InfoHub Logo

كiم-كiمگە بولسىن الپىس ايتۋلى، اتاۋلى جاس. ول جاستى اركiم ءارتۇرلi ءتۇسiنiپ تويلايدى. بiرەۋلەر ونى «بالە-جالاعا ۇرىنباي، ايتەۋiر امان-ەسەن جەتتiم-اۋ» دەپ، تازا پەندەشiلiك تۇرعىدان عانا ولشەپ تويلاسا، ەكiنشi بiرەۋلەر كوپ نارسەنi بiتiرiپ، كوپ نارسەنi قوپارىپ تاستادىم»، دەپ وزگەدەن بۇرىن ءوز باعاسىن ءوزi شىعارىپ، اۋزىن ايعا بiلەگەن استامشىل-دىقپەن اتاپ ءوتiپ جاتادى، ال ءۇشiنشi بiرەۋلەرi /ولار iلۋدە بiرەۋ/ ءوزiن كۇدiك پەن كۇمانعا بايلاپ بەرiپ، «نە بiتiرiپ، نە اكەلدiم» دەگەن جانىن شاباقتاعان بiزدەي iستiك سۇراق استىنا الىپ وتكiزەدi. ال بىلايعى جۇرتتىڭ – وقىرمان قاۋىمىنىڭ مۇشەلمەن جۇمىسى جوق. ونىڭ مۇشەل توي يەسiنە الدەقاشان بەرiپ قويعان ءوز باعاسى بار. راس، ونىڭ كوزقاراسىن كەيدە ادەيi ۇيىمداستىرعان ماقتان مەن ماراپاتقا، قولپاش پەن قوشەمەتكە تولى ءجادiگوي، جايداق ناسيحاتتىڭ اداستىرىپ كەتەتiن كەزدەرi دە بولادى. بiراق ولار عۇمىرلى ەمەس. سوندىقتان وقىرمان جۇرتشىلىق، نەگiزiنەن، بەلگiلi بiر اقىن مەن جازۋشىنىڭ ايتەۋiر الپىسقا كەلگەنiن ەمەس، الپىسقا قالاي كەلگەنiن اتاپ وتپەك. سوندىقتان مۇشەل توي ءۇستiندە ءوز ءتۇسiنiگiڭمەن ەمەس، زەردەلi وقىرمان قاۋىممەن ساناسىپ سويلەگەن ابزال.

ەگەر بiز ءدال وسى پرينسيپتi ۇستانىپ سويلەر بولساق، وندا بۇگiن الپىسقا كەلiپ وتىرعان توقاش بەردياروۆتى وقىرمان قاۋىم ءوزiنiڭ تۆورچەستۆولىق القابىندا ءونiمدi جۇمىس iستەپ كەلە جاتقان جۇمىسكەر، بەينەتقور اقىنىمىز، تاعدىرى بار تالانتىمىز دەپ بiلەدi.

