ورىكتەر گۇلدەگەندە
قىزىلكۇرەڭ ءتۇستى، كونەلەۋ اۋدي-80 كولىگىنىڭ جۇرگىزۋشىسى وتىزدارداعى جىگىت — كاپوتىن تارس ەتىكىزىپ جاپتى دا شاراسىز كۇيدە جان-جاعىنا قارادى. ارى-بەرى اعىلىپ جاتقان بوتەن كولىكتەر مەن بوگدە ادامدار بۇعان كوز قىرىن دا سالار ەمەس. ونىڭ ۋايىمى وزىنە عانا باتىپ، كۇللى الەم بۇدان تەرىس اينالىپ كەتكەندەي تارىزدەندى. مىناداي ەرسىلى-قارسىلى جوسىلعان ءنوپىر جۇرتتىڭ اراسىندا دا ادام جالعىسىراپ، قۋ دالادا قالعانداي بولاتىنىنا تاڭىرقادى. وسى ارادا ونىڭ تۋ سىرتىنان بىرەۋ:
— نە پروبلەما، بالام؟ — دەپ، اقىرىن عانا كۇبىر ەتتى. جىگىت ارتىنا جالت بۇرىلدى. وزىنە جىميا قاراپ تۇرعان ەگدەلەۋ، اق شالعان تىقىرلاۋ ساقال-مۇرتتى، قىسىڭقى كوزدەرى كۇلىمدەگەن كىسىنى كورىپ، بۇنىڭ قولىنان كەلەتىن ءشارۋا ەمەس ەكەنىن بىلدىرگىسى كەلىپ: — اقساقال، بۇل پروبلەمانى ءسىز بەن ءبىز شەشە الماسپىز... راقمەت، پەيلىڭىزگە! — دەپ تەرىس اينالدى.
— بالام، ولاي دەمە. پروبلەمانىڭ تۋىنداۋىنا قاشان دا ءبىر سەبەپ بار، سونى تابۋ كەرەك.
— وي، اقاساقال-اي، قايتەسىز ونى... سەبەپ سول، ماشينا ەسكىردى، سايمان اۋىستىرۋعا قاراجات تاپشى. وسى كۇندەگى سەبەپ!
— ماسەلە قاراجاتقا تىرەلىپ تۇر دەيسىڭ عوي، سوندا؟
— اقساقال، جونىڭىزگە جۇرە بەرسەڭىز ءتاۋىر بولار ەدى، تاعى ءبىر پروبلەما تۋىنداماي تۇرعاندا، ءسىزسىز دە تاعدىرىمنان جاپا شەگىپ تۇرمىن!
— جاقسى ايتتىڭ... تاعدىرىمنان جاپا شەگىپ تۇرمىن... قاپەلىمدە ويعا كەلە بەرمەيتىن ۇتىمدى تىركەس ەكەن؟!
جىگىت ۇندەمەي كولىگىنىڭ ارعى جاعىنا شىعىپ تۇردى. مىنا تىقاقتاعان شال اشۋىن ويناتا باستاعان سىڭايلى. جاڭا جىل تاناۋدىڭ استىندا. جەلتوقساننىڭ وتىزى. ەرتەڭ بالا-شاعامەن دۋمانداتاتىن مەرەكەلىك كۇن. داستارقانعا ءمازىر الۋعا ءبىراز اقشا تاپپاق بولىپ، تاڭسارىدەن شىعىپ-اق ەدى... تۇسكە دەيىن ءساتى ءتۇسىپ ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن تۇسىرگەندەي بولدى. ەندى مىنە قاڭتارىلعان اربا قۇساپ: كاپوتتى ءبىر اشىپ، ءبىر جاۋىپ ابدەن قاجىدى. اككۋملياتورى دا وتىرۋعا اينالدى. سەبەپ دەيدى عوي؟ سەبەبىن تجو-داعى جىگىتتەر باياعىدا ايتقان. ءبارىن جاڭالاۋ كەرەك. نەمەسە مىنانى قوقىسقا وتكىزىپ، ۇستىنە قاراجات قوسىپ جاڭالاۋىن الۋ قاجەت... ول ارمان عانا سياقتى.
ۇلكەنى مەكتەپكە بارىپ، قالعان ەكەۋى ءبىرىن-بىرى باعىپ، جاتاحانانىڭ قۋىقتاي ءبىر بولمەسىندە اتا-اناسى كەلگەنشە كۇنەلتەدى. ۇشتەن تورتكە قاراعان قىزدارى ەرەكشە ەستيار بوپ ءوسىپ كەلەدى. ەڭبەكتەۋگە ءحالى جەتكەن باۋىرىنا سول باس-كوز. كىشكەنتاي ۇلدى اناسى ءبىر اياعىنان ساقتىق ءۇشىن كەرەۋەتكە بايلاپ كەتەدى. قانشا ەستيار بولعانىمەن ول قىزى دا بالا عوي. باياعىدا ءوزىن دە شەشەسى اياقتان بايلاپ وسىرگەنى ەسىندە، انالارىنىڭ... بازاردا جەڭىل-جەلپى تاماق پەن تەرموسقا قۇيعان ءشايدى ساۋدالايدى. اۋىلدان كەلگەن بەتتە وسى كاسىپكە ءبىر تانىستارى سىنالاپ كىرگىزگەن-دى. بۇنداي جۇمىس تۇگىلى قايىر سۇرايتىن ورىنداردىڭ ءوزى ساتۋلى جانە باقىلاۋدا.
