سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانىپ، قىشقىلدار تاقىرىبىن وقىتۋ
تاقىرىبى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانىپ، قىشقىلدار تاقىرىبىن وقىتۋ (پرەزەنتاسياسىمەن)
جوسپار:
ءى. كىرىسپە
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزى
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ تيىمدىلىگى
2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانىپ، قىشقىلدار تاقىرىبىن وقىتۋ
ءىىى. قورىتىندى
ءى. كىرىسپە
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزى
«... ادامزات ءۇشىن ءححى عاسىر جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ عاسىرى بولماق، ال وسى جاڭا تەحنولوگيالاردى جۇزەگە اسىرىپ، ومىرگە ەنگىزۋ، يگەرۋ جانە جەتىلدىرۋ - بۇگىنگى جاس ۇرپاق، سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىز... ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى - ۇستازداردىڭ قولىندا»
ن. نازاربايەۆ
جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان ساباقتار جۇيەسى 12 جىلدىق ءبىلىم مازمۇنىنىڭ نەگىزگى وزەگى - قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان وزگەرمەلى قوعامدا ءومىر سۋرۋگە يكەمدى، جەكە باسىنىڭ، سونداي - اق قوعام پايداسىنا قاراي ءوزىن - ءوزى تولىق جۇزەگە اسىرۋعا دايىن ءبىلىمدى، شىعارماشىلىققا بەيىم، قۇزىرەتتى جانە باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
ءبىلىمدى دە بىلىكتى، ساليقالى دا پاراساتتى، جان - جاقتى جەتىلگەن جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋ مەملەكەتتىك ماڭىزدى ءىس. قازىرگى جاڭارۋ كەزەڭىندە ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ ىلگەرىلەۋ پروسەسىندە ادام فاكتورى جانە ونى جان - جاقتى جانداندىرۋ، ەل ءومىرىنىڭ بارلىق جاقتارىن جاڭارتۋ بالا تاربيەسىنىڭ مانىمەن ونىڭ پروبلەمالارىن كۇردەلەندىرىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم بەرۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتى - بارلىق تاربيەلىك ىستە ءاربىر بالانى جەكە تۇلعا دەپ تانىپ ءبىلىپ، جان - جاقتى قالىپتاستىرۋ.
ءبىلىم بەرۋدىڭ قازىرگى جاڭا قۇرىلىمىمەن وقۋ - ادىستەمەلىك مازمۇنىنىڭ وزگەرۋى - ءمۇعالىمنىڭ ءوز كاسىبي شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋدى، جاڭارتۋدى تالاپ ەتەدى. ەل پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ «قازىرگى زاماندا جاستارعا اقپاراتتى تەحنيكامەن بايلانىستى الەمدىك ستاندارتقا ساي مۇددەلى جاڭا ءبىلىم بەرۋ وتە قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتكەنىندەي يننوۆاسيالىق ءادىس - تاسىلدەردى كەڭىنەن قولدانۋ جاڭاشا ءبىلىم بەرۋدىڭ ءبىر شارتى. تۇلعاعا باعىتتالعان وقىتۋ – بۇل پەداگوگيكالىق قىزمەتتەگى مەتودولوگيالىق باعدار، ول ءوزارا بايلانىستى تۇسىنىكتەر، يدەيالار مەن تاسىلدەر ارقىلى وزىندىك تانۋىن، ءوزىن - ءوزى قالىپتاسۋىن جانە بالا تۇلعاسىنىڭ قابىلەتتەرىنىڭ جۇزەگە اسۋىن، ونىڭ قايتالانباس دارالىعىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە قولدايدى.
