سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى. كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 7 سىنىپ
تاقىرىپتار:
31 - ساباق. سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى
32 - ساباق. سولتۇستىك امەريكانىڭ ىشكى سۋلارى
33 - ساباق. سولتۇستىك امەريكانىڭ تابيعات زونالارى
34 - ساباق. حالقى جانە ەلدەرى. امەريكا قۇراما شتاتتارى
35 - ساباق. كانادا. ورتالىق امەريكا ەلدەرى.
سىنىبى: 7
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى سولتۇستىك امەريكانىڭ كليمات جاعدايىنا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ولاردىڭ ماڭىزى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى، شىعارماشىلىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى باسقا مەملەكەتتەرمەن تانىستىرا وتىرىپ، ءوز ەلىنىڭ، جەرىنىڭ باعا جەتپەس بايلىعىن ايتا وتىرىپ، ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى.
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك جابدىقتالۋى: سولتۇستىك امەريكانىڭ كليمات كارتاسى، اتلاس كارتا، وقۋلىق، سۋرەتتەر، قوسىمشا ماتەريالدار.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ولاردى تۇگەندەۋ. وقۋشىلار نازارىن وزىمە اۋدارتۋ
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
سولتۇستىك امەريكا سولتۇستىك جارتى شاردا ەۋرازيامەن قاتار ورنالاسقاندىقتان، كليماتتىق جاعدايلارى ۇقساس بولىپ كەلەدى. ماتەريك سولتۇستىك جارتى شارداعى ەكۆاتورلىق بەلدەۋدەن باسقا بارلىق كليماتتىق بەلدەۋلەردى كەسىپ وتەدى.
ماتەريك اۋدانىنىڭ ەۋرازياعا قاراعاندا شاعىن بولۋى؛ سولتۇستىك پوليۋسكە نەعۇرلىم جاقىن ورنالاسۋى؛ وڭتۇستىگىنە قاراي سۇيىرلەنۋى؛ باتىسى بيىك باۋلى، ال شىعىسىنىڭ الاسا بولۋى؛ ەندىك باعىتتاعى تاۋلاردىڭ بولماۋى – مىنە وسىنىڭ بارلىعى كليماتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاستىرادى.
ماتەريكتىڭ سولتۇستىگىندەگى ماڭگى مۇز قۇرساپ، قار جامىلعىسى قالىڭ جاتاتىن اۋدانداردا كۇن ساۋلەسىنىڭ كەرى شاعىلىسۋى كۇشەيەدى. سوندىقتان اۋا تەمپەراتۋراسى تومەن بولادى، وسىندا قالىپتاسقان سۋىق اۋا ماسسالارى ەش كەدەرگىسىز وڭتۇستىگىندەگى مەكسيكا شىعاناعىنا دەيىن ءوتىپ كەتەدى. ونىڭ ناتيجەسىندە سۋبتروپيكتىك بەلدەۋدە دە قار جاۋادى. سولتۇستىك امەريكانىڭ شىعىسىنداعى اتلانت مۇحيتىنان كەلەتىن جىلى، ىلعالدى اۋا ماسسالارى اركتيكادان كەلەتىن سۋىق اۋا ماسسالارىنىڭ اسەرىن شەكتەپ وتىرادى. ماتەريكتىڭ باتىسىندا ورنالاسقان كورديلەرانىڭ بيىك جوتالارى تىنىق مۇحيتتان كەلەتىن اۋا ماسسالارىنىڭ قۇرلىققا تەرەڭدەپ ەنۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى. سوندىقتان وڭتۇستىكتە مەكسيكا شىعاناعى ۇستىندە قالىپتاساتىن تروپيكتىك اۋا ماسسالارى سولتۇستىككە قاراي ەمىن - ەركىن وتە الادى.
سوندىقتان كۇشتى جەلدەر مەن قۇيىن ءتارىزدى قوزعالاتىن داۋىلدار – تورنادو ءجيى بايقالادى. جىلدامدىعى ساعاتىنا 800 كم - گە جەتەتىن كەنەتتەن پايدا بولاتىن تورنادو كوپ اپات اكەلەدى: ءجۇرىپ وتكەن جولىندا الىپ اعاشتاردى تامىرىمەن قوپارىپ، ۇيلەردى قيراتىپ، ءىرى زاتتاردى دا كوتەرىپ اكەتەدى. ورتالىق جازىقتا اڭىزاقتار مەن قۇرعاقشىلىق، توپىراقتىڭ قۇنارلى قاباتىن ۇشىرىپ اكەتەتىن شاڭدى داۋىلدار ءجيى بايقالادى. ال اتلانت مۇحيتى جاعالاۋىنداعى تروپيكتىك ەندىكتەردە جازدىڭ اياعى مەن كۇزدىڭ باسىندا مۇحيتتان سوعاتىن وتە كۇشتى، اپاتتى داۋىلدار – ۋراگان ءجيى بولىپ تۇرادى. «ۋراگان» ماييا تىلىندە «داۋىل قۇدايى» دەگەندى بىلدىرەدى.
سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى الۋان ءتۇرلى. كانادانىڭ اركتيكالىق ارحيپەلاگىندا، گرەنلانديا قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى - 40ºس، ال ماتەريكتىڭ وڭتۇستىگىندە +20ºس بولادى. شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى سولتۇستىك جاعالىق بولىكتەرىندە +8ºس - قا ارەڭ جەتسە، وڭتۇستىگىندەگى كەيبىر جەرلەردە +30ºس - تان اسادى.
جاۋىن-شاشىننىڭ جىلدىق مولشەرى دە اركەلكى. ماتەريكتىڭ وڭتۇستىك - شىعىسى مەن كاريب تەڭىزىنىڭ ارالدارىندا جاۋىن - شاشىن كوپ تۇسەدى، سولتۇستىككە جانە باتىسقا قاراي جاۋىن - شاشىن بىرتىندەپ كەميدى. تەك كورديلەرانىڭ سولتۇستىك - باتىس جاعالاۋىنداعى تاۋ بەتكەيلەرىندە جاۋىن - شاشىن مولشەرى قايتا ارتادى. وعان باتىس جەلدەرى ىقپال ەتەدى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. ماتەريكتىڭ كليماتتىق كارتاسىن پايدالانىپ، قاڭتار مەن شىلدە يزوتەرمالارىنىڭ ءجۇرۋ باعىتتارى مەن كورسەتكىشتەرىن، ماۋسىم بويىنشا جەلدەردىڭ باسىم باعىتتارىن، جىلدىق جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋ مولشەرىن انىقتاپ، سەبەپتەرىن انىقتاڭدار.
2. كليماتتىق بەلدەۋلەر كارتاسىن پايدالانىپ، ماتەريكتەگى كليماتتىق بەلدەۋلەر مەن ولارداعى كليمات جاعدايلارىن انىقتى؛ ەۋرازيانى وسىنداي بەلدەۋلەرمەن سالىستىرىپ، ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن سيپاتتاڭدار. ناتيجەلەرىن قىسقاشا داپتەرلەرىڭە جازىڭدار.
قورىتىندى: بۇگىنگى ساباقتا، سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتىمەن تانىسىپ، انىقتادىق
ۇيگە تاپسىرما: §31 - وقۋ، كەسكىن كارتاعا سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتىن ءتۇسىرىپ كەلۋ. وسى تاقىرىپقا قاتىستى تەست سۇراقتارىن قۇراستىرىپ كەلۋ.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
31 - ساباق. سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى
32 - ساباق. سولتۇستىك امەريكانىڭ ىشكى سۋلارى
33 - ساباق. سولتۇستىك امەريكانىڭ تابيعات زونالارى
34 - ساباق. حالقى جانە ەلدەرى. امەريكا قۇراما شتاتتارى
35 - ساباق. كانادا. ورتالىق امەريكا ەلدەرى.
سىنىبى: 7
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى سولتۇستىك امەريكانىڭ كليمات جاعدايىنا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ولاردىڭ ماڭىزى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى، شىعارماشىلىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى باسقا مەملەكەتتەرمەن تانىستىرا وتىرىپ، ءوز ەلىنىڭ، جەرىنىڭ باعا جەتپەس بايلىعىن ايتا وتىرىپ، ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى.
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك جابدىقتالۋى: سولتۇستىك امەريكانىڭ كليمات كارتاسى، اتلاس كارتا، وقۋلىق، سۋرەتتەر، قوسىمشا ماتەريالدار.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ولاردى تۇگەندەۋ. وقۋشىلار نازارىن وزىمە اۋدارتۋ
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
سولتۇستىك امەريكا سولتۇستىك جارتى شاردا ەۋرازيامەن قاتار ورنالاسقاندىقتان، كليماتتىق جاعدايلارى ۇقساس بولىپ كەلەدى. ماتەريك سولتۇستىك جارتى شارداعى ەكۆاتورلىق بەلدەۋدەن باسقا بارلىق كليماتتىق بەلدەۋلەردى كەسىپ وتەدى.
ماتەريك اۋدانىنىڭ ەۋرازياعا قاراعاندا شاعىن بولۋى؛ سولتۇستىك پوليۋسكە نەعۇرلىم جاقىن ورنالاسۋى؛ وڭتۇستىگىنە قاراي سۇيىرلەنۋى؛ باتىسى بيىك باۋلى، ال شىعىسىنىڭ الاسا بولۋى؛ ەندىك باعىتتاعى تاۋلاردىڭ بولماۋى – مىنە وسىنىڭ بارلىعى كليماتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاستىرادى.
