىن. سوندايدا ەسىك جاققا ەلەگىزە قاراپ، ەلەۋسىز قورقىنىشقا سىر بەرىپ قوياتىن. مۇنداي سوقىر ۇرەيگە بوي الدىراتىن كۇيىن الگى ءبىر اكە-شەشەسى تۋرالى تۇستەن دە كورەتىن... بۇل ءبىراق ءوزىنىڭ ءومىر بويى كۇتكەنى تاپ مىنا ولمەلى شال بولادى دەپ ويلاماعان ەدى. سوندىقتان سەلكىلدەگەن قارتقا تاڭىرقاپ تا وتىر.
كرەسلو الدىنا قويىلعان “مەشەل” شىنى ۇستەل ۇستىندەگى فارفور كۇرەشكەنى قولىنا السا دا، قاريا ىشە المادى. اۋزى كەمسەڭدەپ كەتتى. نۇرى سەمە باستاعان قوي كوزدەرى عانا مەيى-رىمگە تولى ەكەن.
— قاراعىم، عاپۋ ەت! — دەدى قاريا. — كوزىمە اكەڭدەي جىلى ۇشىراپ كەتتىڭ... ءوزىمدى ۇستاي الماي جاتىرمىن. كارىلىك تە قيىن ەكەن... اللادان اجال كەلمەسە، سۇيرەتىلىپ جۇرە بەرەدى ەكەنسىڭ. يت جاندى نەمە ەكەنمىن ءوزىم دە...
سونيا ايەل دە بولسا، بويىنا بىتكەن سالقىنقاندىلىقپەن ءسوز سونارىن كۇتتى. قارت قولىنىڭ دىرىلىنە دە، كوكىرەگىنىڭ سىرىلىنا دا ءمان بەرگەن جوق. ءتىپتى، ايەل زاتىنا ءتان اياۋشىلىق سەزىم دە ويانبادى.
— ...مەنى ءقازىر جەر تارتىپ كەپ وتىرمىن... قاراعىم، كوكىرەگىمە ۇيالاعان قۇپيامدى ءبىر كۇنى بولماسا — ءبىر كۇنى و دۇنيەگە الىپ كەتەم بە دەپ قورقىپ ەدىم. ءيا، مەن بۇ دۇنيەنىڭ كۇناسىن و دۇنيەگە وزىممەن الىپ كەتۋگە قورقام!.. و دۇنيەدەن ەمەس، بۇ دۇنيەدەن قورقام. ءومىر بويى بۇ دۇنيەدەن قورقىپ كەلەم.
قاريا ەلۋدى ەڭسەرىپ كەتكەن ەتجەندى سونيانىڭ جۇزىنە تىكە قاراماي، بالكوندى تەرەزەگە تەسىلگەن. تامىرلارى كوگەرە ادىرايعان ارىق قولدارىنىڭ بىرىمەن قۋ تىزەسىن ۋقالاپ، ەندى بىرىمەن قۇلاقشىنىن ۋماجداپ وتىر. سونيا دا بەدىرەيگەن كۇيى ءمىز باعار ەمەس.
— ...“بۇ دۇنيەنىڭ قياناتى و دۇنيەگە كەتپەيدى” دەۋشى ەدى باياعىلار. مەنى دە سەنىڭ الدىڭا دەدەكتەتىپ اكەلگەن سول قۇدىرەت.
سوندا عانا سونيا ءىش تارتىپ قالدى. سۋىق سالعان ءوڭى سۇپ-سۇر بوپ كەتتى. سىر بەرمەۋگە تىرىستى. قاريا بولسا اسا ءبىر قاجىرلىلىقپەن سويلەي بەردى.
— ...قاراعىم! زاتى، مەن قورقاقپىن. مەنى الپىس جىلدان استام ۇرەي يەلەپ العان... سەن مەنى كىنالاما؟! سەنىڭ الدىڭا دا قورقا-قورقا ارەڭ كەلدىم. كەلمەسكە شارام قالمادى.
سونيا قاشاۋداي قادالدى. قاريانىڭ قولى تىنىم تاپپادى. ءدىرىلى دە باسىلمادى. كوفە دە ىشىلمەدى.
— اللا ەمەس، ارۋاقتان قورقام! ارۋاق ايداپ كەلدى... اكەڭنىڭ ارۋاعى...
— مەنىڭ اكەم — ءتىرى! — ايەل داۋىسى جارىقشاقتانا وقىس شىقتى.
