InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى مۋحامادەيەۆا زارينا فاريدوۆنا
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

جوسپار:

1. تاريحي ماعلۇماتتار

2. قاسيەتتەرى. ولاردىڭ قوسىلىستارى

 

1. سيركونيي مەن گافنيي پەريودتىق جۇيەنىڭ ءىV توبىنا تيتاننىڭ توپشاسىنا كىرەدى.

سيركونيي 1789 جىلى م.كلارپورت (گەرمانيا) سيركون دەگەن مينەرالدى اشتى. سيرون وتە ەرتەدە بەلگىلى بولدى، ونىڭ اتالۋى ءار ءتۇرلى – گياسينت، ياسينت، يارگون. ونىڭ وتە ادەمى تۇسىنە جانە مولدىرلىگىنە  بايلانىستى ءار ءتۇرلى اشەكەي رەتىندە پايدالانىلدى.

1923 جىلى گافنييدى سيركون (سكانديۆانيا) مينەرالىنان د.حيەۆەشي، د.كوستەر (دانيا) اشتى. گافنيي دەپ اتالۋى كوپەنگاگەن دەگەن سكانديۆان قالاسىنا بايلانىستى (لاتىنشا "ناfnia").

د.ي. مەندەلەيەۆ پەريودتىق جۇيەنى قۇراعاندا گافنيي ءالى اشىلماعان، سوندىقتان پەريدتىق جۇيەدە بەلگىسىز ەلەمەنتكە بوس ورىن قالدىرىلعان، ونىڭ رەتتىك ءنومىرى 72 دەپ انىقتالعان. سيركوندا سيركونييمەن قاتار جۇرگەن جاڭا وسى ەلەمەنت (N72) دەپ تابىلعان.

2. سيركونيي مەن گافنييدىڭ ەلەكتروندىق قۇرىلىسى كەلەسىدەي:   Zr - 2، 8، 18، 10، 2؛ Hf - 2، 8، 18، 32، 10، 2. وسىعان بايلانىستى تۇراقتى ۆالەنتتىلىك كۇيى – ءتورت. 1 كەستەدە سيركونيي مەن گافنييدىڭ ەڭ ماڭىزدى فيزيكالىق كونستانتالارى كەلتىرىلگەن.                                    

1 كەستە

سيركونيي مەن گافنييدىڭ فيزيكالىق كونستانتالارى

ەلەمەنت	رەتتىك نومەرى	اتومدىق سالماعى	تىعىزدىق گ/سم3	اتومدىق راديۋسى	بالقۋ تەمپەر.0س	قايناۋ تەمپ.0س
سيركونيي (Zr)	40	91،22	6،5	1،60	1952	4340
گافنيي (Hf)	72	178،6	13،31	1،59	1977	4600

بالقۋ جانە قايناۋ تەمپەراتۋرالارى مەتالداردىڭ تازالىعىنا بايلانىستى. سىرتقى تۇرىنە قاراعاندا مەتالدار بولاتقا ۇقساس، تازا تۇرىندە وتە جۇمساق.

سيركونيي مەن گافنيي يادرولىق تەحنيكادا ماڭىزى ولاردىڭ پايدالانىلاتىن قاسيەتتەرى – جىلى نەيتروندار الۋ: سيركونييدىڭ نەيترونداردى باسىپ الۋىنىڭ كولدەنەڭ قيماسى وتە از – 0،18 بارن.، ال گافنييدىكى 120 بارن.

ەكى مەتالدىڭ بىرنەشە تابيعاتتىق يزوتوپتار بار (Zr-7، Hf-6) جانە بىرنەشە قولدان ىستەلگەن يزوتوپتار، كەيبىرىنە «تاڭبالانعان اتومدار» (راديواكتيۆتى ينديكاتورلار) رەتىندە پايدالانادى.

مەتالداردىڭ حيميالىق اكتيۆتلىگى جوعارى بولعاندىقتان ولاردى تازا تۇرىندە الۋ وتە قيىن. كادىمگى تەمپەراتۋرالى اۋادا ولار وزگەرمەيدى، ءبىراق قىزدىرعاندا وتتەك جانە ازوتپەن ارەكەتتەسىپ، وكسيدتەر مەن نيتريتتەر تۇزەدى. مەتالدار سۋتەكتى جۇتىپ نيتريتتەر تۇزەدى: Zr₄ن، Zr₂ن. Zrن، Zrن₂.

قىشقىلداردىڭ سيركونيي مەن گافنييگە اسەرى جوق، تەك قانا پاتشا جانە فتور قىشقىلىندا ەريدى. ءبىراق كەيبىر ارەكەتتەسۋلەردە – سيركونييدىڭ جاي كۇكىرت جانە كونسەنترلى تۇز قىشقىلىندا ەرۋى كورسەتىلگەن.

سيركونيي كوررزياعا جوعارى تۇراقتىلىق كرسەتەدى. سيركونيي (گافنيي) سىلتىلەردىڭ ەرىتىندىسىمەن ارەكەتتەسپەيدى، ال بالقىعان سىلتىلەرمەن ارەكەتتەسەدى.

وتتەكپەن قوسىلىستارى

سيركونيي مەن گافنييدى اۋادا قىزدىرعاندا توتىعىپ، وكسيدتەر تۇزەدى. سيركونييدىڭ جوعارى وكسيدى - Zrو₂، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 2700°س. Zrو₂ ءۇش كريستاللدى موديفيكاسيادا بولادى، وزگەرۋ نۇكتەلەرى 1205°-1900°س، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 4300°س. Zrو₂ تابيعاتتا بوc كۇيىندە كەزدەسەدى (مينەرال باددەلەيت).

سيركونييدىڭ تومەنگى وكسيدتەرى Zr₂و₃ جانە Zrو بەلگىلى. گافنيي - نfO₂ دەگەن جوعارى وكسيد تۇزەدى، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 2990°س.

سيركونيي مەن گافنييدىڭ وكسيدتەرى سۋدا ەرىمەيدى. ولارعا سايكەس گيدراتتاردى ەكى جولمەن الۋعا بولادى: كەيبىر تۇزداردىڭ ەرىتىندىلەرىن گيدروليزدەۋ ارقىلى نەمەسە تۇزدارعا سىلتىلەرمەن اسەر ەتۋ ارقىلى. ءبىرىنشى جاعدايدا گيدراتتار تۇزىلەدى، ولار ماتاقىشقىلدارعا سايكەس كەلەدى، مىسالى، Zrو(وH) يەمەسس ن₂Zrو₃:

Zr(Sو₄)₂  +  زن₂و → Zr(ون)₂↓  +  2ن₂Sو₄؛

ەكىنشى جاعدايدا — ورتوقىشقىلدارعا Zr(ون)₄ نەمەسە ن₄ZrO₄

Zr(Sو₄)₂  +  4Naون   →  Zr(ون)₄  +  2Nا₂و₄.