ماتەريكتىڭ سولتۇستىگىندەگى ماڭگى مۇز قۇرساپ، قار جامىلعىسى قالىڭ جاتاتىن اۋدانداردا كۇن ساۋلەسىنىڭ كەرى شاعىلىسۋى كۇشەيەدى. سوندىقتان اۋا تەمپەراتۋراسى تومەن بولادى، وسىندا قالىپتاسقان سۋىق اۋا ماسسالارى ەش كەدەرگىسىز وڭتۇستىگىندەگى مەكسيكا شىعاناعىنا دەيىن ءوتىپ كەتەدى. ونىڭ ناتيجەسىندە سۋبتروپيكتىك بەلدەۋدە دە قار جاۋادى. سولتۇستىك امەريكانىڭ شىعىسىنداعى اتلانت مۇحيتىنان كەلەتىن جىلى، ىلعالدى اۋا ماسسالارى اركتيكادان كەلەتىن سۋىق اۋا ماسسالارىنىڭ اسەرىن شەكتەپ وتىرادى. ماتەريكتىڭ باتىسىندا ورنالاسقان كورديلەرانىڭ بيىك جوتالارى تىنىق مۇحيتتان كەلەتىن اۋا ماسسالارىنىڭ قۇرلىققا تەرەڭدەپ ەنۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى. سوندىقتان وڭتۇستىكتە مەكسيكا شىعاناعى ۇستىندە قالىپتاساتىن تروپيكتىك اۋا ماسسالارى سولتۇستىككە قاراي ەمىن - ەركىن وتە الادى.
سوندىقتان كۇشتى جەلدەر مەن قۇيىن ءتارىزدى قوزعالاتىن داۋىلدار – تورنادو ءجيى بايقالادى. جىلدامدىعى ساعاتىنا 800 كم - گە جەتەتىن كەنەتتەن پايدا بولاتىن تورنادو كوپ اپات اكەلەدى: ءجۇرىپ وتكەن جولىندا الىپ اعاشتاردى تامىرىمەن قوپارىپ، ۇيلەردى قيراتىپ، ءىرى زاتتاردى دا كوتەرىپ اكەتەدى. ورتالىق جازىقتا اڭىزاقتار مەن قۇرعاقشىلىق، توپىراقتىڭ قۇنارلى قاباتىن ۇشىرىپ اكەتەتىن شاڭدى داۋىلدار ءجيى بايقالادى. ال اتلانت مۇحيتى جاعالاۋىنداعى تروپيكتىك ەندىكتەردە جازدىڭ اياعى مەن كۇزدىڭ باسىندا مۇحيتتان سوعاتىن وتە كۇشتى، اپاتتى داۋىلدار – ۋراگان ءجيى بولىپ تۇرادى. «ۋراگان» ماييا تىلىندە «داۋىل قۇدايى» دەگەندى بىلدىرەدى.
سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتى الۋان ءتۇرلى. كانادانىڭ اركتيكالىق ارحيپەلاگىندا، گرەنلانديا قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى - 40ºس، ال ماتەريكتىڭ وڭتۇستىگىندە +20ºس بولادى. شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى سولتۇستىك جاعالىق بولىكتەرىندە +8ºس - قا ارەڭ جەتسە، وڭتۇستىگىندەگى كەيبىر جەرلەردە +30ºس - تان اسادى.
جاۋىن-شاشىننىڭ جىلدىق مولشەرى دە اركەلكى. ماتەريكتىڭ وڭتۇستىك - شىعىسى مەن كاريب تەڭىزىنىڭ ارالدارىندا جاۋىن - شاشىن كوپ تۇسەدى، سولتۇستىككە جانە باتىسقا قاراي جاۋىن - شاشىن بىرتىندەپ كەميدى. تەك كورديلەرانىڭ سولتۇستىك - باتىس جاعالاۋىنداعى تاۋ بەتكەيلەرىندە جاۋىن - شاشىن مولشەرى قايتا ارتادى. وعان باتىس جەلدەرى ىقپال ەتەدى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. ماتەريكتىڭ كليماتتىق كارتاسىن پايدالانىپ، قاڭتار مەن شىلدە يزوتەرمالارىنىڭ ءجۇرۋ باعىتتارى مەن كورسەتكىشتەرىن، ماۋسىم بويىنشا جەلدەردىڭ باسىم باعىتتارىن، جىلدىق جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋ مولشەرىن انىقتاپ، سەبەپتەرىن انىقتاڭدار.
2. كليماتتىق بەلدەۋلەر كارتاسىن پايدالانىپ، ماتەريكتەگى كليماتتىق بەلدەۋلەر مەن ولارداعى كليمات جاعدايلارىن انىقتى؛ ەۋرازيانى وسىنداي بەلدەۋلەرمەن سالىستىرىپ، ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن سيپاتتاڭدار. ناتيجەلەرىن قىسقاشا داپتەرلەرىڭە جازىڭدار.
قورىتىندى: بۇگىنگى ساباقتا، سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتىمەن تانىسىپ، انىقتادىق
ۇيگە تاپسىرما: §31 - وقۋ، كەسكىن كارتاعا سولتۇستىك امەريكانىڭ كليماتىن ءتۇسىرىپ كەلۋ. وسى تاقىرىپقا قاتىستى تەست سۇراقتارىن قۇراستىرىپ كەلۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 6 سىنىپ
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 7 سىنىپ
