شۇعانىڭ بەلگىسى
قازاق ادەبيەتى 11 كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شۇعانىڭ بەلگىسى (2 - ءشى ساعات)
ساباقتىڭ ماقساتى:
- شىعارمانى مەڭگەرتە وتىرىپ، ب. مايلين تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، جازۋشى شىعارمالارىن سىن تۇرعىسىنان باعالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
- شىعارماداعى كەيىپكەرلەردى تالداي بىلۋگە توسەلدىرۋ، ءتۇيىندى وي ايتا بىلۋگە، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرۋعا جەتەلەۋ. ىنتاسىن، ىزدەنۋشىلىك بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
- اينالاداعى ادامداردى سىيلاي بىلۋگە، ءوزىنىڭ پىكىرىمەن ساناسا بىلۋگە، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە، ەلىنىڭ ادال ازاماتى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: زەرتتەۋ كونفەرەنسياسى
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو تەحنولوگياسىنىڭ ستراتەگيالارى، جۋان - جىڭىشكە سۇراقتار، توپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: ب. مايلين پورترەتى، ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىنىڭ سۋرەتى، تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى
ءى. ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى (2 مين)
- ءاربىر ادام؟
تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات
ءاربىر ساباق؟
ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات
ءاربىر ءىسىم؟
تىرلىك، تىرەك، ادامدىق
ءاربىر ءسوزىم؟
شىندىق، بىرلىك، ادامدىق
ءىى. توپ قۇرىپ، توپپەن تانىستىرۋ (2 مين)
- وقۋشىلار، «شۇعانىڭ بەلگىسى» حيكاياتىنىڭ 2 ساعاتىندا زەرتتەۋ كونفەرەنسياسىن وتكىزەمىز.
ءى - توپ «زەرتتەۋشىلەر توبى» (4 وقۋشى)
بەرىلگەن تاپسىرما: ب. ءمايليننىڭ ءومىرى، شىعارماشىلىعىنا جانە «شۇعانىڭ بەلگىسى» حيكاياتىنا مالىمەتتەر جيناۋ.
№1 وقۋشى.
بەيىمبەت مايلين (1896 ج. قوستاناي وبل.، تاران اۋد.، - 1937 ج.) - جازۋشى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. اكەسى جارماعامبەت تە، اتاسى مايلى دا كەدەي ادامدار بولعان. جاستاي جەتىم قالعان بەيىمبەت شەشەسى قۇلعيزار مەن اجەسى بويداستىڭ تاربيەسىندە وسەدى. اجەسى بويداس كەزى كەلگەندە ولەڭ دە شىعارىپ جىبەرەتىن سوزگە ءدىلمار جان بولعان. بۇل ۇيدە اقىندار، جىرشىلار ءجيى قوناق بولىپ، ۇزاق تاڭعا نەبىر داستاندار جىرنالىپ، سۋىرىپ سالما ايتىستار بولىپ، ولەڭدەر ايتىلىپ تۇرعان. ونىڭ ۇستىنە شىعىستىڭقيسسالارىن جاقسى كورەتىن اجەسى كەيىننەن بەيىمبەت اۋىل مولداسىنان حات تانىعان سوڭ وعان ۇزاقتاڭعا جىر! داستاندار وقىتىپ، تىڭدايتىن بولعان. وسىنىڭ بارلىعى جاس بەيىمبەتتىڭ ءسوز ونەرىن ءسۇيىپ، ادەبيەت جولىنا تۇسۋىنە ىقپال جاسادى. اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان بەيىمبەت كەيىننەن ارعىنباي قاجىنىڭ مەدرەسەسىندە ەكى جىلداي ءدارىس الادى. 1913 ج. ترويسكىدەگى «ۋازيفا» مەكتەبىندە، ونى بىتىرگەن سوڭ ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىندە وقيدى. مەدرەسەدە وقىپ جۇرگەندە تاتاردىڭ عالىمجان يبراگيموۆ، ءماجيت عافۋري سياقتى بەلگىلى جازۋشىلارمەن تانىسادى. وسىندا شىعىپ تۇرعان «ساداق» اتتى قولجازبا جۋرنالعا بەلسەنە ارالاسىپ، ءوزىنىڭ العاشقى پروزالىق تۋىندىسى، «شۇعانىڭ بەلگىسى» اڭگىمەسىن جاريالايدى. ولەڭدەرى «ايقاپ» جۋرنالىندا باسقا دا باسىلىمداردا شىعا باستايدى.