بولاشاقتىڭ بۇگىنگىدەن دە نۇرلى بولۋىنا ىقپال ەتىپ ادامزات قوعامىن العا اپاراتىن كۇش تەك بىلىمدە عانا. قاي ەلدىڭ بولماسىن ءوسىپ وركەندەۋى، وركەنيەتتى دۇنيەدە وزىندىك ورىن الۋى ونىڭ ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنە، دامىتۋ باعىتىنا بايلانىستى. قازىرگى كەزەڭدە ەگەمەندى ەلىمىزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى جاسالىپ، الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە باعىت الۋدا. بۇل پەداگوگيكا تاريحى مەن وقۋ - تاربيە ۇردىسىندەگى ەلەۋلى وزگەرىستەرگە بايلانىستى بولىپ وتىر، سەبەبى، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى وزگەردى، ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنى جاڭاردى، جاڭا كوزقاراس، جاڭاشا قارىم - قاتىناس پايدا بولدى.
مۇعالىمدەردىڭ الدىنا قويىلىپ وتىرعان باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋ جانە جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ. ۇستاز ءۇشىن ەڭ باستى ماسەلە – وقىتۋ ءادىسىن دۇرىس تاڭداۋ. جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعالىق كۇشىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىق ويىنىنىڭ دامۋىندا باستى ءرول اتقارادى. جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ ءمۇعالىمنىڭ زياتكەرلىك، كاسىپتىك، ادامگەرشىلىك، رۋحاني، ازاماتتتىق جانە دە باسقا دا كوپتەگەن ادامي كەلبەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا يگى اسەرىن تيگىزەدى، ءوزىن – ءوزى دامىتىپ، وقۋ – تاربيە ءۇردىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋىنا كومەكتەسەدى. «ءوز ەڭبەگىن تالداي بىلگەن ادام عانا تاجىريبەلى ۇستاز بولا الادى» دەگەن ۆ. سۋحوملينسكييدىڭ ءسوزىن وقىتۋشىنىڭ تالماي ىزدەنگەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە عانا كورىنەتىنى بەلگىلى. قازىرگى كەزدە ءبىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋ دەڭگەيى ءاربىر وقۋشىعا ساپالى جانە تەرەڭ ءبىلىم بەرۋىنە جاعداي جاساپ وتىر. وقىتۋشى باياندايدى، اڭگىمەلەيدى، تۇسىندىرەدى، ال وقۋشى تىڭدايدى، قابىلدايدى، ويلايدى ت. ب، تانىم ارەكەتەرىن جاسايدى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى الەمنىڭ تۇپكىر - تۇپكىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل. سيتل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمبل. جوبانىڭ نەگىزگى ج. پياجە، ل. س. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن باسشىلىققا الادى.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ تيىمدىلىگى
ماقساتتى بارلىق جاستاعى وقۋشىلارعا كەز كەلگەن مازمۇنعا سىني تۇرعىدان قاراپ، ەكى ۇيعارىم ءبىر پىكىردىڭ بىرەۋىن تاڭداۋعا سانالى شەشىم قابىلداۋعا ساباقتاردا ۇيرەتۋ. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دجورج سوروستىڭ اشىق قوعام ينستيتۋتى، «سوروس - قازاقستان» قورى ارقىلى كەلگەن بۇل تەحنولوگيا ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە مەكتەپ تاجىريبەلەرىنە ەنە باستادى. ول ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى:
I. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. ۇيرەنۋ پروسەسى – بۇرىنعى بىلەتىن مەن جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋدان تۇرادى. ۇيرەنۋشى جاڭا ۇعىمداردى، تۇسىنىكتەردىڭ ءوزىنىڭ بۇرىنعى ءبىلىمىن جاڭا اقپاراتپەن تولىقتىرادى، كەڭەيتە تۇسەدى. سوندىقتان دا ساباق قاراستىرىلعالى تۇرعان ماسەلە جايلى وقۋشى نە بىلەدى، نە ايتا الاتىندىعىن انىقتاۋدان باستالادى. وسى ارقىلى ويدى قوزعاۋ، وياتۋ، مي قىرتىسىنا تىتىركەنگىش ارقىلى اسەر ەتۋ جۇزەگە اسادى. وسى كەزەڭگە قىزمەت ەتەتىن «توپتاۋ»، «ءتۇرتىپ الۋ»، «ويلانۋ»، «جۇپتا تالقىلاۋ»، «بولجاۋ»، «الەمدى شارلاۋ» ت. ب دەگەن اتتارى بار ادىستەر (ستراتەگيالار) جيناقتالعان.
