InfoHub Logo

“مىنا “سوققان” نە دەيدى”، — دەمەڭىز. “كۇلدىرە ءبىلۋ — ونەر، كۇلە ءبىلۋ — ءومىر، كۇلكى بولۋ — ءولىم”، — دەمەپ پە ەدى شانشار ءسوزدىڭ “ساردارى” سەيىت كەنجەاحمەتوۆ. ەندەشە جارقىلداي ونەر كورسەتىپ، جادىراي ءومىر ءسۇرىپ جاپىرىلا كۇلىپ جۇرەرىمىز حاق. بۇگىنگى اڭگىمە ءسۇيىس جايلى بولماق.

الدىمەن “ءسۇيىس” ءسوزىن ەتيمولوگيالىق ەلەكتەن وتكىزىپ، توركىنىنە “تۇستەنىپ” الايىق. بۇل جونىندە عالىمدار اراسىندا ەكىداي پىكىر تالاسى بار.

ءبىرى: “ءسۇيىس ءسوزى — كۇيىس (كۇيىس قايىرۋ) سوزىنەن الىنعان، قۇشىرلانا سۇيىسكەن ادامدى مالساق قازاق كۇيىس قايىرعان تۇيەگە بالاپ، ءسۇيىس پەن كۇيىستى “ءبىر مەكەندى” ءسوز ەتكەن”، — دەيدى. بۇل پىكىردى قولدامايتىن “عالىمدار”: “ءسۇيىستىڭ ءتۇبىرى — ءيىس” دەيدى. بۇل ەندى اقىلعا قوناتىنداي. قازاق بۇرىن، ءوزىڭ بىلەسىڭ، سۇيىسپەگەن، يىسكەگەن، وپكەن. سۇيسە، بالالارىن عانا شوپىلدەتىپ، شولپىلداتىپ، بوپىلداتىپ، ەمىرەنە سۇيگەن. ال بۇگىنگى ءسۇيىس — باسقا ءسۇيىس.

“ءيىس ءسوزى قالاي ءسۇيىس بولدى؟” — دەيسىز عوي. ۆوت، ماسەلە قايدا. قازاقتىڭ جاقسى كورەتىن ءسوزىنىڭ ءبارى “س” ارپىنەن باستالعان. مىسالعا: ءسۇيدىم، ساعىندىم، سارعايدىم، سەنگەنىم، سۇلۋىم ت.س.س. “ءيىس” ءسوزىنىڭ الدىنا “س”-نى قويعاندا ادامنىڭ باسقا قىزمەتى بولعاندىقتان “ي” ءارپى ەرىننىڭ ەمەۋرىنىمەن “ءۇ”-گە اينالىپ، “ءسۇيىس” دەگەن ۇعىم تۋعان. بار بولعانى وسى. حوش… مەنىڭ ايتايىن دەگەن “ءسۇيىسىم” باسقا، سوۆرەمەننىي ءسۇيىس. قوي باسىنداعى ءسۇيىستى قايدام، ال توي باسىنداعى ءسۇيىستىڭ جوباسى بولەك، تۇرلەرى مول، كۇن ساناپ دامىپ، تۇرلەنىپ كەلەدى.

1. شال مەن شالدىڭ ءسۇيىسۋى.

2. كەمپىر مەن كەمپىردىڭ ءسۇيىسۋى.

3. كەلىن مەن اتانىڭ، جەڭگە مەن قاينىنىڭ ءسۇيىسى.

4. جەزدە مەن بالدىزدىڭ، بالا مەن شاعانىڭ، ورىس پەن قازاقتىڭ سۇيىسىنە سۇيسىنەسىڭ بۇگىندە. تاعى دا: قادالعان ءسۇيىس، ايقارا ايقاسقان ءسۇيىس، ارقا قاسىسقان، جىلقىلارداي قۇلاق شايناسقان ءسۇيىس سياقتىلارى بار. وسىلاردىڭ ىشىندە كەڭ ەتەك الىپ بارا جاتقان ءسۇيىس ەن سالا، تاڭبا قالدىرا ءسۇيۋ. ەرىندەگى بوياۋدى (پومادانى) بىرەۋدىڭ بەتىنە تاڭبالاي جاعىپ جانە سول داقتى ۇلبىرەگەن الاقانمەن ءسۇرتىپ جىبەرۋ مودا بوپ بارادى. “پومادا جاققىشتار” بۇل ادەتتى مادەنيەت، تەكتىلىك، تاكاپپارلىق، تازالىق ءھام پاكتىك دەپ سەزىنەتىن بولۋى كەرەك. ولاي ەمەس شىعار دەيمىن. قاي ەركەك بەتىنىڭ تاڭباسىنان تۇزاققا ءتۇسىپ، تامۇققا شىجعىرىلعانىن ۇناتادى دەيسىڭ. ءوزىمىز دە سان رەت سويتتىك. سوندىقتان وزەگىڭ ورتەنىپ وزەۋرەپ بارا جاتساڭ، ەمىرەنە يىسكە. سول جەتەدى مەن سياقتىلارعا. “تاڭبا” سالا ءسۇيۋ موداسىن تاستاڭىزدار، ارۋلار. بۇل ويىمدى قوشتايتىن ەركەكتەر ماعان حابارلاسسىن. حوش-ساۋ بولىڭدار، بەتتەرىڭنەن ءسۇيدىم.

---