قارت سەلك ەتە ءتۇستى. ءسوزى دە ءۇزىلىپ قالدى. قولىنداعى قۇلاقشىنى ەدەنگە ءتۇسىپ كەتتى. ونى ءبىراق قاريا سەزبەي دە قالدى بىلەم، قوس قولداپ قوس تىزەسىن ۋقالاي بەردى. كوزىن ءبىراق كۇن تۇسكەن تەرەزە جاقتان اۋدارمادى.
الدىعا ۇمسىنا وتىرعان كۇيى:
— قاراعىم! — دەدى. — مەنىڭ ءسوزىمدى بولمەي-اق قويشى!.. مەن ءبىر سورلى اداممىن. سۋجۇرەك. ايتايىن دەگەن ءسوزىمدى ايتا الماي، ابدىراپ قالامىن. سەن ءسال سابىر ەتشى! سابىرلى ەدىڭ عوي، اكەڭ سەكىلدى. ساباز جان ەدى... — دەپ وز-وزىمەن سويلەسكەندەي بولدى، ءوڭى ءبىر قۋارىپ، ءبىر كۇرەڭىتتى. — مەن ايتىپ الايىن! ار جاعىن ءوزىڭ بىلەرسىڭ... سىنارسىڭ، سالماقتارسىڭ!
قارت كەنەت قوس قولىن شىنى ۇستەل ۇستىندەگى كۇرەشكەگە سوز-دى. قولدارى دىرىلدەگەن قالپى كوفە قۇيۋلى ىدىسقا جارماستى. سۋي باستاعان كوفەنى ەزۋىنەن اعىزا-تامىزا ءىشىپ سالدى.
— ۋ-ۋ-ۋح! — دەپ تەرەڭ كۇرسىندى. تارامىس-تارامىس ساۋساقتارىن قۋ سۇيەك تىزەسىنىڭ شودىرايعان ۇستىنە سالىپ، يىعىنىڭ سەلكىلى مەن قولدارىنىڭ ءدىرىلىن باسقىسى كەلگەندەي ۋقالاي بەردى.
سونيا دا قانداۋىرداي قادالدى دا قالدى. بەت-جۇزىنىڭ قانى قاشىپ، اقسوڭكەدەي قۋارىپ العان. بۇلك ەتەر ەمەس.
— ...قاراعىم، سەنىڭ ەكى اكەڭ بار: ءوز اكەڭ باياعىدا مەرت بولعان. ول — باقيلىق مارقۇم... ال قازىرگى گەنەرال اكەڭ سەنى اسىراپ العان.
قاريا ءبىر ءسات توقتاپ، سونياعا قارادى. ونىڭ جاق ەتتەرى جىبىرلاپ، جانارلارى جەپ جىبەرەردەي بوپ وتىر ەكەن.
— ...كەشىر، قاراعىم! ايتپاسام — ارۋاق شىداتپايدى، ايت-سام — ادام سورلايدى... ارۋاق قينالعانشا، ادام قينالسىن دەدىم. اقيقات ولمەسىن دەدىم، — دەدى قاريا كەنەت جىگەرلەنىپ. — سەنىڭ تۋعان اكەڭ “حالىق جاۋى” دەپ اتىلىپ كەتكەن. ول ءالى كۇنگە اقتالعان دا ەمەس... مەن دە اكەڭنىڭ “اۋىز جالاسۋشىسى”، “سىبايلاسى” رەتىندە ۇستالعام. ماعان ءبىراق ءولىم بۇيىرماي، سىبىردەن 10 جىل بۇيىردى. سودان 1948 جىلى قايتىپ ورالدىم، ءبىراق سەنىڭ قازىرگى اكەڭ تاعى ارتىمنان ءتۇستى. تۋعان اكەڭە دە، مەن سەكىلدىلەرگە دە ۇكىم كەسكەن “ۇشتىكتىڭ” ءبىرى — وسى اكەڭ ەدى... قۇجاتىمدى تەكسەرىپ، شيكىلىك تاۋىپ، “ءىستى” قىلام دەپ ۇرەيلەندىردى. اقىرى دەگەنىنە كوندىردى: “كگب” اۋلاسىن سىپىرۋشى قىلدى.
تەرەزە جاققا كوزىن تىككەن ساۋدىراعان قارت كىلت توقتادى. كىجىنە سويلەگەنىن اڭدادى ما، داۋىسىن باسەڭ شىعاردى.