II. ويلانۋ مەن ۇيرەنۋگە باعىتتالعان بۇل باعدارلامانىڭ ەكىنشى كەزەڭى ماعىنانى تانۋ (تۇسىنە ءبىلۋ). بۇل كەزەڭدە ۇيرەنۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى، تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، تاپسىرمالار ورىندايدى. ونىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك كورسەتۋىنە جاعداي جاسالادى. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس جاساۋعا كومەكتەسەتىن وقىتۋ ستراتەگيالارى بار. سونىڭ ءبىرى INSERT. ول بويىنشا وقۋشىعا وقۋ، تاقىرىپپەن تانىسۋ بارىسىندا
V – بىلەمىن
– - بىلمەيمىن
+ - مەن ءۇشىن جاڭا اقپارات
؟ – مەنى تاڭقالدىرادى - بەلگىلەرىن قويىپ وتىرىپ وقۋ تاپسىرىلادى.
III. تاقىرىپ تۋرالى وي تولعانىس - باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى. كۇندەلىكتى وقىتۋ پروسەسىندە وقۋشىنىڭ تولعانىسىن ۇيىمداستىرۋ، وزىنە، باسقاعا سىن كوزبەن قاراۋ، باعا بەرۋ نازاردان تىس قالىپ جاتادى. ءدال وسى كەزەڭدە ۇيرەنۋشى نە ۇيرەنگەنىن سارالاپ، سالماقتاپ، ونى قانداي جاعدايدا، قالاي قولدانۋ كەرەكتىگىن وي ەلەگىنەن وتكىزەدى. بەلسەندى تۇردە ءوز ءبىلىم ۇيرەنۋ جولىنا قايتا قاراپ، وزگەرىستەر ەنگىزەدى، ياعني ناعىز ءبىلىم شىڭىنا كوتەرىلەدى، ۇلكەن الەمگە ەنەدى. سول ءبىلىم ارقىلى ءوزىنىڭ وزگەرگەنىن سەزىنەدى، وزگەشە سەنىم، تاربيەلىك دانالىققا باستاۋ الادى. تولعانۋدى ءتيىمدى ەتۋگە لايىقتالعان «بەس جولدى ولەڭ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «ەركىن جازۋ»، «سەمانتيكالىق كارتا»، «ت كەستەسى»، «كۋبيزم» سياقتى ستراتەگيالار ءار ساباقتىڭ ەرەكشەلىگىنە، اۋىر - جەڭىلدىگىنە قاراي لايىقتالا قولدانىلادى. ولار وقۋشىلاردىڭ ءبىر - بىرىمەن وي الماستىرۋىن، وي ءتۇيىستىرۋىن قامتاماسىز ەتەدى، ءار وقۋشى ءوز شىعارماشىلىعىن كورسەتە الادى.
قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ جوباسىن ءپان ەرەكشەلىگىنە قاراي قولدانا ءبىلۋ – وقىتۋ ماقساتىنا جەتۋدىڭ بىردەن - ءبىر جولى. ماقساتقا جەتۋ وقۋشىلاردىڭ ءوزى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ءمۇعالىم - ۇيىمداستىرۋشى، باعىت بەرۋشى، سىنىپتا شەشىم جاساۋشى جانە ۇكىم كەسۋشى ءمۇعالىم ەمەس، وقۋشى ەكەندىگى تۋرالى پىكىر قالىپتاستىرادى، ياعني وقۋشى - باستى تۇلعاعا اينالادى، «وقۋشى وقۋ ارەكەتى - ءمۇعالىم» جۇيەسى قاجەت بولادى. بۇدان ءمۇعالىم ءرولى تومەندەمەيدى، ءتىپتى 2 - 3 ەسە جوعارىلايدى، ەندى ول ءبىلىمدى بەرۋشى عانا ەمەس، تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەردى ءار بالاعا لايىقتاپ ۇيىمداستىرۋشى، بالانىڭ قابىلەت كوزىن اشۋشى تۇلعا. ءسويتىپ ءوز تاجىريبەمىزدە وسى جاڭا باعىتتاردىڭ ورتاق نۇكتەسى قيىلىسار جەرىندە ءبىر - بىرىمەن ۇشتاستىرۋعا، ءوزارا بايىتۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بارىن كورىپ وتىرمىز. ءدال وسى توعىسۋدان ىزدەنگىش ءمۇعالىم ءوزى ءۇشىن كوپ نارسە الارى ءسوزسىز.
بۇل تەحنولوگيادا بۇرىنعى ءبىلىم مەن جاڭا ۇعىم ۇشتاستىرىلادى. ال سوڭعى كەزەڭدە وقۋشى ءوز شىعارماشىلىعىنان قابىلەتىن تانىتا الادى. مۇندا وقۋشىعا ويلانىپ تولعانۋعا ۋاقىت بەرىلۋى كەرەك، ويىن ايتۋعا وقۋشى شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىراتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. «قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ» كەزەڭىندە الدىڭعى وتكەن تاقىرىپتى تەكسەرۋ ماقساتىندا تەست جۇمىستارىن وتكىزۋ ارقىلى وقۋشى ءبىلىم دەڭگەيىن قاداعالاپ، جاڭا ساباقتى باستار الدىندا «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى ارقىلى وقۋشىلارمەن بىرلەسە جۇمىس جاساۋعا بولادى. ساباقتىڭ قاي قۇرىلىمىندا بولماسىن وسىنداي ستراتەگيالاردى قولدانعاندا «مەن نە ۇتام؟»، جانە «وقۋشى نە ۇتادى؟ دەگەن سۇراقتاردى ەسىنەن شىعارماۋى كەرەك. «ماعىنانى تانۋ» كەزەڭىندە وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ ارقىلى سۇراقتار دايىنداپ ونى «كۋببيزم» ستراتەگياسى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. سۇراقتار ءۇش دەڭگەيدە ازىرلەنەدى. دايىنداعان سۇراقتارعا وقۋشىلار ءوز ويلارىن ءبىلدىرىپ جاۋاپ بەرەدى. بۇل تەحنولوگيانىڭ كەلەسى ءبىر كەزەڭى – وي تولعانىس. مۇندا «ۆەنن» دياگرامماسىن قولدانۋ ارقىلى تاقىرىپتاردىڭ ۇقساستىعىمەن مەن ايىرماشىلىعىن كورسەتۋگە بولادى. وسى كەزەڭدە پىكىر - سايىس نەمەسە «5 مينۋتتىق ەسسە» جازدىرۋعا بولادى. مۇنداعى ماقسات وقۋشىلاردىڭ وزىندىك كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ. ەسسە جازعاندا ساباققا قابىلەتى تومەن دەگەن وقۋشىلاردىڭ 5 - 6 سويلەمنەن تۇراتىن ويىن جازسا، سونىڭ ءوزى وقۋشىنى ساباققا تارتا بىلگەنىمىز. ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن جاڭارتۋ، وقىتۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋ وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناسىن جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرۋ سەكىلدى مىندەتتەردىڭ قاي - قايسىسى دا ارەكەتسىز ىسكە اسپايدى. وقۋ - ادامنىڭ سانالى ومىرىندەگى باستى ارەكەت. وقۋ ارەكەتى ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعى ارقىلى وقۋشىنىڭ سانا - سەزىمىن دامىتۋعا باعىتتالادى.