تيىن-تەبەندەرىن قاعىستىرىپ ءجۇرىپ قولدان كولىك الدى. شەتەلدىڭ كولىكتەرىنىڭ سىنى كەتسە دە سىرى كەتپەيدى عوي. ءجۋىپ-شايىپ جىبەرسەڭ جالتىراپ شىعا كەلەدى. اۋىلداعى تۋىستارىن ءبىر قۋانتىپ قايتقان-دى. بالالارىنىڭ قوڭىز تەرىپ جۇرمەگەندەرىن ءبىلىپ، اتا-انالارى دا ءبىر مارقايىپ قالعان ەدى. ەندىگى كوكەيتەستىلەرى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ارقىلى پاتەرگە قول جەتكىزۋ. ايتەۋىر وسى بانك جارلى-جابىقايدى جارىلقايدى دەپ جارنامالاپ جاتقان سوڭ، ايەلى ەكەۋى باس-باسىنا ءبىر دەپوزيت اشقان-دى. ەس جينالعان سوڭ بالالارعا دا اشىپ قويۋدى كوزدەگەن. جارتى سوماسىن جيناساڭ، قالعانىن تومەن پروسەنتتە زاەم قىلىپ بەرەتىن كورىنەدى. ارينە، راس بولسا...
— ماعان بەكەر رەنجىپ تۇرسىڭ، بالام...
— ءسىز ءالى كەتكەن جوقسىز با؟
— سەنىڭ ماسەلەڭدى شەشىپ ءبىر-اق كەتسەم بە دەپ ەدىم...
— سىرت تۇرپاتىڭىزعا قاراسام زەينەتاقىعا كۇن كورىپ جۇرگەن كوپتىڭ بىرىنە ۇقسايسىز. سىزدەن نە قايىر ماعان؟
— ساعان قوياتىن شارتىم بار. ەگەر سوعان كەلىسسەڭ، قول ۇشىمدى بەرەم.
— كىسىنى كۇلدىرمەڭىزشى! ونسىز دا ءومىرىم كىسى كۇلەرلىك!.. و نە شارت؟
— ارامىزداعى اڭگىمەنى ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپاۋىڭ كەرەك. بۇل ەڭ باستىسى!
— ماقۇل، كەلىستىم. تاۋىپ جاتقانىم دا شامالى، جوعالتارىم دا ءماز ەمەس. ايتا بەرىڭىز، اقساقال.
— وتىر كولىگىڭە، تىسقارى بارىپ سويلەسەيىك...
— ارتىنان يتەرەسىز بە؟ ەكى ساعاتتان استى بۇنىڭ تۇرالاعانىنا!
— وتىر دەدىم عوي. وت الدىر.
— استاپپىراللا؟! مىناۋ راس وت الىپ كەتتى عوي؟ قالاي بۇرايىن؟
— تىنىشتاۋ جەرگە بەت ال.
اقساقالمەن ەكەۋ ارا اڭگىمەدەن سوڭ، ءبىر جىلدان اسا ۋاقىت ءوتتى. جىگىتتىڭ ەسىمى ەسىركەپ ەدى. ول ادام تانىماستاي وزگەردى. بۇرىنعى قولى-باسى ماي-ماي بولىپ، ەرتەلى-كەش تارىعىپ جۇرەتىن سالدىر-سالاق الدەكىم مۇلدەم جوق. وتباسى دا بوجىراعان سۇلەسوق تىرلىكتەن ارىلىپ، بەت-پوشىمدارىنا قان جۇگىرىپ، كيىمدەرى دە تۇلەگەن جىلقىنىڭ ساۋىرىنداي جىلت-جىلت ەتەدى. ايەلى دە قىسى-جازى، ىستىق-سۋىق دەمەي كۇنكورىس ءۇشىن جانتالاسقان ارپالىستان ارىلىپ، ەسىن جيا باستادى. بوس ۋاقىتى پايدا بولىپ، وزىنە-وزى قاراپ، زاتىنىڭ ايەل ەكەنى دە ەسىنە تۇسكەن سىڭايلى. ارقا ەتى ارشا، بوتباي ەتى بورشا بولىپ توسەككە شالاجانسار سۇلاعان كەزدە — ۇستىنەن جانارمايدىڭ ءيسى بۇرقىراعان كۇيەۋى ەمىرەنىپ، قالعان جانىن شىعارارداي قيناۋشى ەدى. بايدىڭ قىزىعىن باعالاۋعا شاماسى جەتپەي، ودان توزاق وتىنداي قاشاتىندى شىعارعان. ەندى مىنە تۇلا بويى تىڭ كۇشكە بولەنىپ، تابيعاتى ۇرىق سۋىنان تولەجىگىسى كەلگەندەي كوكتەم جۇپارىن اڭسادى. سونوۋ جامان كەزدە اۋىزدىعىمەن الىسقان كۇيەۋ تاراپىنان ەندى ەش قيمىل تانىلماعانى — ونىڭ كەۋىلىنە كۇدىك ۇيالاتتى.