— ...كەيىن اقتالدىم. گەنەرال اكەڭ اقتالۋىما دا اتسالىستى. ءتىپتى ەكى بولمەلى ءۇي دە الىپ بەردى. كىناسىن جۋعانى شىعار!.. مىنە، قاراعىم، مەن سەنى سول ۋاقتاردا كوردىم. “كگب” اۋلاسىن سىپىرىپ جۇرگەندە، ءبىر جولى گەنەرال اكەڭنىڭ قاسىنا كەلىپ ەدىڭ. مەن بىردەن تانىدىم: ءوز اكەڭنەن اۋماي قالىپسىڭ، ءجۇرىس-تۇرىسىڭا شەيىن. اكەڭ كەسەك، ەتجەندى ادام ەدى. گەنەرال اكەڭە ايتىپ ەم، ول: “تىسىڭنەن شىعارۋشى بولما! دەتدومنان ءۇش جاسىندا العىزىپ الدىم...” دەگەنى. ونىمەن دە قويماي، ءبىر نارسە ەستىسەم، “جانىڭدى جاھاننامعا ءبىر-اق جىبەرەم” دەمەسى بار ما؟! سودان بەرى اۋزىما بەرىك بولدىم، ءبىراق سەنىڭ تۋعان اكەڭ تۇسىمە كىرەتىن بولدى. كەيىنگى كەزدە اجالىم جاقىن قالدى ما، بىلمەيمىن، كىرپىگىم ىلىنسە — اكەڭ كەلەدى دە تۇرادى: “باردىڭ با؟ قىزىما ايتتىڭ با؟” دەيدى دە تۇرادى، مارقۇم!
— اكەمنىڭ ەسىمى كىم؟ — سونيا تىستەنگەن كۇيى اقىرىن سۇرادى.
— قىزىم، ساعان ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى. مەن ارۋاقتىڭ الدىنداعى قارىزىمنان قۇتىلدىم. قالعانىن ءوزىڭ ءبىل... ءقازىر زاڭ دا، زامان دا وزگەردى عوي، اكەڭدى دە اقتاپ الۋعا بولاتىن شىعار. ەسىل ازامات ناقاق كۇيدى. ەسىمى — ريزاحمەت دولدايەۆ. سەنى “اقساۋلەم” دەۋشى ەدى.
— اقساۋلە؟!
— ءيا. اقساۋلە دەيتىن. ال، قاراعىم، حوش-ساۋ بول!
قارت ورنىنان سۇيرەتىلە تۇردى. ەڭكىش تارتقان ۇزىن بويى تىرەۋدەي سورايىپ، قارا پالتوسى شۇبالاڭدانا قوزعالدى. سونيا ورنىنان تۇرا الماي قالدى.
ەسىك تارس جابىلدى. قارا كيىنگەن قارا سۇلبا عايىپ بولدى.
* * *
تاس ەدەنى — سىز، تاس قابىرعاسى — مۇز تۇرمەنىڭ ءىشى. تاڭەرتەڭگىلىك قارا سۇلبامەن اڭگىمەدەن كەيىن سونيا تۇرمەگە تىكسىنىپ كىردى. بويىندا ءبىر ۇركىنىش بار.
الا كولەڭكە دالىزبەن ءوز بولمەسىنە ءوتتى. جارتىلاي جەر استىنا باتىپ تۇرعان جەرتولە بولمەسى دە الا كولەڭكە. كىشىرەك تەمىر تورلى تەرەزەدەن كۇن ساۋلەسى دە جارىتىپ تۇسە قويمايدى. سونيا ەرىكسىز جارىق جاقتى.
قۇزعىن سارىدەن كەلگەن قارا سۇلبانىڭ كەسىرىنەن جۇمىسىنا دا كەشىگىپ جەتتى. بۇل تۇرمەشى بولىپ ىستەگەلى قاي زامان؟! قارا سۇلبا ايتقانداي، “گەنەرال اكەسىنىڭ” ۇيعارۋىمەن ىشكى ىستەر مەكتەبىن ون توعىز جاسىندا ءبىتىرىپ، تۇرمە تابالدىرىعىن اتتادى. سودان بەرى دە قىرىق جىلداي ۋاقىت ءوتىپتى. تاس تۇرمە دە مۇنىڭ بەتون باسپاناسىنداي ءبىر ۇيىنە اينالعان.