جوسپار:
ءى. كىرىسپە
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزى
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ تيىمدىلىگى
2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانىپ، قىشقىلدار تاقىرىبىن وقىتۋ
ءىىى. قورىتىندى
ءى. كىرىسپە
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزى
«... ادامزات ءۇشىن ءححى عاسىر جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ عاسىرى بولماق، ال وسى جاڭا تەحنولوگيالاردى جۇزەگە اسىرىپ، ومىرگە ەنگىزۋ، يگەرۋ جانە جەتىلدىرۋ - بۇگىنگى جاس ۇرپاق، سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىز... ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى - ۇستازداردىڭ قولىندا»
ن. نازاربايەۆ
جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان ساباقتار جۇيەسى 12 جىلدىق ءبىلىم مازمۇنىنىڭ نەگىزگى وزەگى - قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان وزگەرمەلى قوعامدا ءومىر سۋرۋگە يكەمدى، جەكە باسىنىڭ، سونداي - اق قوعام پايداسىنا قاراي ءوزىن - ءوزى تولىق جۇزەگە اسىرۋعا دايىن ءبىلىمدى، شىعارماشىلىققا بەيىم، قۇزىرەتتى جانە باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
ءبىلىمدى دە بىلىكتى، ساليقالى دا پاراساتتى، جان - جاقتى جەتىلگەن جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋ مەملەكەتتىك ماڭىزدى ءىس. قازىرگى جاڭارۋ كەزەڭىندە ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ ىلگەرىلەۋ پروسەسىندە ادام فاكتورى جانە ونى جان - جاقتى جانداندىرۋ، ەل ءومىرىنىڭ بارلىق جاقتارىن جاڭارتۋ بالا تاربيەسىنىڭ مانىمەن ونىڭ پروبلەمالارىن كۇردەلەندىرىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم بەرۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتى - بارلىق تاربيەلىك ىستە ءاربىر بالانى جەكە تۇلعا دەپ تانىپ ءبىلىپ، جان - جاقتى قالىپتاستىرۋ.
ءبىلىم بەرۋدىڭ قازىرگى جاڭا قۇرىلىمىمەن وقۋ - ادىستەمەلىك مازمۇنىنىڭ وزگەرۋى - ءمۇعالىمنىڭ ءوز كاسىبي شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋدى، جاڭارتۋدى تالاپ ەتەدى. ەل پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ «قازىرگى زاماندا جاستارعا اقپاراتتى تەحنيكامەن بايلانىستى الەمدىك ستاندارتقا ساي مۇددەلى جاڭا ءبىلىم بەرۋ وتە قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتكەنىندەي يننوۆاسيالىق ءادىس - تاسىلدەردى كەڭىنەن قولدانۋ جاڭاشا ءبىلىم بەرۋدىڭ ءبىر شارتى. تۇلعاعا باعىتتالعان وقىتۋ – بۇل پەداگوگيكالىق قىزمەتتەگى مەتودولوگيالىق باعدار، ول ءوزارا بايلانىستى تۇسىنىكتەر، يدەيالار مەن تاسىلدەر ارقىلى وزىندىك تانۋىن، ءوزىن - ءوزى قالىپتاسۋىن جانە بالا تۇلعاسىنىڭ قابىلەتتەرىنىڭ جۇزەگە اسۋىن، ونىڭ قايتالانباس دارالىعىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە قولدايدى.