گيدروكسيدتەر امفوتەرلى قاسيەتتەر كورسەتەدى.   

ZnO₂ جانە نfو₂ كۇشتى قىشقىلداردى قوسىپ (جاي قوسۋ كەرەك، قىزدىرۋ) نەمەسە سىلتىلەرمەن بالقىتىپ ەرىتۋگە بولادى:

ZrO₂ + 2H₂SO₄  → Zr(Sو₄)₂ + 2ن₂و

ZrO₂ + 2NaOH → Na₂ZrO₃ + ن₂و

كومپلەكستى قوسىلىستار تۇزىلەتىن بولعاندىقتان، وكسيدتەر فتور قىشقىلىندا جاقسى ەريدى.

سيركونيي مەن گافنييدىڭ تۇزدارى

سيركونيي مەن گافنييدىڭ وكسيدتەرىن سىلتىمەن بالقىتقاندا سيركونيي مەن گافنيي قىشقىلدارىنىڭ (ن₂ZrO₃، ن₂Hf O₃) تۇزدارى – سيركوناتتار مەن گافناتتار (مە₂ZrO₃، مە₂Hf O₃) تۇزىلەدى:

ZrO₂ + 2NaOH ^t→  Na₂ZrO₃ + H₂O

HfO₂ + 2NaOH ^t→ Na₂HfO₃ + H₂O

سيركونيي مەنگافنييدىڭ وكسيدتەرى ساو، ۆاو، Srو جونە مgو وكسيدتەرىمەن ارەكەتتەسەدى، مىسالى:

ZrO₂ + CaO → CaZrO₃

HfO₂ + CaO → CaHfO₃

سيرەك جەر ەلەمەنتتەر وكسيدتەرىمەن (لانتان، ساماريي، نەوديم) ارەكەتتەسكەندە سيركونات تۇزىلەدى، قۇرامى Lا₂Zr₂و₇.

ZrO₂ جانە نfو₂ كرەمنيي وكسيدىمەن بالقىعاندا سيليكيتتار تۇزەدى.

ZrO₂ + SiO₂ → ZrSiO₄

HfO₂ + SiO₂ → HfSiO₄

سيركونيي مەن گافنيي سيليكاتتارى تابيگاتتا مينەرال تۇرىندە كەزدەسەدى: ZrSءىو₄ — سيركون، HfSءىو₄ — گافنون.

سيركون (ZrSءىو₄) سودامەن نەمەسە ناتريي گيدروكسيدىمەن ارەكەتتەسكەندە ناتريي سيركونوسيليكاتى تۇزىلەدى Nا₂ZrSءىو₅ نەمەسە ZrSءىو₄·Nا₂و — اق ۇنتاقتى زات، سۋدا ەرىمەيدى، مينەرالدى قىشقىلداردا جاقسى ەريدى.

سيركونيي مەن گافنييدىڭ وكسيدتەرى قىشقىلداردا ەرىگەندە تۇزدار تۇزىلەدى:

ZrO₂ + 2H₂SO₄  → Zr(SO₄)₂2H₂O

HfO₂ + 2H₂SO₄ → Hf(SO₄)₂2H₂O

تۇزدار ەرىتىندىلەردە وڭاي گيدروليزدەڭەدى، سوندىقتان ءبىر مەزگىلدە سيركونييدىڭ ءار ءتۇرلى يوندارى بولۋى مۇمكىن: Zr⁴⁺ - سيركونيي-يوندارى، Zrو²¹ - سيركونيل-يوندارى، سونىمەن قاتار گيدراتتى تۇرلەرى. سيركونيي (IV) ەرىتىندىدە پوليمەر تۇرىندە بولۋى مۇمكىن، پوليمەرلەنۋ دارەجەسى سيركونييدىڭ كونسەنتراسياسى مەن رن-نا بايلانىستى. بۇل بايلانىس 1 سۋرەتتە كەرسەتىلگەن.

وسى بايلانىستان كورەتىنىمىز: سيركونييدىڭ كونسەنتراسياسى مەن رن-ى جوعارى بولسا — پوليمەرلەنۋ دارەجەسى دە جوعارىلايدى. كومپلەكس ءتۇزۋشى رەاگەنتتەردى قوسقاندا، مىسالى، فتور قىشقىلىن، پوليمەرلەر بۇزىلادى.

1 سۋرەت - سيركونيي يوندارىنىڭ پوليمەرلەنۋ فاكتورىنىڭ كونسەنتراسياسىنان جانە ەرىتىندىنىڭ رن-نان تاۋەلدىلىگى (سىزىقتار جانىنداعى ساندار پوليمەرلەنۋ فاكتورىنا تەڭ)

2 سۋرەت - سيركونيي مەن گافنيي گيدروكسيدىنىڭ ناتريي گيدروكسيدىندە ەرىگىشتىگى

سيركونيي مەن گافنييدىڭ تۇزدارىنا ازداپ ءسىلتى قوسسا نەمەسە گيدروليزدەنۋ رەاكسياسىن وتكىزسە، تۇنباعا نەگىزگى تۇزدار تۇسەدى، بىرتىندەپ گيدروكسيدتەرگە اۋىسادى. سيركونيي مەن گافنييدىڭ گيدروكسيدتەرى ناتريي گيدروكسيدتەرىندە ەريدى.

بۇل سۋرەتتەن گافنيي گيدروكسيدىنىڭ ەرىگىشتىگى سيركونيي گيدروكسيدىنەن جوعارىلاۋ ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ناتريي گيدروكسيدىنىڭ ماكسيمۋمىنا جەتىپ (12 مول/ل) گافنيي ەرىگىشتىگى تومەندەيدى. وسى جاعدايدا ناتريي گيدروكسوگافناتى Nا₂نf(ون)₆ تۇزىلەدى، بۇل زات قاتتى فازا تۇرىندە بولىنگەن.