تاپ بۇگىنگە دەيىن تاس تۇرمە جانىنا جاقىن تارتىپ تۇراتىن. قارا سۇلبانىڭ اڭگىمەسى جۇرەگىن جاسىتىپ، ءتانىن تىكسىنتىپ، ساناسىن سۋىتىپ كەتتى. قىزمەتى قانشا اۋىر بولسا دا ەت جۇرەگى بەرىشتەنىپ، ەتى ءولىپ كەتكەن جان ەدى، ءبىراق قارا سۇلبا جايباراقات جان دۇنيەسىن استان-كەستەن قىلدى. قانشا دەگەنمەن، ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە ەمەس پە، جانى لايلانىپ سالا بەردى.
قارا سۇلبا مۇنىڭ ەسىمىن “اقساۋلە” دەدى، “سەرافيما” ەسىمىن اتامادى دا. ال سوندا ءوزى كىم بولدى ەكەن؟ مەيلى. كىم بولسا — ول بولسىن! بۇل ءۇشىن “قارا سۇلبا”. قارا كيىنگەن، اق ءجۇزدى ەلەس. ەلەس-سۇلبا.
كەنەت تۇرمە ءىشى بايلانىسىنىڭ تەلەفونى شار ەتە قالدى. سونيا ءدىر ەتتى. ءوزىنىڭ قاراداي شوشىمالدى كۇيىنە كۇيىندى. تەلەفون تۇتقاسىن جۇلقا كوتەردى.
— جولداس مايور، امانسىز با؟
— ساۋ-سالاماتسىز با؟
— اۋىرىپ قالدىڭىز با دەپ قورقىپ ەدىم!
— جوق. ءبىر جاعدايمەن كەشىگىپ...
— جايشىلىق پا؟!
— جاي. بولماشى نارسە...
— جاقسى! مۇمكىن بۇگىن قويا تۇرارسىز! كوڭىل كۇيىڭىز بولماسا...
— جوق. سول ۋاقىتقا بەلگىلەي بەرىڭىز: 10.30-عا.
— “ىسپەن” تانىسسىز عوي، ول ءبىر حايۋان: ءبىر ءۇيلى جاندى قىرىپ سالعان... ۋاقىت تا تاقاپ قالىپتى. كونۆويلارعا ءقازىر ايتام. ساۋ بولىڭىز!
— ساۋ بولىڭىز!
تۇتقانى ۇياسىنا قوندىردى. قول ساعاتىنا قارادى.
ەلۋدى ەڭسەرىپ، الپىستى القىمداعان سونيانىڭ دەنەسى دە ءزىل-باتپان تارتىپتى. ورنىنان اۋىر قوزعالىپ، بۇرىشتا تۇرعان تەمىر سەيفتى اشىپ، ىشىندە قاز-قاتار تىزىلگەن بەس بىردەي تاپانشاعا قول سوزدى. بەس قارۋى بەس ءتۇرلى ەدى. بۇل جولى “ماكاروۆ” پيستولەتىن تاڭدادى. وقشانتايىن شىعارىپ، وقتارىن تەكسەردى. سەيفتى جاۋىپ، تاپانشانى جالپاق بەلدىگىندەگى بىلعارى قورابىنا سالدى. سول بەتىندە دالىزگە شىقتى. ءوز بولمەسىنىڭ ەسىگىن كىلتپەن بۇرادى.
ۇزىن ءدالىز كۇڭگىرت قالپى. الاسالاۋ توبەدەگى بويالعان جارىقتار دا كۇڭگىرت. سونيا ۇزىن ءدالىزدىڭ قارا كولەڭكە تارتىپ، كورىنبەي تۇرعان تۇكپىرىنە قاراي قوزعالدى. ءوز جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن عانا ەستىدى. تۇرمەنىڭ بۇل جەرتولە قاباتى بوس ءارى تىپ-تىنىش ەدى.
قارا كولەڭكە دالىزدە ءوزى عانا كەلەدى. ەت جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن ءوزى عانا ەستيدى. وسى كۇڭگىرت دالىزدە ون توعىز جاسىنان بەرى ءوز جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن تىڭداپ كەلەدى. ون توعىز جاسىنان بەرى قارا كولەڭكە دالىزدە قارا سۇلبا بوپ ءجۇرىپ كەلەدى.