— ساعان نە بولعان؟ مەنەن باسقا بىرەۋىڭ بار ما؟
— جانىم-اۋ، و نە دەگەنىڭ؟ ءۇش قارعام تۇرعاندا سەنەن وزگە ماعان كىم كەرەك؟
— مەنى بالالار ءۇشىن عانا جاقسى كورەسىڭ بە؟
— سونداي سۇراق بولا ما ەكەن؟ سەنى بىلاي دا جاقسى كورەم! ءالى قىز سەكىلدىسىڭ ماعان!
— ونداي بولسا مەنى ەركەلەتپەگەنىڭە قانشا ۋاقىت بولدى، بىلەسىڭ بە؟
— ويلاماپپىن... جۇمىس باستىلىقتان شارشاپ تا ءجۇرمىن عوي، جانىم.
— تۇرىڭە قاراسام، شارشاپ جۇرگەن كىسىگە ۇقسامايسىڭ. كۇننەن كۇنگە جاسارىپ بارا جاتقاندايسىڭ. مەنىڭ بەتىمە ءاجىم تۇسە باستاسا سەندە سىزىق تا جوق. الدە ماسساج جاساتىپ ءجۇرسىڭ بە؟
— قايداعىنى ايتادى ەكەنسىڭ؟ قوي ۇيىقتالىق، ەرتە تۇرام... قايىرلى ءتۇن، جانىم!
— ەسىركەپ! مەنەن جاسىرعان سىرىڭ بولسا ايت! مۇمكىن ءبىر دەرت جاماپ العان شىعارسىڭ؟ قارال. ەرتەڭ ءوزىم جەتەكتەپ اپارام ۋرولوگقا!
— جانىم، ءبارى دۇرىس. ەشتەڭەنىڭ قاجەتى جوق. ۋاقىتى كەلگەندە ءبارىن ايتام. تەك، مەنى قيناماشى. ەڭ باستىسى اش-جالاڭاش ەمەسپىز عوي!
— ونىڭ راس. سەنىڭ تابىسىڭ تۇزەلىپ، ەل قاتارىنا قوسىلدىق. ءبىراق ماعان ۇنامايتىنى: سەن ىلعي سىرتتان تويىپ كەلدىم دەپ، ءبىر داستارقاندا باس قوسىپ تاماق ىشپەي جۇرگەنىڭ. قوناق كەلسە دە ءشارۋام شىعىپ تۇر دەپ قاشىپ كەتەسىڭ... بۇنى نە دەپ جورۋ كەرەك؟ ايتشى، ءوزىڭ!..
— جوريتىن دانەڭەسى جوق. ءبارى دۇرىس.
— ول — جاۋاپ ەمەس! شىنىڭدى ايت! مەن سەنىڭ جان-جارىڭمىن! سەنىڭ قايعىڭ مەنىڭ قايعىم!
— ۋاقىتى كەلگەندە ايتام دەدىم عوي، مازالامشى، جانىم!
— مەنى تاڭ قالدىراتىن ءبىر ءجايت: سەن كۇندە جازعىرىنىپ وتىراتىن ەسكى كولىگىڭنىڭ دە بۇزىلمايتىن بولعاندىعى؟ العاش اپەرگەن كيىمىڭ دە سول قالپى، بىرەۋگە جۋدىرىپ جۇرگەندەي جەيدەڭنىڭ جاعاسىن دا كىر شالمايدى. ەسىركەپ، سەن مەنى الداپ ءجۇرسىڭ! ى-ى-ى-ۋ...
— جانىم جىلاماشى... تۇندە جىلاۋعا بولمايدى. بالالار ەستىسە شوشىر...
تاڭ ەلەڭ-الاڭدا ەسىركەپ جىمىن بىلدىرمەي زىتتى. ايەلىنىڭ تۇندەگى تەرگەۋى قاتتى الاڭداتتى. ەگەر وسىنداي قىسپاققا تۇسە بەرسە، ۋادەگە تۇرا الماي، شىندىعىن امالسىز اشىپ تاستاۋى دا ىقتيمال-اۋ. ەگدە كىسىمەن ەكى اراداعى باستى شارت — قۇپيانى اشپاۋ ەدى عوي. ال ونى ورىنداۋ كۇننەن كۇنگە قيىنداپ بارادى. ارتتا قالعان ۋاقىت ىشىندەگى ءۇش جىلدى ويلاسا ەلەسى قالماعان تۇمان سەكىلدەندى. ال الدىداعى وتپەي جاتقان جىلداردىڭ جىلجۋى قيامەت ەكەن. اي مەن اپتانىڭ ءوزى سىزدىقتاپ، كوزى بىتەلگەن ەلەكتەن سورعالاعان سار سۋ سياقتانادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ەسىركەپ كوپ نارسەگە وزگە كوزقاراس تۋدىردى. ونسىز كۇن كورە الماستاي كورىنگەن تالاي دۇنيەنىڭ قۇنى كوك تيىنعا تاتىمايتىنىنا كوزى جەتتى. ساعىمشا بۇلدىراعان، قۋسا جەتە المايتىن، ۋىسىن تولتىرىپ ۇستاتپايتىن تالاي دۇنيە — ءوزىنىڭ راس تۇككە تۇرعىسىز ەكەنىن دالەلدەدى. ەسىركەپ وزىنە تيەسىلى