سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز جاساۋ
عىلىمي جوبا
سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز جاساۋ
اننوتاسيا
بۇل جوبادا قازاقتىڭ كونە اسپابى قىلقوبىزدىڭ سىرىڭكە تالىنان قالاي جاساۋعا بولاتىندىعى زەرتتەۋگە ارنالعان.
قازاق حالقىنىڭ قولونەرىن ونىڭ ىشىندە مۋزىكا اسپاپتارىنىڭ شىعۋ تاريحىمەن قولدانىلۋى قاراستىرىلادى.
ءتۇرلى سىرىڭكەدەن جاسالعان بۇيىمدارمەن مۋزىكالىق اسپاپتاردى زەرتتەي وتىرىپ، تەحنولوگيالىق تىلدە سىرىڭكەدەن دىبىس بەرەتىن قوبىز قۇراستىرىلدى. قۇراستىرىلعان كەزدە سىرىڭكە تالىنان باسقا قوسىمشا ەشكى تەرىسىمەن جىلقىنىڭ قىلى پايدالانىلىپ ءوز شەشىمىن تاپتى. بۇل جوبادا ۇستانعان نەگىزگى ماقسات: ادامدى بيىك شىڭعا جەتكىزەتىن ەڭبەك. ءبىز باعا جەتپەس ءبىلىم قورىن ارتتىرىپ، ونى جاڭاشا تۇرلەندىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. ن. ءا. نازاربايەۆ. سول سەبەپتى قورقىت اتامىزدىڭ كونە اسپابىن جاڭاشا تەحنولوگيامەن وسكەلەڭ ۇرپاققا كورسەتۋ بولدى.
باقىلاۋ كەزەڭىندە مىنانداي قورىتىندى جاسالدى: كەز - كەلگەن بۇيىمدى كوز ەلىكتىرەتىندەي ەتىپ، دايىنداۋ ءۇشىن سىرىڭكە تالىن قولدانۋعا بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزىلدى.
كىرىسپە
*زەرتتەلەتىن زات. سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز جاساۋ.
* زەرتتەۋدىڭ ماقسات - مىندەتى.
كونە اسپاپ ءتۇرىن جاڭاشا ۇلگىدە جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ. قوبىز اسپابىنىڭ قوڭىر داۋىسىن تىڭداۋشى قۇلاقتارعا ەستىرتۋ. جوعالىپ بارا جاتقان قولونەر ءتۇرىنىڭ جاڭعىرۋىنا كىشكەنە بولسىن ۇلەسىمىزدى قوسۋ. قوڭىر داۋىس اسپابىنىڭ جاسالۋ جولىن ۇرپاققا ۇيرەتۋ.
*زەرتتەۋ بولجامى.
ەگەر وقۋشىلار اسپاپتىڭ تارتىلۋ زاڭدىلىعىنا ساي زەرتتەۋ جاساسا، وندا جاس ۇرپاقتىڭ قولونەرگە دەگەن وتى سونبەگەندىگى.
*زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى.
شەبەرلەردىڭ قولىندا، كاسىپ بولعان بۇل اعاش، دەگەندەي قاشاعان جىراۋ. قازاق حالقى قاشاندا اعاش ونەرىنە جاقىن بولعان. زامان تالابىنا سايكەس ۇلتتىق قۇندىلىققا نەگىزدەلىپ، سىرىڭكە تالىنان جاڭاشا ۇلگىدە قىلقوبىز اسپابىن دايىنداۋ. *پراكتيكانىڭ ءمان ماعىناسى.
سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز دايىنداۋ ۇلگىلەرىن تەحنولوگيا پانىنە نەمەسە ۇيىرمە جۇمىستارىنىڭ مازمۇنىنا نەگىز رەتىندە الۋعا بولادى. «ءوز تاريحىن بىلمەگەن ادام، ءوزىن سىيلاماعانى» دەگەن بولاتىن ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ. سوندىقتان اتادان اكەگە، اكەدەن بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان قول ونەرىمىزدىڭ وتىن سوندىرمەي، ءارى قاراي ۇرلەۋ ءار قازاقتىڭ پارىزى دەگەن نيەتپەن قولونەر تۋرالى د. شوقپار ۇلىنىڭ ولەڭ شۋماقتارىمەن بايانداۋدى ءجون سانادىم. حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى ءتول ونەرى، كاسىبىم – اتامۇرا قولونەرى. جينادىم ادەت - عۇرىپ، سالت ءداستۇرىن، ەلىمنىڭ كوزگە ىستىق كونەلەرى - دەپ ايتقانداي قولونەرگە جانى اشيتىن جاس ۇرپاعى بولسا ەگەر، ءتول ونەرىمىز ماڭگىلىك جاسايتىنىنا كامىل سەنەمىن. قولونەر – اتاكاسىپ. قازىرگى نارىق زامانىندا بۇيىمداردى تاۋارعا اينالدىرىپ، تابىس كوزىن جاساۋعا بولادى.
ءىى نەگىزگى ءبولىم. زەرتتەۋ ءبولىمى.
* قازاقتىڭ ۇلتتىق قولدانبالى ونەرى. 550 جىلدىق تاريحى بار بولسا دا، قاسيەتتى قازاق حالقىنىڭ قولونەرىنىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە. ول كەڭ بايتاق جەرىمىزدى مەكەندەگەن ساق، عۇن، ءتارىزدى كونە تۇركى تايپالارىنىڭ مادەنيەتىنەن ارقاۋ الادى. عالىمداردىڭ دەرەكتەرى بويىنشا قازاقستان جەرىندە قولونەر كاسىبى مۇنان ەكى جارىم مىڭ جىل بۇرىن ءتۇرلى تايپالاردىڭ قۇرال - سايماندارى مەن قولدانىستاعى بۇيىمدارى ارقىلى بايقاپ، اتادان - بالاعا مادەني مۇرا بولىپ قالىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىر كۋاسى ەسىك قالاسىنان تابىلعان «التىن ادام»مەن تۇركىستانداعى «تايقازاندى» تىلگە تيەك ەتۋگە بولادى. كوشپەندى حالىق ءۇشىن مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعى العاشقى ورىندا تۇرسا، قولونەر تۇرمىستىق جانە ساۋدا - ساتتىق كاسىبىنە اينالدى. كەيىننەن سوعىس جىلدارىندا جەرىن قورعاۋ ءۇشىن، جاۋىنان ساقتانۋ ماقساتىندا قارۋ - جاراق تۇرلەرى كوپتەپ بالقىتىلىپ قۇيىلدى. سول سەبەپتى ۇستاحانالار بوي كوتەردى. وعان مىسال وتىرار، سايرام قالالارىنان تابىلعان كورىك ورىندارى نەگىز بولا الادى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەرى – تۇرمىستا قاجەتتىلىگى بار كوركەمونەر. حالىق شەبەرلەرى قولدانىلاتىن بۇيىمداردى كوركەم وڭدەۋمەن اينالىسادى. قول - ونەردە ماتەريالداردى (مەتالل، اعاش، توقىما، بىلعارى ت. ب.) وڭدەۋگە، مىسالى، بالقىتىپ قۇيۋ جانە ۇستالىق سوعۋ، اعاش ويۋ مەن شەكىمدەۋ سياقتى ءتۇرلى ادىستەردى قولدانعان. قولونەر كونە زاماندا پايدا بولعاننان بەرى حالىق شىعارماشىلىعىنىڭ ماڭىزدى سالاسىنا اينالدى.
قازاق حالقى اعاش ويۋدى، تەمىر قۇيۋدى ونەر دەپ ساناماعان، جاي عانا كاسىپ دەپ مەڭگەرگەن. سول كەزدەردە ۇلتتىق قولدانبالى ونەرى ىلگەرى دامىپ، قولونەر تۇرلەرى كوبەيە بەرگەن.
قولونەردىڭ ءبىرسىپىرا تۇرلەرى.
سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز جاساۋ
اننوتاسيا
بۇل جوبادا قازاقتىڭ كونە اسپابى قىلقوبىزدىڭ سىرىڭكە تالىنان قالاي جاساۋعا بولاتىندىعى زەرتتەۋگە ارنالعان.
قازاق حالقىنىڭ قولونەرىن ونىڭ ىشىندە مۋزىكا اسپاپتارىنىڭ شىعۋ تاريحىمەن قولدانىلۋى قاراستىرىلادى.
ءتۇرلى سىرىڭكەدەن جاسالعان بۇيىمدارمەن مۋزىكالىق اسپاپتاردى زەرتتەي وتىرىپ، تەحنولوگيالىق تىلدە سىرىڭكەدەن دىبىس بەرەتىن قوبىز قۇراستىرىلدى. قۇراستىرىلعان كەزدە سىرىڭكە تالىنان باسقا قوسىمشا ەشكى تەرىسىمەن جىلقىنىڭ قىلى پايدالانىلىپ ءوز شەشىمىن تاپتى. بۇل جوبادا ۇستانعان نەگىزگى ماقسات: ادامدى بيىك شىڭعا جەتكىزەتىن ەڭبەك. ءبىز باعا جەتپەس ءبىلىم قورىن ارتتىرىپ، ونى جاڭاشا تۇرلەندىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. ن. ءا. نازاربايەۆ. سول سەبەپتى قورقىت اتامىزدىڭ كونە اسپابىن جاڭاشا تەحنولوگيامەن وسكەلەڭ ۇرپاققا كورسەتۋ بولدى.
باقىلاۋ كەزەڭىندە مىنانداي قورىتىندى جاسالدى: كەز - كەلگەن بۇيىمدى كوز ەلىكتىرەتىندەي ەتىپ، دايىنداۋ ءۇشىن سىرىڭكە تالىن قولدانۋعا بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزىلدى.
كىرىسپە
*زەرتتەلەتىن زات. سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز جاساۋ.
* زەرتتەۋدىڭ ماقسات - مىندەتى.
كونە اسپاپ ءتۇرىن جاڭاشا ۇلگىدە جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ. قوبىز اسپابىنىڭ قوڭىر داۋىسىن تىڭداۋشى قۇلاقتارعا ەستىرتۋ. جوعالىپ بارا جاتقان قولونەر ءتۇرىنىڭ جاڭعىرۋىنا كىشكەنە بولسىن ۇلەسىمىزدى قوسۋ. قوڭىر داۋىس اسپابىنىڭ جاسالۋ جولىن ۇرپاققا ۇيرەتۋ.
*زەرتتەۋ بولجامى.
ەگەر وقۋشىلار اسپاپتىڭ تارتىلۋ زاڭدىلىعىنا ساي زەرتتەۋ جاساسا، وندا جاس ۇرپاقتىڭ قولونەرگە دەگەن وتى سونبەگەندىگى.
*زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى.
شەبەرلەردىڭ قولىندا، كاسىپ بولعان بۇل اعاش، دەگەندەي قاشاعان جىراۋ. قازاق حالقى قاشاندا اعاش ونەرىنە جاقىن بولعان. زامان تالابىنا سايكەس ۇلتتىق قۇندىلىققا نەگىزدەلىپ، سىرىڭكە تالىنان جاڭاشا ۇلگىدە قىلقوبىز اسپابىن دايىنداۋ. *پراكتيكانىڭ ءمان ماعىناسى.