ءومiردەگi توقاش بەردياروۆ قامىردان سۋىرىلعان قىلداي بوپ سىزىلىپ جۇرەتiن، جۇرتتىڭ ءبارiنiڭ كوڭiلiنەن شىعا قوياتىن قولايلى، جايلى ادام ەمەس. ونىڭ كەرەكتi-كەرەكسiز جەرلەردە دە iستiڭ بايىبىنا بارىپ، بارماي دا شاتىرلاپ شارت سىنىپ، تاسىرلاپ تارس كەتiپ جاتاتىن كەزدەرi جيi بولىپ تۇرادى. ەگەر بiز مۇشەل توي كۇنگi ءسوزدi كەدiر-بۇدىرسىز جىلميىپ، جۇتىنىپ تۇرعان ءسوز دەپ ۇقپاي، شىندىق ايتىلار ءسوز دەپ ۇعار بولساق، وندا توقاش مiنەزiندەگi سول قولايسىزدىق، سول جايسىزدىق ۇزاق جىلدار بويى اقىن تۆورچەستۆوسى تۋرالى ايتىلار ءادiل ءسوزدiڭ اياعىنا تۇساۋ بولىپ كەلگەنiن جاسىرا المايمىز. وسى ماقالانى جازار كەزدە ارعى-بەرگi مەرزiمدiك ءباسپاسوزدi ويشا شولىپ قاراساق، سوعان تاعى دا كوزiڭiز جەتە تۇسەدi. ايتىلار تۇستا ايتىلماي، جازىلار تۇستا جازىلماي قالعان ساتتەرi جەتەرلiك-اق ەكەن. تiپتi، ول «قازاق سوۆەت پوەزياسىنىڭ انتولوگياسىندا» ءوزiنiڭ تيەسiلi ورنىنان كوپ سىرعىتىلىپ، كەرi ىسىرىلىپ تاستالىپتى. دەگەنمەن، ءادiل قازى ۋاقىت كۇنiء-ساتi كەلگەندە اقىننىڭ ادەبيەتتەگi الار ورنىن ايقىنداپ، شىققان بيiگiن بەلگiلەپ بەرەرi ءسوزسiز. ويتكەنi كiم-كiم دە ءتۇپتiڭ ءتۇبi الدەكiمدەردiڭ قولتىقتاپ دەمەپ كوتەرمەلەۋiمەن ەمەس، حالىققا كورسەتكەن قىزىمەتiمەن، توككەن تەر، ەتكەن ەڭبەگiمەن باعالانادى ەمەس پە؟! ال توقاش بەردياروۆتىڭ ءوز حالقىنىڭ رۋحاني تiرشiلiگiنiڭ تىنىسىن كەڭەيتiپ، ونىڭ قازىنا بايلىعىن مولايتۋعا قوسقان ۇلەسi ەلەۋلi. ول بۇگiنگi قازاق ادەبيەتiندە ءوز جولى، ءوز بوياۋى، ءوز داۋسى بار سۋرەتكەر! ادەبيەتتi اردىڭ iسi دەيتiن بولساق، وندا توقاش بەردياروۆ سياقتى تالانتتار تۋرالى ايتىلار ءسوزiڭدi كەزەگi كەلiپ تۇرعاندا كوكەيiندە بۇگiپ قالۋعا دا، ولار تۋرالى مەن ەمەس، باسقالار ايتا تۇرسىنشى دەپ بۇعىپ قالۋعا دا بولمايدى...