№2 وقۋشى.
بەيىمبەت – ون بەسكە تارتا پوۆەست، بۇعان قوسا «ازامات ازاماتوۆيچ» اتتى رومان جازعان قالامگەر. ونىڭ «قىزىل جالاۋ»، «قوڭسىلار» اتتى روماندارى اياقتالماي قالعان. مۇنىڭ سىرتىندا ول – ءىرىلى - ۇساقتى 25 پەسا، ليبرەتتو، سەنارييلەردىڭ اۆتورى. مايلين از ومىرىندە اسا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ، ەلۋگە تارتا كىتابىن شىعاردى. ونىڭ شىعارمالارىندا قازاق كەدەيىنىڭ مىنەز - قۇلقى، تۇرمىس - تىرشىلىگى، ارمان - مۇددەسى بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە جان! جاقتى دا تەرەڭ سۋرەتتەلىپ، قمىرشەڭ تيپتىك بەينەلەر جاسالدى. ءمايليننىڭ اقىندىق قىزمەتى 1912ج. جازىلعان «مۇسىلماندىق بەلگىسىنەن باستالادى». توڭكەرىسكە دەيىن جازعان كوپ ولەڭدەرىندە («مۇقتاجدىق»، «مال»، «بايلىققا») اۋىلدىڭ اۋىر تۇرمىسى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك جىرلانادى. 1916ج. ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسى مايلين شىعارماشىلىعىنداعى حالىقتىق سىيپاتتى كۇشەيتە ءتۇستى. وسى كەزدەن جازىلعان «قاندى تۇمان» ولەڭىندە قاراڭعىعا قامالعان قالىڭ ەلدىڭ، ايانىشتى ءحالى سۋرەتتەلەدى. اقىننىڭ شىعارماشىلىعىندا ۇلت - ازاتتىق، اعارتۋشىلىق، دەموكراتتىق سارىندار تۇپكىلىكتى قالىپتاسىپ، جاڭا بيىكتەرگك بەت الدى. «كەدەي»، «جاۋىز كىم؟»، «كەدەيگە»، «قۇتتى بولسىن»، «مەيرامىڭ»، «بۇگىن»، «گۇلدەنسە اۋىل - گۇلدەنەمىز ءبارىمىز»، «كوللەكتيۆتىڭ جىرىن ايت» سياقتى ولەڭدەرىندە جاڭا زامان اكەلگەن اۋىلداعى وزگەرىستەردى، ونداعى ەلدىن تۇرمىس - تىرشىلىگىن زور شابىتپەن جىرعا قوستى. مايلين پوەزياسىنداعى مىرقىمباي بەينەسى - جيىرماسىنشى جىلدارداعى قازاق كەدەيىنىڭ تيپىك بەينەسىن جاساۋ جولىنداعى ۇلكەن تابىسى. مىرقىمباي - تۇتاس ءبىر قتپەلى داۋىردەگى اۋىل كەدەيىنىڭ قمىرىندە بولعان قزگەرىستەردى ونىڭ سانا - سەزىمى، مىنەز - قۇلقى، ءىس - ارەكەتى، تۇرمىس - تىرشىلىگى ارقالى شىنايى سۋرەتتەلگەن تيپتىك بەينە. مىرقىمباي سياقتى تيپتىك دارەجەگە كوتەرىلگەن بەينە قازاق ادەبيەتىندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن جاسالىنا جوق. ول اقىننىڭ جيىرما شاقتى ولەڭىندە، ەكى پوەماسىندا بىردە باستى، بىردە قوسىمشا كەيىپكەر رەتىندە كورىنەدى. ءمايليننىڭ ءبىراز ولەڭدەرى ايەل تەڭدىگى تاقىرىبىنا ارنالعان. «قىزدىڭ سالەمى»، «قاشقىن كەلىنشەك»، «اقسۋاتتىڭ جانىندا» سياقتى ولەڭدەرىندە ەسكى سالتقا نەگىزدەلگەن قازاق قىزدارىنىڭ ايانىشتى تاعدىرلارى سۋرەتتەلەدى. «ازات ايەل»، «عازيزا»، شال مەن قىز»، «اجار» سياقتى ولەڭدەرىندە جاڭا زاماندا تەڭدىككە جەتىپ، باقىتتى ءومىر سۇرە باستاعان جاستاردى جىرعا قوستى.
