InfoHub Logo

كۇمىس تاباق اي بوزارا جوعالىپ، التىن تاباق كۇن قىزارا شاشىراپ شىققان كەز. ءتۇن كورپەسى جەلپىنە كوتەرىلمەي سىرعي ءتۇرىلىپ، جادىراعان جاز ايىنىڭ ءمولدىر اسپاندى جايماشۋاق كۇنىنە جول بەردى. مۇلگىگەن دالانى تاڭعى سامال قوزعاعان وسىمدىك اتاۋلىنىڭ سىبدىرى مەن ۋ-شۋ قۇس داۋسى باسىپ كەتتى.

اينالا قالىڭ قامىس وسكەن، كۇمىس سۋلى «قامىستى كولدىڭ» ىق جاعى ىڭ-جىڭ. جالعىز اياعىمەن قازديىپ، موينىن سوزىپ تىرنا تۇر. ايدىنعا شومىلىپ، كىرشىكسىز دەنەسىنە سىلانا قاراپ اققۋ ءجۇر. كول جاعاسىنداعى قۇمعا دەم الىپ، كەۋدە ءجۇنىن تارانىپ قاز وتىر. شاڭق ەتىپ قىزعىش، قاناتىن سەرپي قالىقتاپ قارا-قۇس پەن كۇيكەنتاي ۇشىپ ءجۇر. سەكەكتەي شىقىلىقتاعان ساۋىسقان. الاق-جۇلاق ەتىپ شىنى كوز جاپالاق پەن قىزىل كوز قىرعي دا وتىر. كول بەتى قاپتاعان ۇيرەك. قالىڭ قاۋ اراسىندا بۇعىپ، شي، توبىلعىلاردىڭ باسىنا قونىپ الىپ شىرىلداعان تورعايلار دا ادام ايتقىسىز كوپ-اق. ءبارىنىڭ اۋزىندا: «اپىراي، كىم قوجا بولار ەكەن»، دەگەن ءسوز بار. وسى ءدۇدامال وي مەن پىش-پىشتاعان قۇرعاق تۇسپالدى، قازدىڭ قاڭقىلداعان داۋسى ءۇزىپ جىبەردى. ءبارى دە جىم بولىپ، قاز اۋزىنا قاراي قالىستى.

— ەي، قۇس قاۋىمى، ۇلكەنىمىز بار، كىشىمىز بار، ءالدىمىز بار، ءالسىزىمىز بار، جۇزگىشىمىز بار، بيىككە سامعاپ ۇشقىشىمىز بار — ءبارىمىزدىڭ ورتاق اتىمىز — قۇس. ءبىز راس قۇس بولا تۇرىپ، بىر-بىرىمىزگە دەگەن سوناۋ اتادان ميراس بولىپ كەلە جاتقان وشتىگىمىز دە جوق ەمەس. بۇگىنگى جينالىپ وتىرعانىمىز، وزدەرىڭە بەلگىلى، ارامىزدان ادىلەتتىلىك ايتىپ، بىرلىككە شاقىرىپ وتىراتىن لايىقتى ءبىر قۇس تابۋ.

ول، ارينە، بارلىق قاسيەتتەرىمەن وسى جەردىڭ يەسى، قوجاسى بولاتىنداي دارەجەدە بولۋى كەرەك. سوندىقتان، داۋرىعا تالاسپاي، ءادىل شەشىمگە كەلەيىك. ال، قۇس قاۋمى، بەردىم ءسوزدى وزدەرىڭە، — دەپ قاسىندا وتىرعان سىلانعان ادەمى اققۋعا باسىن قيسايتا، ءبىر قاراپ قويدى. موينىن نە قالعان اققۋ سىزىلعان اسەم ءۇن شىعارىپ، ونىڭ ءسوزىن قۇپتادى.