زاتتارى توزبايتىن، ەشقاشان اشتىق پەن شولدەن تارىقپايتىن، پەندەلىك ىندىنى توياتتاعان — ماڭگىلىك توقتىقتى سەزىندى. العاشقى كەزدەرى بۇل كۇيى وعان قاتتى ۇنادى. جولاۋشىلاردىڭ ۇسىنعان اقشالارىن جالاڭ قولمەن الماۋ تۋرالى كەلىسىمگە وراي ول ارنايى قاپشىققا سالدىردى. قاپشىقتى ۇيىنە كەلگەن سوڭ ايەلىنە بەرىپ، تازارتتىردى. ونىڭ ىشىندە قۇندى قاعازدار ەمەس، باقا-شاياندار جاتقانداي جيىركەنىشپەن قارادى. ادامدى ار-ۇيات، قاناعاتتان ايىرعان، از بولسا دا كوپ بولسا دا باقىتسىزدىققا دۋشار ەتكەن وسى اقشا، مۇلىك، ءناپسى دەگەن زاۋالداردى جان-تانىمەن جەك كوردى. وتكەن جولعى كەزدەيسوق ۇشىراسقان اقساقالدىڭ الدەبىر قۇدىرەت ارقىلى بويىنا جۇقتىرعان كۇش-قۋاتتىڭ ارقاسىندا وسى دۇنيەلىك زاتتاردان قۇندىلىق تانۋدان قالايىن دەدى. مۇمكىن ولگەن ادام عانا وسىلاي سەزىنۋى ءتيىس شىعار دەگەن وي دا كەلدى، باسىنا... سوندا شىنايى تازالىقتى تەك ءولىپ بارىپ سەزىنۋ كەرەك بولعانى ما؟ و دۇنيە دەگەن نە؟ وندا ەشقانداي ماتەريالدىق قۇندىلىق جوق پا؟ ەسىركەپتىڭ شاقشاداي باسى شاراداي بولۋعا اينالدى. تەك، ءوزىنىڭ ءتىرى پەندەگە ءتان قىلىقتاردان اجىراپ، تۇلا-بويىنداعى قارا، سارى سۋلارى سارقىلىپ، ءتانى الدەعانداي ءبىر تۇسىنىكسىز ساۋلەگە ورانا باستاعانىن ىشتەي سەزەدى. ول ءوزىن مىنا ومىردەن الشاقتاپ، وزگە ءبىر كەڭىستىككە اۋىپ بارا جاتقانىن اعارادى. كۇدىكتى بولسا دا اسەم تازالىعى بار، جەر بەتىندەگى توپىراققا ۇقسامايتىن تابانى بار، وزگەشە الەمدى كورەتىندەي... بويىنان ءالى دە تاراپ ۇلگەرمەگەن پەندەلىك تالابى تولىق ءوشىپ، اۋامەن ارالاسىپ كەتەتىندەي مۇمكىندىگى بار، ماڭگى جوعالمايتىن، ماڭگىلىكپەن تۇتاسقان سول تىڭ دۇنيە ونى وزىنە ارباي تۇسەتىن ءتارىزدى... ەگدە كىسىنىڭ ءوتىنىشى ەسىنە كەلدى. «ەگەر، ونسىز دا ءوتىپ جاتقان پەندەلىك عۇمىرىڭنىڭ ءۇش جىلىن ماعان قيساڭ، سەنى ادامزاتتىڭ اسىلى ەتىپ شىعارامىن. سەن — رۋح شۋاعى بولاسىڭ!»
كەشكىسىن سول اڭگىمە قايتا باستالدى. ايەلىنىڭ ەسىمى مەيىزگۇل ەدى. ول ەشقانداي ۋاجگە كونەتىن ەمەس. كۇنى بويى نە ءبىر سۇراقتارىن ازىرلەپ، دايىندالىپ العان سىندى.
— وسىدان شىنىڭدى ايتپاساڭ، سەنىمەن اجىراسامىن!
— جانىم-اۋ، سەنەن جاسىرعان دانەڭەم جوق! يمانداي شىنىم! تەك تاعى ءبىراز مۇرسات بەرشى، سوسىن ءبارىن ءجايىپ سالامىن.
— سەن نەمەنە شەتەلدىڭ جانسىزى بولىپ كەتكەننەن ساۋمىسىڭ؟ ادام تانىماستاي وزگەرگەنىڭە قاراعاندا ءبىر نارسەگە ۇرىنعانسىڭ!
— ءبارى دۇرىس! بولدى! مازا بەرشى، اينالايىن... تاڭ بوزىنان كەتتىم، ءبىر قاپشىق اقشا تاۋىپ كەلدىم... ساعان ەندى نە كەرەك؟
— ماعان سەن كەرەكسىڭ! اقشاڭ قۇرىسىن! ءۇيدىڭ بەرەكەسى كەتتى، سەنىڭ مىنا تۇسىنىكسىز قىلىقتارىڭنان!..
— مەيىزىم مەنىڭ! ءوزىم دە ابدەن قاجىدىم.
— قانشا ۋاقىت بولدى مەنىڭ قولىمنان ءبىر ءتۇيىر ءدام تاتپاعانىڭا؟
— «قاعاناتتان» ءىشىپ ءجۇرمىن عوي...