ەرىگەن كومپلەكستى قوسىلىستاردىڭ جالپى فورمۋلاسى مە(ون)_4+n^n- (Me – سيركويي مەن گافنيي)، ولاردىڭ تۇراقسىز كونستانتالارى كەلەسىدەي: Zr(OH)₅ – 1،9*10^-5 ،  Hf(OH)₅ – 1،1*10^-5 .

گيروكسيدىنىڭ ەرىگىشتىك كوبەيتىندىسى: Zr(OH)₄ – 3*10^-26 ،  Hf(OH)₄ -4*10^-26.

سيركونيي مەن گافنييدىڭ فوسفاتتارى جانە فەرروسيانيدتەرى

سيركونيي مەن گافنيي ناشار ەريتىن فوسفاتتار تۇزەدى جانە Zr₃(رو₄)₄. بۇل فوسفاتتار قىشقىدداردا ەرىمەيدى، سوندىقتان سيركونيي مەن گافنييدى باسقا مەتالداردان بولۋگە بولادى.

سيركونيي مەن گافنيي از ەريتىن فەرروسيانيدتەر تۇزەدى. فەرروسيانيدتەردىڭ قۇرامى ونىڭ كونسەنتراسياسىنا جانە سيركونيي تۇزدارىنىڭ گيدروليزىنە بايلانىستى.

سيركونيي وكسيحلوريدىنە ناتريي فەرراسيانيدىن قوسسا، قۇرامى [Zrو(ون)]₄[عە(سN)₆] قوسىلىس تۇزىلەدى، ال كاليي فەرراسيانيدىن قوسقاندا Zrو/ZrO(ون)/₂/عە(سN)₆/ قوسىلىس تۇزىلەدى. گيدروليز بولماعاندا قىشقىلدى ورتادا نورمالدى فورروسيانيد قۇرامى Zr[عە(سN)₆]-6ن₂و تۇزىلەدى.

پەروكسيدتى قوسىلىستارى

سيركونيي مەن گافنييدىڭ تۇزدارىنا ءسىلتىلى ورتادا پەروكسيد سۋتەكتى قوسقاڭدا، پەروكسيدتى قوسىلىستار تۇزىلەدى — نادقىشقىلدار، ولاردى بوس تۇرىندە ءتۇسسىز تۇنبا رەتىندە بولۋگە بولادى. نادقىشقىلدار سۋتەك پەروكسيدى سياقتى كۇشتى توتىقتىرعىشتار.

گالوگەندەرمەن قوسىلىستارى

سيركونيي مەن گافنيي قىزدىرعاندا گالوگەندەرمەن ارەكەتتەسەدى.

سيركونيي ءفتوريدى Zrع₄ سيركونيي مەتالىن فتورسۋتەكپەن قىزدىرعاندا الىنادى. ادەتتە Zrع₄ سيركونيي وكسيدىنە فتوريد سۋتەگىن قوسۋ ارقىلى نەمەسە سيركونيي تۇزدارىن ەرىتىندىدەن Zrع₄·nن₂و تۇرىندە الىنادى:

ZrO₂ + 4HF → ZrF₄ + 2H₂O

Zr(SO₄)₂ + 4HF → ZrF₄

ZrF₄ – اق ءتۇستى زات، 800-1000⁰س ۇشادى، سۋدا قيىن ەريدى (14ل/ل)، فتور قىشقىلىندا كومپلەكستى قىشقىل ءتۇزىپ، جاقسى ەريدى:

ZrF₄ + 2HF → H₂[ZrF₆] + 2H₂O

HfCl₄ كومپلەكستى قوسىلىستى (NH₄)₂HfF₆ تەرميالىق ديسسوسيالانۋ ارقىلى الىنادى:

(NH₄)₂HfF₆ → HfF₄ + 4NH₄F

سيركونيي مەن گافنييدىڭ حلوريدتەرى مەتالداردىڭ حلورمەن قىزدىرعاندا نەمەسە مەتالداردىڭ وكسيدتەرىنىڭ (كومىرتەك قاتىسىندا) حلورمەن ارەكەتتەسۋى ارقىلى الىنادى.

 ZrCl₄ – اق ءتۇستى ۇشقىش كريستالدى زات، سۋ قوسقاندا تولىق گيدروليزدەنەدى:

ZrCl₄ + 2H₂O → Zr(OH)₄ + 4HCl

سونداي-اق باسقا گالوگەندەردى قىزدىرعاندا مەنتالدارمەن ارەكەتتەسەدى. تەحنولوگيادا جانە aنaليتيكالىق حيميادا يوديدتەر پايدالانادى.

3 سۋرەت - سيركونيي ءحلوريدى مەن ءيوديدىنىڭ بۋلارى قىسىمىنىڭ تەمپەراتۋرادان تاۋەلدىلىگى

ZrCl₄ - اق ءتۇستى، ۇشقىش كريستاللدى زات.

Zrءى₄ - سارى ءتۇستى كريستاللدى زات، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 499°س (قىسىم جاعدايىندا). قىزدىرعاندا سيركونيي ءيوديدى ايدالادى.

سيركونيي مەن گافنييدى تازا مەتالل كۇيىندە الۋ ءۇشىن يوديدتەر پايدالانىلادى. مەتالدار تازا كۇيىندە تەرميالىق ديسسوسياسيا ادىسىمەن الىنادى:

ZrI₄ ^t→ Zr + 2ءى₂

Hf I₄ ^t→ Hf + 2ءى₂

كومپلەكستى فتوريدتەردىڭ جانە كومپلەكستى حلوريدتەردىڭ تاجىريبەدە ماڭىزى زور.

ولار "كومپلەكستى قوسىلىستار"  دەگەن بولىمدە قاراستىرىلادى

حلوريدتەر ورگانيكالىق زاتتارمەن ءبىرقاتار كۇردەلى قوسىلىستار بەرەدى، مىسالى، سپيرتتەرمەن، پيريدينمەن. سيركونيي حلوريدىنە بەلگىلى ەتيل-، مەتيل-، فەنيلبەنزواتتار، گافنيي حلوريدىنە — ەتيل-، مەتيلبەنزواتتار. بۇل زاتتار سۋ قوسقاندا ىدىراپ، تەتراحلوريد جانە ەفير بەرەدى، وسى قاسيەتتى پايدالانىپ، سيركونيي مەن گافنييدى باسقا ەلەمەنتتەردەن بولۋگە بولادى.