قۇستار ويلانىپ قالدى. بىردەن سىتىلا شىعىپ، سۋىرىلا سويلەۋ وپ-وڭاي سوقپاي وتىر. تەك قانا كوكەك ەشتەڭە ويلانباي-اق، ءبىر ۇشىپ، ءبىر قونىپ:

— كانە، سويلەمەيسىڭدەر مە، نەسى بار، سويلەۋ كەرەك، — دەپ تاعات تاپپاي ءجۇر... شىمشىق تورعاي دا شيق-شيق ەتىپ:

— ءبىزدىڭ دە سويلەۋگە قاقىمىز بار. «ۇلكەنىڭ بار، كىشىڭ بار»، دەپ جاڭا ءبىزدى دە ايتىپ كەتپەدى مە، — دەپ ءوز قۋانىشىن قايتالاپ ءجۇر.

تاعى دا اينالاعا قارايلاي بەرگەن كوكەك شىداي الماي كەتتى.

— مەن سويلەيىن، مەن، مەن، — دەپ ورتاعا شىقتى. — بۇكىل ادامزات بالاسىنىڭ، بۇكىل جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇستىڭ سالتاناتتى جاز مەزگىلىنىڭ ەڭ ءبىر سۇلۋ ايى — ماي ايى. بۇل ايدا جەر بەتى كىلەمشە تۇرلەنىپ، لاعىل، ءىنجۋ، مارجان تاعىنعانداي بولسا، اعاش بىتكەن ءوز جاپىراعىنىڭ سىلكىنگەن لەبىمەن سالقىنداپ، كوكتەمنىڭ سامالىمەن تىنىستاپ، تامىرى قۋالاعان دىمقىل جەردەن ءنار الىپ، بوي جازادى. مىنە، سول تامىلجىعان ماي ايىندا، مەنىڭ دە تامىلجىتا سالار «كوكەك» ءانىم ەستىلەدى. كوكتەمدى ساعىنعاندار، مەنىڭ ءانىمدى دە ساعىنادى. مەن «كو-و-كەك، كو-كەك» دەگەندە، ءۇنسىز مۇلگىپ تۇرعان بۇكىل دالا جاڭعىرىعىپ، ساي-سالا «كو-و-و-كەك، كو-كەك»، دەپ قايتالايدى. ماي ايى ءبارىمىز تىنىستايتىن جاز ايىنىڭ، ەڭ اسەم ايى بولسا، كوكەك ءانى سول ايدىڭ مەنشىكتى ءانى سەكىلدى. ولاي بولسا سول ءاننىڭ يەسى مەنىڭ دە قۇستار اراسىندا ەرەكشە ورنىم بار ما دەيمىن، — دەپ بارىپ توقتادى.

كەلەسى ءسوزدى قاراتاعان الدى.

— قۇستا-ا-ر-ر، قۇستا-ا-ر-ر-ر! — دەپ بار داۋسىمەن شاڭقىلداپ اينالا قاراپ العان قاراتاعان، داۋسىن باسەڭدەتە: — مەن اۋەلى ءوز قاسيەتىمە توقتاماس بۇرىن، جاڭاعى ءبوسىپ كەتكەن كوكەك جايىندا بىر-ەكى ءسوز ايتپاقپىن.

كوكەك، سەن نەسىنە ءبورتىپ، نەسىنە پىسەسىڭ. قاي ونەرىڭمەن ماقتاناسىڭ. وسى جەرگە كەلگەننەن بەرى ءوزىڭ ءبىر ورنىندا وتىرعان جوقسىڭ، ءبىر ۇشىپ، ءبىر قوندىڭ. دايەگىڭ جوق. سوندىقتان دا ادام بالاسى ءوز ىشىنەن شىققان ۇشقالاعىن ساعان تەڭەيدى. «كوكەك قۇساماي»، «سەكەڭدەي بەرگەن كوكەك ەكەنسىڭ»، دەگەن ءسوزدى تالايلاردىڭ اۋزىنان ەستىمەدىك پە؟ ءانشىمىن دەيسىڭ. سەنىڭ قاي جەرىڭدە انشىلىك بار. ءانىڭنىڭ ءوزى ءوز اتىڭدى تانىستىرۋ ءۇشىن عانا ايتىلادى. «كوكەك، كوكەك»، دەپ ءوزىڭدى ءوزىڭ قايتالاۋ ماقتانشاقتىق قانا ما دەيمىن. ال، ءبىر ايدان كەيىن سەن دە، ول ءان دە جوق. سەنى جۇرت «ساقاۋ كوكەك» دەپ اتايدى. ەندىگارى كوكتەمنىڭ سۇلۋ ايىن ءوزىڭ اكەلگەندەي بولما. ساقىلداعان سارى ايازدىڭ ءزارى تارقاپ، قار استىنا سۋ ءتۇسىپ، وتكىر وكپەك جەل تۇرماسا، ماي ايى قايدان كەلەر ەدى. مايدى ايتقانشا مارت، اپرەل ايلارىن نەگە ايتپايسىڭ. سول قاردىڭ كەتۋىن حابارلاپ جار سالۋشى كىم ەكەن. ول مىنا مەن ەمەسپىن بە. توبىممەن ۇشىپ، كوكتەم دالاسىن العاش شۋعا بولەيتىن ءبىزدى كورىسىمەن-اق، «ەندى قار كوپ جاتپايدى ەكەن»، دەيتىن حالىقتىڭ قۋانىشىن قايدا قوياسىڭ. ولاي بولسا، مەنىڭ ورنىم سەنەن دە بيىك پە، قالاي؟! — دەپ باسىن شۇلعىپ، ءسوزىن ءبىتىردى.