ادەبيەتتە ءوز جولى، ءوز ءۇنi بار شىن ءمانiندەگi ءاربiر اقىننىڭ تەك ءوزi عانا ۇستاپ، ءوزi عانا تۇتىنا الار قۇرالدارىمەن جابدىقتالعان تۆورچەستۆولىق شەبەرحانالارى بار. ول شەبەرحانالاردان شىعار ساز بەن دىبىس تا سان قىرلى، ءار قيلى. بiرiنەن پەرنە-پەرنەنi قۋالاپ، ىندىنى قۇرىپ ەگiلگەن ساز، ەكiنشiسiنەن كۇركiرەگەن كۇن مەن شاتىرلاعان نايزاعاي داۋىسى، ال ءۇشiنشiسiنەن سىبدىر قاققان جاپىراق پەن سىلدىراپ اققان بۇلاق ءۇنi ەستiلەدi. وسىناۋ سان قىرلى، ءار قيلى ساز بەن داۋىسقا كومiلiپ كەتپەي، سولاردىڭ ءدال ورتاسىنا ورنالاسقان، ءون بويىنان قاداپ ۇرعان قاشاۋ مەن بالعا شىڭىلى ەستiلiپ جاتقان قاراپايىم عانا بiر تۆورچەستۆولىق شەبەرحانا جۇمىس iستەپ تۇر. ول – توقاش بەردياروۆتىڭ شەبەرحاناسى. شىنىندا دا، توقاش ولەڭدەرiندەگi نىعىزداپ، شەگەلەپ سويلەنەر ناقتىلىق، قۇلاققا قاساڭ ەمەس، بiراق قاتاڭ ەۇستiلەتiن شىمىر ءۇن، ءسوز جوق، قاشاۋ مەن بالعا شىڭىلىن ەسكە ءتۇسiرەدi. ءومiردiڭ بارىنشا قاراپايىم، بارىنشا «ۇيرەنشiكتi» كورiنiستەرiنە ارنالعان ونىڭ ولەڭدەرi قاراپايىم، ۇيرەنشiكتi ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ ءۇيiن يەمدەنۋi دە زاڭدى بولسا كەرەك. سوندىقتان ونىڭ ولەڭدەرi قارا جەرگە جەتi رەت اۋناپ العانداي قاجىرلى، قايراتتى. سوندىقتان دا ونىڭ ولەڭدەرi ءۇستiنەن تەر مەن توپىراق يiسi اڭقىپ تۇرعان تابيعي. سوندىقتان ول بيiك سوزدەر مەن رومانتيكالىق پافوستى تiلەپ تۇرعان ماتەريالدى اۋەلەتiپ ۇشىرىپ سويلەگەننەن گورi، جەرگە قوندىرىپ، جەرگە ءتۇسiرiپ سويلەگەندi جاقسى كورەدi. ونىڭ ولەڭدەرiندە رومانتيكا بولا قالعاننىڭ ءوزiندە، ول تiرشiلiكتiڭ قاراپايىم «قاسيەتتەرiن» بويىنا سiڭiرگەن رەالدى جۇمىسكەر رومانتيكا!

كۇننiڭ ساۋلەسi قىمىز عوي،
Iشەمiن سۋسىنىم قانعانشا.
كۇننiڭ ساۋلەسi – سيىردىڭ ەمشەگi،
ساۋامىن ساۋساعىم تالعانشا.
كۇننiڭ ساۋلەسi – اق ماتا،
قانارعا قاپتايمىن.
كۇننiڭ ساۋلەسi – التىن ءدان،
كۇننiڭ ساۋلەسiن ساتپايمىن.

ادەمi سوزدەرمەن ءاسiرەلەپ، اسپانداتىپ الىپ كەتۋدi وڭتاي كورەتiن ماتەريالدى، ياعني قىمىزدى ساۋلە عىپ iشiپ، سيىردىڭ ەمشەگi ەتiپ ساۋىپ، اق ماتا ەتiپ قانارعا قاپتاپ جاتقان اقىن قۇدiرەتi قانداي! سiز بۇل جولداردا رومانتيكا جوق دەي المايسىز. بار. بiراق ول رومانتيكا – كوزبەن عانا كورە الاتىن قۇبىلىستى قولمەن ۇستايتىنداي ەتiپ زاتتاندىرعان رومانتيكا!