سيركونييگە سونىمەن قاتار بەلگىلى وكسيحلوريد، مىسالى ZrOCl — سيركونيلحلوريد، سيركونيي ءحلوريدى سۋمەن ارەكەتتەسكەندە تۇزىلەدى:

Zrس1₄ +   ن₂و  →  Zrوس1₂ + 2ءنسى

Zrوس1₂ مولەكۋلاسى 8 سۋ مولەكۋلاسىمەن كريستالدانادى. سۋدا جاقسى ەريدى، كونسەنترلى تۇز قىشقىلىندا قيىن ەريدى /479/. Zrوس1₂-8ن₂و 45-65⁰س تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزدىرعاندا سۋ بولىنەدى، ال 80°س تەمپەراتۋرادا ىدىراپ حلور بولىنەدى، ال 400 – 450⁰س تەمپەراتۋرادا Zrو₂ بولىنەدى.

ەگەر بەلگىلى رن-تا وكسيحلوريد ەرىتىندىلەرىنە سۋلفات يوندارىن قوسسا (ناتريي، اليۋمينيي، تەمىر،  اممونيي  سۋلفاتتارىنىڭ ەرىتىندىسى) سيركونييدى نەگىزگى سۋلفاتتار تۇرىندە تۇنباعا تۇسىرۋگە بولادى.

سيركونيي مەن گافنييدىڭ ديگالوگەنيدتەرى الىنعان. سيركونيي تەتراحلوريدىن سيركونيي مەتالى قاتىسىندا قىزدىرعاندا قارا ءتۇستى ديحلوريد تۇزىلەدى:

Zrس1₄  +  Zr  → 2ZrCl₂

ال Zrس1₄ اۋاسىز ورتادا 350°س تەمپەراتۋرادا اليۋمينيي مەتالىمەن توتىقسىزداندىرعاندا قىزىل-قوڭىر ءتۇستى Zrس1₃ تۇزىلەدى، ودان ءارى قىزدىرسا ديسپروسپورسيالانۋ پروسەسى ءوتىپ دي- جانە تەتراحلوريد تۇزىلەدى:

2Zrس1₃  ↔ Zrس1₂ +  Zrءسى₄

ءدال وسىنداي رەاكسيالار، سيركونيي مەن گافيييدىڭ بروميدتەرمەن جانە يوديدتەرمەن وتەدى.

كومپلەكستى قوسىلىستارى

سيركونيي مەن گافنيي كومپلەكستى گالوگەنيدتەر بەرەدى  قۇرامى مە₂Zrگال₆  (مە — ءبىر ۆالەنتتى مەتالل، گال. – گالويد).

كومپلەكستى گالوگەنيدتەر تۇراقتى، ەڭ ماڭىزدىسى، كاليي فتورسيركوناتى ك₂ZrF₆، تەحنولوگيادا جانە اناليزدە پايدالانىلادى. گافنييدىڭ اليۋمينيي فتورگافناتى (NH₄)₂HfF₆ ەرىگىشتىگى جوعارى بولعاندىقتان ونى سيركونييدەن ءبولۋ ءۇشىن پايدالانادى. كەلەسى كومپلەكستى قوسىلىستار بەلگىلى: Rb₂Zr(نf)ع₆، سs₂Zr(نf)ع₆، ت1₂Zr(نf)ع₆، اgZr(نf)ع₆.

فتورسيركوناتتار سيركونييدى الۋ ءۇشىن پايدالانىلادى، سوندىقتان تولىق زەرتتەلگەن.

465°س تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزدىرعاندا ك₂Zrع_ب ىدىراپ، كع جانە Zrع₄ بولىنەدى:

كZrF₆  → 2KF   +   Zrع₄

600°س تەمپەراتۋرادا اۋادا Zrو₂ تۇزىلەدى. سيركونيي ءفتوريدى كومپلەكسىنىڭ تۇراقسىز كونستانتاسى 10^-9.

سونىمەن قاتار سيركونيي مەن گافنييدىڭ گەكساحلوريدتەرى بەلگىلى، سىرتقى سفeراسىندا ءار ءتۇرلى ءسىلتىلى مەتالدار بار ولار: ناتريي، كاليي، رۋبيديي، سەزيي. جوعارى تەمپەراتۋرادا ىدىراۋ رەاكسياسى وتەدى:

مە₂Zrءسى₆ ↔ 2مeس1   +  Zrءسى₄

سيركونيي مەن گافنييگە كومپلەكستى سۋلفاتتار بەلگىلى، سونىمەن بىرگە سيركونيي كومپلەكسىنىڭ تۇراقتىلىعى گافنييدەن جوعارىلاۋ /38/. كۇكىرت قىشقىلدى ورتادان سيركونيي سۋلفاتى ءتۇسسىز سيركونيل كۇكىرت قىشقىلى كريستالل تۇرىندە بولىنەدى، گيدروليز وتكەندە نەگىزگى سۋلفاتتار بولىنەدى. وسى قوسىلىستاردى كومپلەكستى قوسىلىستار دەپ قاراستىرۋعا بولادى، مىسالى ن₄[Zr(ون)₂(Sو₄)₆] · 4ن₂و.

سيركونيلكۇكىرت قىشقىلدىڭ ءتۇزىلۋىن جانە گيدروليزدەنۋ رەاكسياسىن پايدالانىپ تاجىريبەدە سيركونييدى ەرىتىندىدەن بولەدى.

كۇكىرت قىشقىلىنىڭ جوعارى كونسەنتراسياسىندا باسقا زات تۇزىلەدى — سيركونيي ءۇشسۋلفاتى ن₂[Zr(Sو₄)₃] · 3ن₂و.

سيركونيي نيتراتى بىرنەشە كومپلەكستى قوسىلىستار بەرەدى، ولار ءار ءتۇرلى ازوت قىشقىلدىق ورتادا تۇزىلەدى: ازوت قىشقىلىنىڭ نورمالدىق كونسەنتراسياسى 0،3 تومەن بولسا، وندا سيركونيي گيدروكسيدى تۋزىلەدى - Zr(ون)₄، قىشقىلدىڭ  كونسەتراسياسى جوعارىلاسا جوعارى پوليمەرلى مولەكۋلالار  ءتۇزىلىپ [Zr₂و₃]²⁺ يوندار پايدا بولادى، سوڭعىسىندا كەلەسىدەي كومپلەكستى يوندار تۇزىلەدى: [Zr(ون)₂Nو₃]⁺، [Zr(ون)₂(Nو₃)₂]°،  Zr(Nو₃)₂]²⁺، [Zr(ون)₂(Nو₃)₄]^2-.