ايتىستىڭ بەتى انشىلىك سالىستىرۋعا اينالىپ بارا جاتقان سوڭ، تورعايلار اراسىندا ەڭسەسىن بۇرىن دا بيىك ۇستاپ وتىرعان بۇلبۇل، ودان سايىن كوتەرىلە قوزعالىپ قويدى. مۇنى سەزگەن ماڭايىنداعىلار دا ونى قولداپ: «بۇلەكەڭە ءسوز بەرىڭدەر، بۇلەكەڭە»، دەسىپ قالىپ ەدى، ءىرى قۇستار دا، «ا، سويلەيمىن دەسە سويلەسىن، بۇلبۇل، ءيا، سويلە!» — دەپ قۇپتاي جونەلدى. ورنىنان سامارقاۋ كوتەرىلگەن بۇلبۇل، اينالاسىنا ناشتەنە ءبىر قاراپ الدى دا، ءسال بوگەلىپ بارىپ سايراپ كەتتى:

— ءيا، قۇستار، ءبارىمىز دە قاناتىمىزبەن ۇشىپ، قۇيرىعىمىزبەن قونامىز، تۇمسىعىمىزبەن قورەكتەنەمىز. بۇل جاعىنان ايىرماشىلىعىمىز جوق سياقتى. ال، قاناتىمەن سوعىپ، تۇمسىعىمەن ءبۇرىپ جازىقسىزداردى جابىرلەۋدىڭ ماقتانىشتىعى جوق. ونىڭ اتى — جىرتقىشتىق.

باعانادان ءۇنسىز وتىرعان قاراقۇس، قىرعيلار تۇمسىقتارىن شاقىلداتىپ، وتكىر كوزدەرىن قاداي، ورىندارىنان ىزالانا قيمىلداپ قويدى. ءبىراق، بۇلبۇل ساسقان جوق. اسقاق ءۇنى ۇدەي ءتۇستى.