اقىننىڭ اقىندىعى ماتەريالدى تابۋىندا ەمەس، ماتەريالدى يگەرۋiندە عوي. ماتەريال دەگەنiڭiز تەك شيكiزات قانا. ول تۆورچەستۆولىق شىڭداۋدان، تۆورچەستۆولىق بايىتۋدان وتپەي، حالىقتىڭ رۋحاني تۇتىنۋى مەن سۇرانىسىنا قىزمەت ەتە المايدى. شيكiزات قالپىندا قالادى. دالادا توت باسىپ جاتقان تەمiر كiمگە كەرەك! ونى سەن قايتادان كورiككە ساپ قىزدىرىپ، توسكە ساپ يلەپ، جۇرت تۇتىنار قۇرال ەتiپ شىعارۋىڭ قاجەت. شىعاردىڭ با، مiنە، سول تۆورچەستۆو. ال توقاش بەردياروۆ ءوز كورiگiن ءوزiنشە قىزدىرىپ، ءوز تەمiرiن ءوزiنشە يلەي بiلەتiن تالانت. تاعى دا ول شىڭداپ شىعارعان ولەڭ – تۇتىنۋعا بولمايتىن، تەك كورiكتi جەرگە قويىلىپ، كوزدiڭ جاۋىن الاتىن سۋۆەنير-ولەڭدەر ەمەس، جۇرتشىلىقتىڭ كۇندەلiكتi رۋحاني تiرشiلiگiنە قىزمەت ەتەتiن قاشاۋ مەن بالعا-ولەڭدەر. سوندىقتان ونىڭ ولەڭدەرiنەن ادەمi كيiنiپ، سىزىلىپ تۇرعان، «تەكتiلiك» كورسەتiپ تەپسiنiپ، كەۋدەسiنە نان پiسiپ «ءپالسiنiپ» تۇرعان بiردە-بiر ولەڭدi كەزدەستiرە المايسىز، ءبارi دە قاراپايىم جۇمىس كيiمiن كيiپ العان، قاجەتiڭە جاراسا، قۇلشىنا قىزمەت ەتۋگە دايىن تۇرعان ەلگەزەك، بەينەتكەر ولەڭدەر.

مۇنىڭ ءبارi اقىننىڭ تابيعيلىعىنان، تابيعاتقا ەتەنە جاقىندىعىنان بولسا كەرەك. ول تiپتi ايعا ۇشقاننىڭ ءوزiندە، «تابيعات ليريكاسىن» جازۋ ءۇشiن ۇشادى. تىڭ ۇيقاستى ايدان العانمەن، ەكiنشi ۇيقاسىن جەردەن تابادى. ونىڭ «ءوز اەرودرومىنا تۇماندى تۇندە قونا الماعان سامولەتتەي» بولىپ تۇراتىن كەزدەرi دە جوق ەمەس. بiراق ول وتكiنشi ءسات. ويتكەنi ول تاعدىر «مارسقا لاقتىرسا دا، تۋعان جەردiڭ كەۋدەسiنە تۇسەتiن» قاسيەتكە يە.

توقاش بەردياروۆ پوەزياسىنىڭ وسى قاراپايىمدىلىقتان ءوسiپ-ونگەن تاعى بiر ەرەكشەلiگi – الىپ اۋديتوريانىڭ الدىنا شىعىپ، جۇرتتىڭ ءبارiمەن بiر ساتتە تiل تابىسقاننان گورi، جۇرتتىڭ ءبارiمەن جەكە-جەكە كەزدەسiپ، وڭاشا سىرلاسىپ، وڭاشا سۇحباتتاسقاندى قالايتىندىعى. ارينە، ولاردى بiر-بiرiنە قارسى قويۋعا بولمايدى. ولاردىڭ قاي-قايسىسىنا دا قويىلار تالاپ بiر، قاي-قايسىسىنىڭ دا كوتەرەر جۇگi ورتاق. ول – حالىققا ادال رۋحاني قىزمەت كورسەتە بiلۋ. سوندىقتان اۋديتوريا الدىنا شىعىپ ءسوز الاتىن قۋاتتى ۇنگە يە تريبۋن ولەڭدەرگە كورسەتەر قۇرمەتتەن وسىنداي قاراپايىم، قاجىرلى ولەڭدەر دە تىس قالماۋى تيiس...