قۇداي-اۋ، مۇنىڭ ءوز باسى دا قۇزعىن سارىدەن كەلگەن قارا سۇلبادان ايىرماشىلىعى جوق ەكەن-اۋ؟! ول دا، بۇل دا “قارا سۇلبا” ەكەن. سول قارا سۇلبانى بۇل ءومىر بويى ەلەگىزىپ كۇتتى ەمەس پە؟! ءيا-يا، كۇتتى. ايتەۋىر بىرەۋ ەسىگىن ەرتەمەن قاعىپ، كىرىپ كەلەتىندەي بوپ تۇراتىن. اقىرى كەلدى. قارا سۇلبا بوپ كەلدى. عۇمىر بويى كۇتكەنى دە ولمەلى ءبىر شال بوپ شىقتى. بۇعان ەندى نە داۋا؟!
بۇل تار ءدالىز تۇكپىرىنە دە جەتىپتى. الدەبىر تەمىر ەسىكتى تەمىر كىلتتەرىن سىلدىراتىپ اشتى. ار جاعىنان دىبىس ەستىلمەستەي ەتىپ كيىزبەن قاپتالعان اۋىر ەمەن ەسىكتىڭ دە كىلتىن سالدى. اجەپتاۋىر بولمەگە كىرىپ، كۇڭگىرت جارىعىن جاقتى. ەكى ەسىكتى دە كىلتپەن مۇقيات جاپتى.
ساعاتىنا قاراپ ەدى، ون جارىم بوپ قالىپتى. قارسى قابىرعاداعى الاقانداي-الاقانداي قوس “ۇكى”1 تەمىر قاقپاقشاعا بارىپ، سونيا ءبىرىنىڭ بەتىن اينالدىرا اشتى. الگى تەمىر قاقپاقشا جاپقان “ۇكى” كوزىنەن كۇڭگىرتتەۋ ساۋلە كورىندى. سونيا قوس تەمىر قاقپاقشانىڭ تاپ ورتاسىنا ورنالاسقان قاپ-قارا تۇيمەنى بارماعىمەن باستى. ءوزى تۇرعان بولمەنىڭ كۇڭگىرت جارىعى ءوشتى دە، ال الاقاننىڭ جارتىسىنداي “ۇكى” تەسىكتەن كۇلگىن ساۋلە قۇيىلدى.
كۇلگىن ساۋلە سەبەزدەگەن “ۇكىگە” ءۇڭىلدى. كۇلگىن ءتۇستى كۇڭگىرت بولمەنىڭ قاق ورتاسىندا قارايىپ، تەرىس قاراپ بىرەۋ وتىر. بۇعان بۇرىننان تانىس كورىنىس: تانىس بولمە، تانىس شۇيدە، تەمىر سيراعى بەتون ەدەنگە سىڭىرىلگەن ورىندىقتىڭ ارنايى جاسالعان تەمىر قۇلاقشاسىنا كىسەندەلگەن ەكى قول... كۇلگىن ءتۇستى كۇڭگىرتتەۋ بولمەدە تۋ سىرتىن بەرگەن تاقىر باس ادام دا قارا كيىنىپتى. ول دا قارا سۇلبا تارتىپتى.
سونيا قولىنا تاپانشاسىن الدى. ويلانىپ جاتپاستان “ۇكىگە” ۇڭعىسىن سۇعا بەرە باسىپ-باسىپ-باسىپ قالدى. ماشىقتى قول مەن مەرگەن كوز ءمۇلت كەتپەدى. جەز ارالاس مىرىش وق قارا سۇلبانى جازباي تاپتى.
قارا سۇلبا كۇڭگىرت بولمەدە قيىق ايداي ءيميىپ، مىقىر موينى سىلق ەتىپ، تاقىر باسى سالبىرادى دا قالدى...
* * *
قالا ءىشىن دە جالعىزىلىكتى ايەل كوڭىلىندەي قاراسۋىق جايلاعان. قارا كۇزدىڭ ىزعارى قارىعان ب ا ق ءىشىن ۇزاق ارالاپ، سىزدى اۋاسىن سىمىرە جۇتىپ، كەشتەتىپ كەلسە دە، ۇيگە سىيماي-اق قويدى. تابەتى دە ەشتەڭەگە تارتپادى. ەرتە جاتىپ قالدى. قاراداي قالجىراعانىنا دا نالىدى.
قارا سۇلبانى قارعىس اتسىن!..
