InfoHub Logo

بۇل نوبەل سىيلىعىنىڭ پاروديالىق انالوگى. اعىلشىن تىلىندە ول Ig Nobel Prize دەپ اتالادى. مۇندا سوزدەر ويىنى جاسىرىلعان. Nobel prize — Noble ياعني «اسىل» ءسوزى سياقتى ەستىلەدى. ال Ig Nobel ءوز كەزەگىندە — ignoble «ۇياتتى» دەگەن سوزگە ۇقسايدى.

شنوبەل سىيلىعى — 1991 جىلدان بەرى ورىنداۋعا تۇرمايتىن، كۇلكىلى جەتىستىكتەردىڭ يەگەرلەرى ماراپاتتالىن سىيلىق. ونى تاعايىنداعان — «Annals of Improbable Research» ءازىل-سىقاق جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى مارك ابراحامس. العاشقى جىلدارى بۇل سىيلىق ماسساچۋسەتس تەحنولو­گيا­لىق ۋنيۆەرسيتەتىندە تاپسىرىلعان بولسا، كەيىن گارۆارد ۋنيۆەر­سي­تە­تىنە اۋىسقان. لاۋرەاتتارعا لايىق سىي دا ەرەكشە. ادەتتە، ولارعا مە­تالدان جاسالعان وتە جۇقا قا­ڭىل­تىردان (فولگا) ازىرلەنگەن مەدال نە ساق-ساق ەتىپ تۇرعان ادامنىڭ جاق تىستەرى بەينەسىندەگى ەستەلىك بەل­گى تابىستالادى. ال باستى سىي — 3 نوبەل سىيلىعى يەگەرىنىڭ قولى قويىلعان سەرتيفيكات. ايتا كەتۋ كەرەك، شنو­بەل يەگەرلەرىنە ماراپاتتى نو­بەل يەگەرلەرى تابىستايدى. قازاقستاندىقتار نوبەل سىي­لىعى سەكىلدى شنوبەلدى دە ءالى بىردە-بىر مارتە الىپ كورمەگەن. شنوبەلدىڭ تاعايىندالعانىنا 21 جىل وتسە، وسى ۋاقىت ارالىعىندا تالاي-تا­لاي كۇلكىلى دە قىزىقتى زەرتتەۋلەر جاسالعانىنا كۋا بولدى الەم.

ماراپات "الدىمەن كۇلدىرىپ، سودان كەيىن استارى ادامدى ويعا جەتەلەيتىن جەتىستىكتەر ءۇشىن بەرىلەدى». بۇنىمەن نە دەگىمىز كەلىپ وتىرعانىن كەيىنرەك تۇسىنە جاتارسىز، ال ازىرگە ءراسىم قالاي وتەتىنىنە نازار سالايىق.

شنوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتىنا ءوز جۇمىسىن ۇسىنۋعا تۇپ-تۋرا 1 مينۋت بەرىلەدى، سودان كەيىن ساحناعا كىشكەنتاي قىز شىعادى دا «جەتەر، دوعارىڭىز، ءىشىم پىسىپ كەتتى» دەپ بىرنەشە رەت قايتالاپ ايقايلايدى. سونداي-اق، ساحناعا قاعازدان جاسالعان ۇشاقتاردى لاقتىراتىن ءداستۇر دە بار. سالتاناتتى ءراسىمنىڭ ءتىپتى رەسمي "سىپىرعىش ساقتاۋشىسى" بار. ول — فيزيكا پروفەسسورى روي گلاۋبەر. 2005 جىلى ول ءوز قىزمەتىندە بولا المادى، سەبەبى نوبەل سىيلىعىن الىپ جاتقاندىقتان قولى بوس ەمەس ەدى...  

^{روي گلاۋبەر}

ماراپات اقشالاي سىيلىقتى دا قامتيدى: ونىڭ قۇنى 10 ميلليارد زيمبابۆيالىق دوللار. ايتپاقشى، بۇل ۆاليۋتا 2009 جىلى 231 ميلليون پايىزبەن ينفلياسياعا ۇشىراپ، اينالىمنان جويىلعان.