— سەن ەشتەڭە ءىشىپ جۇرگەن ادامعا ۇقسامايسىڭ. قالتاڭدا سوقىر تيىن دا جوق. تاماق ءىش دەپ بەرگەن اقشادان جىلان كورگەندەي جيىرىلاسىڭ. نەگە؟
— بىلمەيمىن... مەنىڭ قارنىم اشپايدى. ماڭگىلىك توقپىن!
— استاپىراللا، نە دەيدى، مىناۋ؟ سەن جۇيكە دەرتىنە شالدىققاننان ساۋمىسىڭ؟
— ودان دا زورعى...
— جاراتقان قۇدايىم-اۋ، قانداي كۇيگە دۋشار ەتتىڭ، تاعى؟
— شارشاعىم كەلەدى، قارنىم اشىپ، ۇيگە اسىعىپ جەتكەندى ساعىندىم... مىنا نە توزبايتىن، نە كىرلەمەيتىن كيىمدەردەن جالىقتىم! ماشينامنىڭ بۇزىلعان جەرىن جوندەپ ماي-ماي بولىپ جۇرگەن كۇندەرىمدى اڭسايمىن! ەل سياقتى پەندەشە ءبىر قالىپتى ءومىر سۇرگىم كەلەدى. كىر جۇقپايتىن اينەك بولعىم كەلمەيدى، ەندى!..
— سەنى كىم زورلاپ ءجۇر؟ بولعىڭ كەلمەسە بولما...
— مەن ءۇش جىلعا كەلىسىم-شارتقا وتىرعانمىن. شىداۋىم كەرەك. شارتتى بۇزسام، باياعى تاز كەپەشىمىزدى قايتا كيەمىز.
— شارتى دا بوق دۇنيەسى دە قۇرىسىن! بار دا بۇز!
— ەشقايدا بارۋدىڭ قاجەتى جوق. مەن قۇپيانى اشتىم، شارت بۇزىلدى.
— ويباي، اتتان! سەنىڭ ءتۇرىڭ نە بوپ بارادى؟!
ەسىركەپتىڭ بەت تەرىسى سىپىرىلعانداي ۇساق قان تامىرلارى قىپ-قىزىل بوپ بىجىناي تارامدانىپ، ودان ىشكى ەتتەرىنىڭ بىلەۋلەنگەن سۋرەتتەرى كورىندى. سوسىن بىرتە-بىرتە ول كورىنىس ءسونىپ، ار جاعىنان اقسيعان ءاپپاق سۇيەكتەر قالقىپ شىقتى. قاڭقانىڭ سىرتى بۋالدىرلانىپ ءسال تۇردى دا سىڭىرلەرلەرى سۋالىپ، جىكتەرى اشىلعان سۇيەكتەر سالدىر ەتىپ ەدەنگە توگىلدى. كىسى بويىنداي تۇتىپ تۇرعان بۋالدىر ءتۇتىن ساۋلەلەنە ءۇپ ەتىپ، جوعارى ۇشا جونەلدى. مىنا سۇمدىقتى كوزىمەن كورگەن مەيىزگۇل ەسىنەن تانا، ءۇيىلىپ جاتقان سۇيەكتەردىڭ ۇستىنە جالپ قۇلادى...
بازاردان يتەرمەسىن الدىنا ساپ، ابدەن تيتىقتاپ كەلە جاتقان مەيىزگۇل جولدىڭ شەتىندە كولىگىمەن ارپالىسىپ جاتقان كۇيەۋىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستى.
— تاعى بۇزىلدى ما؟
— بۇنىڭ بۇزىلمايتىن كۇنى بار ما؟ ءومىر سۇرگىڭ كەلمەي كەتەدى!
— ءجا، جەتىسىپ جۇرگەن ەشكىم جوق. قاشان كەلەسىڭ؟
— ە قايدان بىلەم. سۇيرەتسەم دە ءبىر كەلەرمىن. تاڭ اتقالى ءنار سىزعام جوق.
— «قاعاناتتان» ىشە سالمادىڭ با؟ تاماعى ارزان دەيدى عوي.
— ايتادى ەكەنسىڭ! اقشا ۇنەمدەيمىن دەپ شىلىمدى دا تاستادىم. «قاعاناتشىلىن»!..
وسى كەزدە بۇلاردىڭ تۇسىنان ءبىر ەگدەلەۋ كىسى ءوتىپ بارا جاتىپ، ەسىركەپكە كوز قياعىن تاستادى. ەسىركەپتىڭ تۇلا-بويىن ءبىر سۇراپىل ىزعار وسىپ ءوتتى. جىرتقىش اڭنان دا ولاي سەسكەنبەسسىڭ، ءسىرا! ءتىلى كۇرمەلىپ، ايەلىنە بارا بەر دەگەندەي قولىمەن ىم جاسادى دا جان ساقتاعىسى كەلگەندەي كاپوتىنىڭ استىنا سۇڭگىدى. مەيىزگۇل يتەرمەسىن يتەرىپ ءۇي جاعىنا بەت الدى. ونىڭ سوڭىنان الگى ەگدە كىسى ادەيى ىلەسكەندەي...