سيركونيي مەن گافنيي قىمىزدىق قىشكىلمەن كومپلەكستى قوسىلىستار بەرەدى، ونىڭ فورمۋلاسى [مو(س₂O₄)₄]^4- (مە — سيركونيي نەمەسە گافنيي). بۇل كومپلەكس تۇز كىشقىلدى ەرىتىندىدە مەتالمەن وكسالات يوننىڭ قاتىسىمەن مە:س₂و₄^2- 1:25-تەن 1:100-گە دەيىن بولعاندا تۇزىلەدى. ال وكسالاتتىڭ كونسەنتراسياسى جوعارى بولعاندا (رن ءمانى 5،8-دەن 6،2-گە دەيىن) كەلەسى كومپلەكس تۇزىلەدى — [مە(س₂و₄)₅]^6-. كومپلەكستىڭ تۇراقتى كونستانتاسى 10³⁶. باسقا جۇمىستا كورسەتىلگەن تاعى ءۇش تۇراقتى وكسالات كومپلەكستىڭ ءتۇزىلۋى، تۇراقسىز كونستانتالارى ەسەپتەلگەن:

ZrC₂O₄²⁺؛ (K = 1،6·10^-10)؛ Zr(C₂O₄)₂ (K = 4،6·10^-8)؛ ZrO C₂O₄  (K = 2،1·10^-7)

سيركونيي مەن گافنييدىڭ باسقا كوپ ورگانيكالىق رەاگەنتتەرمەن كومپلەكستى قوسىلىستارىن تەحنولوگيادا جانە اناليزدە پايدالانادى /493-499/. مىسالى سيركونيي ليمون قىشقىلىمەن كاليي گيدروكسيدى قاتىسىندا كاليي سيتراتوسيركونيلوات تۇزەدى، قۇرامى ك₃[ZrO(س₆ن₅و₇)2ن]·8،5ن₂و، سپيرت قوسقاندا تۇنباعا تۇسەدى.

بورمەن، كومىرتەكپەن، كرەمنييمەن، ازوتپەن جانە فوسفورمەن قوسىلىستارى

2 كەستەدە سيركونيي مەن گافنييدىڭ قوسىلىستارىنىڭ قۇرامى جانە ماڭىزدى فيزيكالىق قاسيەتتەرى كەلتىرىلگەن.

وسى كسستەدەن سيركونيي مەن گافنيي بارلىق قوسىلىستارىندا جوعارى بالقۋ تەمپەراتۋراعا جانە جوعارى ەلەكتروتكىزگىشتىك قاسيەتىنە يە ەكەنى بايقالادى. كەلتىرىلگەن بارلىق قوسىلىستار حلوردىڭ اتموسفەراسىندا ىدىرايدى، سەبەبى حلوريدتەر تۇزىلەدى.

بوريدتەر كەلەسى رەاكسيا بويىنشا قىزدىرعاندا الىنادى:

7Zr  +   3ۆ₄س  +   ۆ₂و₃ → 7ZrB₂ + 3CO

نيتريتتەر مەتالدار ازوتپەن نەمەسە اممياكپەن ارەكەتتەسكەندە الىنادى /204/. سيليسيتتەردى ءار ءتۇرلى جولمەن الادى:

2 كەستە

سيركونيي مەن گافنيي بوريدتەرىنىڭ، كاربيدتەرىنىڭ، سيليسيتتەرىنىڭ، نيتريتتەرىنىڭ جانە فوسفيدتەرىنىڭفيزيكالىق قاسيەتتەرى

قوسىلىستار	بالقۋ تەمپ. 0س	ەلەكتروتكىزگىشتىك ۇلەسى	ميكروقاتتىلىق
ZrB2	3040	62500	2252
ZrB12	2680	16670	-
HfB2	3250	98000	2900
ZrC	3530	20000	2136-3480
HfC	3890	22250	2913
ZrSi	2150	13200	-
ZrSi2	1700	13200	1063
Zr2Si	2220	-	-
Hf5Si3
Hf2Si	2250	-	-
ZrN	2980	74400	1480
HfN	2982	-	1640

1)    ەلەمەنتتەردىڭ تۋرا ۆاكۋۋم پەشتە ارەكەتتەسۋى؛
2)    20000س تەمپەراتۋرادا سيركونيي مەن گافنييدىڭ كرەمنييمەن ارەكەتتەسۋى، سوسىن 1500-18000س تەمپەراتۋرادا سۋتەك اتموسفەرادا جاندىرۋ؛
3)    اليۋمينوتەرميالىق توتىقسىزداندىرۋ؛
4)    ءسىلتىلى مەتالدىڭ فتورسيليكاتىنىڭ بالقىماسى ەلەكتروليزدەۋ.
سيركونيي مەن گافنييدىڭ كاربيدتەرى وكسيدتەردى كومىرتەك پەن سۋتەك نەمەسە كومىرتەك وكسيدىمەن 2000°س تەمپەراتۋرادا پەشتە كۇيدىرۋ ارقىلى الىنادى. بۇل توتىقسىزدانۋ پروسەسىن جالپى كەلەسى رەاكسيا ارقىلى كورسەتۋگە بولادى:

ZrO₂ +   زس  →   Zrس  +   2سو

سونىمەن قاتار سيركونيي فوسفيدتەرى: α-، β-مونوفوسفيدتەرى Zrر جانە ءديفوسفيدى Zrر₂ بەلگىلى، ولار ەلەمەنتتەردەن سينتeز ارقىلى قىزدىرعاندا (قىسىم) نەمەسە 750°س تەمپەراتۋرادا ZrCl₄ + رن₃ قوسپانى قىزدىرىپ، ودان ءارى 850°س تەمپەراتۋرادا ءفوسفيندى مەتالمەن ارەكەتتەسكەندە الادى. وسىعان ۇقساس گافنيي ءفوسفيدى بەلگىلى.

كۇكىرتپەن قوسىلىستارى

سۋلفيدتەر، قۇرامى مەS₂ ەلەمەتتەردى قىزدىرعاندا بىر-بىرىمەن ارەكەتتەسىپ نەمەسە 600⁰س تەمپەراتۋرادا كۇكىرتسۋتەك حلوريدىمەن ارەكەتتەسۋ ارقىلى الىنادى. سيركونيي مەن گافنيي تۇزداردىڭ ەرىتىندىلەرىنە كۇكىرتسۋتەك قوسقاندا تۇنبا تۇزىلمەيدى.