سونىمەن، ەڭ قىزىقتى شنوبەل سىيلىقتارىنىڭ ءتىزىمىن قاراستىرايىق:

— 2006 جىلى فرانسيا­نىڭ پەر جانە ماريا كيۋري ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى بازيل ودولي مەن سەباستەن نويكيرح قاراپايىم سپاگەتتيدى قۇرعاق كۇيىن­دە سىندىرعاندا، كوپ جاع­دايدا نەلىكتەن ەكىدەن كوپ بولىككە بولىنەتىنىن زەرتتەگەن. انىعىندا، سپاگەتتيدى سىندىرعان كەزدە ونىڭ بەتىندە تولقىن پايدا بولىپ، ول جاڭا جارىلىسقا اكەلەدى ەكەن. ول ءوز كەزەگىندە جاڭا تولقىن تۋدىرا­دى. ءبىر قاراعانعا كەرەكسىز-اق ءدۇ­نيە، ال عىلىم ءۇشىن ماڭىزى زور. ءويت­كەنى بۇل زەرتتەۋ ناتيجەسىن بەتون باعانالاردى جاساۋدا ابدەن قولدانۋعا بولادى.

— 2005 جىلى اقش-تىڭ ميسسۋري شتاتىنىڭ تۇرعىنى گرەگگ ميللەر بولسا، يت­تەردىڭ جىنىستىق جۇمىرتقالارىن الماستىراتىن پروتەز ويلاپ تاپقانى ءۇشىن شنوبەل سىيلىعىن يەلەندى.

— 2004 جىلى رامەش بالا­سۋبرامانيام مەن مايكل تۋرۆيگە بۇل سىيلىق ونسىز دا بەلگىلى جايت ءۇشىن بەرىلگەن. بۇل عالىمدار شەڭ­بەردى (وبرۋچ) جامباسپەن دە، ءتى­زە­مەن دە، سيراقپەن دە اينالدىرۋعا بو­لا­تىنىن تاجىريبە جۇزىندە ءدا­لەل­دەپ بەرگەن. مۇنداي قىزىقتار وتە كوپ. شنوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى قاتارىندا قاراپايىم ءبىر كەسە شايدى قالاي دايىنداۋ قاجەتتىگى جايلى 6 بەت ادىستەمە جازعان عا­لىمدار دا، ادامنىڭ سۋ مەن ءشار­باتتىڭ قايسىسىندا تە­زىرەك با­تاتىنىن زەرتتەگەندەر دە، سىرانى قۇيعاندا ونىڭ كوبىگىنىڭ ءبىرىنشى جىلدام كىشىرەيىپ، بىرتە-بىرتە جىلدامدىعىن ازايتاتىنىن انىق­تاعان اقىلدىلار دا بار.

— ماتەماتيكا سالاسى بويىنشا شنوبەل سىيلىعىنا اقىرزا­مان­دى بولجاعان تالاي عالىمدار يە بولدى. الايدا ولاردىڭ ەشبىرى ما­راپاتتاۋ راسىمىنە كەلمەدى، ءويت­كەنى اقىرزامان الەمگە ەمەس، ولاردىڭ تەك وزدەرىنە عانا كەلگەن بولاتىن. ءتۇرلى بولجام بويىنشا، اقىرزامان 1954، 1982، 1990، 1992، 1997 جانە 2011 جىلداردا كەلۋ كە­رەك بولسا، ولاردىڭ ەشبىرى اقتال­مادى. «Annals of Improbable Research» ءازىل-سىقاق جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى مارك ابراحامستىڭ ايتۋىنشا، ولار الەم عالىمدارىن ماتەماتيكالىق ەسەپتەۋلەردە ەن­دىگارى قاتەلىك جىبەرمەۋگە ۇيرەتىپ­ءتى-مىس.

— تاعى ءبىر قىزىق زەرتتەۋ — وسلو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى كارل تەيگەنىڭ ۇلەسىندە. ونىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا — ادامداردىڭ كۇرسىنۋى ىلىگىپتى. ادەتتە، ادامدار قايعى نە كوڭىل قالۋشىلىقتان كۇرسىنەدى. دە­گەنمەن كارل شىندىعىندا، كۇر­ءسىنۋ — ادامنىڭ كوندىگۋىنىڭ بەلگىسى دەپ وتىر. اشقان جاڭالىعى وسى عانا.