ەسىركەپ بويىن مۇزداتقان سۋىقتىڭ الىستاعانىن سەزىنىپ، كاپوت استىنان شىعىپ، جان-جاعىنا بارلاي قارادى. ايەلى كەتكەن جاقتاعى كوشەنىڭ بويىنان ماناعى ەگدە كىسىنىڭ سۇلباسىن اڭعارعانداي بولدى. ول الدىنداعى يتەرمە قۋالاعان كەلىنشەكتىڭ سوڭىنان بۇكەڭدەپ ەرىپ بارا جاتتى. ەسىركەپتىڭ كوڭىلىنە تۇسىنىكسىز الاڭ ورنادى. ءوز باسىنان الدەبىر بەيمالىم جاعدايدى كەشىرگەنىن ىشتەي اڭعاردى. تەك، ونىڭ ءوڭ ياكي ءتۇس ەكەنىن اجىراتا الار ەمەس. كولىگىن تەزدەتىپ جوندەۋگە كىرىستى. بويىن ءقاۋىپ بيلەپ، ۇيگە اسىقتى...
— قىزىم، جۇمىسىڭ اۋىر بوپ، قاتتى شارشاپ جۇرگەن سياقتىسىڭ؟ ارباڭدى مەن يتەرىسەيىن.
— اتا، ونىڭىز ۇيات قوي! كۇندەگى تىرلىگىم، ەت ءولىپ كەتتى.
— ولاي دەۋگە بولمايدى. ادام ەرتەڭگە سەنىم ارتىپ، ءبىر ۇمىتكە ارقا سۇيەۋى كەرەك.
— مەنىڭ ءۇمىتىم: انا ءۇش قارعامنىڭ دەنى ساۋ بولىپ، ەلدەن قالماي ءومىر سۇرسە دەگەن عانا ارمان...
— جاقسى ارمان ەكەن! ال وزدەرىڭ شە؟
— كۇيەۋىم ەكەۋمىز بە؟
— ءيا.
— بىزگە ەشتەڭە دە كەرەك ەمەس. بالالاردىڭ كەلەشەگىنەن وزگە نە كەرەك بىزگە؟
— جەكە باستارىڭنىڭ باقىتى دەگەندەي.
— ونىڭ بارلىعى بالالار تۋعانشا بولدى دا سوسىن ۇمىتىلدى، اتا... اۋستراليا تاۋىعى دەگەندى ەستىپ پە ەدىڭىز؟
— و نەسى تاعى؟
— سونداي تاۋىق بار دەيدى. جۇمىرتقالارىن جاپىراقتىڭ استىنا كومىپ، مينۋت سايىن تۇمسىعىن تىعىپ، قىزۋىن ولشەپ، قىسقاسى بالاپاندارى شىققانشا تىنىم تاپپاي، اقىرى زورىعىپ ولەدى ەكەن. سونداعى ونىڭ عۇمىرى — العاشقى بالاپان شىعارعان ۋاقىتقا دەيىن عانا كورىنەدى.
— سوڭىنا ۇرپاق تاستاپ كوز جۇمادى دەسەڭشى. تىم قاتال تاعدىر ەكەن...
— بىزدىكى دە سول. كەشە عانا بۇرىمى بۇلعاقتاعان ەركە قىز سەكىلدى ەدىم، ەندى تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىنەن ءجۇن-جۇنى شىققان جامان ايەلگە اينالدىم.
— بۇلاي بولۋىنا ءبىر دايەكتى سەبەپ بولۋى ءتيىس قوي؟
— سەبەپ — كەدەيشىلىك. وسىعان دا ءتاۋبا دەگىزىپ قويعان — ىشتەي تۋعان جاسىق تۇيسىك... داراقىلىق تا بار. وعان ۇنەمدەۋدى بىلمەيتىن بەرەكەسىزدىك قوسىلادى. سەبەپ كوپ، اتاسى. ءومىردى سۇيگەننىڭ ورنىنا ونى ءيتتىڭ ەتىندەي جەك كورگىزەتىن شاراسىزدىق تاعى بار...
— ەگەر مەن قول ۇشىمدى بەرسەم قالاي؟
— ءسىز مەنى جەڭىل جۇرىسكە ىڭعايلى بىرەۋ دەپ قالعان سياقتىسىز؟ جارلى بولسام دا ارلىمىن!
— كەشىر، قىزىم! ونداي ويدى ويلايتىن جاستان كەتكەنمىن.
— قازىرگىنىڭ شالدارى قۇتىرعان زامان! پەيىلىڭىز ادال بولسا ايتىڭىز.
— تەك، ءبىر شارتىم بار.
— ماقۇل.
— قولىڭا مىنا كارتانى تابىس ەتەم، كودى ءوزىڭنىڭ تۋعان جىلىڭ. بۇندا قوماقتى سوما سالىنعان. ونى ۇلكەن بالاڭ كامەلەتكە تولعاندا عانا الاسىڭ. وعان دەيىن رۇقسات جوق. وسىعان كەلىسەسىڭ بە؟
— قالجىڭداپ تۇرعان شىعارسىز؟ ويىن كوتەرەتىن جاعدايدا ەمەسپىن، اتاسى!..