ZrS₂ - قارا-قوڭىر ۇنتاق، اۋادا تۇراقتى، سۋدا ەرىمەيدى، قىزدىرعاندا وكسيد تۇزىلەدى.

ەلەكتروحيميالىق سيپاتتاماسى

سۋلى ەرىتىندىلەردە سيركونيي مەن گافنيي تەك قانا ءتورت ۆالەنتتى كۇيدە بولادى. تومەنگى ۆالەنىتىك كۇي تەك قانا گالوگەنيدتەرگە جانە وكسيدكە ZrO ءتان. سوندىقتان ەرىتىندىدە توتىعۋ-توتىقسىزدانۋ رەاكسيالار وتپەيدى.

كەلەسى رەاكسيانىڭ مە⁴⁺ → مە نورمالدىق پوتەنسيالدىڭ شاماسى سيركونييگە — 1،56ۆ، گافنييگە —  1،7ۆ.  سيركونيي مەن گافنييدىڭ قوسىلىستاردىڭ مەتالعا دەيىن توتىقسىزدانۋى تەك قانا فتوريد نەمەسە حلوريد كومپلەكستى قوسىلىستاردىڭ بالقىماسىندا ءوتۋى مۇمكىن.

مينەرالدارى مەن كەندەرى

سيركونيي ۆاناديي سياقتى كەڭ تاراعان سيرەك ەلەمەنتتەرگە جاتادى. جەر قىرتىسىندا تارالۋى بويىنشا سيركونيي 19-شى ورىن الادى، IV دەكاداعا جاتادى. سيركونييدىڭ كلاركى 0،025، گافنييدىڭ كلاركى 4-10^-6 (VI دەكادا).    سيركونييدىڭ ەڭ ماڭىزدى مينەرالدارى كەلەسىلەر:

باددەلەيت (نەمەسە برازيليت) Zrو₂، باي كەنى برازيليادا كەزدەسەدى.

سيركون ZrSءىو₄ (ارابشا "zerk"  - اسىل تاس). سيركوننىڭ ءار ءتۇستى تۇرلەرى گياسينت دەپ اتالادى. مينەرالدىڭ ءىرى كەنى اۆستراليادا، ينديادا، نورۆەگيادا، ماداگاسكاردا، سەيلوندا كەزدەسەدى. كەيبىر سيركونداردا باسقا سيرەك ەلەمەنتتەر كەزدەسەدى: ولاردىڭ ىشىندە — سيرەك جەر ەلەمەنتتەر، نيوبيي، تانتال، توريي، ۋران.

ەۆدياليت — كۇردەلى مينەرال، ونىڭ قۇرامى مىنا فورمۋلامەن كورسەتىلگەن: (Na، سا) ZrSءى₆و₁₇(و، ون، س1). مينەرالدىڭ ءتۇسى ءار ءتۇرلى: قىزعىلت نەمەسە قىزىل-سۇر. مينەرالدا تانتال، نيوبيي، سيرەك جەر ەلەمەنتتەر (سەريي، لانتان، پرازەوديم)، يتتريي، گافنيي كەزدەسەدى. مينەرال كەنى گرەنلانديادا، نورۆەگيادا، ماداگاسكاردا كەزدەسەدى.

گافنيي تابيعاتتا ءوز مينەرالدارى تۇرىندە سيرەكتەۋ كەزدەسەدى، سيركونييدىڭ تۇراقتى سەرىگى. گافنييدىڭ ەڭ جوعارى مولشەرى سيركوندا.

تەحنولوگياسى. كونسەنتراتتاردى ىدىراتۋ

سيركونيي يادرولىق تەحنيكادا پايدالانىلاتىن بولعاندىقتان، ونى تازا تۇرىندە ءبولۋ كەرەك (گافنيي بولماۋى كەرەك). سيركون كونسەنتراتتارىن ىدىراتقاندا ءۇش ءادىس پايدالانىلادى:

1)    كاربيد ءادىسى، وسى ادىسپەن سۋسىز حلوريدتەر الىنادى، گافنيي ەكستراكسيا ارقىلى بولىنەدى.
2)    كاليي  كرەمنيي فتوريدىمەن بالقىتۋ، سوسىن سيركونيي مەن گافنييدىڭ كومپلەكستى فتوريدتەرىنىڭ فراكسيالىق كريستالليزاسياسى.
3)    ناتريي گيدروكسيدىمەن بالقىتۋ، ازوت قىشقىلىندا ەرىتۋ، گافنييدى ەكستراكسيا ارقىلى ءبولۋ.

باددەلەيتتى باسقاشا وندەيدى.

كونسەنتراتتى كۇيدىرەدى، سوسىن سۋدا سۋىتادى، ونىڭ ناتيجەسىندە مينەرال ۇنتاق تۇرىندە بولادى، اليۋمينيي جانە تەمىردىڭ قوسپالارىن قىشقىلمەن بولەدى. تازا وكسيد كەرەك بولسا باددەلەيتتى كۇكىرت قىشقىلىمەن قىزدىرىپ ىدىراتادى، ەرىتىندىدەن ناتريي گيدروكسيدىن قوسىپ، سيركونييدىڭ گيدروكسيدىن تۇنباعا تۇسىرەدى.

كەندەردىڭ قۇرامىندا تيتان بولسا، ونى سيركونييدەن ءبولۋ ءۇشىن قوس فتوريدتەردىڭ ەرىگىشتىكتەرىنىڭ ايىرماشىلىعىن پايدالانادى: ك₂Zrع₆-نىڭ ەرىگىشتىگى (14گ/ل) تيتان ءفتوريدىنىڭ (ك₂ءتىع₆) ەرىگىشتىگىنەن جوعارى.

سيركونيي مەن گافنييدى ءبولۋ

سيركونيي مەن گافنييدىڭ قاسيەتتەرى وتە جاقىن بولعاندىقتان، ولاردى بىر-بىرىنەن ءبولۋ وتە كۇردەلى ماسەلە.