— 1992 جىلى سىيلىقتى ورىس پروفەسسورى يەلەندى. يۋريي سترۋچكوۆ ءار 3 كۇن سايىن ءبىر ماقالادان، 9 جىل ىشىندە 948 عىلىمي ماقالا جاريالادى. كوميتەت ىنتاسىن باعالاپ، وعان ادەبيەت سالاسى بويىنشا سىيلىقتى تابىس ەتتى.

— كەرىسىنشە جاعداي 1993 جىلى ورىن الدى. جەڭىمپازدار مورريسون، توپول، كاليفف، ۆان دە ۆەرف، ارمسترونگ جانە ولارمەن بىرلەسكەن 972 اۆتور بەتتەرىنە قاراعاندا اۆتورلار سانى 100 ەسە كوپ بولعان مەديسينالىق ماقالا جاريالادى.  

— ءسىز سۋ اقپارات تاراتا الادى دەگەندى ەستىگەن بە ەدىڭىز؟ ءبىر گومەوپات 1998 جىلى بۇندايعا تەك سۋ عانا قابىلەتتى ەمەس ەكەنىن دالەلدەگەنى ءۇشىن حيميا سالاسى بويىنشا شنوبەل سىيلىعىن الدى! ونىڭ زەرتتەۋى بويىنشا اقپاراتتىڭ تەلەفون جەلىسى مەن ينتەرنەت ارقىلى دا بەرىلۋى مۇمكىن ەكەنىن الەمگە پاش ەتتى.

— 2006 جىلى رەكتالدى ماسساج ارقىلى ىقىلىقتان قۇتىلۋعا بولاتىن قىزىقتى فاكت ۇسىنعانى ءۇشىن مەديسينا سالاسى بويىنشا سىيلىق الدى. كەلەسى جولى ءسىز ىقىلىقتان قۇتىلا الماعاندا بارلىق ادىستەردى تەكسەرىپ كوردىم دەپ ايتپاڭىز.

— 2008 جىلى گوللاندتىق زەرتتەۋشىلەر قىمبات پلاسەبو الدەقايدا ءتيىمدى جۇمىس ىستەيدى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.

— 2012 جىلعى سىيلىقتى اقش ۇكىمەتى يەلەندى. ادەبيەت سالاسى بويىنشا بۇل جۇلدە ەسەپتەر تۋرالى ەسەپ بەرۋ ەسەبى ءۇشىن بەرىلدى، ول ەسەپتەر تۋرالى ەسەپ جايلى ەسەپ بەرۋ تۋرالى ەسەپ بەرۋدى دايىنداۋدى ۇسىندى. الايدا ۇكىمەت وكىلدەرى ماراپاتتى الۋعا كەلمەدى.

— 2013 جىلى فيزيكتەر كەرەمەت فاكتتى دالەلدەدى: كەز-كەلگەن ادام سۋ بەتىمەن جۇرە الادى... ياعني تەك ايدا!
 
— شنوبەل سىيلىعى بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكوعا دا بەرىلدى. ول 2013 جىلى ساياسي سەبەپتەر بويىنشا كوشەدە قول سوعۋعا تىيىم سالاتىن جارلىق شىعارىلدى. پرەزيدەنت ماراپاتتى وسى جارلىقتى بۇزعان جالعىز قولدى مۇگەدەك ادامدى قاماۋعا العانى ءۇشىن ءوز ەلىنىڭ پوليسيا وكىلدەرىمەن ءبولىستى.

— تىزىمدەگى سوڭعى جەڭىمپازدار مىسىقتاردى سۇيىقتىق رەتىندە زەرتتەگەنى ءۇشىن سىيلىقتى يەلەندى. بۇل ناعىز اقىماقتىق سياقتى ەستىلەدى، ويتكەنى بارلىق مىسىقتار 100% سۇيىقتىق ەكەنىن بەسەنەدەن بەلگىلى، سولاي ما؟ جوق، مۇلدەم ولاي ەمەس. سەبەبى ەرەسەك مىسىققا قاراعاندا، كىشكەنتاي مارعاۋلار الدەقايدا جاقسى سۇيىقتىق.

---