بولاشاقتىڭ بۇگىنگىدەن دە نۇرلى بولۋىنا ىقپال ەتىپ ادامزات قوعامىن العا اپاراتىن كۇش تەك بىلىمدە عانا. قاي ەلدىڭ بولماسىن ءوسىپ وركەندەۋى، وركەنيەتتى دۇنيەدە وزىندىك ورىن الۋى ونىڭ ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنە، دامىتۋ باعىتىنا بايلانىستى. قازىرگى كەزەڭدە ەگەمەندى ەلىمىزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى جاسالىپ، الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە باعىت الۋدا. بۇل پەداگوگيكا تاريحى مەن وقۋ - تاربيە ۇردىسىندەگى ەلەۋلى وزگەرىستەرگە بايلانىستى بولىپ وتىر، سەبەبى، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى وزگەردى، ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنى جاڭاردى، جاڭا كوزقاراس، جاڭاشا قارىم - قاتىناس پايدا بولدى.
مۇعالىمدەردىڭ الدىنا قويىلىپ وتىرعان باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋ جانە جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ. ۇستاز ءۇشىن ەڭ باستى ماسەلە – وقىتۋ ءادىسىن دۇرىس تاڭداۋ. جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعالىق كۇشىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىق ويىنىنىڭ دامۋىندا باستى ءرول اتقارادى. جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ ءمۇعالىمنىڭ زياتكەرلىك، كاسىپتىك، ادامگەرشىلىك، رۋحاني، ازاماتتتىق جانە دە باسقا دا كوپتەگەن ادامي كەلبەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا يگى اسەرىن تيگىزەدى، ءوزىن – ءوزى دامىتىپ، وقۋ – تاربيە ءۇردىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋىنا كومەكتەسەدى. «ءوز ەڭبەگىن تالداي بىلگەن ادام عانا تاجىريبەلى ۇستاز بولا الادى» دەگەن ۆ. سۋحوملينسكييدىڭ ءسوزىن وقىتۋشىنىڭ تالماي ىزدەنگەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە عانا كورىنەتىنى بەلگىلى. قازىرگى كەزدە ءبىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋ دەڭگەيى ءاربىر وقۋشىعا ساپالى جانە تەرەڭ ءبىلىم بەرۋىنە جاعداي جاساپ وتىر. وقىتۋشى باياندايدى، اڭگىمەلەيدى، تۇسىندىرەدى، ال وقۋشى تىڭدايدى، قابىلدايدى، ويلايدى ت. ب، تانىم ارەكەتەرىن جاسايدى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى الەمنىڭ تۇپكىر - تۇپكىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل. سيتل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمبل. جوبانىڭ نەگىزگى ج. پياجە، ل. س. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن باسشىلىققا الادى.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ تيىمدىلىگى
ماقساتتى بارلىق جاستاعى وقۋشىلارعا كەز كەلگەن مازمۇنعا سىني تۇرعىدان قاراپ، ەكى ۇيعارىم ءبىر پىكىردىڭ بىرەۋىن تاڭداۋعا سانالى شەشىم قابىلداۋعا ساباقتاردا ۇيرەتۋ. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دجورج سوروستىڭ اشىق قوعام ينستيتۋتى، «سوروس - قازاقستان» قورى ارقىلى كەلگەن بۇل تەحنولوگيا ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە مەكتەپ تاجىريبەلەرىنە ەنە باستادى. ول ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى:
I. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. ۇيرەنۋ پروسەسى – بۇرىنعى بىلەتىن مەن جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋدان تۇرادى. ۇيرەنۋشى جاڭا ۇعىمداردى، تۇسىنىكتەردىڭ ءوزىنىڭ بۇرىنعى ءبىلىمىن جاڭا اقپاراتپەن تولىقتىرادى، كەڭەيتە تۇسەدى. سوندىقتان دا ساباق قاراستىرىلعالى تۇرعان ماسەلە جايلى وقۋشى نە بىلەدى، نە ايتا الاتىندىعىن انىقتاۋدان باستالادى. وسى ارقىلى ويدى قوزعاۋ، وياتۋ، مي قىرتىسىنا تىتىركەنگىش ارقىلى اسەر ەتۋ جۇزەگە اسادى. وسى كەزەڭگە قىزمەت ەتەتىن «توپتاۋ»، «ءتۇرتىپ الۋ»، «ويلانۋ»، «جۇپتا تالقىلاۋ»، «بولجاۋ»، «الەمدى شارلاۋ» ت. ب دەگەن اتتارى بار ادىستەر (ستراتەگيالار) جيناقتالعان.
