InfoHub Logo

ەڭ ەسكى زاماندا التايدان تۇرىكتەر كۇنباتىس جاققا بارا بەرگەن، سول تۇرىكتىڭ سە، ياكي ساقا دەگەن حالقى عايسا پايعامباردان 200 جىلدان بۇرىن الاتاۋدىڭ كۇنباتىسىندا ءجۇردى. ولاردى تيبەت ناسىلىنەن يۋەچجي دەگەندەر ورنىنان قۋىپ، ونان دا كۇنباتىسقا تامان جىبەرگەن سوڭ، ءبىر تابى قاڭلى اتانعان ەلدى عايسا پايعامباردان 130 جىل بۇرىن بارعان قىتايدىڭ چجان-سيان دەگەن ەلشىسى كورگەن. جۇڭگو جازۋشىلارىنىڭ سوزىنشە، سول كەزدە قاڭلىلار ءجۇز جيىرما مىڭ ءۇيلى حالىق ەدى. قاڭلىلارعا ول كەزدە بەس كىشىرەك حان قارايدى. سول قاراعاندار – تاشكەنت، سامارقاند، كەرمان، بۇحارا، حيۋا ەدى. ەۆرەي جازۋشىلارى ولاردى سكيف، ياكي ساقا دەپ جازادى. وسى ايتىلعان تۇرىك حالقىنىڭ ءبىرتالايى پارسى ىشىندە قالىپ، سونىڭ افشار دەگەن ناسىلىنەن ناديرشاھ دەگەن پارسىنى قاراتىپ الدى. وسى كۇنگى پارسىنىڭ پاتشاسى – سول تۇرىكتىڭ افشار دەگەن تاپتان مۋزاففارەددين شاھتىڭ بالاسى مۇحامەد عالي شاھ.

ونان سوڭ 1219 جىلى شىڭعىس حاننىڭ اسكەرى ورتا ازياداعى ەلدى شاۋىپ بىت-شىت قىلعاندا، ءار ەل تولقىنىپ اۋعاندا جوعارعى ايتىلعان قاڭلىنىڭ قايى حان دەگەننىڭ حالقى ەلۋ مىڭ ۇيدەي قاڭلى اۋىپ رۋم جەرىنە باردى. ءبىرازدان سوڭ سوعىس باسىلعان كەزدە قايىنىڭ بالاسى سۇلەيمەن ەلىن الىپ قايتا كەلە جاتقاندا، ەۆفرات دارياسىنا سۋعا كەتىپ ولگەن سوڭ سۇلەيمەننىڭ بالاسى توعرۋل ءتورت ءجۇز ۇيدەي ەلىمەنەن ارىز ماڭىندا قالىپتى. ءوزى باتىر بولىپ، ماڭايىنداعى ەلدەردى الىپ جۇرگەندە قونيا پاديشاسى عالاليددين دەگەن شىڭعىستىڭ بالاسى شاعاتايدىڭ اسكەرىمەنەن سوعىسىپ جاتقانىن كورىپ، عالاليددينگە بولىسىپ كوپ قايرات كورسەتكەن سوڭ، عالاليددين رازى بولىپ، اسكۋد، قاراشا تاۋ، تۇمانشى دەگەن جەرلەردى بەرىپ، ەرتوعرۋلدى اسكەرباسى قىلىپتى. 1272 جىلى 90 جاستا ەرتوعرۋل ءولىپ، ورنىنا بالاسى عۇسمان اسكەر باسى بولدى. بۇل اكەسىنەن دە مىقتى بولىپ، ءار جەردى الىپ، قاراشا حاسار دەگەن جەردى العاندا عالاليددين عۇسماندى ءوز الدىنا بولەك بەك قويدى. ونىسى 1282 جىلى ەدى. مۇنان ون ءبىر جىل سوڭ تابريزدەگى شىڭعىس ناسىلىنەن حان بولىپ تۇرعان عازان حان رۋم جۇرتىن شاۋىپ، ءاربىر كىشكەنە حاندىقتارعا ءبولىپ جىبەرگەندە عۇسمان دا ءوز ەركى وزىندە ءبىر حان بولىپ قالدى 1300 جىلى. سول سەبەپتەن ول تۇرىكتەر عۇسماندى جۇرتى اتانىپ، عۇسمان سۇلتاندى ءبىرىنشى سۇلتان دەپ سانايدى:

1. عۇسمان ەرتوعرۋل ۇعىلى، 2. ورحان عۇسمان، 3. مۇراد قۇداۋاندكار ورحان ۇعىلى، 4. ءيىلدىرىم بايازيد مۇراد حۇداۋاندكار ۇعىلى، 5. مۇحامەد بايازيد ۇعىلى، 6. مۇراد مۇحامەد ۇعىلى، 7. مۇحامەد فاتيح ءىى مۇراد ۇعىلى، 8. ءىى بايازيد مۇحامەد فاتيح ۇعىلى، 9. جاۋىز ءساليم ءىى بايازيد ۇعىلى، 10. قانۋن سۇلەيمەن جاۋىز ءساليم ۇعىلى، 11. ءىى ءساليم سۇلەيمەن ۇعىلى، 12. ءىىى مۇراد ءىى ءساليم ۇعىلى، 13. ءىىى مۇحامەد ءىىى مۇراد ۇعىلى، 14. احمەد ءىىى مۇحامەد ۇعىلى، 15. مۇستافا ءىىى مۇحامەد ۇعىلى، 16. ءىىى عۇسمان احمەد ۇعىلى، 17. ءىۇ مۇراد احمەد ۇعىلى، 18. يبراھيم احمەد ۇعىلى، 19. ءىۇ مۇحامەد يبراحيم ۇعىلى، 20. ءىى سۇلەيمەن يبراھيم ۇعىلى، 21. ءىى احمەد يبراھيم ۇعىلى، 22. ءىى مۇستافا ءىۇ مۇحامەد ۇعىلى، 23. ءىىى احمەد ءىۇ مۇحامەد ۇعىلى، 24. ماحمۇد ءىى مۇستافا ۇعىلى، 25. ءىىى عۇسمان ءىى مۇستافا ۇعىلى، 26. ءىىى مۇستافا ءىىى احمەد ۇعىلى، 27. ءابدىلحاميد ءىىى احمەد ۇعىلى، 28. ءىىى سالەم ءىىى مۇستافا ۇعىلى، 29. ءىۇ مۇستافا ءابدىلحاميد ۇعىلى، 30. ءىى مۇحامەد ءابدىلحاميد ۇعىلى، 31. ءابدىلحاميد ءىى مۇحامەد ۇعىلى، 32. ءىى ءابدىلحاميد ءابدىلماجيت ۇعىلى (وسى كۇنگى سۇلتان).

---