سيركونيي مەن گافنييدى كەلەسى ادىستەرمەن بولۋگە بولادى:

1)    كومپلەكستى فتوريدتەردى، وكسالاتتاردى، فوسفاتتاردى، حلوروكسيدتەردى، تاعى باسقا از ەريتىن قوسىلىستاردى كريستالليزاسيا ارقىلى بولشەكتەۋ.
2)    يونالماسۋ جانە ادسوربسيالىق ءادىس ارقىلى.
3)    ورگانيكالىق ەرىگىشتەرمەن ەكستراكسيالاۋ.
4)    سيركونيي مەڭ گافنييدىڭ تەتراگالوگەنيدتەرىنىڭ بۋلارىن رەكتيفيكاسيالاۋ ارقىلى.
5)    ۇشاتىن زاتتاردى فراكسيالىق ديستيللياسيا ارقىلى.
وسى ادىستەردىڭ اراسىندا ەڭ ماڭىزدىسى — يونالماسۋ جانە ەكستراكسيالاۋ ادىستەرى. مىسالى سيركونييدى گافنييدەن يونالماسۋ ادىسىمەن كاتيونيت كۋ-2 پايدالانىپ بولۋگە بولادى. بۇل ادىستە كاتيونيتتە سيركونيي مەن گافنيي سوربسيالايدى، ليمون قىشقىلىن قوسىپ، سيركونييدى جۋىپ تاستايدى، سوڭىنان قىمىزدىق نەمەسە كۇكىرت قىشقىلىن قوسىپ، گافنييدى جۋىپ بولەدى.

سيركونيي مەن گافنيي مەتالدارىن الۋ

ءقازىر بۇكىل سيركونيي مەتالى سيركونيي حلوريدىنەن Zrسl₄ ماگاييمەن توتىقسىزداندىرۋ ارقىلى الىنادى. ("كرول ءادىسى"). توتىقسىزدانۋ پروسەسى 900°س تەمپەراتۋرادا وتەدى.

وتە تازا سيركونيي يوديدتەردىڭ تەرميالىق ديسسوسياسياسى ارقىلى الىنادى - "ءيوديدتى ءادىس". وسى پروسەستە قايتىمدى رەاكسيا وتەدى:

Zr + 2I₂ ↔ ZrI₄

ءادىستىڭ جولى كەلەسىدەي: "شيكى" (تازالانباعان) سيركونيي مەتالى جوعارى تەمپەراتۋرادا (300-350°س) ۆاكۋۋمدا يودپەن ارەكەتتەسىپ يوديد تۇزەدى. يوديد جوعارى تەمپەراتۋرادا (1400"س) قىزدىرعان ۆولفرام سىمىنا قونىپ، ديسسوسياسيالانىپ سيركونيي مەن بوس يودقا ىدىرايدى.

4 سۋرەت - سيركونييدى ءيوديدتى ادىسپەن الۋ قۇرالاىنىڭ سىزبانۇسقاسى:

1- ۆولفرامدى وزەك، 2-ۆولفرامدى ءجىپ، 3-شيكى سيركونيي مەن يودتىڭ قوسپاسى

سيركونييدى الۋدىڭ باسقا دا ادىستەرى بار: سيركونيي وكسيدىن Zrو₂ كالسييمەن، ماگنييمەن، اليۋمينييمەن، كومىرتەكپەن ت.ب. توتىقسىزداندىرۋ؛ ZrCl₄ء-تى ناترييمەن نەمسسە كالسييمەن توتىقسىزداندىرۋ، سيركونيي ءفتوريدىن نەمەسە فتورسيركوناتتى ناترييمەن نەمەسە اليۋمينييمەن توتىقسىزداندىرۋ.

گافنيي سيركونيي سياقتى كرولل ادىسىمەن الىنادى.

اناليتيكالىق سيپاتتاماسى

سيركونيي. ساپالىق رەاكسيالاردا بىرنەشە ورگانيكالىق قوسىلىستار پايدالانادى: پاراديمەتيلامينوازوفەنيلارسون قىشقىلى، سيركونييدىڭ قاتىسىندا قىزىل-سۇر ءتۇس پايدا بولادى، كارمين قىشقىلى (كۇلگىن ءتۇستى تۇنبا) جانە اليزارينسۋلفونات (اليزارين 8) (قىزىل ءتۇستى تۇنبا). اليزارينسۋلفونات سيركونيي مەن گافنييگە سپەسيفيكالىق سەزگىش رەاگەنت. وسى رەاگەنتتى پايدالانىپ ەلەمەنتتەردى فوتومەترلىك ادىسپەن انىقتاۋعا بولادى.

سيركونييدىڭ گراۆيمەترلىك ادىستەردىڭ ىشىندە ەڭ كوپ پايدالانىلاتىنى — فوسفات ءادىسى. بۇل ءادىس قىشقىلدى ورتادا ناشار ەريتىن سيركونيي فوسفاتىنىڭ تۇزىلۋىنە نەگىزدەلگەن.

سونىمەن قاتار سيركونييدى باسقا ادىستەرمەن انىقتايدى — يودات، سەلەندى قىشقىلمەن، ورگانيكالىق رەاگەنتتەرمەن. يودات ادىستە سيركونييدى كاليي يوداتىمەن قوس تۇز 2Zr(IOز)₄·كIOز·8ن₂و تۇرىندە تۇنباعا تۇسىرەدى، سوسىن تۇنبانى تۇز قىشقىلىندا ەرىتەدى، بولىنگەن بوس يود (كاليي ءيوديدىن قوسقاندا) تيوسۋلفاتپەن تيترلەيدى.

سەلەندى قىشقىلدى پايدالانعاندا سيركونييدى سەلەنيت تۇرىندە تۇنباعا تۇسىرەدى، كۇيدىرگەندە تازا وكسيد ك،الادى — Zrو₂.

سيركونييدى كۋپفەرروندى پايدالانىپ تولىق تۇنباعا تۇسىرۋگە بولادى. تۇنبانى كۇيدىرىپ بولعان سوڭ تازا سيركونيي وكسيدى بەلىنەدى.

سيركونييدى فەنيلارسون قىشقىلىن پايدالانىپ تۇنباعا تۇسىرۋگە بولادى. تۇنبانىڭ قۇرامى Zrو(س₆ن₅اsو₃ن)₂، كۇيدىرگەندە Zrو₂ بولىنەدى. تۇنبا تۇسىرگىش رەتىندە ميندال قىشقىلى (س₆ن₅سنون سوون) پايدالانىلادى، كۇيدىرگەندە تازا Zrو₂ بولىنەدى.

جاڭا رەاگەنتتەردىڭ اراسىندا تيومالەين قىشقىلى سوون·سنن·سن₃سوون تۋرالى ايتىپ كەتۋ كەرەك. بۇل رەاگەنت وتە سەلەكتيۆتى: سيركونييدى   انىقتاعاندا تەك قانا ۆيسمۋت كەدەرگى جاسايدى.