— قۇستىڭ ەڭ ءىرى قاسيەتى — ۇنىندە، انىندە. دەنە تىتىركەندىرەتىن، نە ىرعاعى، نە ءمانى جوق بارقىراعان قارعا داۋسى، كورىنگەن جەردە وسەك ايتىپ جاعى تالمايتىن ساۋىسقان شىقىلىعى، مەزگىلسىز ۋاقىتتا تىنىم تاپپايتىن بودەنە بىتبىلدىعى، جىلقى ايدادىم، دەپ ءوزىن ءوزى جۇباتىپ جۇرەتىن جىلقىشى ىسقىرىعى — ءبارى دە تىڭداعان سۇيسىنەرلىك، قالعىعان سەرگىپ، مۇلگىگەننىڭ كوڭىلى ويانارلىق اسەم ءان ەمەس، تىنىشىڭدى الىپ، جيىركەنە تىجىرىنتارلىق بەيمازا عانا. بارىڭە ايان، مەنىڭ اتىم انىممەن ايگىلى. بۇلبۇل ءان سالدى دەسە-اق، جەل ءۋىلىن، اڭ جۇگىرۋىن، مال كۇيىسىن دوعارادى. قالعىعان تاۋ، مۇلگىگەن دالا، تىنعان وزەن، سىلدىراپ اققان بۇلاق، ماۋەلى اعاش — ءبارى دە سول ءاننىڭ قوشامەتشىسىنە اينالادى. سىزىلا تامىلجىپ، شىمىرلاي بالقىعان ءان تىڭداۋشىسىنىڭ دا بويىن شىمىرلاتا بالقىتىپ، جانىنا ءلاززات قۇيىپ، ۇيىتا تەبىرەنتەدى. بۇكىل ىزىڭسىز جاپاندا، كەرىلە جاتقان جازىق دالا، ساي-سالادا ەركە ءان عانا ەركىن قاناتىن قاعىپ، ادەمى ءۇنىن شىرقايدى. مىنە، بۇكىل تابيعاتقا انىممەن تىرشىلىك سەبەتىن، راقاتقا بولەيتىن مەنىڭ ۇنىمە ۇقساس باسقا ءۇندى ەستىپ قالسا-اق، ادام بالاسى دا: «پا، شىركىن، بۇلبۇلشا قۇيقىلجىتادى ەكەن، بۇلبۇلشا تامىلجىتادى!» دەپ ماعان تەڭەيدى. ولاي بولسا، وسى ايماققا قوجا بولۋعا جارامايسىڭ دەپ، كانە، قايسىسىڭ ايتا الاسىڭدار؟

باعانادان تىلىنەن ماي اعىزىپ، ناشىنە كەلتىرىپ اندەتە سويلەگەن بۇلبۇلدىڭ الدىندا اۋىزدارىن اشىپ قالعان قۇستار سەلك ەتىسىپ، ءوزىن ءوزى ۇمىتىپ، ۇيىپ قالعاندىقتارىن اڭعاردى.

— بىردەڭە دەسەڭدەرشى، — دەسىپ، ءبىر بىرىنە دارمەنسىز قاراستى. ءبىراق، جارىلىپ شىعىپ دالەل تاۋىپ، توقتام ايتاتىن ەشكىم تابىلمادى. بۇكىل دالانى ءبىر ءسات ۇنسىزدىك بيلەدى. الىستا شىرىلداپ ىرشىعان شەگىرتكە ءۇنى عانا تىنىشتىقتى بۇزىپ تۇردى.

الدەن ۋاقىتتان سوڭ، اۋىر مىنەزدى قوقىر ۇيرەك اقىرىن بارىلداپ ورنىنان تۇردى دا، باسى قالتاقتاپ ورتاعا بەتتەدى. بارلىق قۇس: «اپىراي، بۇل نە ايتار ەكەن!» دەپ تاڭىرقاپ قاراي قالىستى.

قوڭىر ۇيرەك، اسىقپاستان، اپتىقپاستان وزىنە ءتان سابىرلىقپەن سويلەپ كەتتى.

— بۇلبۇلدىڭ انشىلىگىنە، ونىڭ تىڭداعاندى بالقىتار اسەم ۇنىنە تالاسىم جوق، ءبارى راس، — دەدى ول بىردەن.

— ءبىر-ر-راق، ءبىر-ر-اق... بۇلبۇل، سەن وسى جەل گۋلەگەن جازىق دالادا ءان سالىپ كوردىڭ بە؟ نە بولماسا قامىستان باسقا پاناسى جوق كەمەرىن شىلپ-شىلپ تولقىن ۇرعان كوڭ جاعاسىندا بولىپ كوردىڭ بە؟ ونداي جەردە تىڭداۋشىلار، سەنى بىلەتىندەر بار ما؟ ارينە، جوق. سەن، قايدا ماۋەلەگەن اعاش بولسا، قايدا جەل تيمەيتىن، كۇن وتپەيتىن جاسىل جاپىراقتى، جۇپار ءيىستى سايا بولسا، سوندا جۇرەسىڭ. سوندا عانا سەنىڭ ءانىڭ قۇيقىلجيدى، سوندا عانا سەن قۇلپىراسىڭ. ولاي بولسا، سەنىڭ جانىڭ وزگەلەردەن تىم ارداقتى بولعانى ما؟ ەندەشە، قاۋىممەن بىرگە بولا المايتىن سەنىڭ ءانىڭ دە كوپشىلىككە ارنالماعان، كوپتىك ەمەس. سەن سياقتى جانى ارداقتىلار بىزگە نە ادىلدىك، نە ءجون سىلتەمەكشى.