ورنىقتى ويىن ويران-توپان ەتكەن، سۋىق اقىلىن ايران-اسىر قىلعان قارا سۇلبا كىنالى... بارى-بارى-بارىنە! ءوزىنىڭ دە ءومىر بويى ەلەگىزە كۇتكەنى سول قارا سۇلبا ەمەس پە ءبىراق. سول-سول. سونىڭ ءداپ ءوزى. ءيا-ا-ا! بىرەۋدى، بىرەۋ ەمەس-اۋ، الدە ءبىر ەر ادامدى كۇتەتىن. ول كۇتكەنى — قاۋساعان قارت — قارا سۇلبا بوپ شىقتى.
تابيعاتىنان مىنەزى اۋىر ەدى. ءتاڭىرى سولاي جاراتقان دا. ال الگى قارا سۇلبا “اكەڭ سونداي ساباز جان” دەپ كەتتى. و دا راس شىعار!.. ءوزىنىڭ تۇرمىسقا شىقپاي قالعانىن دا اۋىر مىنەزى مەن ەتجەندى وڭسىزدىگىنەن كورۋشى ەدى. سوندا دا ءۇمىتىن ۇزبەيتىن. بىرەۋ بولماسا — بىرەۋ كوز سالار دەپ، ءتىپتى جالعىز ءوزى ۇيدە ەلەگىزىگەن ساتتە الدەكىم كىرىپ كەلەتىندەي كورىنەتىن. ەندى شە؟ بۇل دا زاتى — ايەل... قارا جامىلعان جەرى جوق. قانشا قارا سۇلبا اتاۋلىعا الاقانداي تەسىك جاپساردان وق اتىپ كەلسە دە، ەندى بىرەۋلەرگە تاس جۇرەك بوپ كورىنسە دە، بۇل دا پەندە ەمەس پە؟! دەسە دە قىرىقتان كەيىن بويىنداعى قۇتىرىنعان جىلاندارىنىڭ جىنى باسىلىپ، جالعىزدىعىنا مويىنسۇنعان. ەرۋ-قارۋى جوق ەركەك تەكتەنىپ كەتكەن ەدى.
سونيا سول جامباسىنا اۋناپ ءتۇستى. كىرپىگى ايقاسپاي قويدى. ءتۇن ىشىندە ويدى وي قۋالاپ، جانىن جاي تاپتىرمادى.
وتكەندەگى قارا سۇلبانىڭ اڭگىمەسىنەن سوڭ ءتىرى اكەسىنە سەكەم الا قاراپ، “ريزاحمەت دولدايەۆ” دەگەندى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە بارىپ، ارحيۆىنەن سۇراۋ سالعىزىپ تەكسەرگەن. كوميتەتتىڭ ءبىر ادامى ارنايى قاسىندا وتىرىپ، “دولدايەۆ ءىسىنىڭ” اۆتوبيوگرافيالىق جاقتارىن، ۇكىمىن وقىتقان. قارا كيىمدى قارا سۇلبانىڭ ساندىراعى راس بوپ شىققان. بۇل ءتىلىن تىستەپ كەرى قايتقان.
ءقازىر ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى بولدى. سونيا ۇيقىسىزدىقتان جۇيكەسى سىر بەرىپ، قاراداي قاسىرەت شەگىپ جاتىر. قارا سۇلباعا قاتۋلى، ءولى اكەسىنە كۇيىنۋلى، ءتىرى اكەسىنە كەكتەنۋلى... ال قاراڭعى تۇرمەدەگى قاتالدىق تا قىزمەتى... بارىنەن بۇرىن مۇڭسىز مىندەتى! مۇنىڭ قولى قالت ەتپەستەن، كوزى ءمۇلت كەتپەستەن جازالاعان ولار — قىزىل كوز قاساپشىلار: كىسى ولتىرگەن، ءسابي زورلاعان... وندايدان مۇنىڭ ارى — تازا! وعان سالقىن سانامەن ورنىققان سەنىمى كامىل.
الدەن ۋاقتا كوزى ءىلىنىپ كەتتى. قالا دا قالىڭ ۇيقىدا.
سونيانىڭ جانى جاي تاپقانداي بولىپ، ۇيقىعا دەن قويىپ ەدى، ءبىر جاعىنان كەلىپ ءتۇس كيلىكتى. ءتاتتى ءتۇس... بۇل ومىردەگى ەڭ ءبىر جازىقسىز، جانىنا جايلى وسى ءتۇس قانا.