II. ويلانۋ مەن ۇيرەنۋگە باعىتتالعان بۇل باعدارلامانىڭ ەكىنشى كەزەڭى ماعىنانى تانۋ (تۇسىنە ءبىلۋ). بۇل كەزەڭدە ۇيرەنۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى، تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، تاپسىرمالار ورىندايدى. ونىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك كورسەتۋىنە جاعداي جاسالادى. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس جاساۋعا كومەكتەسەتىن وقىتۋ ستراتەگيالارى بار. سونىڭ ءبىرى INSERT. ول بويىنشا وقۋشىعا وقۋ، تاقىرىپپەن تانىسۋ بارىسىندا
V – بىلەمىن
– - بىلمەيمىن
+ - مەن ءۇشىن جاڭا اقپارات
؟ – مەنى تاڭقالدىرادى - بەلگىلەرىن قويىپ وتىرىپ وقۋ تاپسىرىلادى.
III. تاقىرىپ تۋرالى وي تولعانىس - باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى. كۇندەلىكتى وقىتۋ پروسەسىندە وقۋشىنىڭ تولعانىسىن ۇيىمداستىرۋ، وزىنە، باسقاعا سىن كوزبەن قاراۋ، باعا بەرۋ نازاردان تىس قالىپ جاتادى. ءدال وسى كەزەڭدە ۇيرەنۋشى نە ۇيرەنگەنىن سارالاپ، سالماقتاپ، ونى قانداي جاعدايدا، قالاي قولدانۋ كەرەكتىگىن وي ەلەگىنەن وتكىزەدى. بەلسەندى تۇردە ءوز ءبىلىم ۇيرەنۋ جولىنا قايتا قاراپ، وزگەرىستەر ەنگىزەدى، ياعني ناعىز ءبىلىم شىڭىنا كوتەرىلەدى، ۇلكەن الەمگە ەنەدى. سول ءبىلىم ارقىلى ءوزىنىڭ وزگەرگەنىن سەزىنەدى، وزگەشە سەنىم، تاربيەلىك دانالىققا باستاۋ الادى. تولعانۋدى ءتيىمدى ەتۋگە لايىقتالعان «بەس جولدى ولەڭ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «ەركىن جازۋ»، «سەمانتيكالىق كارتا»، «ت كەستەسى»، «كۋبيزم» سياقتى ستراتەگيالار ءار ساباقتىڭ ەرەكشەلىگىنە، اۋىر - جەڭىلدىگىنە قاراي لايىقتالا قولدانىلادى. ولار وقۋشىلاردىڭ ءبىر - بىرىمەن وي الماستىرۋىن، وي ءتۇيىستىرۋىن قامتاماسىز ەتەدى، ءار وقۋشى ءوز شىعارماشىلىعىن كورسەتە الادى.
قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ جوباسىن ءپان ەرەكشەلىگىنە قاراي قولدانا ءبىلۋ – وقىتۋ ماقساتىنا جەتۋدىڭ بىردەن - ءبىر جولى. ماقساتقا جەتۋ وقۋشىلاردىڭ ءوزى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ءمۇعالىم - ۇيىمداستىرۋشى، باعىت بەرۋشى، سىنىپتا شەشىم جاساۋشى جانە ۇكىم كەسۋشى ءمۇعالىم ەمەس، وقۋشى ەكەندىگى تۋرالى پىكىر قالىپتاستىرادى، ياعني وقۋشى - باستى تۇلعاعا اينالادى، «وقۋشى وقۋ ارەكەتى - ءمۇعالىم» جۇيەسى قاجەت بولادى. بۇدان ءمۇعالىم ءرولى تومەندەمەيدى، ءتىپتى 2 - 3 ەسە جوعارىلايدى، ەندى ول ءبىلىمدى بەرۋشى عانا ەمەس، تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەردى ءار بالاعا لايىقتاپ ۇيىمداستىرۋشى، بالانىڭ قابىلەت كوزىن اشۋشى تۇلعا. ءسويتىپ ءوز تاجىريبەمىزدە وسى جاڭا باعىتتاردىڭ ورتاق نۇكتەسى قيىلىسار جەرىندە ءبىر - بىرىمەن ۇشتاستىرۋعا، ءوزارا بايىتۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بارىن كورىپ وتىرمىز. ءدال وسى توعىسۋدان ىزدەنگىش ءمۇعالىم ءوزى ءۇشىن كوپ نارسە الارى ءسوزسىز.