بiراق قاراپايىمدىلىقتى ايتەۋiر بiر قاراپايىمدىلىق ءۇشiن جاساۋعا، وزگە جۇرت تاپقان قاراپايىمدىلىقتىڭ دايىن كiرپiشتەرiنەن قامال سوعىپ، سونىڭ iشiندە جاسىرىنىپ جاتىپ الۋعا بولمايدى. شىن تۆورچەستۆودان تۋعان قاراپايىمدىلىققا قول جەتكiزۋ – ۇزاق پروسەسس. وعان ءوز ءۇنiڭدi، ءوز بوياۋىڭدى سiڭiرە بiلۋiڭ كەرەك. ول ءۇزدiكسiز iزدەۋ مەن iزدەنۋدi تالاپ ەتەدi. وعان سىرت كوزگە قاراپايىم بولىپ كورiنەتiن قارابايلىقتىڭ سiرەسكەن سحەمالارىن بىت-شىت ەتiپ كۇيرەتiپ قانا جەتۋi مۇمكiن. ول سiرەسكەن سحەمالاردى كۇيرەتۋگە ءارi باتىل، ءارi ءساتتi ەكسپەريمەنتتەردiڭ عانا ءالi جەتەدi. تەك سول شىنايى باتىل ەكسپەريمەنتتەر عانا اقىندى قاراپايىمدىلىقتىڭ قاستەرلi اۋىلىنا الىپ بارا الادى. ايتۋلى-ايتۋلى دەگەن اقىنداردىڭ تۆورچەستۆولىق جولى بiزدiڭ بۇل ءسوزiمiزگە تولىق دالەل. توقاش بەردياروۆتىڭ تۆورچەستۆوسى دا وسىنداي قيىن، قاۋiپتi، بiراق iزگi پروسەستi باستان كەشiرگەن تۆورچەستۆو.

بiز ماقالا تاقىرىبىن «تاعدىرلى دارىن» دەپ قويعانىمىزدا، ءسوز بەن ءسوزدiڭ اۋەزدi ۇيلەسiمiنە قىزىعىپ، ويدان شىعارىپ قويىپ وتىرعان جوقپىز. بiز ونى اقىننىڭ تۆورچەستۆولىق ءومiربايانىنىڭ ءوزiنەن شىعارىپ قويىپ وتىرمىز. كەيدە بiزدiڭ تۆورچەستۆولىق ءومiرباياندى تىم ءۇستiرت ۇعىنىپ، كەلتە ءتۇسiنiپ قالاتىنىمىز بار. تۆورچەستۆولىق ءومiربايان دەگەنiمiز (تiكەلەي قاتىسى بولسا دا) اقىننىڭ تەك جەكە باسىنىڭ تiرشiلiگi مەن ءومiر جولىنان قۇرالمايدى. سولاي بولا تۇرا، الگiندەي كەلتە ءتۇسiنiكتiڭ سالدارىنان كوپ اقىندار، (وكiنiشكە وراي، كەيبiر ەلەۋلi تالانتتار دا) ءوز باسىنان وتكەن بارلىق جايتتى تiزبەلەپ، ولەڭگە كوشiرۋگە قۇمار. ونداي ولەڭدەردi، تاعى بiر وكiنiشتiسi، اراشاعا ءتۇسiپ اقتاپ، بايگەگە قوسىپ باپتاۋشىلار دا كوبەيiپ بارادى. سوندىقتان دا بiزدiڭ پوەزيامىزدا سوڭعى جىلدارى تۇرمىستىق، تۋريزم ولەڭدەر بەل الىپ بارا جاتقانىن جاسىرا المايمىز. تۆورچەستۆولىق ءومiربايان – اقىن تۆورچەستۆوسىنىڭ ءومiرiمەن، الەۋمەتتiك ورتامەن، قوعاممەن تاريحي بايلانىسىنان بارىپ دۇنيەگە كەلمەك. سوندا عانا ول تاعدىرلى ولەڭدەر بولا الماق. توقاش بەردياروۆ پوەزياسىن بiز الگiندەي جەكە باسىنىڭ تiرشiلiگiن ولەڭگە «وڭاي» كوشiرۋدەن مۇلدە ادا دەي المايمىز، دەگەنمەن، ونىڭ ولەڭدەرi، نەگiزiنەن، تاعدىرلى بولىپ كەلەتiنiن باسا ايتقانىمىز ءجون. سوندىقتان دا ول ءدۇبiر مەن دابىردىڭ جەتەگiنە ەرiپ ەلiگiپ، جەلپiنiپ كەتكەننەن گورi، سول ءدۇبiر مەن دابىر تۇياعىنىڭ استىندا قالىپ جاتقان تiرشiلiك تاعدىرىن كورiپ، سوعان جانى اۋىرىپ، سوعان جىلايدى. «بوزتورعاي» دەپ اتالاتىن ولەڭiن الىپ قارايىقشى. ايدالاداعى بوز جۋسان ءتۇبiنە ۇيا سالعان بوزتورعاي. ول ۇياداعى قوس جۇمىرتقاسىن بەينەبiر انمەن، ولەڭمەن شايقاپ جۇرگەندەي. كەنەت بوزتورعاي مەكەندەگەن سول دالاعا ىيۋ-قيۋ ءدۇبiرلi كوكپار تارتىلدى. بiراق اقىن كوزi جان بەرiپ، جان الاتىنداي بوپ ءوتiپ جاتقان تارتىستى كوكپاردا ەمەس، تۇياق استىندا قالىپ بارا جاتقان ۇياداعى جۇمىرتقادا! سول ءۇشiن جانى اۋىرادى، سول ءۇشiن شىرىلدايدى:

اتتاردىڭ تۇياقتارى ساتۇر-سۇتىر،
ۇياداعى جۇمىرتقا ساۋ بولعاي دا!

كوكپار بiتتi... اسپاندا – قوس قاناتىن سابالاپ بەزiلدەگەن انا تورعاي... شاڭعا بوگiپ قالعان سۇلىق دالا... تاسىرلاپ ءتۇسiپ جاتقان تۇياق استىندا دۇنيەگە كەلەتiن بوزتورعاي تاعدىرى قانداي قيىن! وسىندا قانشاما استار، قانشاما اسسوساسيا جاتىر. اقىن ءوز وقۋشىسىن قورقىتىپ، ۇركiتپەيدi. اياۋشىلىق، ادامگەرشiلiك سەزiمiن وياتادى. ويتكەنi ول «كوزدiڭ جاسى قورقىنىشتان تۋمايتىنىن» بiلگەن. بۇل دا تاعدىر. تاعدىر ۇيرەتكەن ءتالiم! اقىن تاعدىرىنىڭ ءلۇپiلدەپ سوعىپ تۇرعان الپىس ەكi تامىرى ەل مەن جەردiڭ الپىس ەكi تۇسىمەن بايلانىسىپ، جالعاسىپ تۇر.

ادام قانى بiلەگiڭە تامادى،
بiر بۇراساڭ جەردiڭ كونە كويلەگiن!

وسى جولداردى وقىعاننان كەيiن جەردi سىيلاماي، جەردi قاسيەت تۇتپاي كورشi، قانە!

وسىلاي تiزە بەرسەك، اقىن تۆورچەستۆوسىندا تاعدىرلى ولەڭدەر تiزبەكتەلە بەرەدi، جالعاسا بەرەدi.

بiز بۇل جەردە اقىن ەسiمiن قازاق ادەبيەتiندە وشپەستەي ەتiپ بەكiتiپ بەرگەن «وق جانە گۇل»، «ەسكi پاروۆوزدار» پوەمالارىنا توقتالعان جوقپىز. بiراق اقىن تۆورچەستۆوسى تۋرالى ايتىلار ءسوزدiڭ سوڭى بۇل ەمەس قوي. تاعدىرلى بەينەتقور اقىنىمىز تۋرالى ءالi تالاي-تالاي ويعا كەتiپ، قالام ۇستارىمىز كامiل.

... مەنiڭ ءدال قازiر قۇلاعىمنىڭ ءتۇبiنەن شىڭىلداعان قاشاۋ مەن بالعا ءۇنi كەتپەي تۇر. تاعى دا تاعدىرلى ءمۇسiندi جىر دۇنيە ەسiگiن اشقالى تۇر ما ەكەن؟!. ىلايىم سولاي بولعاي دا!

---