سيركونييدىڭ اناليتيكالىق حيمياسىندا ءار ءتۇرلى كومپلەكسوندار پايدالانادى، ولاردىڭ ىشىندە كومپلەكسون III (تريلون   ب). كومپلەكسوندار   تيتريمەترلىك ادىستەردە پايدالانادى. وسى ءادىستىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار - تۋرا، كەرى، ت.ب. تيتريمەترلىك ادىستە تيترلەۋدىڭ سوڭعى نۇكتەسىن انىقتاۋ ءۇشىن امپەرومەترلىك ءادىس پايدالانىلادى. بۇل ادىستە كومپلەكسوننىڭ ارتىق مولشەرىن ۆيسمۋت نيتراتى ەرىتىندىسىمەن پلاتينا ەلەكترودىن پايدالانىپ تيترلەيدى.

سيركونييدى كۋپفەررونمەن نەمەسە فتوريدپەن تيترلەيدى. تيترلەۋدىڭ سوڭعى نۇكتەسىن امپەرومەترلىك ادىسپەن انىقتاۋعا بولادى.

سيركونييدىڭ اناليتيكالىق حيمياسىندا ورگانيكالىق رەاگەنتتەر پايدالانادى، ولاردىڭ ىشىندە ارسەنازو-، كسيلەنولدى قىزىل-سارى.

سيركونييدى انىقتاۋ ءۇشىن سونىمەن قاتار سپەكترالدى جءانە باسقا فيزيكالىق ادىستەر پايدالانادى.

گافنيي. گافنييدى وبەكتىلەردە انىقتاۋ ءۇشىن سپەكترالدى جءانە باسقا فيزيكالىق ادىستەر (رەنتەنوسپەكترالدى،  فلۋورەسەنتتى، راديوحيميالىق) پايدالانادى. حيميالىق اناليزدە گافنيي سيركونييمەن قاتار تۇنباعا تۇسەدى. گافنييدى سيركونيي قاتىسىندا انىقتاۋ ءۇشىن كەرى ادىستەر پايدالانىلادى. وسىنداي ادىستەردىڭ ءبىرى كەلەسىدەي: سيركونييدى گافنييمەن بىرگە تۇنباعا برومميندال قىشقىلىمەن تۇسىرەدى، تۇنبانى كۇيدىرىپ وكسيدتسردىڭ (Zrو₂+نfو₂) ماسساسىن ولشەيدى. گافنيي وكسيدىنىڭ پروسەنتتىك مولشەرىن مىنا فورمۋلامەن ەسەپتەيدى:

%HfO₂⁼274،2-33،4 كەپتىرگەن تۇنبانىڭ ميسساسى/وكسيدتەردىڭ ماسساسى

سيركونيي مەن گافنييدى يونالماسۋ جءانە ادسوربسيالىق ءادىسپەن بولۋگە بولادى.

گافنييدى سيركونييدەن تريەتيلفوسفات كومەگىمەن بولۋگە بولادى، سونىمەن گافنيي تۇنباعا بولىنەدى، ال سيركونيي ەرىتىندىدە قالادى.

كەيبىر فوتومەترلىك ادىستەرمەن گافنييدى سيركونيي قاتىسىندا انىقتاۋعا بولادى، مىسالى ارسەنازومەن ارەكەتتەسەدى، ءبىراق جوعارى قىشقىلدىق ورتادا (>1ن) تەك قانا سيركونيي كومپلەكسىنىڭ ءتۇسى وزگەرمەيدى.

گافنييدى سيركونييدىڭ قاتىسىندا كسيلەنولدى قىزىل-سارى كومەگىمەن انىقتاۋعا بولادى. سپەكترومەترلىك ادىسپەن 0،05-2% گافنييدى سيركونييدىڭ قاتىسىندا انىقتاۋعا بولادى. سونىمەن قاتار راديواكتيۆاسيالىق ءادىستى پايدالانىپ، گافنييدى سيركونييدىڭ قاتىسىندا انىقتاۋعا بولادى، وسى ادىسپەن گافنييدى سيركونيي مەتالىندا انىقتاۋعا بولادى.

گافنييدىڭ اناليتيكالىق حيمياسى تۋرالى شولۋ ماقالادا تولىق جازىلعان.

سيركونيي مەن گافنييدى قولدانۋ

سيركونيي مەن گافنيي يادرولىق تەحنيكادا پايدالانىلادى. سيركونيي بولاتتاردا قىشقىلداتقىش جانە رەتتەۋشى مەتالل رەتىندە   پايدالانىلادى. سيركونيي باسقا مەتالدارمەن ماڭىزى زور قۇيمالار تۇزەدى. ولاردىڭ اراسىندا ەڭ قىزىقتى ماگنيي قۇيمالارى، ونىڭ قۇرامىندا سينك جانە سيركونيي بار: 4،5% 2ل، 0،7% 2،گ، 3% سيرەك جەر ەلەمەنتتەر. وسىنداي قۇيمالار ەڭ جاقسى جوعارى مەحانيكالىق كورسەتكىشتەر جەنە از ماسسالىق ۇلەستى كورسەتەدى، سوندىقتان اۆياتەحنيكادا پايدالانىلادى. سيركونيي وكسيدىن جوعارى بالقۋ تەمپەراتۋراعا يە بولعاندىقتان مەتاللۋرگيالىق پەشتەردە وتقا ءتوزىمدى ماتەريال رەتىندە پايدالانادى. سيركونييدى ءار ءتۇرلى وندىرىستە پايدالانۋ تۋرالى كەلەسى ماقالادا جازىلعان.

گافنيي سيركونيي سياقتى يادرولىق ەنەرگەتيكادا، سونىمەن قاتار ەلەكتروتەحنيكالىق جانە راديوتەحنيكالىق (كاتودتار، كونتاكتتار) وندىرىستەردە، مەتاللۋرگيادا ت.ب. پايدالانىلادى. گافنيي وكسيدى كاتاليزاتور رەتىندە بۋتاديەندى ەتيل سپيرتىنەن العاندا، كرەكينگ پروسەسىندە، ت.ب. كاتاليتيكالىق پروسەستەردە پايدالانادى. گافنيي وكسيدى وتقا ءتوزىمدى ونىمدەردە پايدالانادى.

 

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ۆكلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---