شۇعانىڭ بەلگىسى جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شۇعانىڭ بەلگىسى (2 - ءشى ساعات)
ساباقتىڭ ماقساتى:
- شىعارمانى مەڭگەرتە وتىرىپ، ب. مايلين تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، جازۋشى شىعارمالارىن سىن تۇرعىسىنان باعالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
- شىعارماداعى كەيىپكەرلەردى تالداي بىلۋگە توسەلدىرۋ، ءتۇيىندى وي ايتا بىلۋگە، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرۋعا جەتەلەۋ. ىنتاسىن، ىزدەنۋشىلىك بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
- اينالاداعى ادامداردى سىيلاي بىلۋگە، ءوزىنىڭ پىكىرىمەن ساناسا بىلۋگە، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە، ەلىنىڭ ادال ازاماتى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: زەرتتەۋ كونفەرەنسياسى
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو تەحنولوگياسىنىڭ ستراتەگيالارى، جۋان - جىڭىشكە سۇراقتار، توپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: ب. مايلين پورترەتى، ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىنىڭ سۋرەتى، تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى
ءى. ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى (2 مين)
- ءاربىر ادام؟
تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات
ءاربىر ساباق؟
ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات
ءاربىر ءىسىم؟
تىرلىك، تىرەك، ادامدىق
ءاربىر ءسوزىم؟
شىندىق، بىرلىك، ادامدىق
ءىى. توپ قۇرىپ، توپپەن تانىستىرۋ (2 مين)
- وقۋشىلار، «شۇعانىڭ بەلگىسى» حيكاياتىنىڭ 2 ساعاتىندا زەرتتەۋ كونفەرەنسياسىن وتكىزەمىز.
ءى - توپ «زەرتتەۋشىلەر توبى» (4 وقۋشى)
بەرىلگەن تاپسىرما: ب. ءمايليننىڭ ءومىرى، شىعارماشىلىعىنا جانە «شۇعانىڭ بەلگىسى» حيكاياتىنا مالىمەتتەر جيناۋ.
№1 وقۋشى.
بەيىمبەت مايلين (1896 ج. قوستاناي وبل.، تاران اۋد.، - 1937 ج.) - جازۋشى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. اكەسى جارماعامبەت تە، اتاسى مايلى دا كەدەي ادامدار بولعان. جاستاي جەتىم قالعان بەيىمبەت شەشەسى قۇلعيزار مەن اجەسى بويداستىڭ تاربيەسىندە وسەدى. اجەسى بويداس كەزى كەلگەندە ولەڭ دە شىعارىپ جىبەرەتىن سوزگە ءدىلمار جان بولعان. بۇل ۇيدە اقىندار، جىرشىلار ءجيى قوناق بولىپ، ۇزاق تاڭعا نەبىر داستاندار جىرنالىپ، سۋىرىپ سالما ايتىستار بولىپ، ولەڭدەر ايتىلىپ تۇرعان. ونىڭ ۇستىنە شىعىستىڭقيسسالارىن جاقسى كورەتىن اجەسى كەيىننەن بەيىمبەت اۋىل مولداسىنان حات تانىعان سوڭ وعان ۇزاقتاڭعا جىر! داستاندار وقىتىپ، تىڭدايتىن بولعان. وسىنىڭ بارلىعى جاس بەيىمبەتتىڭ ءسوز ونەرىن ءسۇيىپ، ادەبيەت جولىنا تۇسۋىنە ىقپال جاسادى. اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان بەيىمبەت كەيىننەن ارعىنباي قاجىنىڭ مەدرەسەسىندە ەكى جىلداي ءدارىس الادى. 1913 ج. ترويسكىدەگى «ۋازيفا» مەكتەبىندە، ونى بىتىرگەن سوڭ ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىندە وقيدى. مەدرەسەدە وقىپ جۇرگەندە تاتاردىڭ عالىمجان يبراگيموۆ، ءماجيت عافۋري سياقتى بەلگىلى جازۋشىلارمەن تانىسادى. وسىندا شىعىپ تۇرعان «ساداق» اتتى قولجازبا جۋرنالعا بەلسەنە ارالاسىپ، ءوزىنىڭ العاشقى پروزالىق تۋىندىسى، «شۇعانىڭ بەلگىسى» اڭگىمەسىن جاريالايدى. ولەڭدەرى «ايقاپ» جۋرنالىندا باسقا دا باسىلىمداردا شىعا باستايدى.
№2 وقۋشى.