وتىرعاندار باس يزەسىپ، «دۇرىس ايتادى»، دەسىپ قالدى بىرىنە ءبىرى. ۇيرەك ءارى قاراي ءسوزىن جالعاستىرا بەردى.

— وسى ءبىز جايلاپ جاتقان ەن دالادا قۇس ىزدەگەندە بولسا، ءسوز جوق، تەك قانا كول ارالايدى. كول — قۇستىڭ مەكەن بولسا، قۇس — كولدىڭ ءسانى. ال ەندى وسى كولدەردە كوپ وتىرىپ كوپ مەكەندەيتىن، قار جاۋعانشا جۇرەتىن قۇس كىم؟ ول — ۇيرەك. كۇندىز كەلسەڭ دە، تۇندە كەلسەڭ دە ۇيرەك داۋسىن ەستيسىڭ.

— دۇرىس ەمەس! — دەپ شىڭك ەتە قالدى قوس جۇدىرىقتاي قايدا قوياسىڭ!

— تىنىشتال! — دەگەندەي قاز قاڭق ەتتى.

ۇيرەك شاۋكىلدەك سويلەدى-اۋ دەپ كاپەرىنە دە العان جوق، تاعى دا سويلەي بەردى.

— كولدىڭ بەتىندە سىپىلداي ۇشىپ، توبىمەن كوتەرىلەتىن شۇرەگەيدى، ەركىن قالقىپ، بالدىردى ءسۇزىپ، سابىرلى بىرىلعا سالاتىن قوڭىر ۇيرەك — مەنى، سۋ استىندا كەڭ تىنىستاپ، ەركىن سۇڭگيتىن قاسقالداقتى باعالاماساڭدار، وزدەرىن بىلىڭدەر. وندا، ايتارىم جوق، — دەپ، قالتاقتاي باسىپ بارىپ، ورنىنا وتىردى.

ۇيرەك ورنىنان جىلجي بەرە-اق «مەن سويلەيمىن، مەن!» دەگەندەر دالانى باسىنا كوتەردى. كەلەسى ءسوزدى داۋسى بارىنەن دە باسىم، اششى داۋىستى قىزعىش الدى.

— ءبارىڭدى قورعايتىن، ءبارىننىڭ قامقورشىڭ مەن، مەن! — دەپ بارىنشا ايقاي سالدى ول. — كولدىڭ كوركى ءبىز دەپ، ۇيرەك، قاتەلەسپە! ءبىز بولماساق سەنىڭ كۇنىڭدى كورەر ەدىم، — دەگەنى تىم ەرسى بولىپ كەتكەنى سونداي، وتىرعاندار شىداي الماي دۋ كۇلىستى. — جوق، كۇلەتىن ەشتەڭەسى جوق، بۇكىل كولدىڭ قوجاسى مەن. ولاي بولسا، كولدى مەكەندەيتىن بۇكىل قۇسقا قالايشا قوجا بولا المايدى دەيسىڭدەر، — دەدى قىزعىش، ورنىنا كەتىپ بارا جاتىپ.

باعانادان موينىن ىشىنە تىعىپ، ۇزىن اياعىن كەزەكپە-كەزەك اۋىستىرىپ تۇرعان تىرنا الدى ءسوزدى.