بۇل تەحنولوگيادا بۇرىنعى ءبىلىم مەن جاڭا ۇعىم ۇشتاستىرىلادى. ال سوڭعى كەزەڭدە وقۋشى ءوز شىعارماشىلىعىنان قابىلەتىن تانىتا الادى. مۇندا وقۋشىعا ويلانىپ تولعانۋعا ۋاقىت بەرىلۋى كەرەك، ويىن ايتۋعا وقۋشى شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىراتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. «قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ» كەزەڭىندە الدىڭعى وتكەن تاقىرىپتى تەكسەرۋ ماقساتىندا تەست جۇمىستارىن وتكىزۋ ارقىلى وقۋشى ءبىلىم دەڭگەيىن قاداعالاپ، جاڭا ساباقتى باستار الدىندا «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى ارقىلى وقۋشىلارمەن بىرلەسە جۇمىس جاساۋعا بولادى. ساباقتىڭ قاي قۇرىلىمىندا بولماسىن وسىنداي ستراتەگيالاردى قولدانعاندا «مەن نە ۇتام؟»، جانە «وقۋشى نە ۇتادى؟ دەگەن سۇراقتاردى ەسىنەن شىعارماۋى كەرەك. «ماعىنانى تانۋ» كەزەڭىندە وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ ارقىلى سۇراقتار دايىنداپ ونى «كۋببيزم» ستراتەگياسى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. سۇراقتار ءۇش دەڭگەيدە ازىرلەنەدى. دايىنداعان سۇراقتارعا وقۋشىلار ءوز ويلارىن ءبىلدىرىپ جاۋاپ بەرەدى. بۇل تەحنولوگيانىڭ كەلەسى ءبىر كەزەڭى – وي تولعانىس. مۇندا «ۆەنن» دياگرامماسىن قولدانۋ ارقىلى تاقىرىپتاردىڭ ۇقساستىعىمەن مەن ايىرماشىلىعىن كورسەتۋگە بولادى. وسى كەزەڭدە پىكىر - سايىس نەمەسە «5 مينۋتتىق ەسسە» جازدىرۋعا بولادى. مۇنداعى ماقسات وقۋشىلاردىڭ وزىندىك كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ. ەسسە جازعاندا ساباققا قابىلەتى تومەن دەگەن وقۋشىلاردىڭ 5 - 6 سويلەمنەن تۇراتىن ويىن جازسا، سونىڭ ءوزى وقۋشىنى ساباققا تارتا بىلگەنىمىز. ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن جاڭارتۋ، وقىتۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋ وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناسىن جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرۋ سەكىلدى مىندەتتەردىڭ قاي - قايسىسى دا ارەكەتسىز ىسكە اسپايدى. وقۋ - ادامنىڭ سانالى ومىرىندەگى باستى ارەكەت. وقۋ ارەكەتى ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعى ارقىلى وقۋشىنىڭ سانا - سەزىمىن دامىتۋعا باعىتتالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ءپانى: ءوزىن – ءوزى تانۋ 5 سىنىپ كىرىكتىرىلگەن ساباق (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن وقىتۋ.