— راس ايتام! بۇل قارجى سەنىڭ ەرتەڭگە دەگەن سەنىمىڭدى ارتتىرىپ، بويىڭا قۋات، جانىڭا سۇيەۋ بولادى دەپ ويلايمىن. وعان دەيىن وسى تىرلىكتەرىڭمەن كۇن كورە بەرىڭدەر. الدارىڭدا جارقىن تاڭنىڭ اتاتىنىنا سەنىمدى بولۋ دا ءبىر باقىت ەمەس پە؟
كەشكىسىن القىم-جۇلقىم بولىپ ەسىركەپ تە جەتتى. بەتى-قولىن شالا-شارپى جۋىپ، داستارقانعا جۇگىردى. كۇنى بويعى اشتىقتان قانى دا ءتۇرى دە قارايىپ كەتىپتى. قاراڭ-قۇراڭى اندا-مۇندا عانا قازىنا كەسپەسىن قوماعايلانا اساۋعا كىرىستى.
— ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن با؟
— ە نە؟
— ۇيگە كەلە جاتقاندا ءبىر ەگدە كىسىمەن اڭگىمەلەستىم. ءوزى قىزىق ادام ەكەن!
باسىندا مىنا شال ماعان قىرىنداپ كەلە مە دەپ قاۋىپتەندىم. سوسىن قالاي سويلەسىپ كەتكەنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. ەشقاشان قاپەرىمە كەلمەگەن ىشكى ويلارىمدى اقتارىپ تاستاپپىن.
— باسقا ەشتەڭەڭ اقتارىلعان جوق پا؟
— اقشانى ايتاسىڭ با؟ ول ءدىن امان. كەرىسىنشە ول ماعان كارتىشكا بەردى.ىشىندە قوماقتى سوما بار، بالاڭ ەرجەتكەندە عانا الا الاسىڭ، شارتىم سول دەپ.
— وعان دەيىن السا نەعىلادى ەكەن؟
— شارت بۇزىلادى.
— بۇزىلسا بۇزىلا بەرسىن! اقشا بىزدىكى عوي. ونىڭ ءشارۋاسى قانشا؟
— بولمايدى دەدى. بۇل سەندەردىڭ ەرتەڭگە دەگەن سەنىمدەرىڭ، تاعى بىردەڭەلەر ايتتى، ۇمىتىپ قالدىم...
— ەرىككەن شالدىڭ قىلجاعى شىعار؟
— كودى سەنىڭ تۋعان كۇنىڭ دەدى.
— ەگەر راس بولسا، مىنا جۇيكەنى توزدىرعان كولىكتەن قۇتىلىپ، ءبىر شالقىر ەدىك! ءجۇر كەتتىك. بانكوماتتان بارىپ تەكسەرىپ كورەلىك.
— بۇل ءبىزدىڭ اقشا ەمەس، بالالارعا ارنالعان قارجى. سولاردىڭ كەلەشەگىنە...
— وتتايدى ەكەنسىڭ! ايتپادى دەمە، ءبىزدىڭ سىرتىمىزدان جاسىرىن كامەرامەن اڭدىپ ءجۇر. وسى قاراڭعىدا بارىپ بىلەيىك، نە بىلىق ەكەنىن. ويتپەسە، كۇندىز ۇڭىرەڭدەپ، ەلگە كۇلكى-مازاق بولامىز!.. بۇلار جاتاقتارىنا تاياۋ جەردەگى بانكوماتقا جاياۋ بارىپ، كارتانى سالىپ، كودتى تەردى. ءبارى ويداعىداي. قولجەتىمدى سوماعا باستى. الدىڭعى 1 دەگەن ساننان سوڭ قاپتاعان نولدەر شىقتى. ەكەۋىنىڭ كوزدەرى اتىزداي بولىپ، بىر-بىرىنە قاراستى.
— ءبارىن المايىق، جاڭا كولىككە جەتەردەي عاناسىن شىعارايىق.
— ءوزىڭ ءبىل.
تابلودان «قارجىنى تولىق شىعارۋدى وتىنەمىز.» دەگەن جازۋ شىقتى. ولار قايتادان كودتى تەرىپ، قولجەتىمدى سوماداعى شۇبىرعان نولدەردى ساناۋعا كىرىستى.
— مىناۋ وراسان اقشا عوي! جيىرما ءنول سانادىم.
— بالالاردىڭ باعى شىعار، ەسىركەپ وسىعان تيىسپەي-اق قويالىقشى! اش كوزدىكپەن شارتتى بۇزامىز دەپ، كەلەشەككە بالتا شاۋىپ جۇرمەسەك يگى؟!
— قۇداي بەرەم دەسە، پورتىشكادان دا بەرە سالادى دەگەن وسى! وتتاما! نولدەردى سانا، قىڭقىلداماي... قانشا ءنول سانادىڭ؟
— جيىرما ءبىر...
— ول قانشا دەگەن اقشا؟
— مەن قايدان بىلەمىن! ايتەۋ كىلەڭ سالاقتاعان ءنولى كوپ اقشا... تەرەيىن بە؟
تابلادون «الىنۋعا ءتيىستى سوما دۇرىس تەرىلمەدى. سوڭعى مۇمكىندىگىڭىز قالدى» دەگەن جازۋ شىقتى. قولجەتىمدى سومانى قايتا اشىپ، نولدەردى ىجداعاتپەن ساناۋعا كىرىستى. ءبىرازدان سوڭ ەكەۋىنىڭ دە كوزدەرى بۇلدىراپ، ءنولدىڭ ۇستىنە ءنول شىعىپ، بىج-تىج بولىپ كەتتى. ەسىركەپ ەكى كوزىن ۋقالاپ، اناداي جەرگە بارىپ، اشۋدان جەرگە ءبىر تۇكىردى. ويماقتاي جارىققا ەمىنىپ تۇرعان ايەلىنە قاراپ ايعاي سالدى.