بەيىمبەت – ون بەسكە تارتا پوۆەست، بۇعان قوسا «ازامات ازاماتوۆيچ» اتتى رومان جازعان قالامگەر. ونىڭ «قىزىل جالاۋ»، «قوڭسىلار» اتتى روماندارى اياقتالماي قالعان. مۇنىڭ سىرتىندا ول – ءىرىلى - ۇساقتى 25 پەسا، ليبرەتتو، سەنارييلەردىڭ اۆتورى. مايلين از ومىرىندە اسا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ، ەلۋگە تارتا كىتابىن شىعاردى. ونىڭ شىعارمالارىندا قازاق كەدەيىنىڭ مىنەز - قۇلقى، تۇرمىس - تىرشىلىگى، ارمان - مۇددەسى بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە جان! جاقتى دا تەرەڭ سۋرەتتەلىپ، قمىرشەڭ تيپتىك بەينەلەر جاسالدى. ءمايليننىڭ اقىندىق قىزمەتى 1912ج. جازىلعان «مۇسىلماندىق بەلگىسىنەن باستالادى». توڭكەرىسكە دەيىن جازعان كوپ ولەڭدەرىندە («مۇقتاجدىق»، «مال»، «بايلىققا») اۋىلدىڭ اۋىر تۇرمىسى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك جىرلانادى. 1916ج. ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسى مايلين شىعارماشىلىعىنداعى حالىقتىق سىيپاتتى كۇشەيتە ءتۇستى. وسى كەزدەن جازىلعان «قاندى تۇمان» ولەڭىندە قاراڭعىعا قامالعان قالىڭ ەلدىڭ، ايانىشتى ءحالى سۋرەتتەلەدى. اقىننىڭ شىعارماشىلىعىندا ۇلت - ازاتتىق، اعارتۋشىلىق، دەموكراتتىق سارىندار تۇپكىلىكتى قالىپتاسىپ، جاڭا بيىكتەرگك بەت الدى. «كەدەي»، «جاۋىز كىم؟»، «كەدەيگە»، «قۇتتى بولسىن»، «مەيرامىڭ»، «بۇگىن»، «گۇلدەنسە اۋىل - گۇلدەنەمىز ءبارىمىز»، «كوللەكتيۆتىڭ جىرىن ايت» سياقتى ولەڭدەرىندە جاڭا زامان اكەلگەن اۋىلداعى وزگەرىستەردى، ونداعى ەلدىن تۇرمىس - تىرشىلىگىن زور شابىتپەن جىرعا قوستى. مايلين پوەزياسىنداعى مىرقىمباي بەينەسى - جيىرماسىنشى جىلدارداعى قازاق كەدەيىنىڭ تيپىك بەينەسىن جاساۋ جولىنداعى ۇلكەن تابىسى. مىرقىمباي - تۇتاس ءبىر قتپەلى داۋىردەگى اۋىل كەدەيىنىڭ قمىرىندە بولعان قزگەرىستەردى ونىڭ سانا - سەزىمى، مىنەز - قۇلقى، ءىس - ارەكەتى، تۇرمىس - تىرشىلىگى ارقالى شىنايى سۋرەتتەلگەن تيپتىك بەينە. مىرقىمباي سياقتى تيپتىك دارەجەگە كوتەرىلگەن بەينە قازاق ادەبيەتىندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن جاسالىنا جوق. ول اقىننىڭ جيىرما شاقتى ولەڭىندە، ەكى پوەماسىندا بىردە باستى، بىردە قوسىمشا كەيىپكەر رەتىندە كورىنەدى. ءمايليننىڭ ءبىراز ولەڭدەرى ايەل تەڭدىگى تاقىرىبىنا ارنالعان. «قىزدىڭ سالەمى»، «قاشقىن كەلىنشەك»، «اقسۋاتتىڭ جانىندا» سياقتى ولەڭدەرىندە ەسكى سالتقا نەگىزدەلگەن قازاق قىزدارىنىڭ ايانىشتى تاعدىرلارى سۋرەتتەلەدى. «ازات ايەل»، «عازيزا»، شال مەن قىز»، «اجار» سياقتى ولەڭدەرىندە جاڭا زاماندا تەڭدىككە جەتىپ، باقىتتى ءومىر سۇرە باستاعان جاستاردى جىرعا قوستى.
شۇعانىڭ بەلگىسى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىنوۆ «قىرىق مىسال»،«ماسا» جيناقتارى