...ايدالا. بۇل قالىقتاي ۇشىپ كەلەدى. الدىنان قالا شىقتى. ءوزىنىڭ تۋعان قالاسى. الدەبىر كوپ قاباتتى، كوپ پاتەرلى ءۇيدىڭ اۋلاسى. اۋلادا قازان-وشاق كوتەرىلگەن. بۇل قازان-وشاققا تاڭىرقاي قارايدى... اق ورامال باسىنا تارتقان ايەل قازانعا باۋىرساق ءپىسىرىپ وتىر. ءوڭدى ايەل. مۇنىڭ شەشەسى ەكەن. بۇعان كۇلىمدەي قارايدى.
الگى ءۇش قاباتتى بيىك ءۇي جاقتان الدەبىر ەر ادام كورىندى. ول جاقىنداپ كەلدى. ءبىر قىرىنداپ تۇر. ورتا بويلى قىر مۇرىندى. اكەسى ەكەن... دەيدى. ءجۇزىن ءبىراق تۇگەل كورسەتپەيدى. شەشەسى سەكىلدى كۇلمەيدى. ءبىر قىرىنداعان قالپىن بۇزبايدى. بۇل قاي اكەسى ەكەنىن ايىرا المايدى.
اكەسىنە قاراي جۇرسە، ول كەنەت تەرىس بۇرىلىپ، تۋ سىرتىن بەردى. تۋ سىرتىنان بۇعان تانىس “قارا سۇلبا” بوپ كورىندى. قارا سۇلباعا اينالعان اكەسىنىڭ بۇعان بۇرىلعىسى جوق. جامالىن جاسىرعان كۇيى كوك جەلكەسىن توسقان. تاس تۇرمەدە تەسىك جاپساردان كورىنەتىن تانىس مويىن، تانىس باس، تانىس شۇيدە... ال بەيشارا شەشەسى الدە نە دەپ بايەك؟!
بۇل:
— اكە! — دەپ ايقاي سالدى...
ءوز داۋىسىنان ءوزى ويانىپ كەتتى.
تاڭ سىبىرلەپتى. ءتۇس عايىپ بولىپتى. اقشىل پەردە كوگىلدىر تارتىپ، وز-وزىنەن قوزعالىپ تۇر ەكەن... توبەسىنەن تاس قۇلاسا دا تىرس ەتپەيتىن جان ەدى، قوينىنان قارا جىلان ورگەندەي اتىپ تۇردى. پوەزد دوڭعالاعىنىڭ دۇرسىلىندەي جۇرەگىنىڭ مازاسىز سوعىسىن ەستىدى. قارا كولەڭكە تۇرمە دالىزىندە جالعىز كەلە جاتقاندا ءوزى عانا ەستيتىن ءدۇرسىل. تىنىمسىز ءدۇرسىل بويىن الىپ بارادى.
دەرەۋ اس ۇيگە قاراي ۇمتىلدى. سۇرىنە-قابىنا جەتىپ سۋ ءىشتى.
...الدەن ۋاقىتتا كەشەگى قارا سۇلبا سەكىلدى قاپ-قارا بوپ كيىنگەن سەرافيما ۇيىنەن سۋسىپ شىعا جونەلدى. اسىققاننان ەسىگىن دە بەكىتپەدى. ول الدەبىر قيامەتتى ىسكە بەل بۋعان سىڭايلى. قالتاسىنداعى تاپانشانىڭ سالقىن قۇنداعىن قولىمەن قىسىپ-قىسىپ قويادى.
You Might Also Like
-
بۇل وقيعا 1986 جىلعى الماتىداعى اتى شۋلى جەلتوقسان كۇندەرىنەن سوڭ الىستاعى ءسىبىر ورمانى ىشىندە بولدى. ارادا جەتى كۇن وتكەننەن كەيىن ەشكىم كۇتپەگەن جاي ەدى...
-
ءاربىر ەل ءوزىنىڭ بايلىعىمەن ەرەكشەلەنىپ ماقتان تۇتسا، ءبىز قازاق ەلى ءوزىمىزدىڭ نار تۇلعالى جازۋشى، اقىن، سۋرەتشى اتالارىمىزدى ايتىپ اۋىز تولتىرىپ ماقتان تۇتا الامىز. سونداي اتامىزدىڭ ءبىرى قازاق ادەبي...