— ءاي، قىزعىش-اي، ساعان بيلىك نە كەرەك ەدى. سەنسىز دە ەركىن تولقىپ، ەركىن سىلدىراپ جاتاتىن ايدىن كولدىڭ ماڭىنا بىرەۋ بارىپ كەتسە-اق، «وي-با-اي!» دەپ ايقايلاپ كوتەرىلەسىڭ. كولدى سەنىڭ عانا ماڭدايىڭا باسىپ قويعانداي قىزعانا تۇرەگەلەسىڭ. ادام بالاسى ءوز قىزعانشاعىن «كول قورىعان قىزعىشتاي!» دەپ تەگىن ايتپاعان-اۋ. ال، مەن بولسام، ارتىق سىلتەپ، ارتىق ماقتانۋدان اۋلاقپىن. تەك ايتارىم، وسى وتىرعان بارلىعىڭنان موينىم دا ۇزىن، سيراقتىمىن دا، بارىڭنەن بيىك، سوناۋ بيىك اسپانعا، بۇلتتان ءارى ۇشامىن. ولاي بولسا، بارىڭنەن بيىك، بارىڭنەن وزىق تا ورىن مەنىكى بولۋعا لايىقتى شىعار دەگىم كەلەدى، — دەپ، اينالا موينىن سوزا قاراپ بارىپ توقتادى.

— ەي، تىرنا، ماقتانبايمىن دەپ تۇرىپ، سەن دە ماقتانىپ كەتتىڭ، — دەپ باستادى ءسوزىن قاراقۇس. — سەنىڭ سەرەيگەن بويىڭا، ۇزىن سيراعىڭا، رابايسىز موينىڭا، ءىلىپ الارعا ەتى جوق قۋ سۇيەك دەنەڭە ماقتاناتىن ورنىڭ جوق ەدى. ودان دا، ادام بالاسىنىڭ ەڭبەكتەنىپ جەر جىرتىپ، تۇقىم سەۋىپ وسىرگەن ەگىنىن وتايتىن جاۋىمىن دەسەيشى. مىنا ءبىزدى ايت، كۇنىنە ەكى تىشقان بولسا دا قيادان كورىپ، قيىننان قيسىنىن كەلتىرىپ قۇرتامىز. ەگىننىڭ جاۋىنا شابۋىل جاساپ، ادامعا كومەكتەسەمىز. ولاي بولسا مەنىڭ ماقتانىشىم ورىندى دا باعالانۋعا ءتيىس.

انادايدا وتىرعان اققۇيرىق تورعايعا قاراقۇستىڭ كوزى ءتۇسىپ كەتىپ ەدى.

— ءيا، ءيا، دۇرىس ايتاسىز! — دەپ قۇيرىعىن جىپىڭ-جىپىڭ ەتكىزىپ، قاعىپ-قاعىپ، باسىن يزەپ جاعىمپازدانا قالدى.

مۇنى اڭعارىپ قالعان قىرعي، وتتى كوزىن قاداي، يمەك وتكىر تۇمسىعىن تاقىلداتتى. اققۇيرىقتىڭ زارەسى ۇشىپ كەتتى.

— جوق، ءسىز دۇرىس ايتاسىز، ءسىز، ءسىز مارتەبەلى قىرعي! — دەپ، ەشتەڭە ءالى سويلەمەگەن قىرعيعا قاراپ، ودان سايىن بايەك بولىپ، ساسقالاقتاپ قالدى.

ورنىنان جارباڭ ەتىپ، سۇرىنە-قابىنا تۇرعان يكەمسىز جاپالاق ءسوز الدى.

— ەي، قاراقۇس، ادام بالاسىنىڭ دوسىمىن، قامقورشىسىمىن، جاۋىن جارالاۋشى جاۋىنگەرمىن دەپ نەسىنە كەۋدە قاعاسىڭ. ودان دا جاڭا كوزىن اشىپ، اناسىنىڭ سوڭى نان شيقىلداپ ەرگەن جازىقسىز تاۋىقتىق سارى ۋىز بالاپانىن ۇرلايتىن ۇرىمىن دەۋگە باتىلىڭ جەتپەي تۇرما؟ قىراعىمىن دەيسىڭ. مىنا مەنى ايت. ايسىز قاراڭعىدا ىنىنەن كورىنىپ قالعان تىشقانداردى كوز ىلەستىرمەي قاعىپ اكەتەمىن. ەشكىمگە زالالىم جوق. ولاي بولسا، ادامزات سەنى ەمەس، مەنى باعالايدى. ال، سەندەر نە دەيسىڭدەر؟ — دەپ الاقانداي كوزىن توڭكەرىپ جىبەرىپ قۇستارعا قارادى.
 