— ويىڭا كەلگەن ءنولدى تەرە سالشى. قۇرسىن، كەتەيىك! ميىم اينالىپ كەتتى!
— بىرەسە وتىز، بىرەسە قىرىق بوپ كەتتى، قۇرعىرىڭ!
بانكومات ساقۇر-سۇقىر ەتىپ، اقشانىڭ ورنىنا تىلدەي قاعازدى شىعاردى.
مەيىزگۇل تۇبىرتەكتى الىپ، ەجىكتەپ وقي باستادى.
— «شارت ورىندالمادى»
— شارت ورىندالمادى!؟ — دەپ اناداي جەردە تۇرعان ەسىركەپ داۋىستاي قايتالادى دا باسىن قوس قولداپ ۇستاي الدى: — شارت! ءيا، مەندە وسىنداي
ءبىر پالەگە جولىققان سەكىلدىمىن؟ ءتۇسىم بە دەپ جۇرسەم ءوڭىم دە بولعان ەكەن عوي... قاپ!
— راس ايتاسىڭ ەسىركەپ، مەندە كەيدە اڭىرىپ ءبىر ءتۇستى ويىما الا بەرەم... ول ءتۇس بولماعانى عوي؟ سەنىڭ سۇيەكتەرىڭ شاشىلىپ، ءوزىڭ بۋ بولىپ ۇشىپ كەتكەنىڭ كوز الدىمنان كەتپەيدى!
— ءيا، مەيىزگۇل... ەكەۋمىزگە ءبىر سىناق تۇسكەن ەكەن. ونى ورىنداي المادىق.
— ءجا، جانىم... قاپا بولما. ەل ىرگەسى تىنىش بولسىن دە. وسى پەندەلىك تىرلىكتىڭ ءباتۋاسىن بەرە گور دەپ تىلەيىك. سەن امان بول، بالالار امان بولسىنشى. باسقا نە كەرەك...
— سولايى سولاي-اۋ... سەن دە امان بول مەيىزىم!
كوكتەمنىڭ ەندى كۇش الا باستاعان بۋسانىستى شاعى. قارا ورىك پەن سارى ورىكتىڭ جارىسا گۇلدەپ، ەندىگى كەلىپ-كەتەر ۇسىكتەن دە جاسقانباي، ومىرشەڭ تۇيىندەرىن تاستاۋعا اسىققان مەزگىلى. دۇنيەدەگى بارلىق تىرشىلىك يەلەرى ىنتىق سەزىمگە بولەنەتىن، تابيعاتتىڭ تامىلجىعان ءبىر عاجاپ كەزەڭىندەگى — تىمىق كەش ەدى. وسى جۇپارعا مالىنعان ەرلى-زايىپتى ەكەۋ: ۇستىلەرىنەن ءبىر جۇك تۇسكەندەي تىنىستارىن كەڭ الىپ، كەرەمەت سەرۋەن سۋرەتپەن ءتۇندى ۇڭگىپ، ۇزاپ بارا جاتتى...
— وسىلاي قول ۇستاسىپ جۇرگەنىمىز قاشان ەدى، ەسىركەپ؟
— قىز-جىگىت بولعان شاعىمىزدا شىعار...
بۇلارعا قارسى كەلە جاتقان بەيساۋات جالعىز قارا، تۇستارىنا جاقىنداي بەرە — قالتارىس كوشەگە اۋىپ كەتتى. ول — وتكەن جولعى ەگدە كىسى ەدى. كىلت توقتادى دا الاڭسىز كەتىپ بارا جاتقان انا ەكەۋىنىڭ سوڭىنان سۇزىلە، ءبىراز قاراپ تۇردى. «بۇلار قيالداسا دا زاتتى كورەتىن، ۇشسا دا زاتقا ءمىنىپ ۇشاتىن قىزىق جاراتىلىس ەكەن!؟ تۇسىنبەدىم...» وسىنداي تۇجىرىمعا كەلگەن ول كۇرسىنىسكە ۇقساس دىبىس شىعاردى دا قۇيىن سەكىلدى ۇيىرىلە كوتەرىلىپ، قاراڭعىلىق بوياۋىنا ءسىڭىپ، عايىپ بولدى...
You Might Also Like
-
“مىنا “سوققان” نە دەيدى”، — دەمەڭىز. “كۇلدىرە ءبىلۋ — ونەر، كۇلە ءبىلۋ — ءومىر، كۇلكى بولۋ — ءولىم”، — دەمەپ پە ەدى شانشار ءسوزدىڭ &ldqu...
-
اشاڭ ءجۇزدى انانىڭ اقمولاعا اۋىسقان تۇڭعىشىن ءازازىل ازعىردى. ءازازىل ازعىرماسا ۇلىنىڭ ۇلارداي شۋلاتىپ نەسى بار؟! مۇڭلىق انانىڭ بولجالسىز ساپارعا اتتانىپ نەسى بار؟! ساپاردىڭ سوڭى سورلى انانىڭ سوراسىن ...