سىرىڭكە تالىنان قىلقوبىز دايىنداۋ ۇلگىلەرىن تەحنولوگيا پانىنە نەمەسە ۇيىرمە جۇمىستارىنىڭ مازمۇنىنا نەگىز رەتىندە الۋعا بولادى. «ءوز تاريحىن بىلمەگەن ادام، ءوزىن سىيلاماعانى» دەگەن بولاتىن ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ. سوندىقتان اتادان اكەگە، اكەدەن بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان قول ونەرىمىزدىڭ وتىن سوندىرمەي، ءارى قاراي ۇرلەۋ ءار قازاقتىڭ پارىزى دەگەن نيەتپەن قولونەر تۋرالى د. شوقپار ۇلىنىڭ ولەڭ شۋماقتارىمەن بايانداۋدى ءجون سانادىم. حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى ءتول ونەرى، كاسىبىم – اتامۇرا قولونەرى. جينادىم ادەت - عۇرىپ، سالت ءداستۇرىن، ەلىمنىڭ كوزگە ىستىق كونەلەرى - دەپ ايتقانداي قولونەرگە جانى اشيتىن جاس ۇرپاعى بولسا ەگەر، ءتول ونەرىمىز ماڭگىلىك جاسايتىنىنا كامىل سەنەمىن. قولونەر – اتاكاسىپ. قازىرگى نارىق زامانىندا بۇيىمداردى تاۋارعا اينالدىرىپ، تابىس كوزىن جاساۋعا بولادى.
ءىى نەگىزگى ءبولىم. زەرتتەۋ ءبولىمى.
* قازاقتىڭ ۇلتتىق قولدانبالى ونەرى. 550 جىلدىق تاريحى بار بولسا دا، قاسيەتتى قازاق حالقىنىڭ قولونەرىنىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە. ول كەڭ بايتاق جەرىمىزدى مەكەندەگەن ساق، عۇن، ءتارىزدى كونە تۇركى تايپالارىنىڭ مادەنيەتىنەن ارقاۋ الادى. عالىمداردىڭ دەرەكتەرى بويىنشا قازاقستان جەرىندە قولونەر كاسىبى مۇنان ەكى جارىم مىڭ جىل بۇرىن ءتۇرلى تايپالاردىڭ قۇرال - سايماندارى مەن قولدانىستاعى بۇيىمدارى ارقىلى بايقاپ، اتادان - بالاعا مادەني مۇرا بولىپ قالىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىر كۋاسى ەسىك قالاسىنان تابىلعان «التىن ادام»مەن تۇركىستانداعى «تايقازاندى» تىلگە تيەك ەتۋگە بولادى. كوشپەندى حالىق ءۇشىن مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعى العاشقى ورىندا تۇرسا، قولونەر تۇرمىستىق جانە ساۋدا - ساتتىق كاسىبىنە اينالدى. كەيىننەن سوعىس جىلدارىندا جەرىن قورعاۋ ءۇشىن، جاۋىنان ساقتانۋ ماقساتىندا قارۋ - جاراق تۇرلەرى كوپتەپ بالقىتىلىپ قۇيىلدى. سول سەبەپتى ۇستاحانالار بوي كوتەردى. وعان مىسال وتىرار، سايرام قالالارىنان تابىلعان كورىك ورىندارى نەگىز بولا الادى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەرى – تۇرمىستا قاجەتتىلىگى بار كوركەمونەر. حالىق شەبەرلەرى قولدانىلاتىن بۇيىمداردى كوركەم وڭدەۋمەن اينالىسادى. قول - ونەردە ماتەريالداردى (مەتالل، اعاش، توقىما، بىلعارى ت. ب.) وڭدەۋگە، مىسالى، بالقىتىپ قۇيۋ جانە ۇستالىق سوعۋ، اعاش ويۋ مەن شەكىمدەۋ سياقتى ءتۇرلى ادىستەردى قولدانعان. قولونەر كونە زاماندا پايدا بولعاننان بەرى حالىق شىعارماشىلىعىنىڭ ماڭىزدى سالاسىنا اينالدى.
قازاق حالقى اعاش ويۋدى، تەمىر قۇيۋدى ونەر دەپ ساناماعان، جاي عانا كاسىپ دەپ مەڭگەرگەن. سول كەزدەردە ۇلتتىق قولدانبالى ونەرى ىلگەرى دامىپ، قولونەر تۇرلەرى كوبەيە بەرگەن.
قولونەردىڭ ءبىرسىپىرا تۇرلەرى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