ورنىنان سىپ ەتىپ قىرعي تۇردى. بۇرىن زاپىس بولىپ قالعان كىشكەنتاي قۇس اتاۋلى تەگىس سەلك ەتىسىپ، ۇرەيلەنىپ قالدى.

— ەي، سوقىر جاپالاق، كوزىڭ باجىرايىپ سەن دە بيلىك ايتقىڭ كەلدى-اۋ! بيلىك ايتاتىن وسى جەردە قايسىڭ بارسىڭدار، كانە! ءبارىڭ ىنجىق، ءبارىڭ سورلىسىڭدار. شەتىڭنەن تيىسسەم، تۇگەل قىرىپ شىعامىن. توپشىلارىڭدى قيىپ، دوپشا تۇسىرەمىن. كانە، راس ەمەس دەڭدەرشى! ادام بالاسى «قىرعيداي ءتيىپ» دەگەندى تەگىن ايتپاعان شىعار. ەندەشە، بيلىك تە، قوجالىق تا مەنىكى ەمەس پە! — دەپ وكىم سويلەپ، باتىل اياقتادى ءسوزىن قىرعي.

وتىرعاندار بۇرىسە تىڭداپ، قورقا بۇعىپ، ءۇنسىز قالدى. تەك اق قۇيرىق تورعاي عانا:

— قىرعي دۇرىس ايتادى، دۇرىس، دۇرىس! — دەپ دامىلسىز شىق-شىق ەتتى. ونىڭ قۇيرىعى شولتاڭ-شولتاڭ ەتەدى.

ورنىنان قاز تۇرەگەلدى.

— ۋا، قىرعي، سەن وزبىرلىعىڭا، جىرتقىشتىعىڭا نەسىنە ماقتاناسىڭ. ادال ەڭبەك، بەيبىت ءومىر ءسۇردىم دەپ ماقتانامىسىڭ. ساعان بيلىكتى بەرەدى ەكەنبىز. قۇلقىنىڭ قان، نيەتىڭ ءولتىرۋ عانا بولاتىن سەن، كىمدى وندىراسىڭ. قول استىنداعى قۇس اتاۋلىنى قىرارسىڭ دا سالارسىڭ. كورە تۇرا سەنى ءبىز بۇل جەردىڭ يەسى ەتىپ سايلاي المايمىز. قوجامىز دەپ تاني المايمىز!

ادام بالاسى ءوز شەشەنى، ءوز ءادىل سىنشىسى قازبەك دەگەننىڭ ءۇنىن مەنىڭ ۇنىمە تەڭەپ «قاز داۋىستى قازبەك» دەپ اتاعان. ولاي بولسا، مەن دە سەندەرگە بيلىك ايتۋعا جارارمىن دەپ ويلايمىن.

قازدان سوڭ سىلانا باسىپ، كىرشىكسىز اپپاق اققۋ سىمباتتى موينىن سىپايى ءيىپ تۇرەگەلدى.

— مەن سەندەردى جامانداپ، نە سىناپ ەشتەڭە ايتپايمىن، — دەپ باستادى ول ءسوزىن. — تەك ايتارىم، ادامزات مەنى «قۇستىڭ پاتشاسى» دەپتى عوي، وسىنى ويلارىڭنان شىعارماساڭدار بولادى، — دەپ، ءسوزىن دوعارا سالدى.

وتىرعان قۇستار بىر-بىرىنە جالتاقتاپ قاراسىپ، نە دەرىن بىلمەي قالدى. اققۋدىڭ ءسوزى، ءبىر اۋىز بولسا دا، بارىنىكىنەن سالماقتى بولىپ كەتتى. بيلىك تە، قوجالىق تا سوعان لايىق سياقتى. ءبىراق، يەلىكتەن دامەسى بولىپ وتىرعان ءارقايسىسى-اق اققۋ قوجامىز بولسىن، جەر-سۋدىق يەسى سول بولسىن، دەگەندى ايتا قويعان جوق. دالا تاعى دا ءبىر ءسال جىم-جىرت بولا قالدى. كول قامىسى عانا، اقىرعى شەشىمدى اسىعا كۇتكەندەي سىبىر-سىبىر ەتەدى. وسى تىنىشتىقتى قالىڭ ءشوپ اراسىندا بۇعىپ وتىرعان سۋىق تورعايدىڭ داۋسى ءبولىپ جىبەردى.

— مەنىڭ ءبىر ايتار ءسوزىم بار، رۇقسات بولسا، — دەپ شىرىلداي كوتەرىلىپ، اينالا شولىپ، كوز تاستادى. وعان كۇلە قاراعان باسقا قۇستار: «بۇل بايعۇستىڭ نە ايتاتىنى بار ەكەن، سويلەسىن، تىڭدايىق» دەسىپ، ءبىرى قىزىعا رۇقسات ەتسە، ءبىرى كەكەتە اجۋالايدى.

— جارايدى، سويلە. ءبىراق قىسقا سويلە! — دەدى قاز، قاسىنا جاقىنداعان سۋىق تورعايعا موينىن دا بۇرماستان. جاڭا تۇلەپ كەلە جاتقان مويىن جۇندەرى ۇرپيە، مولدىرەگەن كىشكەنتاي كوزدەرى جاساۋراپ، سۋىق تورعاي سويلەپ كەتتى.

— مەن بيلىك ءۇشىن، قوجالىق ءۇشىن تالاسپايمىن. ءبىراق جاڭاعى سويلەپ كەتكەن قۇستاردىڭ كەۋدە قاعىپ ماقتانۋلارىنا شىداي المادىم.

ءبارىڭ دە تامىلجىعان جاز ايىندا، كەڭ دالادا ەركىن ءجۇرىپ ماقتاناسىڭدار. ەرتەڭ-اق جاپىراق سارعايىپ، كول تارتىلىپ، ءشوپ قۋراپ، قارا سۋىقتى كۇز كەلىپ، قاڭتار جاقىنداعاندا كورەر ەدىم، قالاي پاڭدانعاندارىڭدى. جىلى جاق قايداسىڭ، دەپ ءتىزىلىپ الىپ قاشا باستايسىڭدار. جەم ساۋلارىڭ مەن بوتەگەلەرىڭە قايدا جەم كوپ تۇسەدى، سوندا بولاسىڭدار. سويتە تۇرىپ، بۇل جەرگە كوجا بولعىلارىڭ كەلەدى.

ال، مەن بولسام، وسى ارانىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ، شىجىعان جاز ايلارىندا دا، قاقاعان قىس ايلارىندا دا ەڭبەگىممەن ءنار تاۋىپ، باسپانالاپ، ءوز جەرىمدى ەشقايدا تاستاپ كەتپەيمىن. سوندىقتان دا، ادام بالاسى مەنى «سۋىق تورعاي» دەپ اتاپتى. ولاي بولسا، بۇل جەردىڭ نەگىزگى قۇسى سەندەر ەمەس، مەن ەكەنمىن. مەن تۇرعاندا سەندەردىڭ بيلىك پەن قوجالىققا تالاسۋلارىڭ ەرسى-اق.

سوزدەن توسىلعان قۇستار تيتىمدەي سۋىق تورعايعا جاۋاپ بەرە الماي، سالى سۋعا كەتىپ ءمۇدىرىسىپ قالدى. بيلىك تورعايلارعا ءتيدى، دەپ كۋانىپ كەتكەن بوزتورعاي، اتىلعان وقتاي تىك كوتەرىلدى دە، اسپان ورىنە شىرقاي ۇشىپ، اندەتە بەردى.

ءبىراق، قىستان جۇدەپ شىققان ۇسقىنسىزداۋ كىشكەنتاي تورعايعا مەنسىنبەي قاراعان باسقا قۇستار، بەت-بەتىمەن تاراي باستادى. ءبىرى كولگە ءتۇسىپ، ءبىرى كوككە ۇشىپ، لەزدە جوق بولدى.

سودان بەرى قۇستار بيلىك ءۇشىن ايتىسۋعا جينالمايتىن بولىپتى.

---